Τμήμα Οικονομικών Επιστημών - Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Τμήμα Οικονομικών Επιστημών - Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα
Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων - Πανεπιστήμιο Πειραιά
Διαπανεπιστημιακό Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών
«Τοπική και Περιφερειακή Ανάπτυξη και Αυτοδιοίκηση»
Τίτλος διπλωματικής
«Σχεδιασμός & Υλοποίηση του Σχεδίου Δράσης Αειφόρου Ενέργειας (ΣΔΑΕ) στην Tοπική Aυτοδιοίκηση: Η περίπτωση του Δήμου Κοζάνης»
Ονοματεπώνυμο
Θεοδώρα Τοπάλη
Κόρινθος, Φεβρουάριος 2017
Department of Economics - Democritus University of Thrace Department of Economics - Aristotle University of Thessaloniki
Department of Business Administration - University of Piraeus
Interuniversity Interdepartmental Master Program in
«Local and Regional Government and Development»
Thesis Title
“Design & Implementation of Sustainable Energy Action Plan (SEAP) in Local Authorities: The case of the
Municipality of Kozani”
Name
Theodora Topali
Corinth, February 2017
Η παρούσα διπλωματική εργασία αφιερώνεται στον Νικόλα και στους γονείς μου
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Πρώτα απ’ όλα, θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον επιβλέποντα καθηγητή μου Δρ. Ελευθέριο Τοπάλογλου, για την επιστημονική καθοδήγηση και τη συμβολή του στην υλοποίηση της μεταπτυχιακής μου εργασίας. Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τον Δρ. Γρηγόριο Ζαρωτιάδη για τις συμβουλές και τις κατευθυντήριες οδηγίες του στα πλαίσια της υλοποίησης της μεταπτυχιακής εργασίας. Ένα μεγάλο ευχαριστώ πηγαίνει στον κ. Απόστολο Αγραφιώτη, τον ενεργειακό υπεύθυνο του Δήμου Κοζάνης που με προθυμία μου παρείχε στοιχεία απαραίτητα για την υλοποίηση της παρούσας εργασίας. Ευχαριστώ τον κ. Μιχαήλ Πεχλιβανίδη, Διευθυντή της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Κοζάνης για την στήριξη, την ενθάρρυνση και την κατανόηση σε όλη τη διάρκεια του μεταπτυχιακού προγράμματος. Επιπλέον, επιθυμώ να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου σε όσους συμμετείχαν στην έρευνα που έλαβε χώρα στα πλαίσια της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω το γιο μου Νικόλα, τους γονείς μου για την υπομονή τους και την υποστήριξή τους όλα αυτά τα χρόνια.
«Σχεδιασμός & Υλοποίηση του Σχεδίου Δράσης Αειφόρου Ενέργειας (ΣΔΑΕ) στην Τοπική Αυτοδιοίκηση: Η περίπτωση του Δήμου Κοζάνης»
Θεοδώρα Τοπάλη
Επιβλέπων Καθηγητής Μέλος 1
Ελευθέριος Τοπάλογλου Καθηγητής
Γρηγόριος Ζαρωτιάδης Καθηγητής
Περίληψη
Ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης είναι η κλιματική αλλαγή που οφείλεται στην ενίσχυση του φαινόμενου του θερμοκηπίου. Η κλιματική αλλαγή συντελείται λόγω της ρύπανσης της ατμόσφαιρας από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, διαπίστωσε πως η συμμετοχή των τοπικών αρχών μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση του εν λόγω φαινομένου και θέσπισε την πρωτοβουλία του Συμφώνου των Δημάρχων. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία αφορά στην εθελοντική συμμετοχή των Δήμων στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Οι Δήμοι που προσχωρούν στην πρωτοβουλία οφείλουν να εκπονήσουν ένα Σχέδιο Δράσης Αειφόρου Ενέργειας (ΣΔΑΕ). Στο ΣΔΑΕ αναφέρονται οι δράσεις που θα υλοποιήσει ο εκάστοτε Δήμος προκειμένου να μειώσει τα επίπεδα εκπομπών CO2του.
Στην παρούσα εργασία γίνεται λόγος για το σχεδιασμό και την υλοποίηση ΣΔΑΕ στους ΟΤΑ. Αρχικά, παρατίθεται η αξιολόγηση της πρωτοβουλίας του Συμφώνου των Δημάρχων, όπως προκύπτει από εργασίες τόσο της ΕΕ όσο και της επιστημονικής κοινότητας. Ακολούθως, παρουσιάζεται το ΣΔΑΕ του Δήμου Κοζάνης.
Επιπλέον, παρατίθεται η έρευνα που έγινε για το ΣΔΑΕ του Δήμου Κοζάνης, στην οποία συμμετείχαν αρμόδιοι της περιοχής, που σχετίζονται με την πρωτοβουλία του Συμφώνου των Δημάρχων. Τα αποτελέσματα της έρευνας χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση του σχεδιασμού και της υλοποίησης του εν λόγω Σχεδίου Δράσης.
Λέξεις Κλειδιά: Σύμφωνο των Δημάρχων, Σχέδιο Δράσης Αειφόρου Ενέργειας, Αξιολόγηση Σχεδίων Δράσης, Κλιματική Αλλαγή, Φαινόμενο Θερμοκηπίου, ΟΤΑ (Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης), Δήμος Κοζάνης.
“Design & Implementation of Sustainable Energy Action Plan (SEAP) in local authorities: The case of the Municipality of Kozani”
Theodora Topali
Supervising Tutor Tutor
Eleftherios Topaloglou Professor
Grigorios Zarotiadis Professor
Abstract
One of the major environmental issues is the greenhouse effect. Human activities are responsible for the greenhouse effect. The European Union found out that the involvement of local authorities can effectively contribute to the mitigation of the greenhouse effect. Thus, EU introduced the initiative of Covenant of Mayors (CoM).which concerns the voluntary participation of municipalities in tackling climate change. The municipalities that join this initiative are obliged to develop and implement a Sustainable Energy Action Plan (SEAP). This plan consists of the future actions that a municipality has to implement in order to reduce its CO2 emission levels.
This thesis refers to the design and implementation of SEAPs by the local authorities. First of all, a number of studies are given, concerning the evaluation of Covenant of Mayors both by EU and the scientific community. Furthermore, the Sustainable Energy Action Plan of the Μunicipality of Kozani is discussed. Finally, a survey is conducted concerning numerous aspects of the SEAP designed for the Municipality Kozani. The participants of the survey were regional experts, associated with the initiative of the Covenant of Mayors. The survey results are used for the evaluation of the design and the implementation of Kozani’s SEAP.
Keywords: Covenant of Mayors, Sustainable Energy Action Plan (SEAP), Assessment of Action Plans, Climate Change, Greenhouse Effect, Local Authorities, Municipality of Kozani.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1
1.1. Η Κλιματική Αλλαγή ...1
1.2. Το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου ...1
1.3. Το Ανθρακικό Αποτύπωμα ...2
1.4. Το Σύμφωνο των Δημάρχων ...3
1.5. Διάρθρωση της Εργασίας ...3
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΤΩΝ ΔΗΜΑΡΧΩΝ ...5
2.1. Η Εξέλιξη της Πρωτοβουλίας του Συμφώνου των Δημάρχων ...5
2.2. Συμμετοχή Δήμων στο Σύμφωνο των Δημάρχων...9
2.3. Διαδικασία Προσχώρησης στο Σύμφωνο των Δημάρχων ...12
2.4. Αξιολόγηση της ΕΕ για το Σύμφωνο των Δημάρχων ...18
2.5. Κριτική Επιστημονικής Κοινότητας για το Σύμφωνο των Δημάρχων ...20
2.6. Σχέδιο Δράσης Μεγάλου Δήμου του Εξωτερικού: Παράδειγμα του Παρισιού 26 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΣΔΑΕ ΔΗΜΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ ...33
3.1. Ο Δήμος Κοζάνης ...33
3.2. Σύμφωνο Δημάρχων & Δήμος Κοζάνης ...35
3.3. Προσχώρηση στο Σύμφωνο των Δημάρχων ...36
3.4. Σχέδιο Δράσης Αειφόρου Ενέργειας Δήμου Κοζάνης...38
3.5. Οργανωτικές Δομές Δήμου Κοζάνης ...38
3.6. Απογραφή Εκπομπών Αναφοράς Δήμου Κοζάνης ...39
3.7. Πληροφοριακό Σύστημα Παρακολούθησης ΣΔΑΕ ...43
4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΔΑΕ Δ. ΚΟΖΑΝΗΣ ...47
4.1. Δημογραφικά Στοιχεία Έρευνας ...47
4.2. Αποτελέσματα Έρευνας ...50
4.2.1. Λόγοι ένταξης στο Σύμφωνο των Δημάρχων...50
4.2.2. Δυνατότητα εφαρμογής ΣΔΑΕ στο Δ. Κοζάνης ...52
4.2.3. Ανταπόκριση Δήμου στην υλοποίηση του ΣΔΑΕ ...53
4.2.4. Επάρκεια διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων ...54
4.2.5. Ικανότητα προσωπικού Δήμου στην υλοποίηση ΣΔΑΕ...55
4.2.6. Δυνατότητα επίτευξης στόχων ΣΔΑΕ ...56
4.2.7. Χρησιμότητα πληροφοριακού συστήματος...57
4.2.8. Διάθεση συμμετοχής στην υλοποίηση ΣΔΑΕ ...58
4.2.9. Προτάσεις για αποτελεσματικότερη υλοποίηση ΣΔΑΕ ...59
4.2.10. Συνεργασία με εξειδικευμένο εξωτερικό συνεργάτη ...59
4.2.11. Συμβολή ΣΔΑΕ στην ευαισθητοποίηση πολιτών...60
5ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ & ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ...63
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ...67
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...71
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ
Πίνακας 3.1: Κατανάλωση ενέργειας και εκπομπές CO2 διαφόρων τομέων Δ.
Κοζάνης ...40
Πίνακας 3.2: Σύγκριση κατανάλωσης ενέργειας και εκπομπών CO2ελληνικών Δήμων ...42
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ
Σχήμα 2.1: Υπάρχοντα και μελλοντικά γραφεία Συμφώνου των Δημάρχων ...9Σχήμα 2.2: Αριθμός Δήμων που έχουν ενταχθεί στο Σύμφωνο των Δημάρχων ...10
Σχήμα 2.3: Περιοχές με υποβληθέντα Σχέδια Δράσης ...11
Σχήμα 2.4: Υποβληθέντα Σχέδια Δράσης ανά έτος...11
Σχήμα 2.5: Σχέδια Δράσης που έχουν υποβληθεί ως το αντίστοιχο έτος...12
Σχήμα 3.1: Συνεισφορά τομέων στις συνολικές εκπομπές CO2του Δ. Κοζάνης για το έτος 2010...41
Σχήμα 3.2: Πληροφοριακό σύστημα παρακολούθησης ΣΔΑΕ Δ. Κοζάνης ...44
Σχήμα 3.3: Εξέλιξη εκπομπών CO2Δ. Κοζάνης...44
Σχήμα 3.4: Δεδομένα ενεργειακών καταναλώσεων Δ. Κοζάνης...45
Σχήμα 3.5: Εξέλιξη καταναλώσεων & εκπομπών CO2διαφόρων τομεών Δ. Κοζάνης ...46
Σχήμα 4.1: Φύλο συμμετεχόντων ...48
Σχήμα 4.2: Ηλικιακή κατανομή συμμετεχόντων ...48
Σχήμα 4.3: Επίπεδο εκπαίδευσης συμμετεχόντων...49
Σχήμα 4.4: Έτη προϋπηρεσίας ανά τομέα εργασίας συμμετεχόντων...49
Σχήμα 4.5: Θέση εργασίας συμμετεχόντων...49
Σχήμα 4.6: Κατηγοριοποίηση συμμετεχόντων σε αιρετούς και μη αιρετούς...50
Σχήμα 4.7: Λόγοι παρακίνησης για σχεδιασμό & υλοποίηση ΣΔΑΕ...51
Σχήμα 4.8: Δυνατότητα εφαρμογής ΣΔΑΕ στο Δ. Κοζάνης ...52
Σχήμα 4.9: Δυνατότητα υλοποίησης ΣΔΑΕ από ΟΤΑ ...53
Σχήμα 4.10: Επάρκεια διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων για υλοποίηση ΣΔΑΕ ...54
Σχήμα 4.11: Επάρκεια προσωπικού Δ. Κοζάνης στην υλοποίηση ΣΔΑΕ...55
Σχήμα 4.12: Δυνατότητα επίτευξης στόχου ΣΔΑΕ ...56 Σχήμα 4.13: Χρησιμότητα πληροφοριακού συστήματος στην παρακολούθηση ΣΔΑΕ ...57 Σχήμα 4.14: Διάθεση για συμμετοχή στην υλοποίηση του ΣΔΑΕ ...58 Σχήμα 4.15: Προτάσεις για αποτελεσματικότερη υλοποίηση ΣΔΑΕ ...59 Σχήμα 4.16: Σπουδαιότητα συνεργασίας Δ. Κοζάνης με εξειδικευμένο εξωτερικό συνεργάτη ...60 Σχήμα 4.17: Ευαισθητοποίηση πολιτών από τη συμμετοχή του Δήμου στο Σύμφωνο των Δημάρχων ...61
1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1.1. Η Κλιματική Αλλαγή
Η κλιματική αλλαγή και εν γένει η καταστροφή του περιβάλλοντος θεωρούνται από τα σημαντικότερα προβλήματα του σύγχρονου πολιτισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι έντονες βροχοπτώσεις, οι καύσωνες, οι ξηρασίες, οι τυφώνες που σχετίζονται με την καταστροφή του περιβάλλοντος και την κλιματική αλλαγή παρουσιάζουν έξαρση τα τελευταία χρόνια. Συνεπώς, ο περιορισμός της κλιματικής αλλαγής παραμένει, χωρίς αμφιβολία, μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει σήμερα η ανθρωπότητα.
Τις αιτίες της κλιματικής αλλαγής πρέπει να τις αναζητήσει κανείς στις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση και του ανθρώπου με τον άνθρωπο. Το παγκόσμιο κλίμα είναι αποτέλεσμα πολύπλοκης αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων, που χαρακτηρίζουν από τη μια την κύρια πηγή ενέργειας (την ηλιακή ακτινοβολία) και από την άλλη ένα μεγάλο αριθμό γήινων χαρακτηριστικών και φαινομένων που το διαμορφώνουν, όπως πχ. η σύσταση της ατμόσφαιρας, οι άνεμοι, τα θαλάσσια ρεύματα, η βροχή, οι ηφαιστειακές εκρήξεις, κλπ. Το κλίμα στον πλανήτη δεν ήταν ποτέ σταθερό, ωστόσο όπως έχει αποδειχθεί πρόσφατα, υπάρχουν διαφοροποιήσεις πέραν του φυσιολογικού και ειδικότερα στις τελευταίες δεκαετίες λόγω ανθρωπογενών παρεμβάσεων. Οι διαφοροποιήσεις αυτές είναι αποτέλεσμα της ενίσχυσης του φαινομένου του θερμοκηπίου.
1.2. Το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου
Φαινόμενο του Θερμοκηπίου ονομάζεται η απορρόφηση της υπέρυθρης ακτινοβολίας που εκπέμπει ο ήλιος από την ατμόσφαιρα, µε αποτέλεσμα η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας να αυξάνεται. Ένα μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας περνά αναλλοίωτο στην ατμόσφαιρα, φτάνει στην επιφάνεια του εδάφους και ακτινοβολείται ως μεγάλου μήκους υπέρυθρη ακτινοβολία. Ένα μέρος αυτής απορροφάται από την ατμόσφαιρα, τη θερμαίνει και επανεκπέμπεται στην επιφάνεια του εδάφους. Το φαινόμενο αυτό που επιτρέπει τη διέλευση της ακτινοβολίας αλλά ταυτόχρονα την εγκλωβίζει, μοιάζει µε τη λειτουργία ενός θερμοκηπίου και για το
λόγο αυτό ο Γάλλος μαθηματικός Fourier το 1822 το ονόμασε «Φαινόμενο Θερμοκηπίου». Το εν λόγω φαινόμενο αποτελεί µια φυσική διεργασία που εξασφαλίζει στη Γη µια θερμοκρασία επιφάνειας εδάφους περίπου στους 15οC, ενώ η θερμοκρασία της θα ήταν στους -18 οC δίχως αυτό, θα καλυπτόταν μονίμως από πάγο και θα ήταν ένας αφιλόξενος τόπος για την ανθρώπινη ύπαρξη. Τα τελευταία χρόνια η αναφορά στο φαινόμενο αυτό δεν έχει να κάνει τόσο με τη φυσική διεργασία, αλλά με τη ρύπανση της ατμόσφαιρας λόγω των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, υπήρχε πάντοτε ως αποτέλεσμα των ιδιοτήτων ορισμένων συστατικών της γήινης ατμόσφαιρας, αλλά σήμερα εμφανίζεται οξυμένο, λόγω της εντατικοποίησης διάφορων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Η εντατική χρησιμοποίηση ορυκτών καύσιμων, όπως του κάρβουνου, του λιγνίτη και κυρίως των παραγώγων του πετρελαίου, έχει ως αποτέλεσμα την έκλυση τεράστιων ποσοτήτων βιομηχανικών αέριων και κυρίως διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, γεγονός που ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Τον τελευταίο αιώνα και ειδικότερα στη δεκαετία του 1890, η μέση θερμοκρασία της Γης ανερχόταν στους 14,6 οC και κατά την δεκαετία 1980 έφθασε στους 15,21οC δηλαδή υπήρξε μια μικρή αύξηση της μέσης πλανητικής ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας κατά 0,6οC (Gribbin, 1992). Οι Jones & Hulme (1994) στο Πανεπιστήμιο της Ανατολικής Αγγλίας μελετώντας την εικοσάχρονη περίοδο 1967-1986, διαπίστωσαν άνοδο της ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας κατά 0,31οC στο βόρειο ημισφαίριο και ενώ στο νότιο ημισφαίριο παρατηρήθηκε άνοδος της θερμοκρασίας κατά 0,23 οC. Tέλος, σύμφωνα με πιο πρόσφατα στοιχεία της IPCC (2007a) η θερμοκρασιακή άνοδος του πλανήτη έχει ανέλθει στους 0,74οC.
1.3. Το Ανθρακικό Αποτύπωμα
Το «ανθρακικό αποτύπωμα» είναι η εκτίμηση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου που συνδέεται με ποικίλες δραστηριότητες, όπως η παραγωγή ενός προϊόντος. Σχεδόν κάθε δραστηριότητα είναι υπεύθυνη για την παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου είτε άμεσα είτε έμμεσα, όπως πχ. η μετάβαση στον τόπο εργασίας. Το πιο σημαντικό από τα αέρια του θερμοκηπίου, που παράγεται λόγω ανθρώπινης δραστηριότητας είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Οι κυριότερες πηγές άμεσων
εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου είναι η καύση ορυκτών καυσίμων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, θέρμανση και συγκοινωνία. Από την άλλη, είναι λιγότερο εμφανές πως η παρασκευή προϊόντων και οι διάφορες υπηρεσίες προκαλούν έμμεσες εκπομπές κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Συνεπώς, απαιτείται ενέργεια τόσο για την παραγωγή και τη μεταφορά ενός προϊόντος, όσο και για την απόρριψή του κατά το τέλος της διάρκειας ζωής του.
1.4. Το Σύμφωνο των Δημάρχων
Τις τελευταίες δεκαετίες η διεθνής κοινότητα έχει αρχίσει να βιώνει τα αποτελέσματα της υποβάθμισης του περιβάλλοντος σε παγκόσμιο επίπεδο. Η έννοια
«κλιματική αλλαγή» συνοψίζει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο τη διάσταση ενός από τα σημαντικότερα σύγχρονα προβλήματα του πλανήτη, το οποίο απαιτεί λήψη μέτρων μέσω του περιορισμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο. Σε Ευρωπαϊκό και κατ’ επέκταση σε Εθνικό επίπεδο η αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος, αποτελεί μια εκ των θεμελιωδών προτεραιοτήτων. Μια εκ των δράσεων που προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να αντιμετωπιστεί όσο το δυνατό πιο αποτελεσματικά η κλιματική αλλαγή ήταν η θέσπιση της πρωτοβουλία του Συμφώνου των Δημάρχων. Το
«Σύμφωνο των Δημάρχων» αποτελεί ένα δίκτυο Ευρωπαϊκών Πόλεων και Περιφερειών που έχουν ως στόχο την ανάληψη δράσεων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Βάσει της μεθοδολογίας του Συμφώνου των Δημάρχων οι συμμετέχοντες στην εν λόγω πρωτοβουλία πρέπει να εκπονούν για το Δήμο τους ένα Σχέδιο Δράσης Αειφόρου Ενέργειας (ΣΔΑΕ), στο οποίο αρχικά γίνεται εκτίμηση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και στην συνέχεια καταρτίζονται στοχευμένες και κοστολογημένες δράσεις τις οποίες ο Δήμος δεσμεύεται να υλοποιήσει σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, προκειμένου να μειώσει τα επίπεδα εκπομπών του.
1.5. Διάρθρωση της Εργασίας
Σκοπός της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας είναι η παρουσίαση και η αξιολόγηση του σχεδιασμού και της υλοποίησης των Σχεδίων Δράσης Αειφόρου
Ενέργειας που εκπονούν οι Δήμοι που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία του Συμφώνου των Δημάρχων.
Στο 2ο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στη πρωτοβουλία του Συμφώνου των Δημάρχων και στην εξέλιξη της από την αρχή της ως σήμερα. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα απαιτούμενα βήματα για την προσχώρηση στην εν λόγω πρωτοβουλία. Επιπλέον, παρατίθενται οι κριτικές τόσο της ίδιας της ΕΕ όσο και της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με την πρωτοβουλία του Συμφώνου των Δημάρχων. Τέλος, παρουσιάζεται το παράδειγμα ενός μεγάλου Δήμου του εξωτερικού που έχει συμμετάσχει στο Σύμφωνο των Δημάρχων. Στο παράδειγμα γίνεται λόγος για το προπαρασκευαστικό στάδιο πριν τη συμμετοχή του Δήμου στην πρωτοβουλία, την απόφαση προσχώρησης, τους κύριους άξονες του ΣΔΑΕ που υλοποίησε και τα αναμενόμενα αποτελέσματα που θα προέκυπταν από τη συμμετοχή του στο Σύμφωνο των Δημάρχων.
Στο 3ο κεφάλαιο παρουσιάζεται το Σχέδιο Δράσης Αειφόρου Ενέργειας του Δήμου Κοζάνης. Στο εν λόγω κεφάλαιο γίνεται λόγος για τα στάδια προσχώρησης του Δήμου Κοζάνης στο Σύμφωνο των Δημάρχων. Αρχικά αναφέρεται η προσαρμογή των οργανωτικών των δομών του Δήμου Κοζάνης για την υλοποίηση του ΣΔΑΕ.
Επιπλέον, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των εκπομπών αναφοράς του εν λόγω Δήμου. Τέλος, γίνεται λόγος για τις σημαντικότερες δράσεις που έχει αναλάβει ο Δήμος Κοζάνης προκειμένου να μειώσει τα επίπεδα εκπομπών του ως το 2020 και παρουσιάζεται το πληροφοριακό σύστημα που έχει αναπτύξει ο Δήμος προκειμένου να παρακολουθεί την πορεία του ΣΔΑΕ του και την υλοποίηση των ενεργειών που έχει προτείνει.
Στο 4ο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας που διεξήχθη σχετικά με το ΣΔΑΕ του Δήμου Κοζάνης. Στην εν λόγω έρευνα συμμετείχαν άτομα τόσο αιρετά όσο και μη αιρετά που σχετίζονται με το ΣΔΑΕ του Δήμου, τα οποία κλήθηκαν να αξιολογήσουν διάφορες πτυχές του συγκεκριμένου Σχεδίου. Τέλος, στο 5ο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα που διεξήχθη και γίνονται προτάσεις για μελλοντική έρευνα.
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΤΩΝ ΔΗΜΑΡΧΩΝ
Στην παρούσα ενότητα γίνεται λόγος για την εξέλιξη της πρωτοβουλίας του Συμφώνου των Δημάρχων. Δηλαδή, για την αρχική ιδέα και το πώς αυτή εξελίχθηκε με το χρόνο. Επιπλέον αναφέρονται τα βασικά σημεία για την προσχώρηση στη συγκεκριμένη πρωτοβουλία. Στη συνέχεια παρατίθεται αξιολόγηση της εν λόγω πρωτοβουλίας από την ΕΕ και αναφέρονται οι απόψεις της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με το Σύμφωνο των Δημάρχων. Τέλος, παρουσιάζεται η πορεία υλοποίησης του ΣΔΑΕ ενός μεγάλου Δήμου του εξωτερικού, η οποία περιλαμβάνει το προπαρασκευαστικό στάδιο μέχρι την απόφαση προσχώρησης, τους στόχους, τις δράσεις και τα αναμενόμενα οφέλη που προκύπτουν από την συμμετοχή σε μια τέτοια πρωτοβουλία.
2.1. Η Εξέλιξη της Πρωτοβουλίας του Συμφώνου των Δημάρχων
Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (Intergovernmental panel on Climate Change - IPCC) επιβεβαίωσε στην 4η έκθεσή της ότι η αλλαγή του κλίματος αποτελεί πραγματικότητα για την οποία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό η χρήση ενέργειας για τις ανθρώπινες δραστηριότητες (ΙPCC, 2007b). Στις 9 Μαρτίου 2007 η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε τη δέσμη μέτρων «Ενέργεια για ένα μεταβαλλόμενο κόσμο», αναλαμβάνοντας μονομερή δέσμευση για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) κατά τουλάχιστον 20% έως το 2020, ως αποτέλεσμα της αύξησης της ενεργειακής απόδοσης κατά 20% και του προσδιορισμού του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μίγμα σε 20%· Επιπλέον, σε αυτή την κατεύθυνση η Επιτροπή των Περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπογράμμισε την ανάγκη σύνταξης των τοπικών και περιφερειακών δυνάμεων δεδομένου ότι η πολύ-επίπεδη διακυβέρνηση αποτελεί αποτελεσματικό στοιχείο για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των δράσεων που πρέπει να αναληφθούν για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Επιπρόσθετα, πλήθος Δήμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι οποίοι ακολουθούν τις συστάσεις του «Χάρτη της Λειψίας για Βιώσιμες Ευρωπαϊκές Πόλεις» και τις δεσμεύσεις του Aalborg στις οποίες στηρίζονται οι εν εξελίξει προσπάθειες αστικής
βιωσιμότητας καθώς και διαδικασίες της Ατζέντας 21, αναγνώρισαν πως οι τοπικές αρχές μοιράζονται την ευθύνη για την καταπολέμηση της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη με τις εθνικές κυβερνήσεις και οφείλουν και αυτές να λάβουν δεσμεύσεις ανεξαρτήτως των δεσμεύσεων των ενδιαφερόμενων φορέων. Εξάλλου έχει αποδειχθεί πως τα αστικά κέντρα και οι πόλεις ευθύνονται άμεσα και έμμεσα (μέσω των προϊόντων και των υπηρεσιών που χρησιμοποιούνται από τους πολίτες) για περισσότερο από το ήμισυ των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου που προκύπτουν από τη χρήση ενέργειας σχετιζόμενης με την ανθρώπινη δραστηριότητα. Βάσει αυτών προκύπτει πως η επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μπορεί να υλοποιηθεί με ενεργή συμμετοχή των τοπικών αρχών, των πολιτών και των συνεργασιών μεταξύ τους. Η σημασία της ανάληψης πρωτοβουλίας των τοπικών άρχων έγκειται στο γεγονός πως η ενεργειακή ζήτηση και η χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιότητάς τους και επιπλέον η ανάληψη δράσεων από μέρους τους, όπως πχ. η διάχυση αποτελεσμάτων προγραμμάτων ενεργειακής απόδοσης, η υλοποίηση δράσεων βιώσιμης κινητικότητας και η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κτλ., μπορεί να αποτελέσει καλό παράδειγμα για τους πολίτες τους. Για τους προαναφερθέντες λόγους τον Ιανουάριο του 2008 και κατόπιν της υιοθέτηση της δέσμης μέτρων της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια για το 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το Σύμφωνο των Δημάρχων προς επιδοκιμασία και υποστήριξη των προσπαθειών που καταβάλλονταν από τις τοπικές αρχές αναφορικά με την υλοποίηση των πολιτικών για τη βιώσιμη ενέργεια.
Το Σύμφωνο των Δημάρχων συνιστά ένα μοναδικό κίνημα «εκ των κάτω προς τα άνω» το οποίο πέτυχε την κινητοποίηση μεγάλου αριθμού τοπικών και περιφερειακών αρχών για την ανάπτυξη σχεδίων δράσης και την κατεύθυνση των επενδύσεων σε μέτρα για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Το Σύμφωνο των Δημάρχων ενώνει τοπικές και περιφερειακές αρχές που δεσμεύονται οικειοθελώς να υλοποιήσουν τους στόχους της ΕΕ για τη βιώσιμη ενέργεια στην επικράτειά τους.
Η επιτυχία της πρωτοβουλίας ξεπέρασε γρήγορα τις προσδοκίες και συνέχισε να προσελκύει νέες τοπικές και περιφερειακές αρχές στην Ευρώπη και πέραν αυτής. Το Σύμφωνο των Δημάρχων είχε ήδη συγκεντρώσει 2.000 πόλεις έως τον Οκτώβριο του 2010, ενθαρρύνοντας την Ευρωπαϊκή επιτροπή να αναπτύξει μια παρόμοια πρωτοβουλία στις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης της ΕΕ. Η πρωτοβουλία
του Συμφώνου των Δημάρχων για τις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης δρομολογήθηκε το 2011 και έκτοτε άρχισε να λειτουργεί στη Λευκορωσία, την Ουκρανία, τη Μολδαβία, την Αρμενία, τη Γεωργία και το Αζερμπαϊτζάν.
Το 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέκτεινε το Σύμφωνο των Δημάρχων στην περιφέρεια της Νότιας Ευρωπαϊκής Γειτονίας, ξεκινώντας το έργο CES-MED. Το έργο «Καθαρότερη ενέργεια για την προστασία των πόλεων της Μεσογείου» (CES- MED) παρείχε υποστήριξη στις πόλεις ώστε να συμμετάσχουν στο Σύμφωνο των Δημάρχων και να δεσμευτούν σε φιλόδοξες πολιτικές βιώσιμης ανάπτυξης. Το Γραφείο CES-MED λειτουργεί πλέον στην Αλγερία, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Ιορδανία, το Λίβανο, το Μαρόκο, την Παλαιστίνη και την Τυνησία.
Βασιζόμενη στην επιτυχία του Συμφώνου των Δημάρχων, τον Μάρτιο του 2014, η Επίτροπος Connie Hedegaard, αρμόδια για τη «Δράση για το Κλίμα», παρουσίασε την πρωτοβουλία «Οι Δήμαρχοι Προσαρμόζονται» (Mayors Adapt) το οποίο στηρίζεται στο ίδιο μοντέλο διακυβέρνησης, προσκαλώντας τις πόλεις να αναλάβουν πολιτικές δεσμεύσεις και να λάβουν δράση για να προβλέψουν τις αναπόφευκτες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και να προετοιμαστούν για αυτές.
Η νέα πρωτοβουλία έχει ως στόχο να υποστηρίξει τις τοπικές αρχές στην εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν το μετριασμό του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής.
Συγκεκριμένα, οι τοπικές αρχές θα πρέπει να αναπτύξουν μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ή/και να την ενσωματώσουν στα υφιστάμενα σχέδια δράσης τους. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι προβλέπεται η πραγματοποίηση έκθεσης προόδου ανά διετία. Στην πρωτοβουλία έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον συμμετοχής τα Τίρανα (AL), το Ομπεργκράφεντορφ (ΑΤ), η Γάνδη (ΒΕ), το Άλμπερτον (DK), το Τάμπερε (FI), η Λυών (FR), το Βερολίνο (DE), το Μόναχο (DE), το Αμβούργο (DE), η Βουδαπέστη (HU), το Δουβλίνο (IE), η Μπολόνια (IT), η Βενετία (IT), η Ρίγα (LV), η Ποντγκόριτσα (ME), το Άρνεμ (NL), το Ναϊμέγκεν (NL), το Ρότερνταμ (NL), η Ουτρέχτη (NL), το Κασκάις (PT), η Βαρκελώνη (ES), το Μπέρμιγχαμ (UK) και το Λονδίνο (UK).
Το καλοκαίρι του 2015, με παρότρυνση του Επιτρόπου Miguel Arias Cañete, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Γραφείο του Συμφώνου των Δημάρχων ξεκίνησαν μια διαδικασία διαβούλευσης με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών προκειμένου να συλλέξουν τις απόψεις των ενδιαφερόμενων φορέων σχετικά με το μέλλον του Συμφώνου των Δημάρχων. Η απάντηση ήταν ομόφωνη: το
97% ζήτησε να τεθεί ένας νέος στόχος που να εκτείνεται χρονικά πέρα από το 2020 ενώ το 80% ζήτησε να τεθεί ένας πιο μακροπρόθεσμος στόχος. Η πλειοψηφία επιδοκίμασε, επίσης, τους στόχους για το 2030 σχετικά με τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα/των αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 40% και υποστήριξε την ενσωμάτωση του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής σε αυτήν σε ένα ενιαίο πλαίσιο. Επί της ουσίας, οι πρωτοβουλίες συγχωνεύθηκαν στο νέο ολοκληρωμένο Σύμφωνο των Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια, υιοθετώντας τους στόχους της ΕΕ για το 2030 και μια ολοκληρωμένη προσέγγιση αναφορικά με τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτήν.
Το νέο ολοκληρωμένο Σύμφωνο των Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 15 Οκτωβρίου 2015 κατά τη διάρκεια μιας τελετής που έλαβε χώρα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις Βρυξέλλες.
Οι τρεις πυλώνες του ενισχυμένου Συμφώνου, δηλαδή μετριασμός, προσαρμογή και ασφαλής, βιώσιμη και οικονομικά προσιτή ενέργεια, εγκρίθηκαν με συμβολικό τρόπο. Οι υπογράφοντες επιδοκιμάζουν ένα κοινό όραμα για το 2050: την απεξάρτηση της επικράτειάς τους από τις πηγές εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, την ενίσχυση της ικανότητας προσαρμογής τους στις αναπόφευκτες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την παροχή της δυνατότητας στους πολίτες να έχουν πρόσβαση σε ασφαλή, βιώσιμη και οικονομικά προσιτή ενέργεια. Οι πόλεις που υπέγραψαν το Σύμφωνο δεσμεύονται για τη λήψη δράσεων προκειμένου να υλοποιηθεί ο στόχος της ΕΕ για τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου κατά 40%
έως το 2030 και την υιοθέτηση μιας κοινής προσέγγισης αναφορικά με τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτήν.
Τον Ιούνιο του 2016, το Σύμφωνο των Δημάρχων μπήκε σε μια σημαντική νέα φάση της ιστορίας του, όταν επέλεξε να συνενώσει τις δυνάμεις του με μια άλλη πρωτοβουλία σε επίπεδο πόλεων, τον Συνασπισμό των Δημάρχων. Το «Παγκόσμιο Σύμφωνο των Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια», το οποίο προέκυψε από αυτήν τη διαδικασία και σχεδιάστηκε να ξεκινήσει επισήμως τον Ιανουάριο του 2017, γεγονός που αποτελεί το μεγαλύτερο κίνημα φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης που δεσμεύονται να υπερβούν τους εθνικούς τους στόχους για το κλίμα και την ενέργεια.
Σε πλήρη ευθυγράμμιση με τους στόχους του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη και τις αρχές της κλιματικής δικαιοσύνης, το Παγκόσμιο Σύμφωνο των Δημάρχων θα
αντιμετωπίσει τρία κύρια ζητήματα: τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, την προσαρμογή στις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την παγκόσμια πρόσβαση σε ασφαλή, καθαρή και οικονομικά προσιτή ενέργεια. Επιπρόσθετα, το Σύμφωνο των Δημάρχων συνεχίζει την παγκόσμια επέκτασή του, με τη δημιουργία του Γραφείου του Συμφώνου των Δημάρχων για την Υποσαχάρια Αφρική.
Από τον Ιανουάριο του 2017 έχει ξεκινήσει επίσημα το Παγκόσμιο Σύμφωνο των Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια. Αυτό το νέο παγκόσμιο κίνημα έχει ως στόχο την ενίσχυση ακόμη περισσότερο της φωνής των τοπικών ηγετών στην πολιτική και τη δράση για το κλίμα διεθνώς και πρόκειται να προβάλει τις συλλογικές επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2017, αναμένεται να δημιουργηθούν τα περιφερειακά γραφεία του Συμφώνου στη Βόρεια Αμερική, τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, την Κίνα και τη Νοτιοανατολική Ασία, την Ινδία και την Ιαπωνία, συμπληρώνοντας τα ήδη υφιστάμενα γραφεία (Εικόνα 1).
Σχήμα 2.1: Υπάρχοντα και μελλοντικά γραφεία Συμφώνου των Δημάρχων (πηγή:
http://www.covenantofmayors.eu/The-Covenant-of-Mayors-going,2332.html)
2.2. Συμμετοχή Δήμων στο Σύμφωνο των Δημάρχων
Από το 2008 ως σήμερα η συμμετοχή των Δήμων έχει αυξηθεί σημαντικά καθώς πλέον ολοένα και περισσότεροι Δήμοι εντάσσονται στην εν λόγω πρωτοβουλία. Οι Δήμοι που εντάσσονται πλέον στην πρωτοβουλία του Συμφώνου των Δημάρχων δεν είναι πλέον απαραίτητο να προέρχονται από χώρες της
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεπώς, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία έχουν ενταχθεί ως τώρα 7.167 Δήμοι από 54 χώρες, στοιχεία που αναφέρονται σε περισσότερους από 223.854.164 κατοίκους. Στην Ελλάδα οι Δήμοι που έχουν συμμετάσχει στην πρωτοβουλία του Συμφώνου των Δημάρχων είναι 136. Ο πρώτος Δήμος που συμμετείχε στην πρωτοβουλία ήταν ο τότε καποδιστριακός Δήμος Πτολεμαΐδας (πλέον Δήμος Εορδαίας). Στην εικόνα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι περιοχές με τους περισσότερους Δήμους που έχουν ενταχθεί στην πρωτοβουλία του Συμφώνου των Δημάρχων.
Σχήμα 2.2: Αριθμός Δήμων που έχουν ενταχθεί στο Σύμφωνο των Δημάρχων (πηγή:
http://www.covenantofmayors.eu/participation/covenant_map_en.html)
Τα υποβληθέντα Σχέδια Δράσης Αειφόρου Ενέργειας και Σχέδια Δράσης Αειφόρου Ενέργειας και Κλίματος ανέρχονται πλέον σε 5.656, εκ των οποίων τα 5.436 Σχέδια Δράσης προέρχονται από Δήμους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην Ελλάδα Σχέδια Δράσης έχουν υποβάλει 105 Δήμοι. Στην εικόνα που ακολουθεί παρατίθενται οι περιοχές με τους περισσότερους Δήμους που έχουν υποβάλει Σχέδιο Δράσης.
Σχήμα 2.3: Περιοχές με υποβληθέντα Σχέδια Δράσης (πηγή:
http://www.covenantofmayors.eu/participation/covenant_map_en.html)
Στο σχήμα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα Σχέδια Δράσης που έχουν υποβληθεί ανά έτος. Επιπρόσθετα στο Σχήμα 2.5 παρουσιάζονται αθροιστικά τα Σχέδια Δράσης που έχουν υποβληθεί μέχρι το αντίστοιχο έτος.
Σχήμα 2.4: Υποβληθέντα Σχέδια Δράσης ανά έτος
Σχήμα 2.5: Σχέδια Δράσης που έχουν υποβληθεί ως το αντίστοιχο έτος
Από τα ανωτέρω στοιχεία γίνεται αντιληπτή η επιτυχία της εν λόγω πρωτοβουλίας, στην οποία όπως αναφέρθηκε εντάσσονται πλέον και οι Δήμοι χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.
2.3. Διαδικασία Προσχώρησης στο Σύμφωνο των Δημάρχων
Το Σύμφωνο των Δημάρχων είναι ανοιχτό σε όλες τις τοπικές αρχές με δημοκρατική σύνθεση αιρετών αντιπροσώπων, ανεξαρτήτως του μεγέθους του εκάστοτε Δήμου και του σταδίου εφαρμογής των ενεργειακών και κλιματικών πολιτικών τους. Οι μικρού και μεσαίου μεγέθους όμορες τοπικές αρχές μπορούν επίσης, υπό ορισμένες συνθήκες, να αποφασίσουν να συμμετάσχουν ως ομάδα υπογραφόντων και να υποβάλουν από κοινού ένα Σχέδιο Δράσης για τη Βιώσιμη Ενέργεια, δεσμευόμενες είτε μεμονωμένα (1η επιλογή) είτε αθροιστικά (2η επιλογή) στο στόχο μείωσης των εκπομπών CO2 κατά 20%. Προκειμένου να συμμετάσχουν σε αυτή τη διαρκώς διευρυνόμενη κίνηση, οι τοπικές αρχές θα πρέπει να ακολουθήσουν την εξής διαδικασία:
1. Να παρουσιάσουν την πρωτοβουλία αναφορικά με το Σύμφωνο των Δημάρχων στο δημοτικό συμβούλιο.
2. Μετά τη λήψη επίσημης απόφασης από το δημοτικό συμβούλιο, να εξουσιοδοτήσουν το δήμαρχο - ή έναν αντίστοιχο εκπρόσωπο του συμβουλίου – προκειμένου να υπογράψει το έντυπο προσχώρησης στο Σύμφωνο.
3. Μετά την υπογραφή, να συμπληρώσουν ηλεκτρονικά τα στοιχεία τους στην ιστοσελίδα του Συμφώνου των Δημάρχων και να μεταφορτώσουν το δεόντως υπογεγραμμένο έντυπο προσχώρησής τους.
4. Να δώσουν προσοχή στα επόμενα βήματα, τα οποία περιγράφονται σε ένα e- mail επιβεβαίωσης που αποστέλλεται στο συμβούλιο της τοπικής αρχής.
Οι τοπικές αρχές μπορούν να υπογράψουν το Σύμφωνο των Δημάρχων οποιαδήποτε στιγμή, καθώς δεν υπάρχει προθεσμία. Οι Τελετές του Συμφώνου των Δημάρχων πραγματοποιούνται κάθε χρόνο με μεγάλη συμμετοχή των δημάρχων που επωφελούνται της διεθνούς προβολής υπογράφοντας σε μια δημόσια τελετή.
Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικά τα βήματα για την προσχώρηση στην πρωτοβουλία του Συμφώνου των Δημάρχων.
ΒΗΜΑ 1: Υπογραφή του Συμφώνου των Δημάρχων
Με την υπογραφή του Συμφώνου των Δημάρχων ο Δήμος δηλώνει τη συμβολή του στην επίτευξη των ενεργειακών και κλιματικών στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μέσω του Συμφώνου των Δημάρχων, ο Δήμος συμμετέχει σε μια κοινότητα σε επαφή τις τοπικές αρχές με την ίδια δέσμευση. Οι υπογράφοντες του Συμφώνου των Δημάρχων κάνουν μια εθελοντική και μονομερή δέσμευση ότι θα προχωρήσουν πέρα από τους στόχους της ΕΕ όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών CO2. Οι υπογράφοντες του Συμφώνου στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών CO2 περισσότερο από 20%, ως το 2020, μέσω δράσεων ενεργειακής απόδοσης και χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, οι τοπικές αρχές δεσμεύονται:
1. Να ετοιμάσουν Απογραφή Εκπομπών Αναφοράς (ΑΕΑ) εντός ενός έτους από την υπογραφή τους στο Σύμφωνο των Δημάρχων
2. Να υποβάλουν ένα Σχέδιο Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια (ΣΔΑΕ), το οποίο θα έχει εγκριθεί από το δημοτικό συμβούλιο
3. Να δημοσιεύουν τακτικά - κάθε δύο χρόνια μετά την υποβολή του ΣΔΑΕ τους- εκθέσεις αναφοράς στις οποίες παρουσιάζεται ο βαθμός υλοποίησης του σχεδίου δράσης και των ενδιάμεσων αποτελεσμάτων που έχουν προκύψει 4. Να προωθήσουν τις δραστηριότητές τους κινητοποιώντας τους πολίτες τους,
μέσω τακτικών ημερίδων – συνεδρίων (πχ. Τοπική Ημέρα Ενέργειας)
5. Να διαδώσουν το μήνυμα του Συμφώνου των Δημάρχων, ιδίως ενθαρρύνοντας και άλλες τοπικές αρχές να συμμετάσχουν μέσω διαφόρων εκδηλώσεων
Η επίσημη πολιτική δέσμευση των υπογραφόντων θα πρέπει να μεταφραστεί σε συγκεκριμένα μέτρα και έργα. Ως υπογράφων, ο Δήμος δέχεται να αναφέρει και να παρακολουθεί για την εφαρμογή του ΣΔΑΕ του. Προκειμένου το Σύμφωνο των Δημάρχων να επιτύχει στο πλαίσιο της τοπικής αρχής, είναι αναγκαία η προσαρμογή και η βελτιστοποίηση των εσωτερικών διοικητικών δομών του κάθε Δήμου. Δηλαδή θα πρέπει να δοθούν κατάλληλες αρμοδιότητες σε συγκεκριμένα τμήματα και να αφιερωθούν επαρκείς οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι στην εφαρμογή των δεσμεύσεων του Συμφώνου των Δημάρχων. Η χάραξη μιας πολιτικής για τη βιώσιμη ενέργεια είναι μια χρονοβόρα διαδικασία που βρίθει προκλήσεων και η οποία πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο συστηματικού σχεδιασμού και συνεχούς διαχείρισης.
Συνεπώς, απαιτείται συνεργασία και συντονισμός μεταξύ των διαφόρων τμημάτων της τοπικής αυτοδιοίκησης, όπως των τμημάτων για την προστασία του περιβάλλοντος, τη χρήση γαιών και το χωροταξικό σχεδιασμό, τις οικονομικές και κοινωνικές υπηρεσίες, τη διαχείριση κτιρίων και υποδομών, τις μετακινήσεις και τις μεταφορές, τον προϋπολογισμό, τα οικονομικά, τις προμήθειες, κτλ. Η ενσωμάτωση της διαχείρισης της αειφόρου ενέργειας στις άλλες δράσεις και πρωτοβουλίες των αρμόδιων τμημάτων του Δήμου είναι κρίσιμης σημασίας, και θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι θα αποτελέσει μέρος του συνολικότερου σχεδιασμού της τοπικής αρχής.
Για τη σύνταξη Απογραφής Εκπομπών Αναφοράς ή ενός Σχεδίου Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια απαιτούνται σημαντικοί πόροι. Ο Δήμος, ιδιαίτερα εάν είναι μικρός, ίσως δε διαθέτει τις δυνατότητες σε ανθρώπινο δυναμικό/ τις οικονομικές δυνατότητες και την τεχνική εξειδίκευση για να επιτύχει τις φιλοδοξίες του. Ωστόσο, με τη βοήθεια της περιφέρειας/ διοικητικής δομής ή/και των υφιστάμενων ενώσεων
τοπικών και περιφερειακών αρχών, αυτές οι προσπάθειες μπορούν να καταμεριστούν και να δημιουργηθούν συνεργασίες. Ο Δήμος μπορεί επίσης να λάβει από τον τοπικό ή/και περιφερειακό οργανισμό ενέργειας (εάν υπάρχει στην περιοχή) ποικίλες συμβουλές σε όλα τα θέματα της ενέργειας, όπως και χρήσιμη τεχνική βοήθεια κατά την εκπόνηση του Σχεδίου Δράσης του για την Αειφόρο Ενέργεια.
Η συμμετοχή των πολιτών αποτελεί, επίσης, ένα βασικό παράγοντα για την αλλαγή της κουλτούρας που αφορά θέματα εξοικονόμησης ενέργειας και προστασίας του περιβάλλοντος. Εξάλλου ως υπογράφων το Σύμφωνο, ο Δήμος δεσμεύεται επίσης να κινητοποιήσει τους πολίτες ώστε να συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία. Οι στρατηγικές ενημέρωσης, επικοινωνίας, ευαισθητοποίησης, κινητοποίησης και συντονισμού αποτελούν ένα ζωτικής σημασίας στοιχείο για την επιτυχία του Σχεδίου Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια του Δήμου.
Η Απογραφή Εκπομπών Αναφοράς ποσοτικοποιεί τις εκπομπές CO2 (ή αερίων αντίστοιχων του CO2) που οφείλονται στην ενεργειακή κατανάλωση της περιοχής του υπογράφοντος το Σύμφωνο των Δημάρχων και επίσης, εντοπίζει τις κυριότερες πηγές εκπομπών του CO2 και τις αντίστοιχες δυνατότητες μείωσής τους. Η Απογραφή Εκπομπών Αναφοράς αποτελεί το σημείο αφετηρίας για την επεξεργασία του Σχεδίου Δράσης για τη Αειφόρο Ενέργεια, καθώς παρέχει γνώση για τη φύση των τομέων που εκπέμπουν CO2 και, έτσι, συμβάλλει στην επιλογή των κατάλληλων δράσεων.
Η κατανάλωση ενέργειας και οι εκπομπές CO2 σε τοπικό επίπεδο εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες: την οικονομική δομή, το επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας, τον πληθυσμό, την πυκνότητα, τα χαρακτηριστικά του κτιριακού δυναμικού, τη χρήση και το επίπεδο ανάπτυξης των διάφορων τρόπων μεταφοράς, τις συμπεριφορές των πολιτών, το κλίμα, κλπ.
Ορισμένοι παράγοντες μπορούν να επηρεαστούν βραχυπρόθεσμα (όπως η κουλτούρα των πολιτών), ενώ άλλοι παράγοντες μπορούν να επηρεαστούν μόνο μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα (ενεργειακή απόδοση του κτιριακού δυναμικού).
Είναι χρήσιμο να γίνει κατανοητή η επιρροή αυτών των παραμέτρων, ο τρόπος με τον οποίο μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου και να καθοριστεί ποιοι από αυτούς μπορούν να χρησιμοποιηθούν από την τοπική αρχή (βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα).
Το όραμα για ένα μέλλον αειφόρου ενέργειας αποτελεί την κατευθυντήρια αρχή για τους υπογράφοντες το Σύμφωνο και λειτουργεί ως η κοινή συνιστώσα στην οποία μπορούν να ανατρέχουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς (πολιτικοί, πολίτες και ομάδες συμφερόντων). Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προβληθεί η τοπική αρχή στον υπόλοιπο κόσμο. Το όραμα του Δήμου θα πρέπει να είναι συμβατό με τις δεσμεύσεις του Συμφώνου των Δημάρχων, δηλαδή θα πρέπει να συνεπάγεται ότι θα επιτευχθεί ο στόχος της μείωσης των εκπομπών CO2 κατά 20% έως το 2020 (τουλάχιστον). Ωστόσο, το όραμα του κάθε Δήμου μπορεί να είναι ακόμα πιο φιλόδοξο, αν και προτείνεται το όραμα να είναι ρεαλιστικό καθώς θα πρέπει να αντανακλά μερικές φορές νέες αξίες ή να καταρρίπτει κάποια παλιά όρια που δεν έχουν πλέον ουσιαστικό λόγο ύπαρξης. Επί της ουσίας το όραμα του κάθε Δήμου θα πρέπει να περιγράφει το επιθυμητό μέλλον της πόλης και να εκφράζεται με απτούς όρους προκειμένου να καθίσταται πιο κατανοητό για τους πολίτες και τους ενδιαφερόμενους φορείς. Τέλος, αυτό που προτείνεται είναι το όραμα και οι στόχοι του κάθε Δήμου να είναι συγκεκριμένοι, μετρήσιμοι, επιτεύξιμοι, ρεαλιστικοί και να υλοποιούνται εντός συγκεκριμένων χρονικών ορίων. Σε κάθε δήμο υπάρχει πληθώρα παράλληλων σχεδιασμών και πολιτικών αλλά και πιθανών συνεργιών μεταξύ των διάφορων τμημάτων. Συνεπώς, ο Δήμος θα πρέπει να εντοπίζει τις υπάρχουσες δημοτικές, περιφερειακές και εθνικές πολιτικές, τα σχέδια, τις διαδικασίες και τους κανονισμούς που αφορούν τα ζητήματα σχετικά με την ενέργεια και το κλίμα εντός των πλαισίων της τοπικής αρχής του. Συνίσταται δε, όλοι οι σχετικοί φορείς και τα ενδιαφερόμενα μέρη να προσκαλούνται σε ανοιχτή συζήτηση προκειμένου να εντοπίζονται οι πιθανές συγκρούσεις αρμοδιοτήτων και για συνέργιες. Επιπλέον, θα πρέπει ο Δήμος να εντοπίζει τους οικονομικούς πόρους για την ανάπτυξη και εφαρμογή της μακροπρόθεσμης στρατηγικής του, συμπεριλαμβανομένων των κύριων κονδυλίων που (επανα)επιμερίζονται στο δημοτικό προϋπολογισμό, το αντίστοιχο χρονικό πλαίσιο και τις πιθανές εξωτερικές πηγές χρηματοδότησης (π.χ. ευρωπαϊκά/
εθνικά/ περιφερειακά προγράμματα χρηματοδότησης, Εταιρείες Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ), συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, κτλ.).
Το Σχέδιο Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια είναι ένα στρατηγικό και επιχειρησιακό έγγραφο που καθορίζει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για τους στόχους του 2020. Χρησιμοποιεί τα αποτελέσματα της Απογραφής Εκπομπών Αναφοράς του κάθε Δήμου για να εντοπίσει τα καλύτερα πεδία δράσης και τις ευκαιρίες για την
επίτευξη του στόχου της τοπικής αρχής αναφορικά με τη μείωση των εκπομπών CO2.
Καθορίζει συγκεκριμένα μέτρα μείωσης μαζί με χρονοδιαγράμματα και ανατεθείσες ευθύνες, τα οποία μετατρέπουν τη μακροπρόθεσμη στρατηγική σε δράση. Κάθε Δήμος μπορεί να επιλέξει τη μορφή του Σχεδίου Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια (ιδιαίτερα εάν έχει ήδη εκπονήσει ένα παρόμοιο σχέδιο δράσης στο παρελθόν).
Ωστόσο, θα πρέπει ο Δήμος να βεβαιώνει ότι το σχέδιο δράσης του συνάδει με τις γενικές αρχές που καθορίζονται και περιγράφονται αναλυτικά στον οδηγό Σχεδίου Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια. Ο οδηγός αυτός παρέχει στο Δήμο αναλυτικές πληροφορίες, συγκεκριμένα παραδείγματα και πρακτικές συστάσεις σχετικά με το πώς να αναπτύξει το Σχέδιο Δράσης του για την Αειφόρο Ενέργεια.
ΒΗΜΑ 2: Υποβολή Σχεδίου Δράσης για τη Βιώσιμη Ενέργεια
Ως υπογράφων το Σύμφωνο των Δημάρχων, ο Δήμος δεσμεύεται ότι θα υποβάλει το Σχέδιο Δράσης του για την Αειφόρο Ενέργεια στο οποίο θα αιτιολογούνται οι στόχοι του Συμφώνου και τα μέτρα για την επίτευξή τους εντός ενός έτους από την ένταξή του στο Σύμφωνο.
Το Σχέδιο Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια πρέπει να εγκριθεί από το δημοτικό συμβούλιο και να μεταφορτωθεί στο Διαδίκτυο στην εθνική γλώσσα του εκάστοτε Δήμου (ή στα αγγλικά) χρησιμοποιώντας το ηλεκτρονικό σύστημα υποβολής που παρέχεται μέσω του συνδέσμου «Το Σύμφωνό μου» (είσοδος με κωδικό πρόσβασης). Ταυτόχρονα, θα χρειαστεί να συμπληρώσει ο κάθε Δήμος το υπόδειγμα Σχεδίου Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια στα αγγλικά. Στο υπόδειγμα επιτρέπεται ο κάθε Δήμος να συνοψίσει τα αποτελέσματα της Απογραφής Εκπομπών Αναφοράς του και τα βασικά στοιχεία του Σχεδίου Δράσης του για την Αειφόρο Ενέργεια. Μετά την υποβολή του, το υπόδειγμα ελέγχεται για την ορθότητα των δεδομένων του από το Κοινό Κέντρο Ερευνών. Μόλις εγκριθεί το υπόδειγμα Σχεδίου Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια, τα καλύτερα σημεία του δημοσιεύονται στον ιστότοπο του Συμφώνου των Δημάρχων, στο προφίλ του Δήμου. Τέλος, ο κάθε Δήμος θα μπορεί να συγκρίνει τις δράσεις και την πρόοδό του με εκείνες των άλλων υπογραφόντων.
Η εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια απαιτεί σίγουρα μεγάλο χρονικό διάστημα, προσπάθειες και οικονομικά μέσα. Κατά τη διά