Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Θεολογική Σχολή - Τμήμα Θεολογίας Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών
Κλάδος: Συστηματικής Θεολογίας
Comeni Thoma Αρ. Μητρώου 1540
Η θεολογική διάσταση του ποιμαντικού έργου στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας
(1992-2012)
Μεταπτυχιακή εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ.
Σύμβουλος: Καθηγητή Ανέστη Κεσελόπουλο
Θεσσαλονίκη 2012
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Θεολογική Σχολή - Τμήμα Θεολογίας Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών
Κλάδος: Συστηματικής Θεολογίας
Comeni Thoma Αρ. Μητρώου 1540
Η θεολογική διάσταση του ποιμαντικού έργου στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας
(1992-2012)
Μεταπτυχιακή εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ.
Σύμβουλος: Καθηγητή Ανέστη Κεσελόπουλο
Θεσσαλονίκη 2012
Πρόλογος
Το ποιμαντικό έργο που επιτελέστηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας Αναστάσιο επηρέασε σημαντικά όχι μόνον τη ζωή των Χριστιανών μελών της Εκκλησίας μας αλλά και γενικότερα ολόκληρη την αλβανική κοινωνία. Οι διαστάσεις και η ποιότητά του είναι τεράστιες, αν συγκρίνει κανείς το σύντομο χρονικό διάστημα των είκοσι χρόνων από την αποστολή του Αρχιεπισκόπου στην Αλβανία μέχρι σήμερα που ήδη έχουν συμπληρωθεί 20 χρόνια. Εξάλλου είναι τεράστιο και ως προς την πολλαπλή του μορφή και την ετοιμότητά του να απαντήσει στις πάγιες αλλά και τρέχουσες ανάγκες μιας κοινωνίας, που ανασύρθηκε από τα ερείπια του αθεϊσμού, των διώξεων και της οικονομικής εξαθλίωσης.
Η βίωση αυτού του έργου, ο θαυμασμός μου και η συμμετοχή σε αυτό, στο μέτρο των δυνατοτήτων μου, με οδήγησαν σε συνεργασία με τον Σύμβουλο καθηγητή στην επιλογή αυτού του θέματος.
Εκφράζω τον βαθύτατο υιικό σεβασμό και την αγάπη μου προς τον Μακαριότατο Αρχιεπίσκοπο των Τίρανων και πάσης Αλβανίας κ. Αναστάσιο, ο οποίος με τη θεολογική του σκέψη, την αποφασιστικότητα και το έργο του με ενέπνευσε να βαπτιστώ το 1993 και στη συνέχεια να σπουδάσω Θεολογία στο Ιερατικό Σεμινάριο στο Δυρράχιο της Αλβανίας και στη συνέχεια στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ. Σε όλες τις σπουδές μου μέχρι σήμερα είναι παρών, ως πατέρας και διδάσκαλος.
Οι ευχαριστίες οφείλονται πρωτίστως στον σύμβουλο καθηγητή κ. Ανέστη Κεσελόπουλο, που με καθοδήγησε με επιστημονική ακρίβεια και ποιμαντική ευαισθησία στις μεταπτυχιακές μου σπουδές, στην ανάθεση του θέματος και στα στάδια της εργασίας.
Επίσης ευχαριστώ τους καθηγητές π. Βασίλειο Καλλιακμάνη και κ. Χρίστο Τσιρώνη για όσα πολλά έμαθα κοντά τους με επιστημονικό και κριτικό τρόπο.
Επίσης την Καθηγήτρια κ. Δήμητρα Κούκουρα, η οποία μου συμπαραστάθηκε θερμά σε όλα τα στάδια των μεταπτυχιακών σπουδών μέχρι και την εκπόνηση της τελικής εργασίας.
Οφειλετικώς αναφέρω στους αποδέκτες των ευχαριστιών μου τους γονείς μου Σιμών και Ελεονόρα και τα αδέλφια μου Ηλιριάν και Λεονάρδο για την συμπαράσταση που μου προσέφεραν στις προπτυχιακές και μεταπτυχιακές μου σπουδές.
Θεσσαλονίκη, 25 Σεπτεμβρίου 2012 Th. S. Ç
Περιεχόμενα
Πρόλογος 3
Εισαγωγή 5
Ιστορικά στοιχεία για την Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας 8
Α’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Αναζωπύρωση της πνευματικής και λατρευτικής ζωής
1. Αναστύλωση και ίδρυση των παλαιών και νέων ναών 10
2. Η Ιερωσύνη 15
3. Η συμμετοχή στη μυστηριακή ζωή 22
4. Διακονία του λόγου του Θεού 36
5. Η διαμόρφωση των ενοριών και ενοριακής συνειδήσεως 45
Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το κοινωνικό έργο
1. Η φτώχεια και το φιλανθρωπικό έργο 58
2. Η προσφορά στην εκπαίδευση 66
Γ’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η χριστιανική μαρτυρία
1. Η χριστιανική μαρτυρία και ο ενημερωτικός χώρος 71 2. Δια-χριστιανικές συναντήσεις και συνεργασίες 77
Συμπεράσματα 82
Βιβλιογραφία 84
Εισαγωγή
Στον 20 αιώνα η Εκκλησία έχει υποστεί μαρτύρια από διάφορες δοκιμασίες που οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες. Μια τέλεια περίπτωση είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αλβανία (ΟΕΑ). Ο κομμουνισμός με την πίεση στην αρχή και την απαγόρευση στη συνέχεια της θρησκευτικής ελευθερίας διέκοψε τη λατρευτική, ποιμαντική και κοινωνική ζωή της Εκκλησίας. Η πτώση του κομμουνισμού σήμανε την επαναλειτουργία της ζωής της Εκκλησίας και το ποιμαντικό της έργο που εκδηλώθηκε με ποικίλες ενέργειες και δραστηριότητες.
Η ποιμαντική δράση της ΟΕΑ-ς τα 20 τελευταία χρόνια είχε ένα συγκεκριμένο στόχο: να προσκαλέσει τους ανθρώπους να συγκροτήσουν το Σώμα της Εκκλησίας. Είναι ένας στόχος που διαφέρει από αυτό του κομμουνισμού και γενικά του κόσμου όπως διαφέρει και ο απώτερος σκοπός του ποιμαντικού έργου που είναι η σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου1. Διότι το ποιμαντικό έργο περιλαμβάνει όλη τη ζωή του ανθρώπου, τη δράση, τις ενέργειες, τις σχέσεις, το ήθος του, δηλαδή όλον τον άνθρωπο και όλη την ανθρωπότητα2. Περιλαμβάνει όλον τον κόσμο3, ορατό και αόρατο, διότι ο κόσμος είναι συνδεδεμένος με τον άνθρωπο, εξίσου και τα δυο είναι δημιουργήματα του Θεού4
Η πρόσκληση συνδέεται με τη φύση και αξία του ανθρώπου όπως με την μορφή, τη λειτουργία και το περιεχόμενο της κοινωνίας. Σε κοινωνίες που οι κοινωνικές αλλαγές είναι έντονες και συνεχείς αυτή η πρόκληση απευθύνεται όχι μόνο στους μη χριστιανούς, αλλά και προς βαπτισμένους, οι οποίοι ζουν ως μη χριστιανοί
. Με αυτό τον τρόπο το ποιμαντικό έργο έχει στο κέντρο της τον άνθρωπο, την ανθρωπότητα, όλον τον κόσμο.
5
Στην περίπτωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας που οι κοινωνικές αλλαγές είναι συνεχείς, μάλιστα κάποιες φορές η μια αλλαγή, όπως ήταν ο κομμουνισμός, έχει ακραία διάσταση από την προηγούμενη ή την μεθεπόμενη, η πρόσκληση προς τους αβάπτιστους είναι όμοια με την πρόσκληση προς τους βαπτισμένους. Η πρόσκληση συνδέεται με την ανθρωπολογική σκέψη που έχει η Εκκλησία για τον άνθρωπο
.
6
1 Σταυρόπουλου, Επιστήμη, σ. 21.
αλλά και με τις εντυπώσεις που έχουν οι άνθρωποι
2 Κεσελόπουλου, Προτάσεις, σ. 20-26.
3 Καλλιακμάνη, Μεθοδολογικά, σ. 24.
4 Γαλάνη, Θέματα, σ. 56-58.
5 Αναστασίου, Ιεραποστολή, σ. 100-101.
6 Αναστασίου, Παγκοσμιότητα, σ. 79-81.
για την Εκκλησία, την αποστολή, λειτουργία και σκοπό της7
Η απόσταση από την πρόσκληση ως την σωτηρία είναι μεγάλη και μάλιστα μια δύσκολη πορεία. Η λειτουργία αυτής της συγκεντρώσεως μεμονωμένων ανθρώπων σε ένα σώμα έχει ως πρώτη κίνηση την πρόσκληση, όμως για να δώσει καρπούς χρειάζεται δημιουργία συνθηκών και τρόπους για λύση διαφορών εμπόδιων
. Ενώ η σκέψη της Εκκλησίας για τον άνθρωπο δεν αλλάζει, αλλά η στάση των ανθρώπων για την Εκκλησία αλλάζει και σε αυτό σημαντικό ρόλο έχουν τα κοινωνικά πλαίσια. Τα 20 τελευταία χρόνια αυτή ήταν μια πρόκληση της Εκκλησίας, διότι πριν το κομμουνισμό και ιδιαίτερα στον κομμουνισμό διαμορφώθηκε μια αρνητική στάση απέναντί της που πολλές φορές ήταν ιδεολογικού και εθνικού και όχι θεολογικού περιεχομένου. Αυτή η στάση προς την Εκκλησία και ηγεσία και ιδιαίτερα προς τον Αρχιεπίσκοπο, είναι που έχει διαμορφωθεί από την πίεση των κοινωνικών αλλαγών. Μέσα σε αυτά τα κοινωνικά πλαίσια η πρόσκληση είναι ιεραποστολή προς όλους τους ανθρώπους, αβάπτιστους και βαπτισμένους έχοντας υπόψη τη σύνδεση της διαχρονικής ανθρωπολογίας της με τα κοινωνικά πλαίσια της κάθε εποχής.
8. Στην περίπτωση της αλβανικής κοινωνίας τα εμπόδια είναι πολλά που σημαίνει δύσκολο ποιμαντικό έργο. Μια από τις πολλές δυσκολίες είναι ότι οι ανθρωποι ταυτίζουν την Εκκλησία με κάθε άλλο κοινωνικό θεσμό. Στον κόσμο υπάρχουν διάφοροι θεσμοί που έχουν στο κέντρο τον άνθρωπο και την ευτυχία του, αλλά η Εκκλησία πρέπει να δείξει την διαφορετικότητα, το διαφορετικό στόχο της, διότι η ευτυχία, η σωτηρία που προσφέρει βασίζεται στη φύση της που είναι θεανθρώπινη κοινωνία με τον Χριστό ως κεφαλή. Η Εκκλησία είναι εκτός ηθικισμού, επαγγελματισμού, φιλοδοξίας, πειραματισμών κ.τ.λ9
Η Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας (ΟΑΕΑ) βίωσε αυτά τα 20 τελευταία χρόνια την αναζωπύρωση της λατρευτικής, πνευματικής και ποιμαντικής ζωής της. Είναι μια αναζωπύρωση που συνδέει την παράδοση με τη ζωή της σημερινής αλβανική κοινωνικής. Σε αυτή την αναζωπύρωση συμμετέχουν όλα τα μέλη του εκκλησιαστικού σώματος, λαϊκοί και κληρικοί.
Συμμετέχουν στη λατρευτική ζωή, στο ποιμαντικό και κοινωνικό έργο, όπως και στην διοίκησή του. Η συμμετοχή των λαϊκών στην εκκλησιαστική διοίκηση εκδηλώνεται στις ενοριακές επιτροπές, στις μητροπολιτικές συνελεύσεις όπως και στη Κληρικολαϊκή Συνέλευση (άρθρο. 27, παράγραφο 2 του Καταστατικό ., που σημαίνει ότι έχει μια ιδιαιτερότητα στον κόσμο και το ποιμαντικό έργο της έχει εκκλησιαστικό, μυστηριακό, κοινωνικό ιεραποστολικό και μαρτυρικό χαρακτήρα.
7 Μαντζαρίδη, Χριστιανική Ηθική ΙΙ, σ. 137.
8 Σταυρόπουλου, Επιστήμη, σ. 21.
9 Γιούλτση, Πνευματικότητα, σ. 329-330.
Χάρτη της ΟΑΕΑ-ς). Επίσης η λαϊκοί συμμετέχουν στο Κλιρικολαϊκό Συμβούλιο, έχουν το δικαίωμα στην έγκριση των υποψηφίων Επισκόπων (άρθρο. 17, παράγραφο 2 του Καταστατικού Χάρτη της ΟAΕΑ-ς).
Η αναζωπύρωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας οφείλεται στην πίστη, την αγάπη και το όραμα του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου. Το ποιμαντικό έργο που επιτελείται έχει περάσει σε διάφορες δυσκολίες, αντιδράσεις και αμφισβητήσεις. Η βαθειά πίστη του Αρχιεπισκόπου τις αντιμετώπισε με την πίστη στο Θεό, με την σοφία και τη δύναμη που διαμορφώνεται και πηγάζει στη ζωή της προσευχής και στην αγάπη για τον άνθρωπο και τον κόσμο. Μέσα σε αυτό τον τρόπο βιώσεως της χριστιανικής πίστεως και του αξιώματος ο Αρχιεπίσκοπος έβαλε την σφραγίδα του σε ένα μακρύ κατάλογο έργων: ή επισκευή 160 ναών και 70 μονών, μνημεία πολιτισμού ή εκ θεμελίων με αποκορύφωμα τον πρωτοποριακό ναό της Αναστάσεως στα Τίρανα10
Η αναζωπύρωση του ποιμαντικού έργου της ΟΑΕΑ αυτά τα χρόνια εκτός από το θαυμασμό χρειάζεται και μελέτη με στόχο τη θεολογική διάσταση και το θεολογικό υπόβαθρο αυτού του ποιμαντικού έργου, που αποτελεί το αντικείμενο της εργασίας μου, στην οποία χρησιμοποιείται η αναλυτική και η συνθετική μέθοδος.
, στην αναδιοργάνωση των 400 ενοριών, μόρφωση και χειροτονία 140 ιερέων, στην ανασυγκρότηση της Ιεράς Συνόδου, στην οργάνωση διαφόρων ομάδων, των κατηχητικών, των παιδιών, της νεολαίας, των γυναικών κ.τ.λ. Το κοινωνικό, φιλανθρωπικό έργο είναι μια άλλη εμπνευσμένη πτυχή της εκκλησιαστικής δράσης. Παιδικοί σταθμοί, σχολεία, Πανεπιστήμιο, Διαγνωστικό Κέντρο και κέντρα πρωτοβάθμιας περιθάλψεως, ορφανοτροφείο, διάφορα κοινωνικά, αναπτυξιακά και οικολογικά προγράμματα είναι κάποια δείγματα από κοινωνικό έργο στην ΟΑΕΑ-ς. Προ πάντων όμως σημαντική είναι η μαρτυρία της ΟΑΕΑ-ς προς τον κόσμο. Επίσης με αυτά τα έργα η ΟΑΕΑ είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην αλβανική κοινωνική ζωή, αλλά και εκτός αυτής, διότι η Εκκλησία συμμετέχει ενεργά σε διάφορους διεθνείς οργανισμούς όπως είναι το ΠΣΕ και το ΣΕΕ. Αυτό το μεγάλο έργο με τις πολλαπλές επιδράσεις στην αλβανική κοινωνία είναι μια πράξη που ξεδιπλώνει τη φύση και αποστολή της Εκκλησίας και μας αποδεικνύει ότι το όραμα του Αρχιερέα έχει ουσιαστικό ρόλο στη λειτουργία και ζωή της Εκκλησίας.
Στην αρχή προτάσσουμε ορισμένα ιστορικά στοιχεία που κρίνουμε αναγκαία για την κατανόηση του θέματός μας. Στη συνέχεια ακολουθούν τρία κεφάλαια,
10 Επίσημη ιστοσελίδα της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας
τα οποία περιέχουν τα εξής: Α’ κεφάλαιο - Αναζωπύρωση της πνευματικής και λατρευτικής ζωής. Αναλύονται 5 σημεία του ποιμαντικού έργου. Προτάσσεται το θέμα των ναών, διότι η πρώτη ενέργεια των πιστών στην Αλβανία στις αρχές των δημοκρατικών εξελίξεων ήταν η επιστροφή των ναών, όπως και η πρώτη ενέργεια του Αρχιεπισκόπου μόλις έφτασε στην Αλβανία κατευθύνθηκε στο ναό και προσευχήθηκε μαζί με τους πιστούς. Ακολουθούν Μετά η ιερωσύνη, η μυστηριακή ζωή, η αναγγελία του λόγου του Θεού και η ενορία, Έτσι το ποιμαντικό έργο βασίζεται και δυναμώνεται μέσα στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας.
Β’ κεφάλαιο – Το κοινωνικό έργο. Παρουσιάζεται το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας, η φιλανθρωπία, η κοινωνική ανάπτυξη και η προσφορά στην παιδεία είναι στοιχεία που η εκκλησία δείχνει την αγάπη που διαμορφώνει στη λατρευτική και ποιμαντική ζωή της.
Γ’ κεφάλαιο – Η Χριστιανική μαρτυρία. Περιλαμβάνεται η χριστιανική μαρτυρία της Εκκλησίας. Η λειτουργία των μέσων μαζικής ενημερώσεως και η συμμετοχή σε διάφορες οργανώσεις και εκδηλώσεις είναι ενέργειες και δράσεις της Εκκλησίας που προβάλλουν την πνευματική διάσταση της εκκλησιαστικής ζωής.
Ακολουθούν τα συμπεράσματα και Κατάλογος Βιβλιογραφίας.
Ιστορικά στοιχεία για την Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας
Οι απαρχές του χριστιανισμού στην περιοχή της Αλβανίας (θέματος του Ιλλυρικού) αναφέρεται από τον Απόστολο Παύλο στην προς Ρωμαίους Επιστολή του11
Το 1ο αιώνα στην περιοχή της σημερινής Αλβανίας υπάρχουν κάποιες χριστιανικές κοινότητες, π.χ. στο Δυρράχιο, στην Απολλωνία και στο Βουθρωτό
. Επίσης η ιεραποστολική δράση στην περιοχή της σημερινής Αλβανίας φαίνεται και από τα διάφορα τοπωνύμια.
12. Μάλιστα η πληροφορία ότι στη βιβλιοθήκη της Ιερουσαλήμ βρίσκεται ένα παλαιό χειρόγραφο που αναφέρει ότι περί το έτος 58 μ.Χ. στην περιοχή του Δυρραχίου βρίσκονται 70 χριστιανικές οικογένειες και ο πρώτος επίσκοπος ήταν ο απόστολος Καίσαρας, ένας από τους 70 αποστόλους του Χριστού και επόμενος ο άγιος Άστειος, ο οποίος μαρτύρησε στο Δυρράχιο το (98) μ.Χ.13
Τα ιστορικά στοιχεία για το χριστιανισμό και για την ορθόδοξη πίστη στην περιοχή της σημερινής Αλβανίας είναι πολλά, αλλά θα αναφερθούμε μόνο σε μερικά σημαντικά στοιχεία.
.
11 «κύκλῳ μέχρι τοῦ Ἰλλυρικοῦ πεπληρωκέναι τὸ εὐαγγέλιον τοῦ Χριστο» Ρωμ. 15,19
12 Beduli, Kisha Orthodhokse, σ. 6.
13 Anthimos, Përshkrimi, σ. 146.
Μέχρι τον Μ. Κωνσταντίνο, η περιοχή εξήρτατο πολιτικώς και εκκλησιαστικώς από τη Ρώμη. Κατόπιν, πολιτικώς μόνο ανήκε στην Κωνσταντινούπολη, ενώ εκκλησιαστικώς μέχρι το 731 παρέμεινε το παλαιό καθεστώς. Από το 731 μ.Χ. εκκλησιαστικώς το Ανατολικό Ιλλυρικό προσαρτάται στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Τον 13ο αιώνα εκκλησιαστικώς η Μητρόπολη του Δυρραχίου εξηρτάτο από την Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας, ενώ κάποιες επισκοπές που ανήκαν στη Μητρόπολη Νικοπόλεως υπάγονταν είτε στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδας είτε Ναυπάκτου ή Ιωαννίνων14
Η οθωμανική κυριαρχία διαμόρφωσε νέες καταστάσεις με το φαινόμενο του εξισλαμισμού. Ο ομαδικός εξισλαμισμός, οι μαζικές μετακινήσεις των χριστιανών προς την Ελλάδα και την Ιταλία, οι μετατροπές στην οργάνωση της Εκκλησίας και Εκκλησιαστικής ζωής, όπως η εξαφάνιση των παλαιών επισκοπών και η συγκρότηση άλλων, η εκκλησιαστική εξάρτηση από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και η εμφάνιση του φαινομένου των κρυπτοχριαστιανών είναι κάποια στοιχεία που συνοδεύουν τη ζωή της Εκκλησίας ως τις αρχές του 20ου αιώνα.
.
Στην περιοχή της Αλβανίας, στις αρχές του 20ου αιώνα, ζούσαν τέσσερις παραδοσιακές θρησκευτικές κοινότητες. Το 1930, όταν στην εξουσία ήταν ο βασιλιάς Αχμέτ Ζώγου, έγινε μία απογραφή του πληθυσμού, σύμφωνα με την οποία οι Μουσουλμάνοι των δυο κοινοτήτων αποτελούσαν το 67% του πληθυσμού, οι Ορθόδοξοι το 23% και οι Ρωμαιοκαθολικοί το 10%.
Η ανακήρυξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας ως Αυτοκέφαλης το 1937 δια του Πατριαρχικού Τόμου και η κυριαρχία του κομμουνιστικού καθεστώτος στην αρχή (το 1944) με άμεσο και έμμεσο τρόπο επέδρασε στη μείωση της συμμετοχής στην θεία Λειτουργία και σε όλα τα άλλα μυστήρια και τις εκκλησιαστικές τελετές και ακόμη χειρότερα το 1967, όταν με Διάταγμα η Αλβανία γίνεται το πρώτο αθεϊστικό κράτος στον κόσμο. Φυλακίστηκαν 217 κληρικοί και γκρεμίστηκαν 2169 θρησκευτικά λατρευτικά κτήρια, ανάμεσα στα οποία οι ορθόδοξοι ναοί ήταν 60015
Όλα αυτά τα στοιχεία κάνουν σαφέστατο το έργο που εκτελέστηκε τα τελευταία 20 χρόνια στην Εκκλησία της Αλβανίας.
.
14 Beduli, Kisha, σ. 10-11.
15 Qiriazi, Krishtërimi, σ. 171.
Α’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΑΝΑΖΩΠΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
1. Αναστύλωση και ίδρυση των παλαιών και νέων ναών
Η σχετική απαγόρευση από το 1945 και η απόλυτη απαγόρευση από το 1967 είχαν ως συνέπεια την ισοπέδωση των ναών ή την αλλαγή λειτουργίας τους.
Στην Αλβανία γκρεμίστηκαν 2169 θρησκευτικά λατρευτικά κτήρια, ανάμεσα στα οποία οι ορθόδοξοι ναοί που κατεδαφίστηκαν ήταν 60016
Αυτή η ιδιαίτερη σχέση που έχουν οι πιστοί με τον ναό τους προώθησε, από τις αρχές των δημοκρατικών εξελίξεων, στην επαναλειτουργία των ιερών ναών που είχαν διασωθεί από το ολοκληρωτικό καθεστώς. Ο κόσμος που συνέρευσε στον Ι. Ναό του αγίου Σπυρίδωνα στο Βεράτι την 22η Δεκεμβρίου 1990
(από τους 1600 που είχε η Ορθόδοξη Εκκλησία το 1944) ή άλλαξαν τη χρήση τους (μετατροπή σε αποθήκες, καφενεία, κλειστά γυμναστήρια, νεανικά κέντρα διασκέδασης, στάβλους ζώων, στρατιωτικά κτήρια, μουσεία κ.τ.λ.). Αυτή η πράξη του κομμουνιστικού καθεστώτος εκφράζει την αντίθεση προς τη θρησκευτική πίστη, τη χριστιανική πίστη και τη στενή και αμοιβαία σχέση που έχει ο πιστός με τον ναό. Ο πιστός με την πνευματική εμπειρία συμβάλλει στην αρχιτεκτονική, διακόσμηση και λειτουργία του ναού, ενώ ταυτόχρονα ο ναός εμπνέει τον πιστό στη πνευματική ζωή του.
17 και στον Ι.
Ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στα Τίρανα18
Αυτές οι πρώτες ενέργειες των ορθόδοξων πιστών για την επαναλειτουργία των ναών και της εκκλησιαστικής ζωής είναι σημαντικές. Η εκλογή του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου ως Πατριαρχικού εξάρχου το 1991 και Αρχιεπισκόπου Τιράνων το 1992, είναι καθοριστική για την λειτουργία των ναών και της εκκλησιαστικής ζωής. Ο Αρχιεπίσκοπος, μόλις έφρασε στην Αλβανία και κατευθύνθηκε στο ναό του Ευαγγελισμού της Παναγίας των Τιράνων μαζί με μια ομάδα κληρικών και πιστών έψαλλαν «Χριστός Ανέστη»
και σε άλλους ιερούς ναούς είναι δείγμα της ιδιαίτερης σχέσης του πιστού με το ναό.
19
Η δεύτερη σημαντική ενέργεια που συνδέεται με τον ναό είναι η πρωτοβουλία του και η εξέρευση πόρων σε αυτά τα 20 χρόνια, ώστε να επισκευαστούν 160 ναοί, . Το γεγονός αυτό είναι ένδειξη ότι η χριστιανική πίστη και ζωή συνδέεται στενά με το ναό.
16 Qiriazi, Krishterimi, σ. 171.
17 Zaka, Kisha e Shën Spiridhonit 1990-2008, σ. 20.
18 Στα Τίρανα η πρώτη θεία Λειτουργία έγινε την 31η Μάρτιο 1991 στον Ι. Ναό του Ευαγγελισμού
της Θεοτόκου, βλ. Dhima, Dëshmi të një besimtari të përunjur, σ. 90-94.
19Αναστασίου, Νῦν πάντα, σ. 8
να αναστηλωθούν 70 ναοί και μοναστήρια - πολιτιστικά μνημεία και ανεγέρθηκαν 150 νέοι ιεροί ναοί20. Αυτή η πράξη είναι σημαντική, διότι ο ναός είναι τόπος λατρείας και συνάξεως της κοινότητας των τέκνων του Τριαδικού Θεού21, είναι ο τόπος ενώσεως της κατ΄ίδιαν προσευχής με την κοινή προσευχή και οι δυο βρίσκουν την πραγματική διάστασή τους. Μάλιστα η εμπειρία της κοινής προσευχής βοηθά τον πιστό να μη ασκεί την κατ΄ίδιαν προσευχή ως ατομική, αλλά «αυτή να αποτελεί επέκταση του ενιαίου σώματος της Εκκλησίας από τα επιμέρους μέλη της»22
Η ανέγερση των ιερών ναών υπακούει στις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής και κάθε εποχής. Για παράδειγμα η ανέγερση ναών σε περιοχές και οικόπεδα όπου δεν υπήρχε πριν ναός
. Έτσι για να υπάρχει ελευθερία πίστεως και να συνδέονται οι προσευχές χρειάζεται να υπάρχει και να λειτουργεί ο ναός.
23, η οποία συνδέεται με τις δημογραφικές και κοινωνικές εξελίξεις, με την ανάγκη για λατρεία του Θεού στον ναό. Αυτό άλλωστε εκφράζει και το πνεύμα του Ευαγγελίου ότι η λατρεία του Θεού δεν περιορίζεται σε τόπους και χώρους, αλλά θεμελιώνεται στη δύναμη του Πνεύματος που αποκαλύπτει την αλήθεια24. Με αυτό τον τρόπο η Εκκλησία προβάλλει τη θεολογική σκέψη ότι η οικοδόμηση και η λειτουργία ενός ναού αγιάζει τον τόπο. Τα εγκαίνια του ναού και η καθημερινή λατρευτική ζωή εκφράζει αυτό το πνεύμα, με το οποίο η Εκκλησία αντιμετώπισε πολλές αντιθέσεις όχι από το εκκλησιαστικό σώμα, αλλά από τα μέλη της αλβανικής κοινωνίας που δεν ανήκουν στην Ορθόδοξη Εκκλησία και δεν κατανοούν το ρόλο του ναού. Η απάντηση εκ μέρους του εκκλησιαστικού σώματος ηταν πνευματική και υπομονετική25
Ταυτόχρονα η ανέγερση των ναών πρόβαλε βιβλικά γεγονότα ή ονόματα αγίων που δεν υπήρχαν ως το 1967 ή είχαν χαθεί στη ροή της ιστορίας. Η αναζωπύρωση της μνήμης των τοπικών αγίων ή αγίων που έχουν προσφέρει στη
.
20 Επίσημη ιστοσελίδα της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας
21 Φουντούλη, Λειτουργική Α’, σ. 41
22 Μαντζαρίδη, Χριστιανική Ηθική, σ. 171.
23 Ι. Ναοί: «Ανάστασις του Κυρίου» στα Τίρανα, στην Κορυτσά, στην Κουτσόβα, «Απόστολος Παύλος και Άγιος Άστιος» και «Αγία Τριάδα» στο Δυρράχιο, «Μεταμόρφωση του Κυρίου» στη Λέζα, «Απόστολοι Πέτρος και Παύλος» στο Πεκίνι, «Γέννηση του Χριστού» στο Σκόδρα, στο Πρένιας και Τσέρικ.
24 Ιω. 4,23.
25 Το κορύφωμα των αντιθέσεων ήταν για το νέο Ι. Ναό Αναστάσεως του Χριστού στα Τίρανα.
Ταυτόχρονα όμως το Εκκλησιαστικό σώμα αντιδρά και τον θεωρεί ερέθισμα των αντιπάλλων για την ορθόδοξη πνευματική πρόοδο. Σε αυτή την αντίδραση συμμετέχουν και οι διανοούμενοι, όπως ο Aurel Plasari, που σε ένα άρθρο που συνδέει την ανέγερση του ενός ναού με την ιστορία, την παράδοση και προσωπική εμπειρία στη ζωή της Εκκλησίας, Ngjallja 123 (2003) σ. 6-8.
χριστιανική πίστη στην περιοχή της Αλβανίας συνδέεται με την ανοικοδόμηση των ναών προς τιμή τους, όπως είναι η περίπτωση ανοικοδόμησης του ιερού ναού του Απ. Παύλου και Αγίου Άστειου στο Δυρράχιο. Η ανοικοδόμηση των ναών της Γενέσεως του Χριστού και Αναστάσεως του Χριστού σε διάφορες πόλεις είναι μια άλλη ενέργεια που δηλώνει τη σημασία που έχουν αυτά τα κορυφαία γεγονότα της θείας Οικονομίας στην καθημερινή ζωή των ορθόδοξων πιστών. Μάλιστα η ανοικοδόμηση των ιερών ναών της Αναστάσεως του Χριστού εκφράζουν το πνεύμα ότι η επαναλειτουργία της χριστιανικής ζωής γίνεται μέσα στο κλίμα της Αναστάσεως26, η οποία χάρισε τη σωτηρία στον άνθρωπο, στην ανθρώπινη φύση, σωτηρία η οποία είναι η αποκατάσταση της ενότητας27
Κάθε ένας από τους παλαιούς ναούς έχει την δική του ιστορία. Η ιστορία συνδέεται με τους λόγους για τους οποίους ανεγέρθηκαν (κάποιο θαύμα ή η λατρευτική ανάγκη) και με τη λειτουργική και πνευματική παράδοση που διαμορφώθηκε κατά των χρονων που στην εποχή του κομμουνισμού πήρε τη μορφή των πνευματικών αναμνήσεων. Αυτές οι πνευματικές αναμνήσεις για αυτούς τους ναούς έδωσαν τη δύναμη για την επιστροφή και την επαναλειτουργία τους. Η περίπτωση του ναού του αγίου Προκοπίου στα Τίρανα, που οι πιστοί κατέβαλαν κάθε προσπάθεια ως και απεργία πείνας, για την επιστροφή του το Σεπτέμβριο 1993
.
28
Το αναστάσιμο πνεύμα που επικρατεί στην επαναλειτουργία της Εκκλησίας περιλαμβάνει και την αναστήλωση και την επισκευή των παλαιών ναών και μονών που είχα μετατραπεί σε μουσεία. Η μουσειοποίηση των ναών περιορίζει τον ίδιο τον ναό και τη ζωή σε αυτόν στα πλαίσια της προσφοράς στον πολιτισμό.
Η μουσειοποιήση κάνει σχετικό το ρόλο και την αποστολή του ναού στον κόσμο, διότι, εκτός που δεν εξυπηρετεί τις ανάγκες των πιστών, γίνεται ένας χώρος που δεν έχει μέσα του το πνεύμα της πίστεως, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος «Οι ναοί δεν είναι απλά απολιθώματα του πολιτισμού του παρελθόντος, αλλά ακμαίοι πνεύμονες του συγχρόνου πολιτισμού και μήτρες γεννήσεως του πολιτισμού του μέλλοντος»
, είναι δείγμα αυτής της ιδιαίτερης ιστορίας που έχει κάθε ορθόδοξος ναός.
29. Η αναστήλωση και η επισκευή 60 πολιτιστικών μνημείων και των παλαιών ναών30
26 Αναστασίου, Στην Αλβανία, σ. 56.
και η επαναλειτουργία τους συνδέει την υλική αξία με την πνευματική διάσταση. Η ενεργητική παρουσία του
27 Μαντζαρίδη, Παγκοσμιοποίηση και Παγκοσμιότητα, σ. 44-45.
28 «Shën Prokopi i rikthehet Kishë Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë (Ο ναός του Αγίου Προκοπίου επιστρέφεται στην Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας)», Ngjallja 12 (1993), σ. 3. Πρβλ. τον αγώνα για τον Ι. Ν. της Γεννήσεως της Θεοτόκου στο Πρεμετή, Ngjallja 124 (2003), σ. 4-6.
29 «Ενθρονιστήριος Λόγος...», Εκκλησία, Αθήνα 1992, σ. 11.
30 Kalendari Orthodhoks (Ορθόδοξο Ημερολόγιο) 2012.
ανθρώπου στο ναό δίνει ζωή όπως και παίρνει ζωή από αυτόν. Ο ναός και ο άνθρωπος ενώνονται με την παρουσία και δύναμη του Αγίου Πνεύματος στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας.
Το ολοκληρωτικό καθεστώς δεν περιορίστηκε μόνον στη μουσειοποίηση των ιερών ναών και λατρευτικών σκευών αλλά και στη μετατροπή των ιερών ναών.
Η αναστήλωση των παλαιών ναών, που είχαν μετατραπεί σε αποθήκες, καφενεία, κλειστά γυμναστήρια, νεανικά κέντρα ψυχαγωγίας, στάβλους ζώων, στρατιωτικά κτήρια, είναι μια επαναλειτουργία των λατρευτικών ναών που εκφράζει τη θεολογική αντίδραση προς την ιδεολογία του κομμουνισμού. Ο ναός είναι χώρος λατρείας του Θεού. Αυτό σημαίνει ότι η δομή του, εξωτερικά και εσωτερικά, διευκολύνει τον πιστό να βιώσει και να γίνει μέτοχος της σωτήριας πορείας εν Χριστώ. Η επαναλειτουργία των παλαιών ναών συνοδεύτηκε και με την κατάλληλη αρχιτεκτονική και διακόσμηση τους. Εσωτερικά και εξωτερικά ο ναός επιδρά στον άνθρωπο, στην πνευματική ζωή του. Ως ένας χώρος που ο άνθρωπος επικοινωνεί με τον Θεό και ετοιμάζεται πνευματικά για τα έσχατα ο ναός δεν πρέπει να έχει μέσα στοιχεία του κομμουνισμού και προπαγάνδας του ούτε και στοιχεία που συμβαδίζουν με την εκκοσμικευμένη κοινωνία. Η αναστήλωση των πολλών ναών κατά την ορθόδοξη χριστιανική αρχιτεκτονική από την μια μεριά και η διακόσμησή τους με εικόνες και άλλα λειτουργικά αντικείμενα από την άλλη μεριά διαμορφώνουν έναν κατάλληλο χώρο για πνευματική καλλιέργεια και πρόοδο.
Αυτός ο τρόπος αναστήλωσης και επισκευής βασίζεται στη θεολογική σκέψη για τον άνθρωπο και τον ναό που διαφέρει από την μαρξιστική ιδεολογία για τον άνθρωπο. Η διαφορά της χριστιανικής πίστεως βρίσκεται στην ύπαρξη, αξία, προορισμό, στη »αναγέννηση του ανθρώπου». Αύτη τη θεωρία την δάνεισε και η μαρξιστική ιδεολογία για τη δημιουργία του «νέου ανθρώπου», αλλά δεν έχουν τίποτα κοινό με την χριστιανική ανθρωπολογία. Δεν έχουν κοινό, διότι θεωρούν διαφορετικά την πτωτική κατάσταση του ανθρώπου. Ενώ για την θεολογία η αιτία της πτωτικής καταστάσεως του ανθρώπου είναι το προπατορικό αμάρτημα, για τον κομμουνισμό είναι ‘’η εκχώρηση’’, η οποία είναι συνέπεια της εφαρμογής ενός άδικου οικονομικού συστήματος. Είναι ένα άδικο οικονομικό σύστημα που βασίζεται στην ατομική ιδιοκτησία31
31 Danut Manastireanu, Nga Skllavëria, σ. 17
. Με αυτό τον τρόπο ο κομμουνισμός βλέπει το ανθρώπινο πρόβλημα μόνο στην κοινωνική και οικονομική προοπτική, απλώς ως ένα κοινωνικό πρόβλημα και όχι πνευματικό και ως λύση προτείνει την επανάσταση. Δηλαδή, μια κοινωνική τάξη να αντιτάσσεται εναντίον μιας άλλης κοινωνικής τάξεως, πράγμα που είναι πολύ διαφορετικό από τη χριστιανική πίστη. Για τη χριστιανική πίστη η αναγέννηση του ανθρώπου γίνεται μέσα στην
αληθινή κοινωνία εν Χριστώ, στην Εκκλησία, ως θεανθρώπινη κοινωνία, η οποία συμπεριλαμβάνει την κοινωνία με τον Θεό και μεταξύ τους32
Ο ναός ως λατρευτικός οίκος του Θεού περιέχει το θείο και το ανθρωπινό στοιχείο. Η ύπαρξη του ανθρώπινου στοιχείου τον κάνει συγγενικό με τον άνθρωπο. Μέσα στο ναό ο άνθρωπος βρίσκει στοιχεία της φύσεως του. Μέσα στο ναό βιώνει και δίνει νόημα στις δυστυχίες, στη χαρά, στην πίστη, το ήθος και τη ζωή του. Πράγμα που κατά τον Παπαδιαμάντη σημαίνει ότι η Εκκλησία είναι χώρος υπερβάσεως των συμφορών του πόνου και του θανάτου
. Αυτή είναι η κοινωνία των πρόσωπων, όπου το κάθε πρόσωπο βιώνει την αξία του καθώς και την αξία του συνανθρώπου.
33
Ο ναός συνδέει τον άνθρωπο με την κοινότητα εν Χριστώ. Μάλλον ένας από του κυριότερους λόγους που ο κομμουνισμός - στις χώρες που άσκησε την εξουσία του - απαγόρευσε τη θρησκευτική ελευθερία, ήταν ότι δεν συμφωνούσε με τη θεολογική έννοια για τον άνθρωπο και την κοινότητα. Ο χριστιανικός ναός και το ανθρώπινο σώμα έχουν κοινό, διότι μέσα σε αυτούς προσφέρεται λατρεία στον Θεό. Ο ναός και ο άνθρωπος αγιάζονται με την δύναμη του Αγίου Πνεύματος, που σημαίνει πνευματική ανάκαμψη του ανθρώπου στο θεμέλιο της χάριτος μέσα στην ευχαριστιακή κοινότητα
. Αυτός ο εξαιρετικός σύνδεσμος του ανθρώπου με τον ναό της Εκκλησίας έδωσε αφορμή για την καταστροφή ή αλλαγή προορισμού των ναών, για να χαλάσει αυτός ο δεσμός, να σκοτωθεί στη συνείδηση και να το εκριζωθεί από τις καρδίες των ανθρώπων ο Θεός. Η επαναλειτουργία των ναών ενέργησε ακριβώς το αντίθετο.
34
Η επαναλειτουργία των ναών και τις λατρευτικής ζωής έδωσε τη δυνατότητα στους πιστούς να ζουν με τη χάρη και την ευλογία του Θεού. Μέσα σε αυτή τη λατρευτική και πνευματική ζωή ο πιστός βιώνει την πραγματική διάσταση του δικαίου, της χαράς, της ελευθερίας, της αξίας του ανθρώπου, της κοινωνίας και της σωτηρίας. Διαλύεται κάθε προκατάληψη για το ναό και την έννοια του παράδεισου που δημιούργησε ο κομμουνισμός με τη προπαγάνδα του
. Ο άνθρωπος δια της συμμετοχής του στο σώμα του Χριστού, στην Εκκλησία, βρίσκει τη σωτηρία του. Μέσα στο ναό ο άνθρωπος αναγεννιέται και υπερβαίνει τα κοσμικά δια της μυστηριακής και λατρευτικής ζωή, δια της πίστεως στον Τριαδικό Θεό.
35
32 Μαντζαρίδη, Ορθόδοξη θεολογία και, σ. 92
. Μέσα στο ναό ο άνθρωπος καθαρίζει την καρδία, το νου, την ψυχή, όλο το σώμα του.
Στη συζήτηση με τη Σαμαρείτιδα ο Χριστός έδειξε ότι η λατρεία από εκείνη τη στιγμή και πέρα θα έχει πνευματικό περιεχόμενο. Αυτό το πνευματικό
33Κεσελόπουλου, Από τον Παπαδιαμάντη, σ. 21.
34 Λιάλιου, Εκκλησία, σ. 49.
35 Μαντζαρίδη, Χριστιανική Ηθική, σ. 432.
περιεχόμενο και την αυθεντική ζωή ο άνθρωπος δεν τα βρίσκει ούτε στις ατέλειωτες συζητήσεις και παρανοήσεις για τα θεολογικά θέματα36 ούτε στα γήινα αγαθά, αλλά στο «ύδωρ των ζων»37. Η προσφορά των θείων δώρων από τον Θεό προς τον άνθρωπο γίνεται με τη συμμετοχή στις λατρευτικές συνάξεις του ναού, ταυτόχρονα η θυσία και η Ανάληψη του Χριστού στον ουράνιο Ναό38
Όλα αυτά τα προαναφερθέντα δείχνουν ότι το οικοδομικό έργο της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αλβανία είναι ένα έργο που επανάφερε τους παλαιούς ναούς και μοναστήρια, οικοδόμησε τους νέους και αυτά τα σύνδεσε με τον άνθρωπο και τη σωτηρία του.
δίνει ουράνιες διαστάσεις στη λατρευτική και πνευματική ζωή των πιστών. Στη λατρευτική ζωή ο πιστός βιώνει την εσχατολογία, η οποία διαφέρει από κάθε άλλη εσχατολογία αυτού του κόσμου.
2. Η Ιερωσύνη
Ο ναός είναι δεμένος με την ιερωσύνη. Χωρίς την ιερωσύνη η λειτουργία του είναι ανύπαρκτη και το Σώμα του Χριστού μετατρέπεται σε ένα σωματείο. Η ιερωσύνη είναι η κεντρική και χαρισματική λειτουργία που βάζει σε λειτουργία όλες τις άλλες λειτουργίες της Εκκλησίας39
Ο ιερεύς συμμετέχει στη ιεροσύνη του Χριστού, από όπου παίρνει το χάρισμα, συγκεντρώνει και συμπορεύεται με τον λαό, τον καθοδηγεί προσφέροντας διακονία και όχι ασκώντας εξουσία. Έτσι η ποιμαντική διακονία που προσφέρουν οι ιερείς έχει άμεση σχέση με τον Θεό, με το μυστήριο της ανθρώπινης κοινωνίας εν Χριστώ, η οποία είναι η Εκκλησία
. Χωρίς την ιερωσύνη δεν τελούνται τα άλλα μυστήρια της Εκκλησίας, το βάπτισμα, η θεία Ευχαριστία, το ευχέλαιο κ.τ.λ.
40
36 «Ὕπαγε φώνησον τὸν ἄνδρα σου καὶ ἐλθὲ ἐνθάδε», Ιω. 4, 16.
. Αυτό σημαίνει ότι η διακονία και η προσφορά της ιερωσύνης διαφέρει από κάθε άλλη προσφορά και διακονία στον κόσμο, δηλαδή η αποστολή της ιερωσύνης εν Χριστό δεν μπορεί να αντικατασταθεί από κανένα άλλο ιερατείο. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται και η δυσκολία για την Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας στις αρχές των δημοκρατικών εξελίξεων. Πώς να γίνει η ποιμαντική και εκκλησιαστική διακονία σε μια Εκκλησία που το 1967 είχε περίπου 300 ιερείς και το 1990 μόνον 22 και αυτοί σε μεγάλη ηλικία, ενώ κανείς από αυτούς δεν ήταν επίσκοπος.
37 Αγουρίδη, Το κατά Ιωάννην, σ.315.
38 «Χριστὸς δὲ παραγενόμενος ἀρχιερεὺς τῶν μελλόντων ἀγαθῶν διὰ τῆς μείζονος καὶ τελειοτέρας
σκηνῆς, οὐ χειροποιήτου, τοῦτ' ἔστιν οὐ ταύτης τῆς κτίσεως, οὐδὲ δι' αἵματος τράγων καὶ μόσχων, διὰ δὲ τοῦ ἰδίου αἵματος εἰσῆλθεν ἐφάπαξ εἰς τὰ Ἅγια, αἰωνίαν λύτρωσιν εὑράμενος», Εβρ. 9,11-12.
39 Ματσούκα, Δογματική, σ. 490.
40 Κεσελόπουλου, Η Λειτουργική, σ. 33 - 34.
Ο ορισμός του Μητροπολίτη της Ανδρούσης κ. Αναστασίου από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως εξάρχου της Αλβανίας στις αρχές του 1991 και η εκλογή του ως Αρχιεπισκόπου το 1992 επανέφερε τον ιερό κλήρο του Χριστού στους ορθοδόξους πιστούς της Αλβανίας, τη δυνατότητα να επικοινωνούν με έναν επίσκοπο, να συμμετέχουν στη λατρευτική και πνευματική ζωή, να ακούν το θείο Λόγο.
Η παρουσία του επισκόπου είναι σημαντική για την πορεία της Εκκλησίας. Η αρχιεροσύνη του η οποία θεμελιώνεται στην αρχιεροσύνη του Χριστού τον κάνει να είναι κεντρικό πρόσωπο για τη λατρευτική και μυστηριακή ζωή και για την πνευματική καθοδήγηση της Εκκλησίας του Χριστού.
Μάλιστα, εκφράζοντας την βασικό και ουσιαστικό ρόλο, που έχει στην εκκλησιαστική ζωή ο επίσκοπος, ο οποίος «οφείλει να υπενθυμίζει στο πλήρωμα της τοπικής Εκκλησίας το κεντρικό μήνυμα της Αναστάσεως του Κυρίου, που είναι μια αλήθεια οντολογικής σημασίας και συνιστά την ουσία και τη δύναμη της χριστιανικής πίστεως»41
α - Από τον Ιούνιο 1992 έως τον Ιούνιο 1998, που είχε την ευθύνη ως μόνος επίσκοπος για ολόκληρη την Εκκλησία της Αλβανίας.
, η πορεία ανασυγκροτήσεως της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας συνδέθηκε με την εκλογή των επισκόπων:
β - Από τον Ιούνιο 1998 με την συγκρότηση της Ιεράς Συνόδου έως Νοέμβριο 2006
γ - Από τον Νοέμβριο 2006 με τη συμπλήρωση των επισκοπικών θέσεων έως σήμερα42
Η παρουσία του Αρχιεπισκόπου και των άλλων επισκόπων και γενικά η ιερωσύνη συνδέεται και με την ιστορία που έχει προηγηθεί ως το 1990. Πρώτα, σε ένα χρονικό διάστημα, στις αρχές του 20ου αιώνα η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αλβανία δεν είχε επισκόπους
.
43
41 Αναστασίου, Νῦν πάντα, σ. 10
, τον ενωτικό παράγοντα του ποιμνίου του Χριστού. Μαζί με αυτό το πρόβλημα δημιουργείται και ένα άλλο πρόβλημα, όταν οι επίσκοποι απομακρύνονται χωρίς τη θέλησή τους από το ποίμνιο και ταυτόχρονα η απομάκρυνσή τους από τους επισκοπικούς θρόνους δεν έχει σχέση με κανονικά παραπτώματα, ούτε με τη σωματική υγεία τους. Έτσι αυτά τα γεγονότα δημιουργούν κενά στη σχέση των πιστών με την Εκκλησία, μια
42 Αναστασίου, Στην Αλβανία, σ. 16.
43 Το 1917 απομακρύνεται από την Επισκοπή του Δυρραχίου από τους Aυστριακούς ο επίσκοπος Ιάκωβος, από την Επισκοπή των Βελεγράδων (Βερατίου) απομακρύνεται ο επίσκοπος Ιωακείμ, από την Επισκοπή της Κορυτσάς ο επίσκοπος Γερμανός και από την Επισκοπή της Δρυϊνουπόλεως ο επίσκοπος Βασίλειος. Επίσης από το κομμουνιστικό καθεστώς το 1949 απομακρύνθηκαν ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόφορος Κίσσι και ο βοηθός του, ο επίσκοπος Απολλωνίας Ειρηναίο Μπανούση. Και οι δυο περιορίστηκαν στο μοναστήρι της Αρδενίτσας.
Γλαβίνα, Η Ορθόδοξη, σ. 34-35, 126.
αρνητική κατάσταση που επιδρά στη λειτουργία της επισκοπής, στην ενοριακή ζωή, διότι ο επίσκοπος διοικεί με τους πρεσβυτέρους συνοδικά την επισκοπή και η ενότητα αυτή επιβεβαιώνει τον κοινωνικό χαρακτήρα της Εκκλησίας44. Δεύτερο, το κομμουνιστικό καθεστώς προσπάθησε με διάφορους τρόπους τον εξευτελισμό των επισκόπων και γενικά των κληρικών δια των κινηματογράφων ταινιών ή των ταινιών μικρού μήκους, τη δίωξη των κληρικών, τη ένταση των παιδιών και των μελών του συγγενικού περιβάλλοντος του ιερέα στο κόμμα. Στα χρόνια του κομμουνιστικού καθεστώτος 335 ορθόδοξοι κληρικοί πέθαναν, κάποιοι εκτελέστηκαν, πολλοί άλλοι πέθαναν από, αρρώστιες και υπερκόπωση45
Τρίτον, η Αρχιερωσύνη αντιμετωπίζει το αρνητικό κλίμα, το οποίο δημιουργήθηκε στον κομμουνισμό και πριν από αυτό. Αυτό το αρνητικό κλίμα αντιμετωπίζει και ο Αρχιεπίσκοπος, που κατά διαστήματα έχει γίνει έντονα. Ο Αρχιεπίσκοπος αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει με τη πίστη, την υπομονή και την αγάπη. Είναι αυτά τα τρία χαρακτηριστικά που ενισχύουν την αντίσταση του Αρχιεπισκόπου εναντίον κάθε προσπάθειας διώξεως εις βάρος της Εκκλησίας. Σε αυτή την προσπάθεια έχει συμβάλει και ο πιστός λαός με την ενεργή παρουσία του στη λατρευτική ζωή και σε άλλες ενέργειες και διακονίες της Εκκλησίας.
Μάλιστα, σε έντονες εντατικές καταστήσεις ο πιστός λαός έχει αντιδράσει με ιδιαίτερες πρωτοβουλίες και ενέργειες, όπως είναι η συλλογή υπογραφών το 1994 (80.000 υπογραφές)
.
46
Αυτό το αρνητικό κλίμα εναντίον του κλήρου και γενικά όλης της Εκκλησίας φέρνει στην επιφάνεια τη σχέση της Εκκλησίας με διάφορους πολιτικούς και ιδεολογικούς παράγοντες, οι οποίοι δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που αυτοί οι παράγοντες που προσπαθούν να επιβληθούν στη ζωή της Εκκλησίας.
Τουλάχιστον στην Αλβανία υπάρχουν τρείς περιπτώσεις στον 20ο αιώνα που παράγοντες άσκησαν πίεση στη ζωή της Εκκλησίας. Πριν τον κομμουνισμό η πίεση ήταν κυρίως προς την αρχιερατική ηγεσία της Εκκλησίας
. Αυτές οι ενέργειες δείχνουν ότι το εκκλησιαστικό πλήρωμα υπό την ποιμαντική και πνευματική καθοδήγηση του επισκόπου νικά κάθε εμπόδιο από όπου και αν προέρχεται αυτό. Επιβεβαίωση αυτή της διαπιστώσεως είναι ότι ο Αρχιεπίσκοπος συνεχίζει να διακονεί και να καθοδηγεί την Εκκλησία.
Και αποκορύφωμα αυτής της διακονίας και καθοδήγησης είναι η Ιερά Σύνοδος που συγκροτήθηκε το έτος 1998 και το 2012 έγινε οκταμελής.
47
44Ιγνατίου Αντιοχείας, Επιστολή προς Εφεσίους 4,5, PG 5,648.
, ενώ στην εποχή
45Forest Jim, The Resurrection, σ. 25.
46 Αναστασίου, Στην Αλβανία, σ. 71.
47 Ο Καταστατικός Χάρτης του 1929 που εγκρίθηκε στην κληρικό - λαϊκή συνέλευση στην Κορυτσά
εκφράζει στο 15ο άρθρο την εξουσιαστική πίεση του Βασιλιά στην εκλογή του Αρχιεπισκόπου και των επισκόπων. Βλ. Statuti i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë (Καταστατικός Χ άρτης της Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας), 1929, σ. 69.