Σχολή Θετικών Επιστημών & Τεχνολογίας
Μεταπτυχιακό πρόγραμμα Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός MSc
Διπλωματική Εργασία
Μεθοδολογία ποσοτικής εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων αιολικών πάρκων – Η περίπτωση της Ελλάδας και
εφαρμογή της μεθόδου στα εν λειτουργία έργα Γιάννης Λαζάρου
Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Σοφία Γιάνναρου
Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του φοιτητή («συγγραφέας/δημιουργός») που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση»
(uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού. Ο συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.
Μεθοδολογία ποσοτικής εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων αιολικών πάρκων – Η περίπτωση της Ελλάδας και
εφαρμογή της μεθόδου στα εν λειτουργία έργα Γιάννης Λαζάρου
Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:
Σοφία Γιάνναρου Μεταδιδακτορική ερευνήτρια Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Συν-Επιβλέπων Καθηγητής:
Λεωνίδας Βατικιώτης Δρ. Οικονομολόγος
ΣΕΠ ΕΑΠ
Ευχαριστώ πάνω απ’ όλα την Αθηνά για την υπομονή της
Ευχαριστώ επίσης την κα. Σοφία Γιάνναρου για τις συμβουλές της και την βοήθειά της στην εκπόνησης της εργασίας
Αφιερώνεται στην Ιφιγένεια, την Κυβέλη και την Αθηνά
Περίληψη
Ακολουθώντας τις κατευθύνσεις της ΕΕ για παραγωγή ηλεκτρισμού μηδενικού άνθρακα έως το 2050, η αιολική ενέργεια αναμένεται να συμβάλλει ένα σημαντικό ποσοστό της παραγόμενης ενέργειας, αν όχι το μεγαλύτερο. Στο πλαίσιο αυτό, οι αιολικές εγκαταστάσεις αναμένεται να πολλαπλασιαστούν τα επόμενα χρόνια. Υπάρχει ήδη σημαντική ανάπτυξη και γενικά η αιολική ενέργεια θεωρείται μια «καθαρή» μορφή ενέργειας, Παρόλα αυτά, αν και σε μικρότερο βαθμό από άλλες πηγές, σίγουρα υπάρχουν κάποιες επιπτώσεις, οι οποίες και εν μέσω τοπικών αντιδράσεων ενδέχεται να μεγαλώσουν, ιδιαίτερα σε περιοχές με μεγάλη πυκνότητα εγκαταστάσεων. Επιχειρώντας να ποσοτικοποιηθούν οι συνολικές επιπτώσεις σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, αναπτύσσεται μια μεθοδολογία για τους παράγοντες επιπτώσεων που θεωρούνται σημαντικότεροι. Αυτοί είναι η βιοποικιλότητα, η ορνιθοπανίδα, η κατάληψη γης, η οπτική όχληση, ο θόρυβος, φαινόμενα σκίασης, η αξία της γης και η περιβαλλοντική αδικία, καλύπτοντας έτσι το φάσμα της βιώσιμης ανάπτυξης (οικονομία, περιβάλλον, κοινωνία). Επιλέγονται συγκεκριμένες περιοχές μελέτης βάσει της πυκνότητας εγκαταστάσεων, της χωροθέτησης σε προστατευόμενες περιοχές, καθώς και της τουριστικής αξίας αυτών. Συνολικά εξετάζεται πάνω από το 50% της συνολικά εγκατεστημένης ισχύος, τόσο σε αριθμό έργων όσο και ανεμογεννητριών. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι γενικά οι επιπτώσεις των αιολικών πάρκων αξιολογούνται από μέτριες έως ήπιες. Η μέθοδος δείχνει επίσης τη διαφορά τάξης μεγέθους των εκτιμώμενων επιπτώσεων όταν εξετάζονται σωρευτικά εγκαταστάσεις σε σχέση με την μεμονωμένη αξιολόγησή τους. Περαιτέρω, περιοχές ήδη επιβαρυμένες με πολλές εγκαταστάσεις μπορεί να έχουν ιδιαίτερα μεγάλες επιπτώσεις στο μέλλον αν αυξηθούν ανεξέλεγκτα οι εγκαταστάσεις, με αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνεται ο στόχος της βιωσιμότητας. Η παρούσα μεθοδολογία είναι μια αρχική προσπάθεια αξιολόγησης των συνολικών επιπτώσεων με σκοπό να βοηθήσει όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να συνεργαστούν και να πετύχουν το βέλτιστο αποτέλεσμα. Απαιτείται περισσότερη έρευνα προκειμένου να εξελιχθεί η προτεινόμενη μεθοδολογία, να επαληθευτούν και να αναλυθούν περαιτέρω οι χρησιμοποιούμενες σχέσεις και τελικά να καθιερωθεί ένα σταθερό μοτίβο που θα είναι εύχρηστο και χρήσιμο για όλους .
Λέξεις – Κλειδιά
Abstract
Following the EU guidelines towards a carbon free electricity sector by 2050, wind energy is expected to contribute a large part of the produced electricity, if not the largest. In this respect, wind installations are expected to multiply over the next couple of decades. There is significant development until today and wind is generally considered as a “clean” source of energy.
However, although arguably less than other sources, the impacts concerning wind installations are certainly there amidst ever-growing local opposition and will certainly grow, especially in locations with high density. Attempting to quantify the total impacts per local regions in the case of Greece, a methodology is developed for those impact factors that are considered the most important. The factors examined are biodiversity, avifauna, land take, visual intrusion, noise, shadow effects, land value and environmental injustice, thus covering the sustainability spectrum (economy, environment, society). Certain focus areas are used for applying this methodology, based on installation density, location inside natural protected areas, as well as locations of touristic value. In total more than 50% of the country’s total installed capacity is being examined, both in terms of projects and wind turbines. The results show that in general the total impacts might be considered average to mild. The method used also shows the difference in the order of magnitude of the estimated impacts when examining several projects combined as opposed to single cases. Furthermore, areas already heavily loaded might suffer major impacts in the future on the environment if installations grow uncontrolled, thus not definitely achieving sustainability. The tool developed is a first attempt to evaluate impact in a cumulative way and help investors, policy makers and local communities work together in achieving the best possible outcome. Further work is definitely necessary to further develop this methodology, verify and detail the formulas used and establish a robust pattern that will be a useful tool for everyone to use.
Keywords
Methodology, Quantification, Environmental impacts, Wind farms, Wind energy, Sustainability
Περιεχόμενα
Περίληψη ... v
Abstract ... vi
Περιεχόμενα ... vii
Κατάλογος Εικόνων / Σχημάτων ... xi
Κατάλογος Πινάκων ... xiv
Συντομογραφίες & Ακρωνύμια ... xvi
1. Θεωρητικό πλαίσιο ... 1
1.1. Κλιματική αλλαγή ... 1
1.2. Ιστορική αναδρομή ... 1
1.3. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις και νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος. 5 1.3.1. Περιβαλλοντική νομοθεσία στην Ελλάδα ... 6
1.4. Βιβλιογραφική επισκόπηση για τις ΑΠΕ και τις επιπτώσεις τους ... 7
1.4.1. Ανάπτυξη ΑΠΕ στην Ελλάδα ... 7
1.4.2. Νομοθετικό πλαίσιο ... 8
1.5. Επιπτώσεις των αιολικών πάρκων ... 9
1.5.1. Ο σκοπός της μελέτης των επιπτώσεων των αιολικών πάρκων. ... 9
1.5.2. Επιπτώσεις στην βιοποικιλότητα ... 9
1.5.3. Επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα ... 10
1.5.4. Χρήσεις γης – Χωροταξικός σχεδιασμός ... 11
1.5.5. Κοινωνικές – οικονομικές επιπτώσεις στον πληθυσμό ... 12
1.5.5.1. Φαινόμενο ΝΙΜΒΥ ... 12
1.5.5.2. Κοινωνικές αντιδράσεις ... 13
1.5.6. Οπτική όχληση ... 14
1.5.7. Θόρυβος ... 15
1.5.9. Τουρισμός – αξία γης ... 16
1.5.10. Άλλοι παράγοντες επιπτώσεων ... 18
1.6. Συμπεράσματα ... 18
1.6.1. Γενικά... 18
1.6.2. Αθροιστικές – συνεργιστικές επιπτώσεις των παραπάνω: ... 19
1.7. Αντικείμενο / Σκοπός της παρούσας ΔΕ. ... 20
2. Οφέλη - πλεονεκτήματα της αιολικής ενέργειας ... 23
2.1. Γενικά ... 23
2.2. Πλεονεκτήματα ... 23
2.3. Περιβαλλοντικό κόστος ... 24
2.4. Κόστος παραγόμενης ενέργειας ... 27
2.5. Συμπεράσματα ... 28
3. Ανάπτυξη μεθοδολογίας ... 30
3.1. Γενικά ... 30
3.2. Σχεδιασμός μεθοδολογίας ... 30
3.3. Γεωμετρικά χαρακτηριστικά ανεμογεννητριών ... 32
3.4. Επιπτώσεις των αιολικών πάρκων ... 33
3.4.1. Επιπτώσεις στην βιοποικιλότητα ... 33
3.4.2. Επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα ... 38
3.4.3. Χρήσεις γης ... 43
3.4.4. Κοινωνικές αντιδράσεις – οικονομικές επιπτώσεις στον πληθυσμό ... 45
3.4.4.1. Φαινόμενο ΝΙΜΒΥ ... 45
3.4.4.2. Κοινωνικές αντιδράσεις ... 45
3.4.5. Οπτική όχληση ... 47
3.4.6. Θόρυβος ... 60
3.4.7. Φαινόμενα σκίασης ... 65
3.4.8. Τουρισμός – αξία γης ... 67
3.4.9. Άλλοι παράγοντες επιπτώσεων ... 68
3.4.9.1. Κλιματολογικές συνθήκες ... 68
3.4.9.2. Περιβαλλοντική αδικία ... 68
3.5. Κλίμακα ποσοτικής εκτίμησης ... 70
4. Αιολικά πάρκα στην Ελλάδα ... 73
4.1. Εγκατεστημένη ισχύς ... 73
4.2. Παραγόμενη ενέργεια ... 76
5. Εφαρμογή της μεθόδου στην Ελλάδα ... 77
5.1. Βιοποικιλότητα ... 79
5.2. Ορνιθοπανίδα ... 80
5.3. Κάλυψη γης ... 82
5.4. Οπτική επαφή ... 84
5.5. Θόρυβος ... 89
5.6. Σκίαση ... 91
5.7. Τουρισμός – αξίας γης ... 92
5.8. Περιβαλλοντική αδικία ... 94
5.9. Συνολικά αποτελέσματα ... 96
5.10. Μεμονωμένη εφαρμογή ... 101
5.11. Έλεγχος μεθοδολογίας ... 103
6. Συμπεράσματα ... 105
6.1. Περιοχή μελέτης ... 105
6.2. Ποσοτικοποίηση ... 105
6.3. Υποκειμενικοί παράγοντες ... 107
6.4. Αθροιστικές – συνεργιστικές επιπτώσεις ... 107
7. Αναπάντητα ερωτήματα και αδυναμίες της έρευνας ... 109
7.1. Ποιοτικά χαρακτηριστικά ... 109
7.2. Υπολογισμοί ... 110
7.3. Παραμετροποίηση ... 110
8. Προτάσεις για μελλοντική έρευνα ... 112
9. Πιθανές θεωρητικές ή/και πρακτικές εφαρμογές των αποτελεσμάτων της έρευνας ... 114
Βιβλιογραφικές αναφορές ... 115
Παραρτήματα ... 128
Παράρτημα I. Χάρτες περιοχών μελέτης ... 128
Παράρτημα IΙ. Χάρτες χρήσεων γης ... 137
Παράρτημα III. Χάρτες οπτικής όχλησης ... 148
Παράρτημα ΙV. Χάρτες ηχητικής όχλησης ... 164
Παράρτημα V. Χάρτες σκίασης ... 179
Παράρτημα VI. Χάρτες μεμονωμένων Α/Π ... 194
Κατάλογος Εικόνων / Σχημάτων
Εικόνα 3-1 Άποψη ανεμογεννητριών σε διαφορετικές αποστάσεις (αρχείο του συγγραφέα) 56
Εικόνα 5-1 Ενδεικτική εικόνα εγκατεστημένων Α/Π (ιδία επεξεργασία) ... 78
Εικόνα 9-1 Περιοχή μελέτης - Αργολίδα... 129
Εικόνα 9-2 Περιοχή μελέτης - Εύβοια ... 130
Εικόνα 9-3 Περιοχή μελέτης - Έβρος ... 131
Εικόνα 9-4 Περιοχή μελέτης - Κεφαλονιά ... 132
Εικόνα 9-5 Περιοχή μελέτης – Ναύπακτος / Φωκίδα ... 133
Εικόνα 9-6 Περιοχή μελέτης - Σητεία ... 134
Εικόνα 9-7 Περιοχή μελέτης - Λέσβος ... 135
Εικόνα 9-8 Περιοχή μελέτης - Βοιωτία / Δερβενοχώρια ... 136
Εικόνα 9-9 Χάρτης χρήσεων γης Αργολίδα ... 138
Εικόνα 9-10 Χάρτης χρήσεων γης Εύβοια ... 139
Εικόνα 9-11 Χάρτης χρήσεων γης Έβρος ... 140
Εικόνα 9-12 Χάρτης χρήσεων γης Κεφαλονιά ... 141
Εικόνα 9-13 Χάρτης χρήσεων γης Βοιωτία ... 142
Εικόνα 9-14 Χάρτης χρήσεων γης Ναύπακτος ... 143
Εικόνα 9-15 Χάρτης χρήσεων γης Φωκίδα ... 144
Εικόνα 9-16 Χάρτης χρήσεων γης Σητεία ... 145
Εικόνα 9-17 Χάρτης χρήσεων γης Λέσβος... 146
Εικόνα 9-18 Χάρτης χρήσεων γης Δερβενοχώρια... 147
Εικόνα 9-19 Χάρτης οπτικής επαφής Πόρος ... 149
Εικόνα 9-20 Χάρτης οπτικής επαφής Δίδυμα... 150
Εικόνα 9-21 Χάρτης οπτικής επαφής Κάρυστος ... 151
Εικόνα 9-22 Χάρτης οπτικής επαφής Ζάρακες ... 152
Εικόνα 9-23 Χάρτης οπτικής επαφής Αισύμη ... 153
Εικόνα 9-24 Χάρτης οπτικής επαφής Λεπτοκαρυά ... 154
Εικόνα 9-25 Χάρτης οπτικής επαφής Μυρτίσκη ... 155
Εικόνα 9-26 Χάρτης οπτικής επαφής Κεφαλονιά ... 156
Εικόνα 9-27 Χάρτης οπτικής επαφής Βοιωτία ... 157
Εικόνα 9-29 Χάρτης οπτικής επαφής Ερατεινή ... 159
Εικόνα 9-30 Χάρτης οπτικής επαφής Σητεία ... 160
Εικόνα 9-31 Χάρτης οπτικής επαφής Πλάκα ... 161
Εικόνα 9-32 Χάρτης οπτικής επαφής Λέσβος ... 162
Εικόνα 9-33 Χάρτης οπτικής επαφής Δερβενοχώρια ... 163
Εικόνα 9-34 Χάρτης ηχητικής όχλησης Πόρος ... 165
Εικόνα 9-35 Χάρτης ηχητικής όχλησης Δίδυμα ... 166
Εικόνα 9-36 Χάρτης ηχητικής όχλησης Κάρυστος ... 167
Εικόνα 9-37 Χάρτης ηχητικής όχλησης Ζάρακες ... 168
Εικόνα 9-38 Χάρτης ηχητικής όχλησης Αισύμη - Λεπτοκαρυά ... 169
Εικόνα 9-39 Χάρτης ηχητικής όχλησης Μυρτίσκη ... 170
Εικόνα 9-40 Χάρτης ηχητικής όχλησης Κεφαλονιά ... 171
Εικόνα 9-41 Χάρτης ηχητικής όχλησης Βοιωτία ... 172
Εικόνα 9-42 Χάρτης ηχητικής όχλησης Ναύπακτος ... 173
Εικόνα 9-43 Χάρτης ηχητικής όχλησης Ερατεινή ... 174
Εικόνα 9-44 Χάρτης ηχητικής όχλησης Σητεία ... 175
Εικόνα 9-45 Χάρτης ηχητικής όχλησης Πλάκα ... 176
Εικόνα 9-46 Χάρτης ηχητικής όχλησης Λέσβος ... 177
Εικόνα 9-47 Χάρτης ηχητικής όχλησης Δερβενοχώρια ... 178
Εικόνα 9-48 Χάρτης ζωνών σκίασης Πόρος ... 180
Εικόνα 9-49 Χάρτης ζωνών σκίασης Δίδυμα ... 181
Εικόνα 9-50 Χάρτης ζωνών σκίασης Κάρυστος ... 182
Εικόνα 9-51 Χάρτης ζωνών σκίασης Ζάρακες ... 183
Εικόνα 9-52 Χάρτης ζωνών σκίασης Αισύμη - Λεπτοκαρυά ... 184
Εικόνα 9-53 Χάρτης ζωνών σκίασης Μυρτίσκη ... 185
Εικόνα 9-54 Χάρτης ζωνών σκίασης Κεφαλονιά ... 186
Εικόνα 9-55 Χάρτης ζωνών σκίασης Βοιωτία ... 187
Εικόνα 9-56 Χάρτης ζωνών σκίασης Ναύπακτος ... 188
Εικόνα 9-57 Χάρτης ζωνών σκίασης Ερατεινή ... 189
Εικόνα 9-58 Χάρτης ζωνών σκίασης Σητεία ... 190
Εικόνα 9-59 Χάρτης ζωνών σκίασης Πλάκα ... 191
Εικόνα 9-60 Χάρτης ζωνών σκίασης Λέσβος ... 192
Εικόνα 9-61 Χάρτης ζωνών σκίασης Δερβενοχώρια ... 193
Εικόνα 9-62 Χάρτης Α/Π Εύβοια 1 ... 195
Εικόνα 9-63 Χάρτης Α/Π Εύβοια 2 ... 196
Εικόνα 9-64 Χάρτης Α/Π Βοιωτία ... 197
Εικόνα 9-65 Χάρτης Α/Π Έβρος ... 198
Εικόνα 9-66 Χάρτης Α/Π Ροδόπη ... 199
Σχήμα 2-1 LCOE για διάφορες μορφές ΑΠΕ (Πηγή: IRENA, 2020) ... 27
Σχήμα 2-2 LCOE για διάφορες πηγές ενέργειας (Timilsina, 2020) ... 28
Σχήμα 3-1 Δομή κατηγοριών Κόκκινης Λίστας (IUCN, 2019)... 35
Σχήμα 3-2 Σχηματική αναπαράσταση απόστασης – μεγέθους ... 48
Σχήμα 3-3 Μεταβολή φαινόμενο μεγέθους με την απόσταση (ιδία επεξεργασία) ... 49
Σχήμα 3-4 Κάλυψη οπτικού ορίζοντα (ιδία επεξεργασία) ... 54
Σχήμα 3-5 Γωνία κάλυψης οπτικού πεδίου (ιδία επεξεργασία) ... 54
Σχήμα 3-6 Ποσοστό κάλυψης οπτικού ορίζοντα / Α/Γ (ιδία επεξεργασία)... 55
Σχήμα 3-7 Υπολογισμός στάθμης θορύβου ανά αριθμό Α/Γ ... 63
Σχήμα 3-8 Διάδοση θορύβου Α/Π ... 63
Σχήμα 3-9 Επίπεδα θορύβου (dB) (CDC, FAA, 2020) ... 64
Σχήμα 4-1 Εγκατεστημένη ισχύς ανά Περιφέρεια (ΡΑΕ, 2021a) ... 74
Σχήμα 4-2 Εγκατεστημένη ισχύς ανά κατασκευαστή (ΡΑΕ, 2021a) ... 75
Σχήμα 4-3 Παραγόμενη ενέργεια ανά τεχνολογία ... 76
Σχήμα 5-1 Αξιολόγηση συνολικών επιπτώσεων ΙTOTAL... 96
Σχήμα 5-2 Αξιολόγηση KPI - Αργολίδα Σχήμα 5-3 Αξιολόγηση KPI - Εύβοια ... 97
Σχήμα 5-4 Αξιολόγηση KPI - Έβρος Σχήμα 5-5 Αξιολόγηση KPI - Κεφαλονιά ... 97
Σχήμα 5-6 Αξιολόγηση KPI - ΒοιωτίαΣχήμα 5-7 Αξιολόγηση KPI - Ναύπακτος ... 97
Σχήμα 5-8 Αξιολόγηση KPI - Φωκίδα Σχήμα 5-9 Αξιολόγηση KPI - Σητεία ... 98
Σχήμα 5-10 Αξιολόγηση KPI – ΛέσβοςΣχήμα 5-11 Αξιολόγηση KPI - Δερβενοχώρια ... 98
Κατάλογος Πινάκων
Πίνακας 1-1 Εγκατεστημένη ισχύς ΑΠΕ στην Ελλάδα ... 8
Πίνακας 2-1 LCA διάφορων τεχνολογιών ... 26
Πίνακας 3-1 Κλίμακα επιπτώσεων ... 31
Πίνακας 3-2 Γεωμετρικά χαρακτηριστικά σύγχρονων Α/Γ (ιδία επεξεργασία) ... 32
Πίνακας 3-3 Κατηγορίες Σημαντικών Περιοχών Βιοποικιλότητας (Πηγή: IUCN) ... 33
Πίνακας 3-4 Κόκκινη Λίστα των Απειλούμενων Ειδών (IUCN, 2019) ... 34
Πίνακας 3-5 Καθορισμός συντελεστή bsp,i (ιδία επεξεργασία) ... 35
Πίνακας 3-6 Προστατευόμενες περιοχές κατά IUCN ... 37
Πίνακας 3-7 Καθορισμός συντελεστή (ιδία επεξεργασία) ... 38
Πίνακας 3-8 Βασικά Κριτήρια ΙΒΑ (BirdLife International, 2020) ... 40
Πίνακας 3-9 Καθορισμός συντελεστή PD,i (ιδία επεξεργασία) ... 41
Πίνακας 3-10 Καθορισμός συντελεστή ΝWTG,i (ιδία επεξεργασία) ... 43
Πίνακας 3-11 Μορφές κάλυψης γης (ιδία επεξεργασία) ... 44
Πίνακας 3-12 Καθορισμός συντελεστή LCOV,i (ιδία επεξεργασία) ... 44
Πίνακας 3-13: Αναλογία μεγέθους αντικειμένου / απόστασης (ιδία επεξεργασία) ... 49
Πίνακας 3-14 Ζώνες επιρροής σε διάφορες μελέτες (ιδία επεξεργασία) ... 51
Πίνακας 3-15 Καθορισμός συντελεστή ZD,i (ιδία επεξεργασία) ... 52
Πίνακας 3-16 Καθορισμός συντελεστή VWTG,i... 53
Πίνακας 3-17 Χαρακτηριστικές αποστάσεις Α/Γ ... 57
Πίνακας 3-18 Καθορισμός συντελεστή VFOV,i ... 58
Πίνακας 3-19 Καθορισμός συντελεστή VLAND,i ... 59
Πίνακας 3-20 Στάθμη θορύβου διάφορων Α/Γ (Enercon, 2021; Vestas, 2021a) ... 60
Πίνακας 3-21 Απόσβεση θορύβου με την απόσταση ... 62
Πίνακας 3-22 Καθορισμός συντελεστή Inoise,i... 65
Πίνακας 3-23 Καθορισμός δείκτη 𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤,𝒊𝒊 ... 66
Πίνακας 3-24 Καθορισμός συντελεστή 𝒕𝒕𝒕𝒕𝜤𝜤𝒕𝒕𝜤𝜤,𝒊𝒊 ... 67
Πίνακας 3-25 Καθορισμός συντελεστή 𝜤𝜤𝜤𝜤𝒕𝒕𝜤𝜤 (ιδία επεξεργασία) ... 70
Πίνακας 3-26 Συντελεστές αναγωγής δεικτών ... 71
Πίνακας 3-27 Παράδειγμα εφαρμογής υπολογισμού δεικτών ... 72
Πίνακας 4-1 Εγκατεστημένη ισχύς ΑΠΕ 2020 ... 73
Κατάλογος Πινάκων
Πίνακας 1-1 Εγκατεστημένη ισχύς ΑΠΕ στην Ελλάδα ... 8
Πίνακας 2-1 LCA διάφορων τεχνολογιών ... 26
Πίνακας 3-1 Κλίμακα επιπτώσεων ... 31
Πίνακας 3-2 Γεωμετρικά χαρακτηριστικά σύγχρονων Α/Γ (ιδία επεξεργασία) ... 32
Πίνακας 3-3 Κατηγορίες Σημαντικών Περιοχών Βιοποικιλότητας (Πηγή: IUCN) ... 33
Πίνακας 3-4 Κόκκινη Λίστα των Απειλούμενων Ειδών (IUCN, 2019) ... 34
Πίνακας 3-5 Καθορισμός συντελεστή bsp,i (ιδία επεξεργασία) ... 35
Πίνακας 3-6 Προστατευόμενες περιοχές κατά IUCN ... 37
Πίνακας 3-7 Καθορισμός συντελεστή (ιδία επεξεργασία) ... 38
Πίνακας 3-8 Βασικά Κριτήρια ΙΒΑ (BirdLife International, 2020) ... 40
Πίνακας 3-9 Καθορισμός συντελεστή PD,i (ιδία επεξεργασία) ... 41
Πίνακας 3-10 Καθορισμός συντελεστή ΝWTG,i (ιδία επεξεργασία) ... 43
Πίνακας 3-11 Μορφές κάλυψης γης (ιδία επεξεργασία) ... 44
Πίνακας 3-12 Καθορισμός συντελεστή LCOV,i (ιδία επεξεργασία) ... 44
Πίνακας 3-13: Αναλογία μεγέθους αντικειμένου / απόστασης (ιδία επεξεργασία) ... 49
Πίνακας 3-14 Ζώνες επιρροής σε διάφορες μελέτες (ιδία επεξεργασία) ... 51
Πίνακας 3-15 Καθορισμός συντελεστή ZD,i (ιδία επεξεργασία) ... 52
Πίνακας 3-16 Καθορισμός συντελεστή VWTG,i... 53
Πίνακας 3-17 Χαρακτηριστικές αποστάσεις Α/Γ ... 57
Πίνακας 3-18 Καθορισμός συντελεστή VFOV,i ... 58
Πίνακας 3-19 Καθορισμός συντελεστή VLAND,i ... 59
Πίνακας 3-20 Στάθμη θορύβου διάφορων Α/Γ (Enercon, 2021; Vestas, 2021a) ... 60
Πίνακας 3-21 Απόσβεση θορύβου με την απόσταση ... 62
Πίνακας 3-22 Καθορισμός συντελεστή Inoise,i... 65
Πίνακας 3-23 Καθορισμός δείκτη 𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤𝜤,𝒊𝒊 ... 66
Πίνακας 3-24 Καθορισμός συντελεστή 𝒕𝒕𝒕𝒕𝜤𝜤𝒕𝒕𝜤𝜤,𝒊𝒊 ... 67
Πίνακας 3-25 Καθορισμός συντελεστή 𝜤𝜤𝜤𝜤𝒕𝒕𝜤𝜤 (ιδία επεξεργασία) ... 70
Πίνακας 3-26 Συντελεστές αναγωγής δεικτών ... 71
Πίνακας 3-27 Παράδειγμα εφαρμογής υπολογισμού δεικτών ... 72
Πίνακας 4-2 Αιολικά πάρκα στην Ελλάδα (ΡΑΕ, 2021a) ... 74
Πίνακας 4-3 Παραγόμενη ενέργεια ΑΠΕ στην Ελλάδα ... 76
Πίνακας 5-1 Περιοχές μελέτης (ιδιά επεξεργασία) ... 77
Πίνακας 5-2 Υπολογισμός δείκτη Ibiod... 80
Πίνακας 5-3 Υπολογισμός δείκτη Iavi... 82
Πίνακας 5-4 Υπολογισμός δείκτη Icov... 84
Πίνακας 5-5 Υπολογισμός δείκτη ΙVIS... 88
Πίνακας 5-6 Υπολογισμός δείκτη Inoise ... 90
Πίνακας 5-7 Υπολογισμός δείκτη Ishad ... 92
Πίνακας 5-8 Υπολογισμός δείκτη It-value... 93
Πίνακας 5-9 Μέση παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ το 2020 ... 94
Πίνακας 5-10 Υπολογισμός δείκτη περιβαλλοντικής αδικίας ... 95
Πίνακας 5-11 Συνολικός υπολογισμός επιπτώσεων ... 99
Πίνακας 5-12 Επίπτωση δεικτών ... 100
Πίνακας 5-13 Μεμονωμένα Α/Π ... 101
Πίνακας 5-14 Υπολογισμός επιπτώσεων μεμονωμένων Α/Π ... 102
Πίνακας 5-15 Επίπτωση δεικτών μεμονωμένων Α/Π ... 102
Πίνακας 5-16 Σύγκριση περιπτώσεων ... 103
Πίνακας 5-17 Στατιστικά ανάλυσης παλινδρόμησης δεικτών Ii ... 104
Συντομογραφίες & Ακρωνύμια
Α/Γ Ανεμογεννήτρια
ΑΔΜΗΕ Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας Α/Π Αιολικό Πάρκο
ΑΠΕ Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας
ΔΑΠΕΕΠ Διαχειριστής ΑΠΕ & Εγγυήσεων Προέλευσης
ΔΕΔΔΗΕ Διαχειριστής Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση
ΕΛΣΤΑΤ Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία
ΜΠΕ Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ΠΟΥ Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ΡΑΕ Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας
ΥΠΕΝ Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας Υ/Η Υδροηλεκτρικά
Φ/Β Φωτοβολταϊκά
CF Capacity Factor
CSP Concentrated Solar Power
ΕΕΑ European Environmental Agency GWEC Global Wind Energy Council
IUCN International Union for Conservation of Nature ΚΒΑ Key Biodiversity Area -
kW kilowatt
MW Megawatt
MWh Μεγαβατώρα
1. Θεωρητικό πλαίσιο 1.1. Κλιματική αλλαγή
Ένας από τους πλέον αναγνωρίσιμους όρους όταν η συζήτηση έρχεται στο περιβάλλον είναι η
«Κλιματική Αλλαγή». Πρόκειται για έναν όρο που το μεγαλύτερο ποσοστό των πολιτών τον έχει τουλάχιστον ακουστά, ενώ όλο και περισσότεροι είναι αυτοί που δηλώνουν ότι τον κατανοούν και γνωρίζουν τις συνέπειές του.
Έστω κι έτσι, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλον τον πλανήτη και τις τελευταίες δεκαετίες καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις πολιτικές που ακολουθούνται όσον αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και στους όρους ανάπτυξης της ανθρωπότητας.
H κλιματική αλλαγή μπορεί γενικά να οριστεί ως «η μακροπρόθεσμη αλλαγή της θερμοκρασίας και των συνήθων κλιματολογικών συνθηκών μιας περιοχής ή και ολόκληρου του πλανήτη» (National Geographic, 2019). Επιπλέον, πρέπει να σημειωθεί ότι στην παρούσα μελέτη η αναφορά και ερμηνεία των γεγονότων γίνεται σε σχέση με τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Με άλλα λόγια, σημειώνονται οι ανθρωπογενείς παράγοντες που έχουν συμβάλει είτε στην δημιουργία είτε στην επιτάχυνση/επιδείνωση ενός φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και όχι οι διάφορες κυκλικές φυσικές διεργασίες που συμβαίνουν στη Γη που ούτως ή άλλως, επηρεάζουν το κλίμα της και που διαρκούν αιώνες. Και αυτές οι παράμετροι εξετάζονται υπό το πρίσμα επηρεασμού τους από τον άνθρωπο (Subhankar Chakraborty et al., 2014).
1.2. Ιστορική αναδρομή
Η Βιομηχανική Επανάσταση (18οςαιώνας) μπορεί να θεωρηθεί κατά κάποιον τρόπο το ορόσημο ή και το σημείο αφετηρίας της δημιουργίας σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες και συνακόλουθα ένα από τα βασικά αίτια της κλιματικής αλλαγής.
Παρόλο που η ανθρωπογενής επίδραση στο κλίμα εξαιτίας των αερίων του θερμοκηπίου μπορεί να εντοπιστεί ακόμη και στις απαρχές της γεωργίας και της κτηνοτροφίας πριν 10-12 χιλιετίες (Hendry, 2010), ουσιαστικά πριν τη Βιομηχανική Επανάσταση δεν μπορεί καν να θεωρηθεί ότι οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες επηρέαζαν σε σημαντικό βαθμό το
περιβάλλον. Σε κάθε περίπτωση, δεν ήταν κάτι που είχε καταγραφεί ή παρατηρηθεί συστηματικά, πόσο μάλλον να μελετηθεί, καθώς η εποχή αυτή ήταν και η περίοδος που ο άνθρωπος άρχισε να παρατηρεί και να καταγράφει τις διάφορες διακυμάνσεις στα φυσικά φαινόμενα, το κλίμα και να μελετά τα αίτια και τα αποτελέσματά τους. Ακόμη πιο συγκεκριμένα, η συστηματική καταγραφή της κλιματικής αλλαγής εντοπίζεται στην δεκαετία του 1950 (IPCC, 2013).
Ο Joseph Fourier (1768-1830) θεωρείται ευρέως ότι ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε στο φαινόμενο του θερμοκηπίου στις εργασίες του το 19ο αιώνα (Fleming, 1999). Από τους πρώτους επιστήμονες που ανέφεραν τον Fourier, ο Arrhenius(1859-1927), στο τέλος του ίδιου αιώνα στην εργασία του «On the Influence of Carbonic Acid in the Air up on the Temperature of the Ground» (1896) συμπεραίνει ότι η αύξηση στη συγκέντρωση CΟ2 στην ατμόσφαιρα συμβάλλει στην αύξηση της θερμοκρασίας της γης και συνακόλουθα η καύση άνθρακα σε βιομηχανική κλίμακα επιτείνει αυτό το φαινόμενο. Η σχέση υπολογισμού που είχε προτείνει είναι:
𝛥𝛥𝛥𝛥= 𝛼𝛼 ∗ 𝑙𝑙𝑙𝑙 𝐶𝐶 𝐶𝐶0
όπου C0 και C οι συγκεντρώσεις CΟ2 στην αρχή και το τέλος της περιόδου μελέτης αντίστοιχα.
Μάλιστα, είχε υπολογίσει ότι ενδεχομένη αύξηση 2 με 2,5 φορές στη συγκέντρωση CΟ2 στην ατμόσφαιρα οδηγεί σε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 3 με 4 ºC, δηλαδή περίπου η ίδια αναλογία αύξησης της θερμοκρασίας ανά μονάδα CO2 που υπολογίζεται με τα σημερινά κλιματικά μοντέλα.
Δεκαετία 40-50
Ξεκινάνε οι πρώτες συστηματικές καταγραφές μετεωρολογικών φαινομένων και δεδομένων σε ευρεία κλίμακα. Παράλληλα, γίνονται και οι πρώτες μελέτες/παρατηρήσεις αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη και οι πρώτες συσχετίσεις με τα αέρια του θερμοκηπίου, δηλαδή με την επίδραση του ανθρώπου (Edwards, 2011).
1972
Διοργανώνεται στην Στοκχόλμη η πρώτη σύσκεψη του ΟΗΕ για το περιβάλλον. Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (United
• Παγκόσμιο σχέδιο περιβαλλοντικής παρακολούθησης
• Δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης
• Κατευθυντήρια μέτρα και οδηγίες για εφαρμογή σε διεθνές και εθνικό επίπεδο 1988
Ιδρύεται το Διακυβερνητικό Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change–IPCC), το οποίο αποτελεί επίσημο όργανο του ΟΗΕ. Το IPCC δημοσιεύει την πρώτη επίσημη έκθεση για το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής με το συμπέρασμα ότι οι θερμοκρασίες της γης αυξήθηκαν κατά 0,3-0,6 ºC κατά τον περασμένο αιώνα. H πιο πρόσφατη ειδική έκθεσή του «Global Warming of 1.5 ºC» εκτιμά αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη μεταξύ 2032 και 2050 κατά 1.5 ºC σε σχέση με τα επίπεδα της προβιομηχανικής εποχής και εστιάζει στην προσπάθεια μείωσης της τάσης αυτής.
1992
Στην επέτειο των 20 χρόνων από την Διάσκεψη της Στοκχόλμης διοργανώνεται το Συνέδριο του ΟΗΕ για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (United Nations Conference on Environment and Development – UNCED), γνωστό και ως Διάσκεψη του Ρίο ή Earth Summit.Σκοπός του συνεδρίου η κατάρτιση ενός κοινού πλάνου δράσης για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης.
Κεντρικό αποτέλεσμα ήταν αφενός η Διακήρυξη του Ρίο (UN, 1993), αφετέρου η Ατζέντα 21, ένα βασικό πλάνο στόχων και δράσεων που εστιάζει στους τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης: οικονομία, περιβάλλον και κοινωνία (UN, 1992a).
Παράλληλα, υπογράφηκε και η Διακήρυξη Αρχών για τα Δάση (UN, 1992c). Τέλος, στο πλαίσιο αυτό επικυρώθηκαν και δύο νομικά δεσμευτικές συμφωνίες:
• Η Σύμβαση για την Βιοποικιλότητα (1992a)
• Η Σύμβαση – Πλαίσιο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (UN, 1992b) 1997
Τον Δεκέμβριο του 1997 υπογράφεται το Πρωτόκολλο του Κιότο, το οποίο ουσιαστικά αποτελεί το σχέδιο δράσης της Σύμβασης-Πλαίσιο για την Κλιματική Αλλαγή. Βασικός του στόχος, η δέσμευση των βιομηχανικών και αναπτυσσόμενων χωρών (37 στο σύνολο) για τη δραστική μείωση των αερίων του θερμοκηπίου ως συνέπεια των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, ώστε εντός της πενταετίας 2008-2012 να επέλθει συνολική μείωση κατά 5%
σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 (UN, 1997). Το 2005 τίθεται σε ισχύ και ενσωματώνεται στις
εθνικές νομοθεσίες, με τις ΗΠΑ να αποτελούν την μοναδική χώρα που δεν επικύρωσε το Πρωτόκολλο, ενώ αργότερα και ο Καναδάς αποσύρθηκε από την συμφωνία. Τέλος, τo 2012 υπογράφηκε η Τροποποίηση της Ντόχα για την δεύτερη περίοδο εφαρμογής του Πρωτοκόλλου, από το 2013 έως το 2020, η οποία όμως δεν έχει τεθεί σε ισχύ.
2009
Τον Δεκέμβριο του 2009 λαμβάνει χώρα στην Κοπεγχάγη το συνέδριο του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή με κύριο αποτέλεσμα τη Συμφωνία της Κοπεγχάγης. Η συμφωνία αυτή, η οποία δεν είναι νομικά δεσμευτική, είναι ένα κείμενο θέσεων, αναγνωρίζει την ανάγκη αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής τόσο άμεσα όσο και μακροπρόθεσμα, και περιέχει διάφορους στόχους για τον περιορισμό εκπομπών CO2 και τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας κάτω από 2 οC, χωρίς όμως να θέτει σαφείς πρακτικούς τρόπους επίτευξης του στόχου αυτού.
2015
Η πιο πρόσφατη δράση σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η Συμφωνία του Παρισίου για το Κλίμα, η οποία υπογράφηκε στο πλαίσιο του 21ου συνεδρίου του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή. Η συμφωνία αυτή είναι νομικά δεσμευτική για τις χώρες που την κύρωσαν και ως κύριο στόχο θέτει την διατήρηση της αύξησης της θερμοκρασίας κάτω από 2 οC σε σχέση με την προ- βιομηχανική εποχή και επιδιώκοντας παράλληλα την περαιτέρω μείωση αυτής σε λιγότερο από 1,5 οC (UN, 2015). Οι συμμετέχουσες χώρες αναλαμβάνουν δεσμευτικούς στόχους για την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την εφαρμογή μέτρων για την βιώσιμη ανάπτυξη.
2019
To 2019 ανακοινώνεται από την ΕΕ η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, γνωστή και ως Green Deal ,που κατά κάποιο τρόπο εξειδικεύει στο επίπεδο της ΕΕ των 27 τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού. Βασικός πυλώνας του Green Deal είναι η επίτευξη «κλιματικής ουδετερότητας» έως το 2050, δηλαδή το ισοζύγιο εκπομπών αερίων θερμοκηπίου να είναι μηδενικό (ΕΕ, 2019). Το κείμενο αυτό θέτει τα κύρια ορόσημα και δράσεις που θα πρέπει να αναλάβουν οι ευρωπαϊκές χώρες, ενώ μέρος του αποτέλεσε και το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για το Κλίμα (ΕΕ, 2020).
2021
Μόλις πρόσφατα και σε συνέχεια του Green Deal, η ΕΕ (2021) προχώρησε σε αναθεώρηση του σχεδίου αυτού με το πακέτο «Fit for 55», το οποίο είναι ουσιαστικά ένα ενδιάμεσο στάδιο στην πορεία για την επίτευξη των στόχων του 2050 και συνοψίζεται στην δέσμευση για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030. Μεταξύ των μέτρων που προβλέπονται για την επίτευξη του στόχου, είναι η μείωση των εκπομπών των κλάδων της βιομηχανίας που υπάγονται στο σύστημα εμπορίας ρύπων κατά 61% και η αύξηση της συμμετοχής ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα κατά 40% από 32% που είχε αρχικά οριστεί.
1.3. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις και νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος.
Η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων μπορεί να οριστεί ως «η διαδικασία εντοπισμού και πρόβλεψης των αποτελεσμάτων που μπορεί να έχει στο μέλλον η υλοποίηση ενός προτεινόμενου έργου ή δραστηριότητας (ή ένα υφιστάμενο έργο ή δραστηριότητα), όπου ως επίπτωση, νοείται η διαφορά μεταξύ του τι θα συνέβαινε αν πραγματοποιηθεί αυτό το έργο και αν όχι» (International Association for Impact Assessment, 2009).
Ως συνέπεια των όσων περιγράφηκαν παραπάνω, ουσιαστικά μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν υπήρχε κάποια οργανωμένη καταγραφή και παρακολούθηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Συνακόλουθα, δεν υπήρχε και σχετική νομοθεσία και αντίστοιχες υπηρεσίες/υπουργεία, παρά μόνο μεμονωμένες περιπτώσεις. Οι διάφορες ανθρωπογενείς δραστηριότητες /έργα αξιολογούνταν από τους κρατικούς και άλλους φορείς με αμιγώς τεχνικά και οικονομικά κριτήρια.
Η προστασία του περιβάλλοντος απέκτησε πολιτική διάσταση προς το τέλος της δεκαετίας του 60. Στο τέλος του 1969 ψηφίζεται στις ΗΠΑ το National Environmental Protection Act (NEPA), που είναι και το πρώτο περιβαλλοντικό νομοσχέδιο παγκοσμίως (Yang, 2019) και το 1970 ιδρύεται η United States Environmental Protection Agency (US EPA, 2021). Η NEPA θεσμοθετεί για πρώτη φορά την διαδικασία εκπόνησης Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) και θέτει τις βασικές προδιαγραφές για την αξιολόγηση των διάφορων δραστηριοτήτων. Στην συνέχεια αντίστοιχοι νόμοι και διαδικασίες θεσπίστηκαν και σε άλλες χώρες, όπως στον Καναδά (1971), την Αυστραλία το ίδιο έτος (EPA, 2021) και τη Γαλλία το
1976 (Monbailliu, 1984). Η διαδικασία των ΜΠΕ αναγνωρίστηκε και διεθνώς το 1992 στην Διάσκεψη του Ρίο (1992).
Στα μέσα της δεκαετίας του’80 θεσμοθετείται σε κεντρικό επίπεδο στην Ευρώπη η υποχρέωση εκπόνησης ΜΠΕ, με κυριότερη την Οδηγία 337/85 της ΕΕ (1985) «για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων κα ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον». Σε συνέχεια, καθορίζονται οι βασικές προδιαγραφές των ΜΠΕ (UN, 1987) και οι υποχρεώσεις των διαφόρων μερών, στο πλαίσιο των οποίων υπογράφεται και η Σύμβαση ESPOO, η οποία ορίζει την υποχρέωση για εκτίμηση και αξιολόγηση των διασυνοριακών επιπτώσεων έργων και δραστηριοτήτων (UN, 1991).
Παράλληλα, αναγνωρίζεται σταδιακά και εισάγεται η έννοια της συμμετοχής του κοινού στη διαδικασία μέσω της δημόσιας διαβούλευσης (Brundtland, 1987),με σημαντικότερη ίσως πρωτοβουλία σε αυτή την κατεύθυνση την Σύμβαση του Άαρχους (UN, 1998). Ακολούθησε η έκδοση οδηγιών και προδιαγραφών από ην Παγκόσμια Τράπεζα και την ΕΤΑΑ (1992), οι οποίες συνεχώς επικαιροποιούνται.
1.3.1. Περιβαλλοντική νομοθεσία στην Ελλάδα
Ο πρώτος νόμος που έθετε κάποιους κανόνες περιβαλλοντικής προστασίας ήταν ο Ν.998/79
«Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας». Το 1986, και ως άμεση συνέπεια των διεθνών ενεργειών που περιγράφηκαν προηγουμένως θεσπίζεται ο Ν.1650 «Για την προστασία του περιβάλλοντος». Από τα βασικότερα σημεία του νόμου αυτού είναι η θέσπιση και στην Ελλάδα της υποχρέωσης εκπόνησης και υποβολής ΜΠΕ προκειμένου να αδειοδοτηθεί περιβαλλοντικά ένα έργο και να λάβει την απαραίτητη έγκριση περιβαλλοντικών όρων.
Ακολουθώντας έκτοτε τις διάφορες ευρωπαϊκές οδηγίες και κατευθύνσεις, η ελληνική Πολιτεία θεσμοθέτησε διάφορους νόμους για την ενσωμάτωση των οδηγιών αυτών και την προώθηση της χρήσης ΑΠΕ.
Επί του παρόντος, η περιβαλλοντική αδειοδότηση των διάφορων έργων και δραστηριοτήτων, των ΑΠΕ συμπεριλαμβανομένων, διέπεται από τον Ν. 4014/2011. Τα περιεχόμενα των ΜΠΕ και η διαδικασία διαβούλευσης και συμμετοχής του κοινού καθορίζονται με τις ΥΑ οικ.
170225(2014) και οικ. 1649/45(2014) αντίστοιχα.
1.4. Βιβλιογραφική επισκόπηση για τις ΑΠΕ και τις επιπτώσεις τους
Οι ΑΠΕ ουσιαστικά χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα. Οι 5 κύριες μορφές είναι η αιολική, η ηλιακή και η υδραυλική ενέργεια, η βιομάζα και η γεωθερμία. Ουσιαστικά άρχισαν να αναπτύσσονται σε βιομηχανική κλίμακα τη δεκαετία του 1980.
Ως συνέπεια των προαναφερθέντων στην παράγραφο 1.3, φαντάζουν ως η πλέον ρεαλιστική και βιώσιμη εναλλακτική λύση για την παραγωγή ενέργειας και την αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Στο πλαίσιο αυτό προωθούνται ως ένας βασικός παράγοντας (αν όχι ο βασικότερος) επίτευξης της βιώσιμης ανάπτυξης. Ειδικότερα, η αιολική ενέργεια θεωρείται ότι θα παίξει κυρίαρχο ρόλο στην ηλεκτροπαραγωγή. Το παγκόσμιο αιολικό δυναμικό υπολογίζεται σε περίπου 68-72TW, ισχύς που θεωρητικά θα επαρκούσε για την κάλυψη των αναγκών του πλανήτη σε ηλεκτρική ενέργεια (Archer, 2005; Miller et al., 2011).
Πιο πρόσφατες μελέτες, λαμβάνοντας υπόψη και τις τεχνολογικές εξελίξεις στα μεγέθη των ανεμογεννητριών, αλλά και διάφορες οικονομοτεχνικές παραμέτρους, εκτιμούν το παγκόσμιο εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό σε 550 - 875 PWh (Dupont et al., 2018; Eurek et al., 2017).
1.4.1. Ανάπτυξη ΑΠΕ στην Ελλάδα
Η πρώτη εγκατάσταση αιολικού πάρκου στη χώρα έγινε το 1982 στην Κύθνο από τη ΔΕΗ Ανανεώσιμες, και αναφέρεται μάλιστα και ως το πρώτο Α/Π της Ευρώπης (Wind Europe, 2021). Στη συνέχεια εγκατέστησε και κάποια ακόμη μικρά έργα σε διάφορα νησιά, ενώ έγιναν και κάποιες αντίστοιχες κινήσεις από τον ΟΤΕ και ορισμένους ΟΤΑ, δηλαδή μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 80 η αιολική ενέργεια αποτελούσε μια σχεδόν αμιγώς κρατική υπόθεση (Καλδέλλης, 2005).
Τα φωτοβολταϊκά αναπτύχθηκαν αρκετά αργότερα, με τις πρώτες εγκαταστάσεις να υλοποιούνται προς το τέλος της δεκαετίας του 2000.
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι μεγάλοι υδροηλεκτρικοί σταθμοί με τη χρήση φραγμάτων είχαν ήδη αναπτυχθεί από τη ΔΕΗ από την δεκαετία του 1950. Οι μεγάλοι ΥΗΣ είναι έργα πολλαπλού σκοπού, καθώς πέρα από την παραγωγή ενέργειας, καλύπτουν ζήτηση ισχύος αιχμής ως εφεδρικές μονάδες, χρησιμοποιούνται ως αντιπλημμυρικά έργα, για άρδευση, ύδρευση κ.α. (Αργυράκης, 2008). Επίσης, η επέμβαση για την εγκατάστασή τους είναι κατά πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με τις άλλες μορφές ΑΠΕ. Κύρια ιδιαιτερότητά τους σε σχέση με τις υπόλοιπες ΑΠΕ είναι πως έχουν σταθερή παραγωγή ενέργειας, αντίθετα με τα αιολικά και
τα φωτοβολταϊκά που εξαρτώνται από την στοχαστικότητα του ανέμου και της ηλιοφάνειας αντίστοιχα, συμβάλλοντας έτσι στην ευστάθεια του Συστήματος (Δήμου, 2017).
Οι πρώτες ιδιωτικές επενδύσεις έγιναν την δεκαετία του ’90 και παράλληλα και με την εξέλιξη της αιολικής βιομηχανίας αυξήθηκαν και οι εγκαταστάσεις αιολικών πάρκων στη χώρα.
Σήμερα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΔΑΠΕΕΠ (2021), στο τέλος του 2020 υπήρχαν εγκατεστημένα περίπου 3,8GW αιολικών και 3GW φωτοβολταϊκών στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα, ενώ τα αντίστοιχα μεγέθη για τα Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά ήταν 310 MW αιολικών και 130 MW φωτοβολταϊκών (ΔΕΔΔΗΕ, 2021). Αναλυτικά, οι εγκαταστάσεις ΑΠΕ δίνονται στον Πίνακα 1-1 παρακάτω (ιδία επεξεργασία):
Τεχνολογία Διασυνδεδεμένο Σύστημα
διασυνδεδεμένα Μη νησιά
ΣΥΝΟΛΟ (MW)
Αιολικά 3.810 309,75 4.120
Φ/Β 3.082 129,75 3.212
ΜΥΗΣ 245 0,30 245
Βιοαέριο - Βιομάζα 96 0,99 97
Υβριδικά -- 2,95 3
ΣΥΝΟΛΟ 7.233 444 7.677
Πίνακας 1-1 Εγκατεστημένη ισχύς ΑΠΕ στην Ελλάδα
1.4.2. Νομοθετικό πλαίσιο
Η πρώτη νομοθετική ρύθμιση για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ έγινε το 1985 με τον Ν.1559, ο οποίος επέτρεπε σε αυτοπαραγωγούς την παραγωγή ηλ. ενέργειας για την κάλυψη της ιδιοκατανάλωσης και την πώληση της περίσσειας στο δίκτυο της ΔΕΗ. Το νομοθετικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ στην Ελλάδα άρχισε ουσιαστικά να σχηματίζεται την δεκαετία του 1990. Ο πρώτος νόμος που έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη και αδειοδότηση τέτοιων έργων ήταν ο Ν.2244 (Ν.2244, 1994), ο οποίος δίνει για πρώτη φορά την δυνατότητα σε κάποιον πλην της ΔΕΗ να είναι παραγωγός ρεύματος, διαθέτοντας όμως το ρεύμα αποκλειστικά σε αυτή. Παρόλα αυτά, εξαιτίας ασαφειών στην διαδικασία αδειοδότησης και κατασκευής ενός αιολικού πάρκου, οι σχετικές επενδύσεις δεν ήταν οι αναμενόμενες (Καλδέλλης, 2005).
Τελικά, το πρώτο μεγάλο βήμα έγινε την επόμενη δεκαετία με τον Ν.3468 (Ν.3468/2006), ο οποίος -με τις διάφορες τροποποιήσεις που έχει υποστεί έκτοτε θέτει το πλαίσιο για την αδειοδότηση έργων ΑΠΕ. Τέλος, γίνεται ιδιαίτερη μνεία στο Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΕΠΧΣ & ΑΑ για τις ΑΠΕ, 2008) που έθεσε τους βασικούς κανόνες χωροθέτησης έργων ΑΠΕ στην ελληνική επικράτεια με ιδιαίτερη έμφαση στην αιολική ενέργεια.
1.5. Επιπτώσεις των αιολικών πάρκων
1.5.1. Ο σκοπός της μελέτης των επιπτώσεων των αιολικών πάρκων.
Δεδομένης της φύσης της συγκεκριμένης τεχνολογίας, τα περισσότερα αιολικά πάρκα εγκαθίστανται σε περιοχές όπου δεν υπάρχει έντονη (ή ακόμη και μηδενική) ανθρωπογενής δραστηριότητα. Ως εκ τούτου, η κατασκευή τους έχει ορισμένες επιπτώσεις στο φυσικό κυρίως περιβάλλον, οι οποίες και διαφοροποιούνται ανάλογα με την τοποθεσία. Αντίστοιχα, υπάρχουν και οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις των έργων αυτών. Ειδικότερα ως προς τις 2 αυτές κατηγορίες, υπάρχει η γενική θεώρηση ότι έχουν θετικό συνολικά πρόσημο, ενώ και ως προς το πρώτο σκέλος, θεωρείται αναγκαία η συνολική αντιπαραβολή τους με τις εναλλακτικές μορφές ηλεκτροπαραγωγής.
Στις επόμενες παραγράφους γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση των θεωρούμενων ως κυριότερων εξ αυτών, οι οποίες θα αποτελέσουν και το αντικείμενο της παρούσας μελέτης.
Σημειώνεται ότι εδώ γίνεται η γενική αναφορά των επιπτώσεων στις συγκεκριμένες κατηγορίες και τα σχετικά ευρήματά τους. Στο Κεφάλαιο 3 θα γίνει αναλυτική παρουσίαση του κάθε παράγοντα, ο τρόπος προσέγγισης και η μεθοδολογία εκτίμησης και ποσοτικοποίησης των επιπτώσεων αυτού. Η βασική κατηγοριοποίηση των επιπτώσεων ακολουθεί την θεώρηση των 3 πυλώνων της βιώσιμης ανάπτυξης, ήτοι της οικονομίας, της κοινωνίας και του περιβάλλοντος (Καρβούνης & Γεωργακέλλος, 2016).
1.5.2. Επιπτώσεις στην βιοποικιλότητα
Γενικά, ως βιοποικιλότητα νοείται το σύνολο χλωρίδας και πανίδας και άλλων οργανισμών στα διάφορα οικοσυστήματα, χερσαία ή θαλάσσια και οι διάφορες πιθανές ποικιλίες μεταξύ των ειδών (Ν.3937, 2011). Γίνεται λοιπόν εύκολα κατανοητό ότι υπάρχουν αρκετές παράμετροι ή κατηγορίες όπου μπορεί να υπάρχουν επιπτώσεις από την κατασκευή και λειτουργία των αιολικών πάρκων. Στις παρακάτω παραγράφους γίνεται μια συνοπτική
παρουσίαση αυτών που θεωρούνται κυριότερες όσον αφορά τη συγκεκριμένη δραστηριότητα.
Στα επόμενα κεφάλαια θα γίνει μια λεπτομερέστερη προσέγγιση του βαθμού στον οποίο επηρεάζονται και το πώς θα συνυπολογιστούν στην προτεινόμενη μεθοδολογία.
1.5.3. Επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα
Θεωρείται ίσως η σημαντικότερη αρνητική επίπτωση στο φυσικό περιβάλλον. Από τα πρώτα κιόλας χρόνια λειτουργίας αιολικών εγκαταστάσεων η συγκεκριμένη επίπτωση είχε εντοπιστεί και επισημανθεί ως σημαντική και χρήζουσα ιδιαίτερης προσοχής και αντιμετώπισης (Gauthreaux,2008; Musters et al., 1996).
Πλήθος μελετών έχει γίνει πάνω στις επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στην ορνιθοπανίδα και ιδιαίτερα στα διάφορα είδη που φωλιάζουν σε περιοχές εγκατάστασης αιολικών μονάδων ή που αποτελούν μεταναστευτικό πέρασμα. Τα είδη που φαίνεται να αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο πρόβλημα σε ορεινές περιοχές είναι τα αρπακτικά και τα όρνεα. Κύριο αίτιο θνησιμότητας είναι η σύγκρουση με Α/Γ (Aschwanden et al., 2018) και δευτερευόντως η διατάραξη των οικοτόπων αυτών των ειδών (Stevens et al., 2013).Αντίστοιχα, ιδιαίτερες ανησυχίες εκφράζονται συλλήβδην και από διάφορες οργανώσεις όσον αφορά αρπακτικά είδη (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, 2020).
Σε πεδινές και αγροτικές περιοχές φαίνεται πως υπάρχει ιδιαίτερη ανησυχία για τις νυχτερίδες, ακόμα και αν πρόκειται για πληθυσμούς αρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τον χώρο εγκατάστασης (Voigt et al., 2012).
Βασικό συμπέρασμα είναι πως η θνησιμότητα των πτηνών σε περιοχές με αιολικά πάρκα είναι συνάρτηση του είδους των πτηνών (Choi et al., 2020), της ίδιας της τοποθεσίας, της εποχής, του αριθμού των πτηνών σε μια περιοχή(Carrete et al., 2012), των συνηθειών διαβίωσής τους κ.α. Υπάρχουν δηλαδή περιπτώσεις, όπου η εγκατάσταση αιολικών πάρκων δεν προκάλεσε μετατόπιση πληθυσμών ή μείωση των αριθμών τους, παρά τις σχετικές ανησυχίες (Zehtindjiev et al., 2017), όπως υπάρχουν και περιπτώσεις όπου η εγκατάστασή τους μπορεί να χαρακτηριστεί και επιβλαβής και να είναι απαραίτητη η λήψη δραστικών μέτρων (Carreteetal., 2012; deLucasetal., 2012).
Οι θάνατοι πτηνών από ανεμογεννήτριες είναι ένα υπαρκτό πρόβλημα, που ίσως όμως κάποιες φορές να μεγεθύνεται αναντίστοιχα με το πραγματικό μέγεθός του. Προκειμένου να υπάρχει μια τάξη μεγέθους, υπολογίζεται ότι κάθε παραγόμενη GWh από αιολική ενέργεια αντιστοιχεί
αντίστοιχο νούμερο για τα ορυκτά καύσιμα ανέρχεται σε 5,2 θανάτους ανά GWh (Sovacool, 2013).
Παράλληλα, έχει γίνει εκτεταμένη έρευνα και για τα πιθανά μέσα αντιμετώπισης των συγκεκριμένων επιπτώσεων στην ορνιθοπανίδα. Από τις πλέον προτεινόμενες μεθόδους, είναι η συνεχής παρακολούθηση των ευαίσθητων περιοχών και η παύση λειτουργίας των Α/Γ κατά τις περιόδους που υπάρχει έντονη μεταναστευτική ροή (Liechti et al., 2013). Αντίστοιχα έχουν αναπτυχθεί αρκετά μοντέλα με χρήση γεωπληροφοριακών συστημάτων (GIS), τα οποία λαμβάνοντας υπόψη διάφορες παραμέτρους προτείνουν ή υποδεικνύουν περιοχές ως κατάλληλες η μη για την ανάπτυξη αιολικών πάρκων σε συνάρτηση με την προστασία της ορνιθοπανίδας (Bastos et al., 2016; Roscioni et al., 2014).
Η συγκέντρωση των παραπάνω παραμέτρων, η συστηματικότερη και λεπτομερέστερη παρακολούθηση και τελικά η καλύτερη κατανόηση των συνθηκών (πού, πώς, πότε και γιατί) υπό τις οποίες σκοτώνονται πτηνά από Α/Γ θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ για την καλύτερη κατανόηση του προβλήματος και τελικά για την αντιμετώπισή του (Wangetal., 2015).
1.5.4. Χρήσεις γης – Χωροταξικός σχεδιασμός
Χρήσε