ΤΕΧ Ν Ο Λ Ο ΓΙΚ Ο ΕΚ Π Α ΙΔΕΥ ΤΙΚ Ο ΙΔΡΥ Μ Α Κ Α Λ Α Μ Α ΤΑ Σ
ΣΧΟΛΗ : Δ ΙΟ ΙΚ Η Σ Η Σ Κ Α Ι Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Σ
ΤΜΗΜΑ : Δ ΙΟ ΙΚ Η Σ Η Σ Μ Ο Ν Α Δ Ω Ν Υ Γ Ε ΙΑ Σ & Π Ρ Ο Ν Ο ΙΑ Σ
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΘΕΜΑ
: " Η Υ Γ Ε ΙΟ Ν Ο Μ ΙΚ Η Φ Ρ Ο Ν Τ ΙΔ Α Τ Ω Ν Α Τ Ο Μ Ω Ν Τ Η Σ Τ Ρ ΙΤ Η Σ Η Α ΙΚ ΙΑ Σ Τ Ο Υ Δ Η Μ Ο Υ Α Γ Γ Ε Λ Ο Κ Α Σ Τ Ρ Ο Υ / Μ Ε Σ Ο Λ Ο Γ Γ ΙΟ Υ . Π Ρ Α Γ Μ Α Τ ΙΚ Ο Τ Η Τ Α - Π Ρ Ο Ο Π Τ ΙΚ Ε Σ . "ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΛ : Κ Α Π Λ Α Ν Η Θ Ε Κ Λ Α
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗ ΓΗΤΗ Σ: Δ Ρ Ο Υ Μ Π Α Α Η Σ Φ Ω Τ ΙΟ Σ Ε Π ΙΚ Ο Υ Ρ Ο Σ Κ Α Θ Η Γ Η Τ Η Σ
Τ . Ε . I Κ Α Λ Α Μ Α Τ Α Σ
ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2001
Αφιερώνεται στους γονείς μου.
Για την πολύτιμη Ηθική και Υλική συμπαράσταση που μου
προσέφεραν σε όλο το διάστημα προετοιμασίας της
εργασίας αυτής.
ΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
[Σ Α Γ Ω Γ Η
Ϋ Ν Τ Ο Μ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΕ Σ ' Μ Ε Ρ Ο Σ
Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Π Ρ Ω Τ Ο " ΤΟ ΓΗΡΑΣ "
1 Εισαγωγή 1-2
2 Ιστορική Ανασκόπηση 1-4
.3 Το γήρας ι-6
.4 Οι θεωρίες περί γήρατος ι-9
.5 Το γήρας των οργάνων - Λειτουργικά και Οργανικά προβλήματα
του γήρατος. ι-ιι
.6 Ο γέρος σαν άρρωστος - Η Νοσηλευτική και τα ηλικιωμένα
άτομα.
ι-ΐ4.7 Η Γηριατρική Υπηρεσία ι-ΐ7
διαπιστώσεις
ι-ΐ9Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Α Ε Υ Τ Ε Ρ Ο Η ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ
. 1 Εισαγωγή 2-1
.2 Τρίτη και Τέταρτη ηλικία 2-3
.3 Οι ανάγκες και τα προβλήματα των ηλικιωμένων ατόμων. 2-4 .4 Ο ρόλος της οικογένειας στη φροντίδα των ηλικιωμένων ατόμων. 2-6
.5
Ειδικά προβλήματα των ηλικιωμένων ατόμων - Οι συνήθεις ασθένειες τηςτρίτης ηλικίας. 2-8
.6 Η Ψυχολογία της τρίτης ηλικίας 2-ίο
.7 Η Κατάθλιψη στην τρίτη ηλικία 2-12
.8 Κοινωνικές Υπηρεσίες για την τρίτη ηλικία 2-13
.9
Διεθνές Έτος για την τρίτη ηλικία 1992 - Προς μια Κοινωνία για όλες τιςηλικίες. 2-15
ιαπιστώσεις 2-20
:ε φ α λ α ι ο τ ρ ί τ ο Η ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΗ ΓΗΡΑΝΣΗ 1 Εισαγωγή
2 Δείκτες Γήρανσης
3-1 3-2
3.3 Η Δημογραφική Γήρανση του πληθυσμού στην Ευρώπη. 3-3
3.4 Η Δημογραφική Γήρανση του πληθυσμού της Ελλάδας. 3-5
3.5 Τ α α ίτια κ α ι ο ι επ ιπτώ σ εις τη ς Δ η μ ο γρ α φ ικ ή ς Γ ή ρ α νσ η ς. 3-ΐο
3.6 Το κόστος υγείας για την τρίτη ηλικία στην Ελλάδα. 3-11
Διαπιστώσεις 3-12
Μ Ε Ρ Ο Σ Β '
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Τ Ε Τ Α Ρ Τ Ο " ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ Λ ΗΜΟ Υ ΑΓΓΕΛ ΟΚΑΣ ΤΡΟ Υ/
ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ "
4.1 Σύντομη Ιστορική Αναδρομή του Δήμου Αγγελοκάστρου. 4-2
4.2 Ε ισ α γ ω γ ή 4-2
4.3 Η Οργάνωση του Δήμου Αγγελοκάστρου 4-3
4.4 Ο πληθυσμός του Δήμου Αγγελοκάστρου/Μεσολογγίου. 4-6
4.5 Γεωγραφικά και Μορφολογικά Χαρακτηριστικά. 4-9
4.6 Κ ο ιν ω ν ικ έ Υποδομές 4-11
4.7 Τεχνικές Υποδομές - Οδικό δίκτυο - Συγκοινωνία. 4-13
4.8 Ύδρευση - Αποχέτευση - Βιολογικός Καθαρισμός. 4-16
4.9 Κλιματολογικά στοιχεία και περιβάλλον. 4-16
4.10 Φορείς Πρωτοβάθμιας Υγειονομικής Φροντίδας. 4-17 4.11 Φορείς Δευτεροβάθμιας Υγειονομικής Φροντίδας. 4-21
Διαπιστώσεις
Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Π Ε Μ Π Τ Ο "ΖΗΤΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΤΟΥ ΛΗΜΟΥ ΑΓΓΕΛ ΟΚΛΣΤΡΟΥ ΑΠΟ
ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΟΥΣ & ΔΕΥΤΕ
ΡΟΒΑΘΜΙΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ ΥΓΕΙΑΣ "
5.1 Ζήτηση Πρωτοβάθμιων Υπηρεσιών Υγείας από την τρίτη ηλικία του Δήμου Αγγελοκάστρου/Μεσολογγίου στο Κέντρο Υγείας Αιτωλικού.
Εισαγωγή 5-1
Υλικό και Μέθοδος 5-1
Αποτελέσματα Έρευνας 5-2
Τελικά Συμπεράσματα 5-7
2 Ζήτηση Δευτεροβάθμιων Υπηρεσιών Υγείας από την τρίτη ηλικία του
Δήμου Αγγελοκάστρου/Μεσολογγίου στα Γενικά Νομαρχιακά Νοσοκομεία Αγρίνιου και Μεσολογγίου ( Συγκριτικά Αποτελέσματα).
σαγωγή 5-8
Υλικό και Μέθοδος 5-8
Αποτελέσματα Έρευνας 5-9
Τ ελικά Συμπεράσματα 5-19
Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ε Κ Τ Ο " ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟ
ΔΟΜΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜ ΟΥ ΑΓΓΕΛΟΚΑΣΤΡΟ Υ/ΜΕΣΟ-
ΛΟΓΓΙΟΥ
Εισαγωγή 6-ι
- Κοινωνικές - Τεχνικές Υποδομές
6-2Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ε Β Α Ο Μ Ο " ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ- ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ "
Διαπιστώσεις 7-ι
- Προτάσεις 7-5
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι ηλικιωμένοι είναι μια ευαίσθητη κοινωνική ομάδα οι οποίοι αντιμετωπίζουν ποικίλες ανάγκες και προβλήματα για τα οποία χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και μελέτη προκειμένου να αντιμετωπιστούν.
Η παρούσα πτυχιακή εργασία πραγματεύεται ένα αρκετά ενδιαφέρον και σοβαρό θέμα που αφορά τα άτομα της τρίτης ηλικίας και συγκεκριμένα την υγειονομική φροντίδα των ατόμων αυτών. Η μελέτη εξειδικεύεται στο Δήμο Αγγελοκάστρου / Μεσολογγίου του Νομού Αιτωλοακαρνανίας, και στόχος της ερευνάς μας είναι να προσδιορίσουμε τις ανάγκες και τα προβλήματα των ηλικιωμένων ατόμων του Δήμου, και να εξετάσουμε κατά πόσο αντιμετωπίζονται αυτά όταν τα ηλικιωμένα άτομα προσπαθούν να αναζητήσουν υπηρεσίες υγείας και όχι μόνο από τους διάφορους φορείς της περιοχής του Δήμου. ( π. χ φορείς υπηρεσιών υγείας).
Προκειμένου να γίνουν κατανοητά τα αποτελέσματα της ερευνάς μας χωρίσαμε την εργασία στα ακόλουθα κεφάλαια :
Κεφάλαιο 1° : Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται αποσαφήνιση του όρου " Γήρας "
και των θεωριών που αναπτύχθηκαν με σκοπό να ερμηνευτεί το φαινόμενο της γήρανσης.
Κεφάλαιο 2° : Το κεφάλαιο αυτό ασχολείται με τις ανάγκες και τα προβλήματα των ηλικιιομένων ατόμων, αλλά και με το κατά πόσο συμβάλλει στην αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων η οικογένεια, η πολιτεία και οι διάφοροι κοινωνικοί φορείς.
Κεφάλαιο 3° : Η Δημογραφική Γήρανση και η εξέλιξη της στον κόσμο, στην Ευρώπη και στην Ελλάδα τεκμηριώνεται με δημογραφικά στοιχεία, ενώ στο τέλος του κεφαλαίου παρουσιάζονται οι σοβαρές επιπτώσεις που έχει το φαινόμενο της Γήρανσης στον πληθυσμό.
Κεφάλαιο 4 : Στο κεφάλαιο αυτό θα ασχοληθούμε με το προφίλ του Δήμου Αγγελοκάστρου / Μεσολογγίου και θα προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τα χαρακτηριστικά του, πληθυσμιακά, γεωγραφικά, δημογραφικά, κοινωνικές υποδομές ( φορείς υπηρεσιών υγείας ) του Δήμου που εξυπηρετούν τον πληθυσμό τυς περιοχής και ιδιαίτερα τον ηλικιωμένο πληθυσμό.
Κεφάλαιο 5° : Είναι το κεφάλαιο στο οποίο γίνεται η έρευνα για τη Ζήτηση Υπηρεσιών Υγείας από τα ηλικιωμένα άτομα του Δήμου από Πρωτοβάθμιους ( Κέντρο Υγείας Αιτωλικού ) και Δευτεροβάθμιους φορείς υγείας ( Γενικά Νομαρχιακά Νοσοκομεία Αγρίνιου και Μεσολογγίου ), ενώ στο τέλος του κεφαλαίου γίνεται σύγκριση των αποτελεσμάτων μεταξύ των Δευτεροβάθμιων Υπηρεσιών Υγείας από τα άτομα της τρίτης ηλικίας.
Κεφάλαιο 6° : Σ’ αυτό το μέρος του κεφαλαίου επιδιώκεται η συσχέτιση των κοινωνικών υποδομών του Δήμου Αγγελοκάστρου / Μεσολογγίου με την τρίτη
τους και κατά πόσο εξυπηρετούνται από τις κοινωνικές - τεχνικές υποδομές του ( π. χ φορείς υπηρεσιών υγείας).
Κεοάλαιο 7° : Στο τελευταίο κεφάλαιο της εργασίας μας θα καταλήξουμε σε ορισμένες διαπιστώσεις - προτάσεις που θα προκύπτουν από την ερευνά μας και στις οποίες θα αναφέρονται, η κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή του Δήμου Αγγελοκάστρου όσον αφορά την τρίτη ηλικία και την κάλυψη των αναγκών που τους παρουσιάζονται, την εξυπηρέτηση τους από τις διάφορες κοινωνικές υποδομές του Δήμου, καθώς και τις προοπτικές που αναδεικνύονται από την ισχύουσα κατάσταση.
Το βιβλιογραφικό υλικό στο οποίο στηρίχθηκε η εργασία μας αντλήθηκε κυρίως από βιβλία της βιβλιοθήκης του Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών " Ο Ευαγγελισμός ", και της Ελληνικής Γεροντολογικής Εταιρείας , όπως επίσης από άρθρα Επιστημόνων στο Ίντερνετ, από την Εγκυκλοπαίδεια " Υγεία " της Παπαστρατείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης Αγρίνιου, από πίνακες της Ε. Σ. Υ. Ε , από πτυχιακές εργασίες και σημειώσεις του τμήματος Διοίκησης Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας του Τ. Ε. I Καλαμάτας, όπως και από φυλλάδια και βιβλία που είχε στην διάθεση του ο Δήμος Αγγελοκάστρου / Μεσολογγίου. Επίσης στοιχεία που αντλήθηκαν από το βιβλίο εφημεριών του Κέντρου Υγείας Αιτωλικού, καθώς και από τα μητρώα του Γραφείου Κινήσεως Ασθενών του Γ.Ν.Ν.Αγρίνιου και Γ.Ν.Ν.Μεσολογγίου.
Για την ολοκλήρωση αυτής της ενδιαφέρουσας έρευνας πολύτιμη ήταν η βοήθεια και συνεργασία του Επίκουρου Καθηγητή του Τ. Ε. I Καλαμάτας κΟυ Φώτιου Δρούμπαλη τον οποίο και ευχαριστώ θερμά. Θα ήθελα ακόμη να ευχαριστήσω το Διοικητικό Προσωπικό του Κέντρου Υγείας Αιτωλικού, του Γ.Ν.Ν.Αγρινίου και Γ.Ν.Ν.Μεσολογγίου για την πολύτιμη βοήθεια τους.
Σημαντικότερη όμως απ’ όλες ήταν η βοήθεια των γονιών μου που στάθηκαν στο πλευρό μου από την αρχή της εργασίας αυτής μέχρι και το τέλος που με την συναισθηματική και υλική τους συμπαράσταση με στήριξαν και γι’ αυτό κ’
εγώ τους ευχαριστώ θερμά.
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑ ΦΙΕΣ
Π. I : ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΙΑΤΡΕΙΟ (Αγροτικό Ιατρείο ) Κ. Υ: ΚΕΝΤΡΟ ΥΓΕΙΑΣ
Γ. Ν .Ν .Α : ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΓΡΙΝΙΟΥ
Γ. Ν.Ν. Μ : ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ Μ. Α. Ν : ΜΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ
Ν. Π. Δ. Δ . ΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ο. Η . Ε . ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ
Ο. Γ. Λ . ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΓΕΩΡΓΙΚΏΝ ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΝ Ε. Σ .Υ .Ε : ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ
Τ. Υ. Α. Κ : ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΗΜΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ
ΜΕΡΟΣ A '
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
"ΤΟ ΓΗΡΑΣ"
« Περί δε νεότητος και γήρως καί περί ζωής και θανάτου λεκτέον νυν »
Έτσι άρχισε ο Αριστοτέλης την πραγματεία του περί της νεότητας, του γήρατος, της ζωής, του θανάτου. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τα γηρατειά και το θάνατο, εάν προηγούμενα δεν ορίσουμε τη ζωή και τη νεότητα. Η γέννηση του κάθε ατόμου σηματοδοτεί την πορεία του στη ζωή. Με τη γέννηση του ο άνθρωπος ξεκινάει μια πολυεπίπεδη διαδρομή που διατρέχει σε ένα κάποτε ευνοϊκό, αλλά συνήθως αντίξοο περιβάλλον, μέσα στο οποίο αναπτύσσεται, βιώνει τη βιολογική και ψυχική του ωρίμανση, ακμάζει και καθιερώνεται, ώσπου τελικά φθείρεται σε ένα αναπότρεπτα προκαθορισμένο τέλος. Η διαδρομή αυτή διαπλέκεται στις τρεις βασικές απόψεις της ζωής : δουλειά, ψυχαγωγία, οικογένεια. Μέσα σ’ αυτή τη διαπλοκή ο άνθρωπος εξελίσσεται βιολογικά, βιώνει το προσωπικό, κοινωνικό του χρέος και αποσύρεται, άλλοτε πρώιμα και άλλοτε όψιμα, ι
1. Γεροντολογία και Γηριατρική, σελ. 13, Γεωργίου Μαθιουδάκη, Αθήνα 1992
1.1 Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η
Όπως είναι γνωστό, ο άνθρωπος αποτελεί ένα πολύπλοκο οργανικό σύμπλεγμα, το οποίο με την πάροδο του χρόνου αλλοιώνεται και γερνά.
Η ζωή του ανθρώπου, όπως και κάθε άλλου έμβιου όντος αρχίζει με τη σύλληψη και φυσικά τελειώνει με το θάνατο. Η φυσιολογική ζωή του ανθρώπου περιλαμβάνει τρία στάδια : α) της ανάπτυξης, β) της ωρίμανσης και γ) του γήρατος. Στη διάρκεια του σταδίου της ανάπτυξης κυριαρχούν οι δυνάμεις της δημιουργίας, στην ωρίμανση υπάρχει κάποια ισορροπία μεταξύ των δυνάμεων της δημιουργίας και της φθοράς, ενώ στο τρίτο στάδιο της γήρανσης κυριαρχούν η φθορά και η καταβολή του οργανισμού, όπως η εκφύλιση και η ατροφία. Ο διαχωρισμός των ορίων μεταξύ αυτών των τριών σταδίων της ζωής είναι πρακτικά αδύνατος και ιδιαίτερα ο καθορισμός της αρχής του γήρατος. 2
Σήμερα για καθαρά πρακτικούς λόγους, θεωρούμε σαν αρχή του γήρατος την ηλικία των 65 ετών που είναι και το όριο της συνταξιοδότησης. Όμως θα πρέπει να τονισθεί ότι σε πάρα πολλές περιπτώσεις ο αριθμός και μόνο των ετών δεν αποτελεί σαφές κριτήριο της αρχής των γηρατειών. 3
Στην ερώτηση τι θα πει «γηρατειά» και πως τα ορίζουμε, δεν υπάρχει απλή απάντηση, γιατί τα γηρατειά δεν ορίζονται εύκολα. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν αρκετοί ορισμοί, κι εμείς έχουμε την τάση, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, να χρησιμοποιούμε πότε τον ένα και πότε τον άλλο. 4
Για να χαρακτηρίσουμε ένα άτομο σα γέροντα αυτό θα εξαρτηθεί κυρίως από το βαθμό των σωματικών και ψυχικών αλλοιώσεων, οι οποίες κυρίως οφείλονται σε εκφυλιστικές γεροντικές επεξεργασίες.
Τα γεράματα βεβαίως αρχίζουν πολύ νωρίτερα από την ημέρα που θα εμφανιστούν οι σωματικές και ψυχικές εκείνες αλλοιώσεις, που τα χαρακτηρίζουν και αυτό οφείλεται στη βραδεία φθορά των οργανικών και ψυχικών λειτουργιών. Έτσι η έννοια του γήρατος είναι γενικότερη και καθορίζεται διαφορετικά από τους μεταφυσικούς , τους κοινωνιολόγους και τους βιολόγους - γιατρούς. 5
Στο κεφάλαιο αυτό με το οποίο ξεκινάμε την μελέτη μας, στόχος μας είναι ο προσδιορισμός της έννοιας του γήρατος, έτσι όπως τον αναφέρουν οι διάφοροι επιστήμονες. Σημαντικό ρόλο στην αποσαφήνιση του ορισμού των γηρατειών θα παίξουν και οι θεωρίες περί γήρατος οι οποίες αναπτύχθηκαν για να ερμηνεύσουν το φαινόμενο της γήρανσης.
2. Γηριατρική (Γεροντιατρική), σελ. 22, Αχιλλέα Τουρκαντώνη - Αρ.Τζημούρακα, Θεσσαλονίκη 1992
3. Στοιχεία Γεροντολογίας και Γηριατρικής, σελ. 11, Δρ. Βασίλης Τσούνιας, Αθήνα 1993
4. Η τρίτη ηλικία. Τα χρόνια της ολοκλήρωσης, Ρόμπερτ Καστενμπάουμ, Εκδόσεις Ψυχογιός, σελ. 7
5. Στοιχεία Γεροντολογίας και Γηριατρικής, σελ. 11, Δρ Βασίλης Τσούνιας, Αθήνα 1993
1-3
1.2 ΙΣΤΟ ΡΙΚ Η Α Ν Α Σ Κ Ο Π Η Σ Η
Οι προσπάθειες του ανθρώπου να ανακαλύψει τρόπους και φάρμακα που να αναστέλλουν τα γεράματα είναι πανάρχαιες. Επίσης η προστασία των ηλικιωμένων αποτελεί μια πανάρχαια και πηγαία προσπάθεια. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν το σεβασμό προς τα γηρατειά όχι μόνο ηθικό χρέος, αλλά και δείγμα αγαθού ανθρώπου. Σε πολλούς αρχαίους λαούς , αλλά και σύγχρονους, οι γέροντες απολάμβαναν εξαιρετικές τιμές ως αρχηγοί φυλών, ως δημογέροντες, ως θεραπευτές, ως μάγοι, ως δικαστές. 6
Αρχαίοι λαοί, όπως οι Ινδιάνοι της Αμερικής και οι Κινέζοι, είχαν θεσπίσει ένα υποτυπώδες, αλλά ικανοποιητικό σύστημα κοινωνικής προστασίας του γήρατος. Έδιναν στους γέροντες προτεραιότητα σε καθοδηγητικούς και συμβουλευτικούς ρόλους. Χρησιμοποιούσαν την εμπειρία τους και τους πρόσφεραν την ευκαιρία να συνεχίσουν την κοινωνική τους προσφορά, προσαρμοσμένοι στις νέες συνθήκες της βιολογικής εκπτώσεως των ικανοτήτων τους, ί
Ο σεβασμός και η τυφλή υπακοή στους γέρους θεωρούνταν θρησκευτικό καθήκον, ενώ σε παλιά κείμενα βρίσκονται απόψεις για την πρόληψη των γηρατειών, με μείωση της τροφής και των ποτών, με την εγκράτεια, τον επαρκή ύπνο και την ψυχική ηρεμία. Οι αρχαίοι Έλληνες ιατροφιλόσοφοι συμβούλευαν εγκράτεια και μετριοπάθεια για την καλή υγεία και την παράταση της ζωής. Γι’ αυτό συνιστούσαν καλή τροφή, καλό κρασί, χλιαρά λουτρά, μαλάξεις του σώματος και ελαφρά άσκηση, τα περισσότερα από τα οποία και σήμερα συνιστούν οι γεροντολόγοι. 8
6. Στοιχεία Γεροντολογίας και Γηριατρικής, σελ. 13, Δρ. Βασίλης Τσούνιας, Αθήνα 1993
7. Γεροντολογία και Γηριατρική, σελ. 14, Γεωργίου Μαθιουδάκη, Αθήνα 1993
8. Στοιχεία Γεροντολογίας και Γηριατρικής, σελ. 13, Δρ. Βασίλης Τσούνιας, Αθήνα 1993
Η επιστήμη, γεμάτη πίστη και ελπίδα, καταβάλλει κάθε προσπάθεια για την τιθάσσευση του γήρατος, τη ματαίωση του εκφυλισμού των λειτουργιών, προς παράταση της ζωής και βελτίωση της ποιότητας της. Η επιστήμη δεν επιδιώκει την κατάργηση του θανάτου, που φιλοσοφικά δεν πρέπει εξάλλου να είναι αποφευκτός. Επιδιώκει, όμως, να προσεγγίσει το όραμα που είναι η εξασφάλιση της μακροβιότητας και ευζωίας για όλους τους ανθρώπους, ώστε να είναι σωματικά και ψυχικά υγιείς και δημιουργικοί μέχρι της τελευταίας τους αναπνοής. Απ’ την άλλη πλευρά χρέος της θρησκείας, της γνωσιολογίας, της φιλοσοφίας είναι να εξοπλίσει τις ανθρώπινες υπάρξεις με τόσο ψυχικό σθένος και πνευματική ωριμότητα, έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν με αξιοπρέπεια και ψυχραιμία το βέβαιο τελικό πεπρωμένο. 9
9. Γεροντολογία και Γηριατρική, σελ. 15, Γεωργίου Μαθιουδάκη, Αθήνα 1992
1.3 ΤΟ Γ Η Ρ Α Σ
Στον άνθρωπο, ο μέσος όρος ζωής, παρουσιάζει μια αυξητική τάση από την πρωτόγονη εποχή, μέχρι τον αιώνα μας, μέσα στον οποίο η αύξηση αυτή πήρε εντυπωσιακές διαστάσεις. Στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες του κόσμου υπολογίστηκε για το 2000 μέσος όρος ζωής τα 73,2 χρόνια. Υπάρχει βέβαια η αξιοπρόσεκτη άποψη των βιολόγων που πιστεύουν, ότι είναι δυνατόν μέσα στον 21ου αιώνα ο άνθρωπος να ζει 120 χρόνια, ίο
Δεν πρέπει να συγχέουμε το γήρας με τα γηρατειά. Αν τα γηρατειά, πράγματι χαρακτηρίζονται ύστερα από κάποια ηλικία, το γήρας αντίθετα υπάρχει από τη στιγμή της γέννησης, ακόμα και από εκείνη της γονιμοποίησης. Οι μελετητές εξάλλου, σημειώνουν ότι είναι αδύνατο, να προσδιορίσουμε ποια είναι αυτή η ηλικία στην οποία αρχίζουν τα γηρατειά, έστω και αν αρχίζουν λογικά γύρω στα 60, εποχή που θεωρείται ότι το άτομο μπαίνει στην όπως ονομάζεται, « τρίτη ηλικία ».
Υπάρχουν δύο γενικές απόψεις σχετικά με την έννοια του γήρατος : α) Το γήρας είναι μια γενική διαδικασία όπου αναμειγνύονται όλοι οι ιστοί και οι διάφορες λειτουργίες, και β) Το γήρας μπορεί να προσβάλει όργανα και προσδιορισμένες λειτουργίες σε διάφορες στιγμές και με διάφορους τρόπους.
Η πρώτη περίπτωση εμφανίζεται με την προοδευτική ατροφία, το μέσο βάρος των ηλικιωμένων είναι μικρότερο από εκείνο των ενηλίκων και αυτή η μείωση αυξάνει με την ηλικία. Η ταχύτητα μόνο αυτής της μείωσης βάρους αλλάζει, αλλά προσβάλλει κάθε όργανο. Εξάλλου, διαπιστώνονται γενικές αλλοιώσεις της δομής των ιστών : τα ενεργά κύτταρα αντικαθίστανται από μη ενεργά κύτταρα, διάφοροι ιστοί αντικαθιστούν τα ελαστικά κύτταρα και παρουσιάζονται γενικές κυτταρικές αλλοιώσεις. 11
Για την καλύτερη αποσαφήνιση της έννοιας των γηρατειών, έχουν προταθεί κατά καιρούς πολλοί ορισμοί από διάφορους μελετητές του γήρατος. Έτσι κατά τον κ. Γεώργιο Μερίκα, καθηγητή της Ακαδημίας Αθηνών « το γήρας είναι ένα βιολογικό φαινόμενο που συναντάται σε κάθε έμβιο ον, εξελισσόμενο στο χρόνο και χαρακτηρίζεται από ανισόχρονη, βαθμιαία κάμψη του συνόλου των λειτουργιών του και ολοκληρώνεται με την τελευταία φάση της ζωής που είναι ο θάνατος
».12
Οι κοινωνιολόγοι θεωρούν, ότι ένα άτομο γερνά όταν δεν παρουσιάζει πλέον κανένα κοινωνικό και οικονομικό ενδιαφέρον για την ζωή. Γι’
αυτούς το γήρας σημαίνει απώλεια κοινωνικής και οικονομικής ιδιότητας των ατόμων και φυσικά δεν είναι γέροι αν διατηρήσουν αυτές τις ιδιότητες και σε μεγάλη ηλικία. Παρατηρήθηκε ότι στην Ευρώπη τα άτομα αρχίζουν να γερνούν από την ηλικία των 40 ετών, όμως διατηρούνται κοινωνικά νέα και πέρα από τα 60 χρόνια τους και ότι η κοινωνική λειτουργική ικανότητα του ατόμου είναι ανεξάρτητη από την κατασκευή του σώματος και παρακμάζει πολύ αργότερα από την βιολογική παρακμή του σώματος. Για την κοινωνιολογία σημαντικό ρόλο για την πρώιμη εκδήλωση του γήρατος, παίζουν κυρίως οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, οι οποίες βέβαια διαφέρουν από άτομο σε άτομο.
Σ’ αυτές λοιπόν τις συνθήκες οφείλεται το λεγόμενο « κοινωνικό γήρας
», το οποίο εμφανίζεται με διαφορετικό τρόπο στις διάφορες κοινωνικοοικονομικές τάξεις : στις χαμηλότερες τάξεις τα άτομα γερνούν γρηγορότερα απ’ ότι στις μεσαίες και ανώτερες κοινωνικές τάξεις.
Βεβαίως εδώ δεν θα πρέπει να συγχέεται το γήρας με τη μακροζωία, γιατί αρκετές φορές άτομα χαμηλών κοινωνικοοικονομικών τάξεων γερνούν γρηγορότερα, αλλά ζουν περισσότερα χρόνια. 13
Η μεταφυσική εξετάζει τον άνθρωπο σαν ενιαίο ψυχοσωματικό σύνολο και ο βιολογικός κύκλος της ζωής του ατόμου είναι μόνο ένα απλό γεγονός της παγκόσμιας ζωής. Η εξαφάνιση της ψυχικής ζωής δεν θεωρείται οριστική και μόνιμη αλλά αυτό αποτελεί ένα ενδιάμεσο στάδιο της αιώνιας ζωής. Με αυτές τις σκέψεις το γήρας αποτελεί φάση ανάπτυξης και τελείωσης της ανθρώπινης προσωπικότητας και στάδιο προετοιμασίας για την είσοδο στην αιώνια ζωή. η
Οι ιατροβιολόγοι τέλος θεωρούν τα γεράματα σαν μια μακροχρόνια διεργασία που αρχίζει με την γέννηση του ατόμου και διαρκεί σ’ όλη του τη ζωή. Ξεχωρίζουν ακόμη τα γεράματα σαν « ημερολογιακό » και « βιολογικό γήρας », δυο έννοιες που δεν είναι ταυτόσημες. Οταν λέμε ημερολογιακό γήρας εννοούμε την χρονολογική ηλικία που έχει κάποιο άτομο, ενώ με το βιολογικό γήρας εννοούμε τις βιολογικές δυνάμεις που διατηρεί ο κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα από την ηλικία στην οποία βρίσκεται. 15
Εκτός όμως από την παραπάνω διάκριση του γήρατος έχουμε και μια νεώτερη διαίρεσή του σε « φυσιολογικό ή βιολογικό » και σε « πρόωρο
ή παθολογικό ».
Με τον όρο « φυσιολογικό η βιολογικό γήρας », εννοούμε την εμφάνιση των αλλοιώσεων που προέρχονται με την πάροδο της ηλικίας στην ανατομική κατασκευή και τη βιολογική λειτουργία του οργανισμού,
1-7
χωρίς την παρέμβαση νοσογόνων παραγόντων, που θα μπορούσαν να επιταχύνουν ή να επιδεινώσουν πέρα από το αναμενόμενο την έκπτωση των λειτουργιών.
Ενώ αντίθετα το « παθολογικό ή πρόωρο γήρας » εκφράζει την αλληλεπίδραση της ηλικιακής φθοράς με την αυξημένη συχνότητα νοσήσεως. Υποδηλώνει δηλαδή την έκπτωση των λειτουργιών που προκλήθηκαν από την αθροιστική δράση των παθογόνων παραγόντων οι οποίοι επιτάχυναν ή επιδείνωσαν την φυσιολογικά συντελούμενη με πολύ βραδύ ρυθμό φθορά του οργανισμού. 16___________________________
ΓΗΡΑΣ
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟ
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΗΡΑΝΣΗ
ΓΗΡΑΝΣΗ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΕΠΙΣΠΕΥΤΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΡΑΣΗ ΝΟΣΟΓΟΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ
ΓΕΡΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΓΗΡΙΑΤΡΙΚΗ
Πίνακας 1: Η έλευση του γήρατος
Η επιστήμη που ασχολείται με τα ιατροβιολογικά και κοινωνικοοικονομικά προβλήματα των γερόντων και η οποία καλύπτει τη μελέτη των βιολογικών, δημογραφικών, κοινωνικών, ασφαλιστικών, συνταξιοδοτικών, αρχιτεκτονικών και οικονομικών προβλημάτων των γερόντων ονομάζεται Γεροντολογία. Ενώ ο κλάδος της ιατρικής, που ασχολείται με τα προβλήματα υγείας των γερόντων ονομάζεται Γηριατρική, (πίνακας 1)
ίο. Εγχειρίδιο Γηριατρικής, σελ. 11, Φραγκίσκου Χανιώτη, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, 1992
ιι. Υγεία, Οδηγός Υγιεινής, « Ο ενήλικας και το περιβάλλον του », σελ.
515, Παπαστράτειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Αγρίνιου
12. « Βιολογικά Δεδομένα », Υγεία και Κοινωνική Προστασία στην Τρίτη Ηλικία, Γ. Μερίκας, σελ. 11
ΐ3.Γηριατρική (Γεροντιατρική) σελ. 23, Αχιλλέα Τουρκαντώνη - Αρ.
Τζημούρακα, Θεσσαλονίκη 1992
Η.Στοιχεία Γεροντολογίας και Γηριατρικής, Δρ. Βασίλης Τσούνιας, Αθήνα 1993
15. Γηριατρική (Γεροντιατρική), σελ. 24, Αχιλλέα Τουρκαντώνη - Αρ.
Τζημούρακα, Θεσσαλονίκη 1992
16. Γεροντολογία και Γηριατρική, σελ. 27, Γεωργίου Μαθιουδάκη, Αθήνα 1992
1.4 Ο Ι Θ Ε Ω ΡΙΕ Σ Π Ε Ρ Ι Γ Η Ρ Α Τ Ο Σ
Πολλοί ερευνητές, κατά διαστήματα, προσπάθησαν να ερμηνεύσουν το πρόβλημα του γήρατος και του θανάτου και να διευκρινίσουν τους παράγοντες που το προκαλούν. Έτσι κατά καιρούς αναπτύχθηκαν διάφορες θεωρίες περί γήρατος από τις οποίες οι περισσότερες στηρίζονται σε φιλοσοφικές σκέψεις και μόνο λίγες από αυτές είναι αποτέλεσμα επιστημονικής έρευνας. Αναφορικά ορισμένες από αυτές τις θεωρίες είναι οι ακόλουθες :
Α) Η θεωρία της ζωικής εζαντλήσεως : Ο ιδρυτής αυτής θεωρίας πιστεύει ότι στην νεαρή ηλικία του ατόμου καταναλώνεται περισσότερη ενέργεια απ’ ότι στην διάρκεια συμπληρώσεως της αναπτύξεως του οργανισμού.
Β) Η θεωρία της υπολειπόιιενης ικανότητας πολλαπλασιασιιού των κυττάρων ή θεωρία του Βάισιιαν. Ο Βάισμαν χαρακτηρίζει τους μονοκυττάριους οργανισμούς αθάνατους επειδή όλες οι λειτουργίες τους εκτελούνται από ένα μόνο κύτταρο και στη συνέχεια πολλαπλασιάζοντας ενώ τους πολυκυττάριους οργανισμούς ως θνητούς γιατί πεθαίνουν επειδή η διαδικασία του πολλαπλασιασμού και της ζωής τους δεν είναι τόσο εύκολη.
Γ) Η θεωρία της επίδρασης των ελεύθερων ριζών : Η συσσώρευση οξειδωτικών ριζών που είναι αποτέλεσμα ποικίλων ενζυματικών δράσεων στον οργανισμό προκαλούν καταστροφή του κολαγόνου και των στοιχείων του συνδετικού ιστού με συνέπεια την επίσπευση της γήρανσης.
Δ) Η θεωρία τη ο; ηεταβολήα των πρωτεϊνίύν : Σύμφωνα με την θεωρία τα ηλικιωμένα κύτταρα παράγουν τροποποιημένους μεταβολίτες απ’ ότι τα νεαρά με αποτέλεσμα τη μεταβολή της πρωτοσύνθεσης των πυρηνικών οξέων.
Ε) Η θεωρία των ενδοκρινικών διαταραγών : Η μείωση της λειτουργίας και η ατροφία των ενδοκρινών αδένων έχει σαν συνέπεια την μείωση των ορμονών που παράγονται και την πρόκληση μεγάλων διαταραχών στους μηχανισμούς του οργανισμού.
Ζ) Η θεωρία της φθοράς : Σύμφωνα με αυτή την θεωρία η γήρανση εκείνων των οργάνων του οργανισμού προέρχεται από μικρές ή σοβαρότερες συχνές προσβολές ενδογενών ή εξωγενών παραγόντων με αποτέλεσμα την απώλεια μέρους της λειτουργικής ικανότητας του οργανισμού, π
1-9
Η) Η γενετική θεωρία : Η θεωρία αυτή στηρίζεται στην υπόθεση ότι το γήρας είναι αποτέλεσμα μεταβολών στα βιομόρια, που περιέχουν τις γενετικές πληροφορίες, οι οποίες προκαλούν με τη σειρά τους βαθμιαία μείωση των λειτουργιών του κυττάρου, ιστού, οργάνου και ολόκληρου του οργανισμού.
Θ) Η ανοσολονική θεωρία : Σ’ αυτήν υποστηρίζεται ότι με την πάροδο του χρόνου, το ανοσολογικό σύστημα γίνεται ολοένα και λιγότερο αποδοτικό και αυτό οφείλεται σε μεταβολές του γενετικού υλικού στα Τ- λεμφοκύτταρα. 18
Υπάρχουν όμως και άλλες θεωρίες που προσπαθούν να ερμηνεύσουν το φαινόμενο της γήρανσης όπως :
- Το άγχος (stress )
- Η ελάττωση του νερού στον οργανισμό
- Η ανεπαρκής αιμάτωση των ιστών του οργανισμού και - Ο μειονεκτικός μεταβολισμός της γλυκόζης. ¡9
Η γενετική θεωρία της γήρανσης όμως είναι εκείνη που γίνεται ολοένα και περισσότερο αποδεκτή από τους επιστήμονες και αυτό γιατί η γήρανση είναι μια πολυγονιδιακή σηματοδότηση των χαρακτηριστικών εκδηλώσεων του γήρατος που επιτελείται με την ανταλλαγή πρωτεϊνών, ανοσολογικών και ενδοκρινολογικών λειτουργιών σχετικά μ’ αυτή. 20
Είναι όμως βέβαιο ότι καμιά θεωρία δεν μπορεί από μόνη της να ερμηνεύσει το φαινόμενο της γήρανσης. Ωστόσο διάφορα φαινόμενα, που δεν βασίζονται σε γενετικούς μηχανισμούς, θα μπορούσαν να συμμετέχουν, ώστε μαζί με τους γενετικούς μηχανισμούς να δώσουν μια πληρέστερη εξήγηση στο φαινόμενο της γήρανσης. 2ΐ
17. Γεροντολογία και Γηριατρική, σελ. 30-31, Γεωργίου Μαθιουδάκη, Αθήνα 1992
18 Στοιχεία Γεροντολογίας και Γηριατρικής, σελ. 62-63, Δρ. Βασίλης Τσούνιας, Αθήνα 1993
19. « Προστασία Ηλικιωμένων Ατόμων », Οργάνωση και Διοίκηση Μονάδων Κοινωνικής Πρόνοιας, Β. Παλαιολόγου, σελ. 181, Αθήνα
1991.
20. Υγεία και Κοινωνική Προστασία στην Τρίτη Ηλικία, σελ. 12-13. Γ.
Μερίκας.
2ΐ Στοιχεία Γεροντολογίας και Γηριατρικής, σελ. 62, Δρ. Βασίλης Τσούνιας, Αθήνα 1993
1.5 ΤΟ ΓΗΡΑΣ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ - ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΗΡΑΤΟΣ
Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της γήρανσης ο ανθρώπινος οργανισμός υπόκεινται σε ένα σύνολο λειτουργικών και οργανικών αλλαγών. Οι σπουδαιότερες αλλαγές του ανθρώπινου οργανισμού είναι οι εξής :
- Το όέοιια : Παρουσιάζει, ίσως, τη μοναδική εξωτερική εκδήλωση που διαπιστώνεται εύκολα. Με το πέρασμα του χρόνου, πράγματι, το δέρμα γίνεται ατροφικό, χάνει τη φρεσκάδα του, μειώνεται η ελαστικότητά του, και εμφανίζονται εδώ και εκεί χρωματικές κηλίδες.
- Τα ααλλιά : Το χάσιμό τους και το γκριζάρισμα για τους περισσότερους ανθρώπους είναι ενδείξεις γήρατος αν και τα άσπρα μαλλιά και η πρόωρη φαλάκρα μπορεί να οφείλονται σε άλλους παράγοντες ( π. χ κληρονομικότητα).
- Τα νύγια : Η ανάπτυξή τους επιβραδύνεται συνήθως γύρω στα 60.
Φαρδαίνουν, χάνουν τη γυαλάδα τους, καλύπτονται από χαρακιές κατά μήκος και πολλές φορές παίρνουν μια μορφή καμπύλης.
- Τα ηάτια : Η μείωση της όρασης είναι μια σημαντική εκδήλωση του γήρατος. Μαζί με τα αυτιά, τα μάτια είναι τα όργανα που γηράσκουν πρώτα. Η πρεσβυωπία, συνίσταται στην απώλεια ικανότητας προσαρμογής του κρυσταλλώδη φακού του ματιού με αποτέλεσμα τη μείωση της όρασης του ματιού. 22
Το καοδιατνειακό σύστηιια : Οι καρδιοπάθειες αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου στις αναπτυγμένες χώρες, ενώ ειδικότερα για την τρίτη ηλικία αποτελούν περίπου το 60% όλων των αιτίων θανάτων. Στο κυκλοφορικό σύστημα των ηλικιωμένων, όπως και στα υπόλοιπα συστήματα επικρατεί πολλαπλή παθολογία.
Τα σημαντικότερα νοσήματα του καρδιαγγειακού συστήματος είν α ι:
η υπέρταση, η αθηρωματοσκλήρυνση των αγγείων, η στεφανιαία νόσος, η καρδιακή ανεπάρκεια. Τα καρδιακά νοσήματα στην τρίτη ηλικία, εκτός της μεγάλης ατυπίας που παρουσιάζουν στην κλινική συμπτωματολογία, απαιτούν και περισσότερο χρόνο νοσηλείας.
Το αναπνευστικό σύστηιια : Οι παθήσεις του συστήματος αυτού έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί είναι ένα σύστημα που γερνά ταχύτερα από κάθε άλλο και η μείωση της λειτουργίας του έχει σχέση με την διάρκεια ζωής του ατόμου. Οι συνήθεις ασθένειες αυτού του συστήματος είναι : η βρογχοπνευμονία, η οξεία βρογχίτιδα, η φυματίωση κ. α
1-11
Το ιιυοσκελετικό σύστημα : Οι υπερήλικοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στα νοσήματα των οστών και των αρθρώσεων. Τα κυριότερα από τα νοσήματα αυτά είναι η αρθρίτιδα και η οστεοπόρωση.
Το πεπτικό σύστηιια : Δεν υπάρχουν ειδικές ασθένειες για τους ηλικιωμένους σ’ αυτό το σύστημα, όμως μετά τις παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος, αποτελούν την συχνότερη αιτία προσέλευσης των ηλικιωμένων στο νοσοκομείο. Οι πιο συχνές παθήσεις του πεπτικού συστήματος είνα ι: ο καρκίνος του στομάχου, το έλκος δωδεκαδακτύλου, η δυσκοιλιότητα, η δυσφαγία κ. α
Το ουροποιητικό σύστηιια : Η αιτία θανάτου σε πολλούς ηλικιωμένους μετά από γενική λοίμωξη ή μεγάλη απώλεια υγρών συνδέεται άμεσα με την αδυναμία των νεφρών να διατηρήσουν σταθερό τον όγκο και τη σύσταση του εξωκυττάριου περιβάλλοντος.
Οι υπερήλικοι είναι πολύ ευαίσθητοι σε κάθε είδους shock, μικροβιακό ή καρδιογενές, που οδηγεί σε ελάττωση της αιματώσεως και σε ουραιμία. Οι κυριότερες παθήσεις αυτού του συστήματος είναι οι εξής : η πυελονεφρίτιδα, η νεφρική ανεπάρκεια, η αποφρακτική ουροπάθεια, οι διαταραχές στη λειτουργικότητα της κύστεως. 23
Το νευρικό σύστηιια Σοβαρά είναι τα προβλήματα που παρουσιάζονται στο νευρικό σύστημα των ηλικιωμένων ατόμων. Οι ασθένειες που πλήττουν αυτό το σύστημα έχουν σχέση με τα εγκεφαλικά σύνδρομα όπως : η γενικευμένη αρτηριοσκλήρωση, η εντοπισμένη αρτηριακή ανεπάρκεια, η διάχυτη εγκεφαλική ανεπάρκεια κ. α. Σ’ αυτό το σύστημα ανήκει και η νόσος του parkinson η οποία εμφανίζεται μεταξύ των 40 και 70 ετών με μέγιστη συχνότητα ενάρξεως περί την έκτη δεκαετία της ζωής. Εκτιμάται δε ότι προσβάλλει περίπου το 1% του πληθυσμού άνω των 65 ετών. Ο παρκινσονισμός διακρίνεται στον αρτηριοσκληρωτικό και στον ιδιοπαθή. Κλινικά εμφανίζεται τρόμος, δυσκαμψία ( ανέκφραστο πρόσωπο) και υποκινησία. 24
Όλα όμως τα παραπάνω προβλήματα που ταλαιπωρούν τους ηλικιωμένους έχουν σαν αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των υπερηλίκων στα νοσοκομεία. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα το 13% του πληθυσμού, που αποτελούν τα άτομα ηλικίας 65+ ετών, καταλαμβάνει το 40% των νοσοκομειακών κρεβατιών. 25
1-12
Το γήρας δεν είναι πάντα μια παθολογική εκτροπή, όπως συνηθίζεται να εννοείται και σαν τέτοιο να αντιμετωπίζεται, είναι μια διαδικασία προσαρμογής, κατά την οποία το εσωτερικό περιβάλλον του οργανισμού τροποποιείται ώστε να ανταποκρίνεται στις πιέσεις τόσο της εκφυλίσεως, όσο και των εξωτερικών μεταβολών.
22. Υγεία, Οδηγός Υγιεινής, « Ο ενήλικας και το περιβάλλον του », σελ. 515-516, Παπαστράτειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Αγρίνιου
23. Στοιχεία Γεροντολογίας και Γηριατρικής, σελ. 68-80, Δρ. Βασίλης Τσούνιας, Αθήνα 1993
24 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γεροντολογίας - Γηριατρικής, Νόσος του ρατ1άη8οη και άνοια στην τρίτη ηλικία, Θ. Καραπαναγιωτίδης, Αθήνα 20-22 Ιανουάριου 2000
25. Υγεία και Κοινωνική Προστασία στην Τρίτη Ηλικία, Δημογραφική γήρανση και φροντίδα για τους ηλικιωμένους, σελ. 45, Χάρις Συμεωνίδου
1.6 Ο Γ Ε Ρ Ο Σ Σ Α Ν Α Ρ Ρ Ω Σ Τ Ο Σ
Η συνεχής αύξηση του πληθυσμού των μεγάλων ηλικιών τα τελευταία χρόνια μας φέρνει όλο και συχνότερα μπροστά ηλικιωμένους ασθενείς. Το γεγονός αυτό υπαγορεύει την επιτακτική ανάγκη για γνώση των χαρακτηριστικών του γηράσκοντος οργανισμού ώστε η ιατρική προσέγγιση και φροντίδα να είναι προσαρμοσμένη στα κατάλληλα πλαίσια. Οποιοσδήποτε ασχολείται στο χώρο της υγείας πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένος στις ιδιαιτερότητες της τρίτης ηλικίας, διότι αυτές περιλαμβάνουν τη λήψη ιστορικού, την κλινική εικόνα, τις εργαστηριακές εξετάσεις, τη θεραπεία, αλλά και την ειδική περίθαλψη που απαιτείται ( π. χ χρονίως πάσχοντες).
Συχνό φαινόμενο είναι ο πάσχων υπερήλικας να αδιαφορεί, να υποβαθμίζει ή να μη μπορεί να αντιληφθεί την κατάστασή του και να πρέπει να ανιχνευθεί και να εντοπισθεί από κάποιον τυχαίως παρευρεθέντα γιατρό, ώστε όχι μόνο να ωφεληθεί ο ίδιος ο πάσχων, αλλά και τα λοιπά ανυποψίαστα άτομα της οικογένειάς του ( π. χ για λοιμώξεις, ψυχοπάθειες κ. α ). 26
Η γενική αρχή ότι ο γιατρός θεραπεύει τον άρρωστο και όχι τη νόσο έχει ιδιαίτερη σημασία, όταν πρόκειται για την περίθαλψη των ηλικιωμένων. Στόχος της θεραπείας πρέπει να είναι η υγεία και η ανεξαρτησία του ηλικιωμένου και όχι η παράταση της επιβίωσης. Οι ηλικιωμένοι έχουν την τάση να χειροτερεύουν την κατάστασή τους, παρά τις προσπάθειες των γιατρών και των νοσηλευτών. Ομως οι διαπροσωπικές σχέσεις του γιατρού και του νοσηλευτή με τον άρρωστο ηλικιωμένο μπορούν να πετύχουν αξιοθαύμαστο ρυθμό ανάρρωσης όταν τους δώσουν κουράγιο και επιθυμία για τη ζωή. Η κλινική εικόνα του ηλικιωμένου αρρώστου χαρακτηρίζεται από ποικίλου βαθμού χρόνιες παθήσεις και ανικανότητες. Ομως θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι οι χρόνιες παθήσεις δεν συμβαδίζουν υποχρεωτικά με την πάροδο της ηλικίας. Έτσι όταν η κλινική εικόνα του ασθενούς είναι η πολλαπλή παθολογία προηγείται θεραπευτικά εκείνο το νόσημα, που πιθανόν να δημιουργήσει προϋποθέσεις απώλειας της ανεξαρτησίας του ηλικιωμένου. Γηρατειά δεν σημαίνει αρρώστια. Μεταδίδεται όμως πολλές φορές στον ηλικιωμένο η ιδέα ότι η καλή του υγεία είναι παρελθόν, όμως ο ηλικιωμένος ασθενής χρειάζεται ένα γιατρό και ένα νοσηλευτή, που θα τον ενθαρρύνει να αναφέρει συμπτώματα και ενοχλήματα, αλλά και θα τον πείσει ότι η αναμενόμενη ανικανότητα μπορεί να μην φθάσει ποτέ.
Η επικοινωνία με τον ηλικιωμένο πρέπει να γίνεται κάτω από ορισμένες συνθήκες, ώστε να είναι αποδοτική.
Οι κυριότερες όμως παθήσεις που οδηγούν τα άτομα της τρίτης ηλικίας στο νοσοκομείο είναι : οι λοιμώξεις, οι καρδιακές ανεπάρκειες, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, οι χρόνιες νεφρικές ανεπάρκειες, και οι χρόνιες αποφρακτικές πνευμονοπάθειες, ενώ οι κυριότερες αιτίες θανάτου των ηλικιωμένων είναι : η αθηροσκλήρυνση, η εκφύλιση του μυοκαρδίου, η βρογχοπνευμονία, ο καρκίνος ( στομάχου, εντέρου, βρόγχων ), οι εγκεφαλικές αιμορραγίες και η θρόμβωση των στεφανιαίων αγγείων.
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι σύμφωνα με τον Π. Ο. Υ, « Υγεία είναι μια κατάσταση πλήρους σωματικής - ψυχικής και κοινωνικής ισορροπίας και όχι μόνο έλλειψη αρρώστιας ή αναπηρίας ». Είναι ζωτικό ανθρώπινο δικαίωμα και η εξασφάλιση της σε όσο το δυνατόν υψηλότερο επίπεδο αποτελεί κοινωνικό στόχο, η επίτευξη του οποίου χρειάζεται τη δραστηριοποίηση αρκετών κοινωνικών φορέων πέρα από τον τομέα της Υγείας. 27
26. Εγχειρίδιο Γηριατρικής, σελ. 67-68, Φραγκίσκου Χανιώτη, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, 1992
27. Στοιχεία Γεροντολογίας και Γηριατρικής, σελ. 65, 66, 67, Δρ.
Βασίλης Τσούνιας, Αθήνα 1993
Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΑ ΑΤΟΜΑ Ο κύριος νοσηλευτικός σκοπός είναι ο περιορισμός της απώλειας βιολογικών και ατομικών δυνάμεων και χαρακτηριστικών και η προσαρμογή του ηλικιωμένου στις διαφορετικές φάσεις των απωλειών αυτών. Στα τελευταία στάδια της ζωής του υπερήλικα η νοσηλεύτρια συχνά μένει σχεδόν μόνη στο ρόλο της μοιροφόρου, παρέχοντας περιθανάτια φροντίδα.
Οι αντικειμενικοί σκοποί της νοσηλευτικής της τρίτης ηλικίας όπως διατυπώθηκαν από τον Αμερικανικό Σύνδεσμο Νοσηλευτών και το Διεθνές Συμβούλιο Νοσηλευτών είναι:
Α) Η αξιολόγηση της κατάστασης του ηλικιωμένου και συνδρομή στην αυτοφροντίδα του για την διατήρηση των λειτουργικών του ικανοτήτων.
Β) Προσαρμογή των νοσηλειών του Νοσοκομείου και του ειδικού ιδρύματος στα επίπεδα και τις ικανότητες του ηλικιωμένου.
Γ) Δημιουργία ευκαιριών για επικοινωνία.
Δ) Πρόβλεψη επέλευσης stress ή άλλων πνευματικών δυσλειτουργιών.
Ε) Εκπαίδευση - επικοινωνία και ανεξαρτησία καθώς και διαχείριση εξαρτημένων αναγκών.
Τα μεγαλύτερα κλινικά προβλήματα στη φροντίδα των ηλικιωμένων σύμφωνα με μια μελέτη Αμερικανίδων γεροντολόγων - νοσηλευτριών είναι : συγχυτικές καταστάσεις, ακινησία, διαταραχές αισθητηριακών λειτουργιών, διατροφή, πένθος απώλειας σημαντικών προσώπων, κατάθλιψη, ψυχικές διαταραχές, πολυφαρμακία και ο θάνατος.
Από τα παραπάνω συνεπάγεται το συμπέρασμα ότι η νοσηλευτική δεν αποσκοπεί στη « χρόνια φροντίδα » αλλά στην έγκαιρη κάλυψη αναγκών και στη διδασκαλία αυτοφροντίδας του ηλικιωμένου, στην συνολική προσπάθεια διατήρησης της υγείας των ηλικιωμένων. 28
28 Υγεία και Κοινωνική Προστασία στην Τρίτη Ηλικία, « Νοσηλευτική και Ηλικιωμένοι», σελ. 193-194, Βάσως Μαργαριτίδου
1.7 Η ΓΗ ΡΙΑ ΤΡΙΚ Η ΥΠΗΡΕΣΙΑ
Από τη μελέτη όλων των παραπάνω προβλημάτων τα οποία ταλαιπωρούν τα ηλικιωμένα άτομα καταλήγουμε στην διαπίστωση ότι είναι αναγκαία η δημιουργία μιας ειδικότητας η οποία θα ασχολείται αποκλειστικά με τα προβλήματα των γερόντων.
Η ειδικότητα αυτή ονομάζεται Γηριατρική. Βασικός στόχος των υπηρεσιών κοινωνικής προστασίας του γήρατος είναι η προφύλαξη από τη νόσηση και αυτό επιτυγχάνεται με τη συνεχή κοινωνική επαγρύπνηση, ώστε να εξασφαλίζεται η έγκαιρη διάγνωση της παθολογικής εκτροπής και η εφαρμογή κατάλληλης θεραπείας. Στόχος των υπηρεσιών προστασίας του γήρατος είναι και πρέπει να είναι η εξασφάλιση της δυνατότητας του ηλικιωμένου ασθενή να διατηρεί την ανεξαρτησία του και να παραμείνει στο οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον. Η γηριατρική προστασία εκδηλώνεται σαν συμπάθεια, φροντίδα και υποστήριξη κατά τη διάρκεια του τελικού σταδίου της παθήσεως των ηλικιωμένων. Η γηριατρική φροντίδα είναι μια δυναμική διαδικασία, με την οποία οι ανάγκες των ασθενών καθορίζονται με λεπτομέρειες και επιδιώκεται η ικανοποίηση τους από ένα πολυδύναμο επιτελείο, που περιλαμβάνει γιατρούς ειδικοτήτων, γηριάτρους, κοινωνικούς λειτουργούς, νοσηλευτικό προσωπικό, φυσιοθεραπευτές, επισκέπτριες αδελφές, ψυχολόγους, οικιακούς βοηθούς κ. λ .π. Ο κατάλληλος σχεδιασμός της γηριατρικής αντιλήψεως αφορά την ιατρική θεραπεία, την αποκατάσταση στον υψηλότερο δυνατό βαθμό και τη συνεχή μέριμνα και αποσκοπεί στο να εξασφαλίσει στους γέροντες τη φυσιολογικότερη δυνατή ζωή. 29
Στην Ελλάδα, αλλά και στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες όμως, η γηριατρική υπηρεσία δεν έχει αναπτυχθεί, ιδιαίτερα ως ειδικότητα. Για την αντιμετώπιση των γηρατειών και των προβλημάτων που απορρέουν από αυτά η πολιτεία και οι διάφοροι κοινωνικοί φορείς παρέχουν προστασία στους ηλικιωμένους με δύο κυρίως τρόπους : την κλειστή και την ανοιχτή περίθαλψη. Με τον όρο κλειστή περίθαλψη εννοούμε την παροχή φροντίδων σε άτομα που μένουν σε ιδρύματα, ξεκομμένα από το κοινωνικό περιβάλλον. Τέτοια ιδρύματα είναι τα θεραπευτήρια Χρονίως