ίΟΛΟ/ν
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
‘Ή ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ, ΔΗΜΟΕΡΑΦΙΚΑ ΚΑΙ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ”
Σπουδαστές: Γραβάνη Μαρία Ξένου Ευθυμία
Επιβλέπων καθηγητής: Γεώργιος Μαυριδόγλου
Καλαμάτα 2013
Έ γ κ ρ ι σ η
Υπογραφή Επιβλέπων:
Μέλος εξεταστικής επιτροπής:
Μέλος εξεταστικής επιτροπής:
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Με τον όρο φαρμακευτική δαπάνη εννοούμε το συνολικό ποσοστό δαπανών που παρέχονται για τα φάρμακα και τα υπόλοιπα φαρμακευτικά είδη, τα οποία χορηγούνται στους ασθενείς. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται οι δαπάνες που γίνονται για όλα τα
συνταγογραφούμενα φάρμακα, τα οποία είτε αποζημιώνονται είτε όχι, αλλά και για τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, είτε είναι πρωτότυπα είτε είναι γενόσημα. Στο σημείο αυτό, πρέπει να αναλύσουμε τον όρο γενόσημο: πρόκειται για ένα όμοια στην ουσία σκεύασμα με τα πρωτότυπα φάρμακα, που έχει εμπορική επωνυμία ή κοινόχρηστη διεθνή ονομασία. Η φαρμακευτική δαπάνη χωρίζεται σε δημόσια και ιδιωτική: Η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη περιλαμβάνει τα έξοδα που καταβάλουν όλοι οι φορείς κοινωνικής ασφάλισης για τα
συνταγογραφούμενα φάρμακα εκτός νοσοκομείων. Αντιθέτως, η ιδιωτική φαρμακευτική δαπάνη περιλαμβάνει το ποσοστό συμμετοχής του ασφαλισμένου για τα συνταγογραφούμενα και αποζημιούμενα φάρμακα, τις δαπάνες των ίδιων των ασθενών-καταναλωτών για τα φάρμακα που δεν καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία καθώς και για άλλα φαρμακευτικά είδη, αλλά και την αποζημίωση μέρους της δαπάνης από τις ιδιωτικές ασφαλιστικές
επιχειρήσεις.
Στην ακόλουθη μελέτη θα ερευνήσουμε τη δαπάνη που πραγματοποιείται στην Ευρώπη διαχρονικά, αλλά και στην Ευρώπη της οικονομικής κρίσης στον τομέα των φαρμάκων. Θα μελετήσουμε κάθε ένα παράγοντα χωριστά, που καθορίζει το ύψος των δαπανών, όπως είναι κοινωνικοί, δημογραφικοί, οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες.
Επιπλέον, θα γίνει μια προσπάθεια να βρεθούν μέτρα περιορισμού του ύψους των δαπανών, χωρίς τα μέτρα αυτά να επηρεάσουν αρνητικά τους πολίτες.
Η εργασία είναι χωρισμένη σε 5 κεφάλαια. Το 10 κεφάλαιο περιγράφει το ελληνικό σύστημα υγείας και των τρόπο λειτουργίας του. Το 2° κεφάλαιο ερευνά την αγορά φαρμάκου, από την παραγωγή των φαρμάκων έως τα κόστη και τις δαπάνες για τα φάρμακα μέσα από τη χρονική εξέλιξή της. Στο 3° κεφάλαιο θα αναπτύξουμε τα μέτρα που μπορούν ή έχουν ήδη εφαρμοστεί για τον περιορισμό των δαπανών στα φάρμακα. Το 4° τέταρτο αναφέρονται μελέτες και έρευνες αναφορικά με εφαρμογές πολιτικών που σχετίζονται με τον κλάδο των φαρμάκων στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Τέλος, ένα 5° κεφάλαιο αφιερώνεται στη σύνοψη της εργασίας, με προτάσεις και συμπεράσματα.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ...3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 4
ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ... 6
ΕΙΣΑΓΩΓΗ...7
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1°: ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...11
1.1. Γενικά στοιχεία για το σύστημα υγείας της Ελλάδας...11
1.2. Δημόσια φαρμακευτική δαπάνη... 14
1.3. Δαπάνες φαρμάκου και πολιτικές εξυγίανσής το υ ς... 14
1.4. Η φαρμακευτική αγορά στην Ελλάδα... 17
1.5. Η παραγωγή των φαρμάκων...18
1.6. Η διανομή των φαρμάκων... 19
1.7. Καθορισμός της τιμής των φαρμάκων... 20
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2°: Η ΑΓΟΡΑ ΦΑΡΜΑΚΟΥ...22
2.1. Τα χαρακτηριστικά της αγοράς φαρμάκου...22
2.2. Τα χαρακτηριστικά της βιομηχανίας φαρμάκου... 23
2.3. Λόγοι αύξησης της φαρμακευτικής δαπάνης...24
2.4. Οι μακροοικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα... 27
2.5. Παρεμβάσεις και μέτρα πολιτικής στους τομείς υγείας - φαρμάκου στο πλαίσιο της δημοσιονομικής προσαρμογής... 28
2.6. Δαπάνη υγείας και φαρμάκου στην Ελλάδα...30
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3°: ΜΕΤΡΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ...35
3.1. Το φαρμακευτικό καθεστώς και η αναμόρφωση της φαρμακευτικής πολιτικής... 35
3.1.1. Ζήτηση για υγειονομικές υπηρεσίες...35
3.1.2. Οργάνωση και οικονομική λειτουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας...36
3.1.3. Έλεγχος του κόστους και ρύθμιση των τιμ ώ ν...36
3.1.4. Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο φαρμακευτικών δαπανώ ν...37
3.1.4.1. Το σύστημα αποζημίωσης...38
3.1.4.2. Το σύστημα τιμολόγησης και η έκδοση δελτίων τιμ ώ ν...40
3.1.4.3. Προϋποθέσεις για την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης φαρμακευτικής πολιτικής 40 3.2. Μέτρα για τον έλεγχο της ζήτησης... 41
3.3. Μέτρα για τον έλεγχο της προσφοράς... 43
3.4. Μέτρα που αφορούν την αγορά ως σύνολο...53
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4°: ΕΜΠΕΙΡΙΚΕΣ Μ ΕΛΕΤΕΣ... 56
4.1. Οι δαπάνες υγείας στην Ευρώπη...56
4.1.1. Σύγκριση της ζήτησης σε φαρμακευτικές υπηρεσίες μεταξύ Ελλάδας και Ευρώπης ...64
4.2. Ορθολογικοποίηση Δαπανών φαρμάκων και υγείας...66
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5°: ΣΥΝΟΨΗ... 71
5.1. Οι εξελίξεις και οι μελλοντικές προοπτικές για την αγορά φαρμάκου... 71
5.2. Συμπεράσματα...73
ΒΙΒΛΙΟΕΡΑΦΙΑ... 77
Ελληνική βιβλιογραφία... 77
Ξενόγλωσση βιλιογραφία...78
Πηγές από το διαδίκτυο... 78
ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ
Εικόνα 1 :: Δομή και λειτουργία του συστήματος υγείας... 12
Εικόνα 2: Εκτίμηση εξέλιξης ποσοστού πληθυσμού άνω των 65 και 80 ετών μεταξύ 2010 και το 2050 στις χώρες του ΟΟΣΑ και επιλεγμένες άλλες περιοχές.... 15
Εικόνα 3: Προβολή του πληθυσμού της Ελλάδας, 2010-2050... 16
Εικόνα 4: Η φαρμακευτική δαπάνη στην Ελλάδα σαν % του Α Ε Π ....18
Εικόνα 5: Εγχώρια κατανάλωση φαρμάκων 1990-2011...19
Εικόνα 6: Η διανομή φαρμάκων στην Ε λλάδα... 20
Εικόνα 7: Βασικά στοιχεία αγοράς φαρμάκου... 23
Εικόνα 8: Δείκτης εξάρτησης πληθυσμού από τα φάρμακα... 25
Εικόνα 9: Μεταβολή βασικών μακροοικονομικών μεγεθών στην Ελλάδα... 28
Εικόνα 10: Δημόσια Φαρμακευτική Δαπάνη, 2006-2012 (σε δισ. € )... 31
Εικόνα 11: Δαπάνη Υγείας και Φαρμάκου στην Ελλάδα (σε εκατ. € )... 32
Εικόνα 12: Δημόσια Φαρμακευτική Δαπάνη: Πορεία μετά το Μνημόνιο και προβλέψεις. 33 Εικόνα 13: Δαπάνες Υγείας στην Ελλάδα ως ποσοστό του ΑΕΠ, 2000-2011... 34
Εικόνα 14: Οι φαρμακευτικές δαπάνες της περιόδου 2000-2009 στην Ευρώπη... 37
Εικόνα 15: Αριθμός φαρμακαποθηκών και συναιτερισμών φαρμακοποιών... 50
Εικόνα 16: Αριθμός φαρμακαποθηκών ανά 100.000 κατοίκους.... 51
Εικόνα 17: Αριθμός φαρμακείων... 50
Εικόνα 18: Αριθμός φαρμακείων ανά 100.000 κατοίκους... 51
Εικόνα 19: Πωλήσεις φαρμάκων σε αξία...51
Εικόνα 20: Δημόσιες και ιδιωτικές δαπάνες υγείας στην Ευρώπη για το έτος 2009...52
Εικόνα 21: Κατανομή των δαπανών των νοικοκυριών για υπηρεσίες υγείας βάσει εισοδηματικού πληθυσμό... 60
Εικόνα 22: Δαπάνες υγείας και φαρμάκου...61
Εικόνα 23: Σημεία παροχής υπηρεσιών υγείας ανά αστικότητα σε ποσοστό %...60
Εικόνα 24: Κατανομή φαρμακευτικών δαπανών και δαπανών υγείας ανά οικογενειακό, επαγγελματικό στρώμα και κοινωνικό επίπεδο... 61
Εικόνα 25: Εξέλιξη ορίου ζω ής...62
Εικόνα 26:Δημόσια και ιδιωτική φαρμακευτική δαπάνη... 64
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το φάρμακο αποτελεί ένα κοινωνικό αγαθό, το οποίο φέρει την ιδιαιτερότητα να είναι συγχρόνως βιομηχανικό και καταναλωτικό προϊόν, καθώς κυκλοφορεί στην αγορά με
συγκεκριμένες ενδείξεις και τιμές. Η παραγωγή και εμπορία φαρμάκων αποτελεί έναν από τους πλέον αυστηρά σχεδιασμένους τομείς της οικονομίας, εξαιτίας του θεσμικού πλαισίου που ρυθμίζει σε ασφυτικό βαθμό την παραγωγή, τη διακίνηση, την αποθήκευση, τη
διασφάλιση της ποιότητας, τον ανταγωνισμό, την τιμολογιακή πολιτική, τη συνταγογράφηση και τις συνθήκες αγοράς γενικότερα. Βασική παράμετρος στη διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου της αγοράς φαρμάκου έχουν οι κανονισμοί και οι αποφάσεις της Ε.Ε. για την ενίσχυση του ανταγωνισμού, την προστασία των καταναλωτών, τη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής φαρμακοβιομηχανίας.
Λόγω του διττού χαρακτήρα του φαρμάκου, θα πρέπει να τεκμηριώνεται επιστημονικά, να είναι αποτελεσματικό στην κλινική πράξη και όχι μόνο στις κλινικές μελέτες και ασφαλές.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, γίνεται κατανοητό ότι η ανάλυση της αγοράς του φαρμάκου, πρέπει να γίνεται χωριστά από τις υπόλοιπες κατηγορίες αγαθών. Τα μέτρα ελέγχου της αγοράς περιλαμβάνουν μέτρα που αφορούν στον έλεγχο της προσφοράς και σε μέτρα που αφορούν στον έλεγχο της ζήτησης.
Σύμφωνα με τον Ιπποκράτειο Κώδικα, πρέπει όλοι όσοι σχετίζονται με την παροχή υπηρεσιών υγείας να θέτουν τις ανάγκες των ασθενών σε πρώτη προτεραιότητα, ξεπερνώντας τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα τα δικά τους, αλλά και του οργανισμού που τις παρέχει.
Στην πραγματικότητα, οι υπηρεσίες υγείας ακολουθούν τους κανόνες της αγοράς με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Οι υπηρεσίες υγείας υπακούουν σε κανόνες προσφοράς και ζήτησης, εσόδων & εξόδων και εισροών & εκροών- χρηματοδότησης, δαπανών, παροχών-, σχεδιασμού και αξιολόγησης- αποδοτικότητα, αποτελεσματικότητα, οικονομία, διαχείριση κ.λπ.-,
ανταγωνισμού και παραγωγικότητας- δημόσιο, ημιδημόσιο, ιδιωτικό αγαθό, ελάχιστη ποιότητα κ.λπ.-, και όλα τα παραπάνω, για ένα προϊόν που χαρακτηρίζεται ως δικαίωμα καθολικό και αδιαπραγμάτευτο.
Παρατηρείται όμως το παράδοξο ότι, όσο διευρύνεται η έννοια της υγείας, οι
δικαιούχοι της και το εύρος του δικαιώματος κατά την αρνητική, αλλά και τη θετική του όψη, τόσο τίθενται υπό ορθολογικοποίηση οι δημοσιονομικοί παράγοντες που αφορούν στην υγεία και τόσο περισσότερο αυξάνεται η διεισδυτικότητα του ιδιωτικού τομέα σε όλους τους βαθμούς παροχής της.
Η αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής, οι νέες ασθένειες που εκδηλώνονται στο σύγχρονο κόσμο, η τεχνολογική πρόοδος, η πρόοδος της επιστήμης της ιατρικής, η άνοδος της επιχειρηματικότητας των φαρμακοβιομηχανιών, η αύξηση της διεισδυτικότητας του ιδιωτικού τομέα παροχής υπηρεσιών υγείας και άλλοι παράγοντες, αύξησαν κατακόρυφα το κόστος της υγείας προκαλώντας έντονες συζητήσεις επί όλων των σχετιζομένων θεμάτων.
Η παραγωγή και η παροχή του φαρμακευτικού αγαθού τίθενται σε σχεδίασμά, ο οποίος εκφράζοντας την επικρατούσα αντίληψη, κατανοώντας το ευρύτερο περιβάλλον και τις υπάρχουσες συνθήκες, έχει στόχο την ικανοποίηση των υφιστάμενων αναγκών. Η διαδικασία της αξιολόγησης αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι, όχι μόνο της ομαλής και αποτελεσματικής λειτουργίας του συστήματος, αλλά και εργαλείο για την αποτελεσματική μεταρρύθμιση του, ώστε να μετατραπεί ευπροσάρμοστο σε νέες συνθήκες.
Τα συστήματα υγείας, εξαιτίας της αξίας του αγαθού που διαχειρίζονται και λόγω της ίδιας τους του σύνθετου χαρκτήρα τους, της πολυπλοκότητας, της εσωτερικής ποικιλομορφίας και του μεγέθους τους, αποτελούν διαρκή προβληματισμό για τον επιστημονικό κλάδο.
Έ να τέτοιο σύστημα υγείας, που φέρει τα παραπάνω χαρακτηριστικά έχει ανάγκη από επαρκή χρηματοδότηση, η οποία καταναλώνει μεγάλο μέρος των εθνικών εσόδων. Όπως και στην παροχή των υπηρεσιών και των αγαθών υγείας, έτσι και στην χρηματοδότησή του συστήματος υγείας, έρχονται στην επιφάνεια ζητήματα που αφορούν στην ανεύρεση πόρων, στον επιμερισμό του όγκου χρηματοδότησης, στην αξιοποίησή τους και λοιπά ζητήματα, που αποτελούν μέρος όχι μόνο της περιγραφικής εικόνας του συστήματος, αλλά και των αξιών που περιλαμβάνει.
Οι εισροές διαχωρίζονται σε επιμέρους δαπάνες προκειμένου να εξασφαλίσουν, να δημιουργήσουν, να προσφέρουν και να συντηρήσουν το ζητούμενο αγαθό. Εκτός από τα ζητήματα που αναφέρθηκαν προηγουμένως και τα ζητήματα που αφορούν στο είδος των δαπανών, τη διάθεση των πόρων, την εποπτεία τους, τη μέτρησή τους κ.ά., ένα επιπλέον ζήτημα, το οποίο είναι αποτέλεσμα της δυσμενούς οικονομικής κατάστασης των τελευταίων
χρόνων, είναι η ανάγκη της εξορθολογικοποίησης των δαπανών και γενικότερα της ορθολογικής διαχείρισης του συστήματος υγείας.
Σε ποσοστό περίπου 60% των συνολικών δαπανών υγείας ανέρχονται οι δαπάνες των πολιτών στο σύστημα υγείας στην Ελλάδα. Ξοδεύονται, επομένως, υψηλά χρηματικά ποσά σε σύγκριση με χώρες όπου η υγεία βασίζεται κυρίως στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Οι συνολικές δαπάνες υγείας, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ στην Ελλάδα, ξεπερνούν τον αντίστοιχο μέσο όρο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΟΣΑ. Οι πιο πολλοί πολίτες υποστηρίζουν ότι προτιμούν να νοσηλευθούν σε κάποια ιδιωτική κλινική ή να επισκεφθούν κάποιον ιδιώτη ιατρό, ακόμη και αν πρόκειται να καλύψουν όλα τα έξοδα μόνοι τους (Λιαρόπουλος, 2007).
Στη βιβλιογραφία των οικονομικών της υγείας, έχουν πραγματοποιηθεί πολλές
εμπειρικές μελέτες και οικονομετρικές προσεγγίσεις για την προσέγγιση της ζήτησης. Από την πλειοψηφία των μελετών προκύπτει το σμπέρασμα ότι η ζήτηση των υπηρεσιών υγείας
καθορίζεται από πολλούς παράγοντες. Επιδημιολογικοί παράγοντες, δημογραφικοί
παράγοντες, κοινωνικοί παράγοντες, οικονομικοί παράγοντες, και παράγοντες που σχετίζονται με την ασφάλιση και τα χαρακτηριστικά του συστήματος υγείας, καθορίζουν την απόφαση για χρήση των υπηρεσιών υγείας και την έκταση αυτής. Κοινός άξονας των μελετών αυτών, είναι ότι οι υπηρεσίες υγείας αποτελούν ανελαστικό αγαθό, δηλαδή ότι μια αύξηση των τιμών ή του διαθέσιμου εισοδήματος θα επηρεάσει τη ζήτηση σε πολύ μικρό βαθμό, λόγω της ύπαρξης των συγκεκριμένων υγειονομικών αγαθών.
Παλαιότερες αντιλήψεις χαρακτηρίζουν την υγεία ως απουσία νόσου ή αναπηρίας.
Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, η χρήση των υπηρεσιών υγείας αφορά κυρίως στη μελέτη της νοσηρότητας του πληθυσμού. Ωστόσο οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες των τελευταίων δεκαετιών οδήγησαν στη σύγχρονη αντίληψη, που χαρακτηρίζει την υγεία όχι μόνο ως απουσία νόσου ή αναπηρίας αλλά ως μία συνολικότερη κατάσταση φυσικής, πνευματικής και κοινωνικής ευεξίας. Αυτή η κατάσταση είναι που επιτρέπει στο άτομο να πραγματοποιεί μια ζωή κοινωνικά και οικονομικά παραγωγική, επηρεάζεται δε από ένα πλήθος παραγόντων που σχετίζονται με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, με το υγειονομικό σύστημα και την ιατρική περίθαλψη (WHO, 1978).
Η καταγραφή και η μελέτη της καταναλωτικής συμπεριφοράς στον τομέα της υγείας χαρακτηρίζεται πάντοτε απαραίτητη για τη χάραξη των στρατηγικών εκ μέρους των
σχεδιαστών της πολιτικής της υγείας των διαφόρων χωρών.
Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να προσδιοριστεί ο βαθμός με τον οποίο επηρεάζεται η φαρμακευτική δαπάνη στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, σύμφωνα με
οικονομικές, δημογραφικές και κοινωνικές παραμέτρους, συνυπολογίζοντας τις ισχύουσες δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, αλλά και την τάση φαρμακολατρείας που επικρατεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1°: ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
1.1. Γενικά στοιχεία για το σύστημα υγείας της Ελλάδας
Το σύστημα υγείας ορίζεται ως ο συνδυασμός πόρων, οργανωτικών συστημάτων, χρηματοδοτικών σχημάτων και διοικητικών μεθόδων, που αποσκοπούν στην παροχή υπηρεσιών υγείας στον πληθυσμό (Λιαρόπουλος, 2007).
Το σύστημα υγείας αποτελείται από προγραμματισμένες υπηρεσίες που έχουν ως στόχο τη βελτιστοποίηση της υγείας του πληθυσμού με βάση τις οικονομικές δυνατότητες της εκάστοτε κοινωνίας (Λιαρόπουλος, 2007). Λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της κλινικής αποτελεσματικότητας, της αποδοτικότητας και της ισότητας, ενώ εμφανίζει χαρακτηριστικά, όπως μονοπωλιακές τάσεις στην αγορά, μη αποτελεσματική αξιολόγηση των υπηρεσιών και ανισότητες (Καλογεροπούλου & Μουρδουκούτας, 2007).
Εν ολίγοις, το σύστημα υγείας αποτελεί ένα σύνολο υποσυστημάτων που
αλληλοσχετίζονται και αλληλοεπηρεάζονται και που έχουν ως σκοπό τη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού της χώρας. Για να θεωρείται ένα σύστημα υγείας αποτελεσματικό θα πρέπει να παρέχει τις καλύτερες δυνατές υπηρεσίες στο κοινωνικό σύνολο, μειώνοντας στο ελάχιστο δυνατό το κόστος περίθαλψης (Καλογεροπούλου & Μουρδουκούτας, 2007).
Το ελληνικό σύστημα υγείας βασίζεται κυρίως στην υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση.
Επίσης, χαρακτηρίζεται ως μεικτό καθώς ένα μέρος της χρηματοδότησής του προέρχεται από τις ασφαλιστικές εισφορές και ένα άλλο μέρος προέρχεται από τη φορολογία.
Το 1983 ιδρύθηκε το Εθνικό Σύστημα Υγείας το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του έχοντας ως στόχο την ισότιμη παροχή υπηρεσιών υγείας στον πληθυσμό και την ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Στο ελληνικό σύστημα υγείας ο κύριος φορέας ο οποίος καθορίζει τη λειτουργία του συστήματος υγείας και εποπτεύει τους Οργανισμούς Κοινωνικής Ασφάλισης είναι το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (Καλογεροπούλου &
Μουρδουκούτας, 2007).
Το Υπουργείο Άμυνας είναι υπεύθυνο για τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας στον τομέα του στρατού, ενώ το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας είναι με τη σειρά του υπεύθυνο για τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας στο ναυτικό.
Όπως προαναφέραμε, το ελληνικό σύστημα υγείας είναι ένα μεικτό σύστημα το οποίο λαμβάνει τους απαραίτητους για τη λειτουργία του πόρους μέσω της φορολογίας, της
κοινωνικής ασφάλισης και τις ιδιωτικές δαπάνες. Η πρωτοβάθμια φροντίδα παρέχεται από τα
νοσοκομεία, από τα κέντρα υγείας και από τους ασφαλιστικούς φορείς, τα οποία χρηματοδοτούνται από τον προϋπολογισμό του κράτους.
Πιο συγκεκριμένα, το σύστημα υγείας αποτελεί ένα ανοικτό σύστημα υγείας το οποίο αποτελείται από το σύστημα διεύθυνσης - συντονισμού, το σύστημα χρηματοδότησης και το σύστημα παραγωγής και διανομής (Μπουρσανίδης, 1993).
Στο παρακάτω διάγραμμα (Εικόνα 1) μπορούμε να δούμε τη δομή και τη λειτουργία του συστήματος υγείας. Το ελληνικό σύστημα υγείας αποτελείται από τρία υποσυστήματα, τα οποία είναι τα εξής:
• Το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) (Νοσοκομεία, Κέντρα Υγείας και ΕΚΑΒ)
• Το 1ΚΑ και τα υπόλοιπα Ασφαλιστικά Ταμεία
• Ο ιδιωτικός τομέας παροχής υπηρεσιών υγείας (Θεοδώρου, Σαρρής & Σούλης, 2001)
Εικόνα 1 :: Δομή και λειτουργία του συστήματος υγείας
Ροή χρηματοοικονομικών πόρων
Ροή - παροχή υπηρεσιών και αγαθών
Πηγή: Μπουρσανίδης, 1996
Όπως προαναφέραμε, η χρηματοδότηση του ελληνικού συστήματος υγείας προέρχεται από την κοινωνική ασφάλιση, τον κρατικό προϋπολογισμό και από τα χρήματα των ίδιων των ασθενών.
Η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα είναι υποχρεωτική και τα Ασφαλιστικά Ταμεία χρηματοδοτούνται από τις εισφορές των ασφαλισμένων αλλά και από τον κρατικό
προϋπολογισμό. Πιο συγκεκριμένα, το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ) ιδρύθηκε το 1934 και αποτελεί το μεγαλύτερο ασφαλιστικό φορέα της χώρας (Θεοδώρου, Σαρρής &
Σούλης, 2001).
Τα βασικά πλεονεκτήματα που παρουσιάζει το Εθνικό Σύστημα Υγείας στη χώρα μας είναι τα εξής:
• ισότιμη παροχή και χρηματοδότηση Υπηρεσιών Υγείας
• πλήρης κάλυψη του πληθυσμού
• έμφαση στη νοσοκομειακή φροντίδα υγείας (Καλογεροπούλου &
Μουρδουκούτας, 2007)
Από την άλλη, τα βασικά μειονεκτήματα του ελληνικού συστήματος υγείας συμπεριλαμβάνονται στα εξής:
• Οι δαπάνες υγείας είναι ιδιαίτερα υψηλές
• Το επίπεδο ανάπτυξης της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας εμφανίζεται πολύ χαμηλό
• Οι ασθενείς δεν έχουν τη δυνατότητα επιλογής ιατρού
• Ύπαρξη προβλημάτων γεωγραφικών και οικονομικών ανισοτήτων του πληθυσμού
• Ύπαρξη λίστας αναμονής ασθενών
• Επαναλαμβανόμενη εμφάνιση περιστατικών άτυπων πληρωμών (Καλογεροπούλου & Μουρδουκούτας, 2007)
Το ελληνικό σύστημα υγείας παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα λειτουργίας. Αρχικά, τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει είναι ιδιαίτερα αυξημένα και έχουν επιβαρυνθεί σε μεγαλύτερο βαθμό εξαιτίας της οικονομικής κρίσης που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Η εμφάνιση αλόγιστων σπαταλών στο εθνικό σύστημα υγείας και οι
υπερτιμολογημένες αγορές νοσοκομειακού υλικού οδήγησαν το σύστημα υγείας σε
οικονομικό αδιέξοδο, με αποτέλεσμα να αδυνατεί να καλύψει τις τρέχουσες ανάγκες σε νοσοκομειακό και ιατρικό υλικό.
Επιπλέον, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το ελληνικό εθνικό σύστημα υγείας παρουσιάζει μεγάλο ποσοστό αναποτελεσματικότητας. Οι ασθενείς έρχονται συχνά αντιμέτωποι με υπερτιμημένο κόστος παροχής υπηρεσιών υγείας που συχνά αδυνατούν να πληρώσουν και δεν τους προσφέρεται ισότιμη πρόσβαση στις υπηρεσίες του εθνικού συστήματος υγείας.
1.2. Δημόσια φαρμακευτική δαπάνη
Το φάρμακο αποτελεί ένα καταναλωτικό προϊόν, το οποίο παράγεται και διανέμεται σύμφωνα με τους κανόνες αγοράς που ισχύουν στην ελεύθερη οικονομία. Από την άλλη, αποτελεί ένα καταναλωτικό προϊόν, το οποίο ελέγχεται για την ποιότητα και την
καταλληλότητα του από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες. Επίσης, το κράτος ελέγχει τις τιμές των φαρμάκων, καθώς και τις διαδικασίες που εμπλέκονται στην ασφαλιστική κάλυψη της φαρμακευτικής δαπάνης (Λιαρόπουλος, 2007).
ΕΙαρόλα αυτά, είναι γεγονός ότι στην Ελλάδα επικρατεί το φαινόμενο της άσκοπης συνταγογράφησης και της προώθησης των φαρμάκων με τις υψηλότερες τιμές, με σκοπό το παράνομο κέρδος που προσφέρεται από την οικονομία των φαρμακοβιομηχανιών.
1.3. Δαπάνες φαρμάκου και πολιτικές εξυγίανσής τους Η φαρμακευτική δαπάνη περιλαμβάνει:
• τη συνολική δαπάνη για τα φάρμακα που χορηγούνται σε ασθενείς εκτός νοσοκομείων
• την κατανάλωση φαρμάκων εντός των νοσοκομείων που αποτελεί τμήμα της δαπάνης της νοσοκομειακής περίθαλψης (Λιαρόπουλος, 2007)
Οι δαπάνες φαρμάκου παρουσιάζουν αύξηση εξαιτίας της αύξησης της τρίτης ηλικίας και της παράλληλης προώθησης των ακριβότερων φάρμακων.
Τα πληθυσμιακά - δημογραφικά δεδομένα επηρεάζουν την εξέλιξη της φαρμακευτικής δαπάνης, καθώς μεταβάλλουν τη ζήτηση για υπηρεσίες υγείας. Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής λόγω της προόδου της ιατρικής επιστήμης, αλλά και η ανάπτυξη καινοτόμων
φαρμακευτικών αγωγών, ερμηνεύουν σε σημαντικό βαθμό την τάση αύξησης της φαρμακευτικής δαπάνης.
Στις χώρες του ΟΟΣΑ παρατηρείται αύξηση στο προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση κατά σχεδόν 10,3 χρόνια από το 1965 έως το 2010. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα παρατηρείται αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης κατά 2,6 χρόνια την τελευταία δεκαετία.
Επομένως, είναι κατανοητό ότι αυτή η αύξηση του προσδόκιμου ζωής σε συνδυασμό με την αναμενόμενη αύξηση του πληθυσμού των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών, θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στις μελλοντικές φαρμακευτικές δαπάνες (ΣΦΕΕ, 2012).
Εικόνα 2: Εκτίμηση εξέλιξης ποσοστού πληθυσμού άνω των 65 και 80 ετών μεταξύ 2010 και το 2050 στις χώρες του ΟΟΣΑ και επιλυμένες άλ,λες περιοχές.
Πηγή: OECO Labour Force and Demographic Database. 2010
Πηγή: OECD
Εικόνα 3: Προβολή του πληθυσμού της Ελλάδας, 2010-2050
2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
■ Κινοί" ,κό5 Π-’ηΒυομάβ ■ Γ Ιτν'β .ομ ίί άνω ίω ν €5
Πηγή: ΣΦΕΕ, 2012 Επίσης, ένα άλλο γεγονός που συντελεί στην αύξηση των δαπανών στον τομέα των φαρμάκων είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχει επαρκής έλεγχος στο σύνολο του συστήματος υγείας, ώστε να αποφεύγονται οι αλόγιστες σπατάλες και η υπερτιμολόγηση των
παρεχόμενων ιατρικών υλικών και διαγνωστικών εξετάσεων.
Επιπλέον, άλλοι λόγοι που οδηγούν σε μεγάλη αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης στο ελληνικό εθνικό σύστημα υγείας είναι οι εξής:
• έλλειψη ελέγχου στην αλυσίδα διακίνησης των φαρμάκων
• έλλειψη ελέγχου της συνταγογράφησης των ιατρών
• έλλειψη κινήτρων για συνταγογράφηση γενοσήμων φαρμάκων
• ανυπαρξία ανταγωνισμού σε επίπεδο τιμών μεταξύ πρωτοτύπων και γενοσήμων
Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας οδήγησε στην εφαρμογή σκληρών μέτρων με σκοπό την εξυγίανση του δημόσιου τομέα και ιδιαίτερα του προβληματικού τομέα
της παροχής υπηρεσιών υγείας. Σκοπός των μέτρων αποτελεί ο επαρκής έλεγχος των φαρμακευτικών δαπανών και η βελτίωση του εθνικού συστήματος υγείας.
Για να μπορέσει να βελτιώσει την κατάσταση στον τομέα της υγείας η κυβέρνηση οδηγήθηκε στην επιβολή των παρακάτω μέτρων:
• Εισαγωγή συστήματος ηλεκτρονικής συνταγογράφησης
• Διεύρυνση της χρήσης των γενοσήμων από τα νοσοκομεία
• Αλλαγές του συστήματος τιμολόγησης των φαρμακευτικών προϊόντων
• Επαναφορά της θετικής λίστας συνταγογραφούμενων (Δαγκαλίδης, 2011) 1.4. Η φαρμακευτική αγορά στην Ελλάδα
Ανεξάρτητα από τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας, η
φαρμακευτική αγορά παρουσιάζει σταθερά κέρδη, γεγονός που οφείλεται στην αυξημένη ζήτηση των φαρμάκων, η οποία προκαλείται από την αύξηση του πληθυσμού της τρίτης ηλικίας στην Ελλάδα και τις ιδιαίτερα αυξημένες ανάγκες σε φάρμακα.
Η βιομηχανία φαρμάκου υπάγεται στους τομείς της Βιομηχανίας και του Εμπορίου και περιλαμβάνει:
• Την παραγωγή φαρμακευτικών προϊόντων
• Το χονδρικό εμπόριο των φαρμακευτικών προϊόντων
• Την παροχή φαρμακευτικών ειδών σε ειδικευμένα καταστήματα (Καλογεροπούλου & Μουρδουκούτας, 2007)
Η φαρμακευτική αγορά συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην οικονομία της χώρας.
Σύμφωνα με στοιχεία, η φαρμακευτική αγορά αντιπροσωπεύει το 3% του ΑΕΠ και η απασχόληση στον κλάδο της βιομηχανίας φαρμάκων αντιστοιχεί περίπου στο 1 % της συνολικής απασχόλησης της χώρας μας.
Εικόνα 4: Η φαρμακευτική δαπάνη στην Ελλάδα σαν % τουΑΕΠ.
Φαρμακευτική Δαπάνη σαν % του ΑΕΠ
2000 2001 2002 2003 2004 2005 20 0 6 20 0 7 2008 2009 2010
■ Φαρμ. Δαπ. Κατά ΕΟΦ ■ Φαρμ. Δαπ. Κατά ΣΦΕΕ
Πηγή: ΕΟΦ, ΣΦΕΕ, 2011 Η Ελλάδα διαθέτει μεγάλες φαρμακευτικές επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται στη χώρα μας και διανέμουν φάρμακα σε όλο το ελληνικό δίκτυο. Επίσης, υπάρχουν και άλλες φαρμακευτικές επιχειρήσεις οι οποίες λειτουργούν σε τοπικό επίπεδο ή καλύπτουν τις ανάγκες της περιφέρειας στην οποία υπάγονται.
Η πλειοψηφία των φαρμακευτικών επιχειρήσεων εδράζονται στο νομό Αττικής σε ποσοστό 32% και ακολουθεί η Μακεδονία με ποσοστό 28% και η Στερεά Ελλάδα με ποσοστό
10,5% (Δαγκαλίδης, 2011).
1.5. Η παραγωγή των φαρμάκων
Στην Ελλάδα λειτουργούν περισσότερες από εκατό εταιρείες, οι οποίες στην πλειοψηφία τους είναι βιομηχανικές και ελέγχονται από πολυεθνικές εταιρείες, ενώ οι υπόλοιπες ελέγχονται από εταιρείες ελληνικών συμφερόντων. Η εγχώρια αγορά φαρμάκου, η οποία σημειώνει ιδιαίτερη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, παρέχει φάρμακα τα οποία
παράγονται και συσκευάζονται στην Ελλάδα. Επίσης, όπως προαναφέραμε, η φαρμακευτική αγορά αποτελεί έναν σημαντικό τομέα της ελληνικής οικονομίας και απασχολεί έναν αρκετά μεγάλο αριθμό εργαζομένων. Θα πρέπει όμως στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι παρόλο που η ελληνική αγορά φαρμάκου παρουσιάζει ανάπτυξη και σημάδια συνεχούς βελτίωσης, παρατηρείται μια ιδιαίτερα σημαντική αύξηση στις πωλήσεις των ξένων φαρμακευτικών
εταιρειών. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται αφενός στην έλλειψη μεγάλων εγχώριων
φαρμακευτικών μονάδων και αφετέρου στην άμεση εξάρτηση των φαρμακευτικών εταιρειών από το ασφαλιστικό σύστημα (Κυριοπούλου & Σουλιώτης, 2002).
Εικόνα 5: Εγχώρια κατανά/.ωση φαρμάκων 1990-2011
1.6. Η διανομή των φαρμάκων
Η διανομή των φαρμάκων στην Ελλάδα γίνεται από περίπου 11.000 φαρμακεία και 123 φαρμακαποθήκες, ενώ υψηλή συχνότητα φαρμακείων, περίπου 1 στους 1030 κατοίκους, εμφανίζει η πλειοψηφία των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η διανομή των φαρμάκων περιλαμβάνει τη μεταφορά των φαρμάκων από την φαρμακευτική εταιρεία στην φαρμακαποθήκη κι έπειτα στο φαρμακείο προς πώληση στο κοινό. Επίσης, η διανομή των φαρμάκων μπορεί να γίνει απευθείας από τις φαρμακευτικές εταιρείες στα φαρμακεία (Διαμαντόπουλος, 2005).
Εικόνα 6: Η διανομή φαρμάκων στην Ελλάδα
Φ α ρ μ α κ α π ο θ ή κ ε ς κ α ι Φ α ρ μ α κ ε ία
1 %
Φ α ρ μ α κ ε υ τ ικ έ ς
Ε τ α ιρ ε ίε ς Κ α τ α ν α λ ω τ ές
Πηγή: Διαμαντόπουλος, 2005 1.7. Καθορισμός της τιμής των φαρμάκων
Ο καθορισμός της τιμής των φαρμάκων γίνεται από το Υπουργείο Ανάπτυξης, το οποίο καθορίζει τις αυξήσεις στα φάρμακα με βάση τις τιμές που ισχύουν στη χώρα που παράγονται, το κόστος παραγωγή τους και τις τιμές που ισχύουν στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Υπουργείο Ανάπτυξης ελέγχει τις τιμές των εγχώριων φαρμάκων και διενεργεί
συνεχώς ελέγχους σχετικά με τις τιμές των εισαγόμενων φαρμάκων, οι οποίες
χαρακτηρίζονται στην πλειοψηφία τους από υπερτιμολόγηση (Βανδώρου & Σουλιώτης, 2004).
Σύμφωνα με το ισχύον σύστημα στην Ελλάδα, ο ασθενής λαμβάνει τη συνταγή από τον ιατρό και έπειτα απευθύνεται στον φαρμακοποιό, ο οποίος του προτείνει το
αποτελεσματικότερο, αλλά και φθηνότερο φάρμακο, σύμφωνα με στοιχεία που καθορίζονται από το ελληνικό κράτος.
Πιο αναλυτικά, για κάθε φάρμακο ισχύουν οι εξής τιμές:
• ΕχίαοίοΓγ: Η τιμή που καθορίζεται από την φαρμακευτική εταιρία χωρίς κάποια έκπτωση.
• Χονδρική Τιμή: Η τιμή πώλησης του φαρμάκου στα φαρμακεία.
Περιλαμβάνει το Φ.Π.Α. που καθορίζει ο νόμος, το κέρδος του διανομέα, τυχόν
εκπτώσεις και ένα ποσοστό 4% στον Πανελλήνιο Φαρμακευτικό Σύλλογο (ΠΦΣ) στην περίπτωση που τη διανομή αναλαμβάνει το Σ.Υ.ΦΑ.
• Λιανική Τιμή: Προκύπτει από την προθήκη του νόμιμου κέρδους του φαρμακοποιού και του Φ.Π.Α. στην χονδρική τιμή του φαρμάκου.
• Νοσοκομειακή Τιμή: Προκύπτει από μια έκπτωση της τάξης του 13% στη χονδρική τιμή και αφορά την τιμή πώλησης των φαρμάκων στα Νοσοκομεία της χώρας (Βανδώρου & Σουλιώτης, 2004).
Στην Ελλάδα, όμως, υπάρχει έλλειψη ενός συστήματος διαχωρισμού των φαρμάκων που έχουν εμπορική ονομασία από εκείνα που δεν έχουν. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε
προβλήματα καθορισμού της τιμής των φαρμάκων, καθώς δεν μπορεί να διενεργηθεί ένας ολοκληρωμένος έλεγχος με βάση την ποιότητα των διακινούμενων φαρμάκων. Επιπλέον, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η αντικατάσταση των παλαιών φαρμάκων με νέα έχει οδηγήσει σε αδικαιολόγητη αύξηση των τιμών των φαρμάκων (Κυριόπουλος & Λιονής, 2005).
Επίσης, ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα αποτελεί η κρατική διατίμηση των
νοσοκομειακών φαρμάκων, η οποία συντελεί σε περαιτέρω αύξηση της τιμής. Αν και ισχύει έκπτωση της τάξης του 13% στα νοσοκομειακά φάρμακα, δεν παρατηρείται μείωση των τιμών τους, καθώς οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν το μονοπώλιο και δεν έρχονται αντιμέτωπες με τον ανταγωνισμό άλλων εταιρειών (Κυριόπουλος & Λιονής, 2005).
Αν και υπάρχουν πολλοί ρυθμιστικοί μηχανισμοί που καθορίζουν τις τιμές των φαρμάκων, έχει πλέον γίνει αναγκαία η θέσπιση και η εφαρμογή ενός ενιαίου ρυθμιστικού μηχανισμού που θα ισχύει σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σκοπός του ενιαίου αυτού ρυθμιστικού μηχανισμού θα είναι ο εντατικός έλεγχος των τιμών των φαρμάκων και η ρύθμιση των τιμών ανάλογα με το κόστος και την αποτελεσματικότητα του φαρμακευτικού σκευάσματος (Souliotis & Leonis, 2005).
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2°: Η ΑΓΟΡΑ ΦΑΡΜΑΚΟΥ
2.1. Τα χαρακτηριστικά της αγοράς φαρμάκου
Η αγορά φαρμάκου επηρεάζεται από εξωτερικές επιδράσεις, όπως είναι για
παράδειγμα η ύπαρξη θετικών εξωτερικών επιδράσεων από την κατανάλωση φαρμάκων για θεραπευτικούς ή προληπτικούς σκοπούς (Κουσουλάκου, 2006).
Επίσης, η φαρμακευτική αγορά χαρακτηρίζεται από ένα βαθμό αβεβαιότητας, καθώς ο ασθενής αγοράζει και χρησιμοποιεί τα φάρμακα σύμφωνα με τις οδηγίες του ιατρού ή του φαρμακοποιού, χωρίς να είναι βέβαιος για την αποτελεσματικότητα τους. Παρατηρούμε, δηλαδή, ότι στην αγορά φαρμάκου δεν έχει τον πρώτο λόγο ο καταναλωτής, αλλά αντίθετα η επιλογή του φαρμάκου γίνεται από τον ιατρό ή τον φαρμακοποιό, οι οποίοι μπορούν να προωθήσουν με αυτό τον τρόπο συγκεκριμένα φάρμακα (Κουσουλάκου, 2006).
Θα πρέπει ακόμη να τονίσουμε ότι στην αγορά φαρμάκου επικρατούν μονοπώλια, καθώς η μεγαλύτερη παραγωγή και διανομή φαρμακευτικών σκευασμάτων πραγματοποιείται από μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες. Επιπλέον, οι φαρμακευτικές εταιρείες προωθούν συνεχώς την πώληση νέων και ακριβότερων φαρμάκων και βασικός τομέας ανταγωνισμού μεταξύ τους είναι η δραστικότητα των φαρμάκων και όχι η χαμηλή τιμή τους (Κουσουλάκου, 2006).
Από τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι εμφανής η ανάγκη ενός ρυθμιστικού μηχανισμού, ο οποίος θα κατέχει το ρόλο του τρίτου-εξοφλητή ανάμεσα στον ιατρό- συνταγογράφο και τον ασθενή-καταναλωτή και θα καλύπτει το μεγαλύτερο ποσοστό των φαρμακευτικών δαπανών. Το ρυθμιστικό αυτό ρόλο κατέχουν τα συστήματα Κ.Αή Ε.Σ.Υ. και με αυτό τον τρόπο δημιουργείται μια τριχοτόμηση της ζήτησης των φαρμάκων, καθώς ο ιατρός τα συνταγογραφεί στον ασθενή, ο ασθενής τα καταναλώνει και η Κ.Α ή το Ε.Σ.Υ πληρώνει το κόστος τους (Κουσουλάκου, 2006).
Ο ρυθμιστικός αυτός κρατικός μηχανισμός έχει ως σκοπό τον έλεγχο της ασφάλειας, της αποτελεσματικότητας και των τιμών των προϊόντων. Επίσης, μεριμνά για τον έλεγχο του κέρδους των φαρμακευτικών εταιρειών και τον περιορισμό της κατανάλωσης των φαρμάκων.
Δηλαδή, εν ολίγοις, επιχειρεί να διασφαλίσει την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων που διακινούνται στην εγχώρια αγορά και τον έλεγχο του ύψους των φαρμακευτικών δαπανών (Κουσουλάκου, 2006).
Από την άλλη θα πρέπει να τονίσουμε το γεγονός ότι ο ρόλος του ρυθμιστικού μηχανισμού στην αγορά φαρμάκου είναι ιδιαίτερα απαιτητικός, καθώς θα πρέπει από τη μια
πλευρά να διασφαλίζει την αποτελεσματικότητα και τη διατήρηση της χαμηλής τιμής των φαρμάκων θέτοντας αυστηρές ρυθμίσεις και από την άλλη να μην εμποδίζει με τις ρυθμίσεις αυτές τις επενδύσεις στη φαρμακευτική βιομηχανία με σκοπό την παραγωγή νέων
φαρμακευτικών σκευασμάτων.
Εικόνα 7: Βασικά στοιχεία αγοράς φαρμάκου
Α ρ ιθ μ ό * Ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν
Π α ρ α γ ω γ ο ί κ α ι Ε ισ α γ ω γ ε ίς φ α ρ μ ά κ ω ν Φ α ρ μ α κ α π ο θ ή κ ες [2 0 1 1 )
Γι/νεχο ιρ ισ μ ο ί φ α ρ μ α κ ο π ο ιώ ν [2 0 1 1 )
- 1 0 0 1 3 5 2 7
Π ω λ η σ ε ι » Φ α ρ μ ά κ ω ν
Σ ε φ α ρμακεία.''φ αρ μακαπ ο θήκες (τιμές Λ ια νική ς) Σ ε ν ο σ ο κ ο μ εία (ν ο σ ο κ ο μ ε ια κ ές τιμ ές)
ΣύνοΒ© η ω Β ή σ ε ω ν [2 0 1 1 ) Μ ετα βο Λ ή 2 0 1 0 / 2 0 1 1
€ 5 . 5 5 8 εκατ
€ 1 . 2 0 0 εκατ
€ 6 . 7 5 9 εκατ - 7 .9 % Ε γ χ ώ ρ ι α Π α ρ α γ ω γ ή Σ ε τ ιμ ές π α ρ α γ ω γ ο ύ (e x - fa c t o r y ) (2 0 1 1 ) € 8 4 6 εκατ.
Ε ξ α γ ω γ έ » Α ξ ία (2 0 1 1 ] € 8 5 9 εκατ
Ε ι σ α γ ω γ έ ς Α ξ ία ( 2 0 1 1 ] € 3 0 0 3 Εκοτ-
Π α ρ ά Λ Λ η Λ ε* ε ξ α γ ω γ έ *
Π οσ οσ τό ω ε η p o s το σ ύ ν ο Λ ο τ η ς α ξ ία ς π ω Α ή σ ε ω ν
ιρ α ρμα κω ν [2 0 1 1 ) 7.1 %
Α η α σ χ ό Λ η ο η Α ρ ιθ μ ό ς ε ρ γ α ζ ο μ έ ν ω ν [2 0 1 1 ] 13 6 0 0
Δ η μ ό σ ια Φ α ρ μ α κ ε υ τ ικ ή Δ α π ά ν η
Δ α π ά ν η 2 0 1 1 Δ α π άνη 2 0 1 2 Μ ετα ΒοΛ ή 2 0 1 2 / 2 0 0 9 Π οσ οσ τό του Α Ε Π (2 0 1 2 )
Κ α θ α ρ ή Κατά κ εφ α Β ή ν δ η μ ό σ ια φ α ρ μ α κ ευ τικ ή δα π άνη [2 0 1 2 )
Π ο σ ο σ τό τω ν Δ α π α ν ώ ν Υ γ ε ία ς (2 0 1 1 )
€ 3 . 7 2 9 CKOE-
€ 2 .8 8 0 Εκοτ - 4 3 %
1.4%
€ 2 5 3 17 .7 % Δ ο μ ή τ ιμ ώ ν Π ο σ ο σ τό τιμ ής π α ρ α γ ω γ ο ύ / ε ισ α γ ω γ έ α στην τιμή
fStarviKñs η ώ Β η σ η ε (2 0 1 2 )
6 7 .6 %
Μ ετ α β ο Α ή τ ιμ ώ ν Δ ε ίκ τ η ς τ ιμ ώ ν φ α ρ μ ά κ ω ν 2 0 0 5 / 2 0 1 1 Δ ε ίκ τ η ς τιμ ώ ν φ α ρ μ ά κ ω ν 2 0 1 0 / 2 0 1 1
- 1 7 .8 % - 1 0 .7 % Γ ε ν ό σ η μ α Π οσ οσ τό ω ς π ρ ο ς το σ υ ν ο Β ο τ η ς ο ξ ιά ς η ω Β ή σ ε ω ν
φ α ρ μ ά κ ω ν [2 0 1 1 )
18%
Γ ε ν ό ο η μ α κ α ι o f f - p a t e n t
Π οσ οσ τό ω ς π ρ ο ς το σ ύ ν ο Λ ο της α ξ ία ς η ω Β ή σ ε ω ν φ α ρ μ ά κ ω ν [2 0 1 1 )
6 0 %
Ε π ε ν δ ύ σ ε ι * R ® D E F P I A [2 0 1 2 ) € 8 4 « α χ .
Πηγή: ΣΦΕΕ, 2012 2.2. Τα χαρακτηριστικά της βιομηχανίας φαρμάκου
Η βιομηχανία φαρμάκου αποτελεί έναν σημαντικό τομέα του συστήματος υγείας, καθώς έχει συμβάλλει στην αντιμετώπιση σοβαρών και θανάσιμων ασθενειών και στην αύξηση των πιθανοτήτων επιβίωσης των ασθενών. Επιπλέον, τα φάρμακα έχουν συμβάλλει και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών που πάσχουν από μακροχρόνιες ασθένειες.
Η βιομηχανία φαρμάκου έχει συμβάλλει στην αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών, όπως είναι διάφορες μορφές καρκίνου, παράγοντας φάρμακα που στοχεύουν στα
συγκεκριμένα καρκινικά κύτταρα και οδηγούν στην καταστροφή τους. Η παραγωγή των φαρμάκων γίνεται μετά από πολλές εξειδικευμένες έρευνες και πιλοτικές μελέτες, με σκοπό πάντα τη βελτίωση των παραγόμενων προϊόντων και τη δημιουργία φαρμάκων που
εμφανίζουν υψηλή αποτελεσματικότητα και μειωμένα ποσοστά εμφάνισης παρενεργειών.
Στην πρόοδο και ανάπτυξη της βιομηχανίας φαρμάκου έχει συντελέσει η κατανόηση των μοριακών μηχανισμών των διαφόρων παθογόνων που προκαλούν τις ασθένειες, καθώς και η καλύτερη κατανόηση του ανοσοποιητικού συστήματος που προσφέρει η Ιατρική επιστήμη (Κυριόπουλος & Λιονής, 2005).
2.3. Λόγοι αύξησης της φαρμακευτικής δαπάνης
Η αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την αύξηση της κατανάλωσης φαρμάκων και με την εξέλιξη των τιμών των φαρμακευτικών προϊόντων. Η αύξηση της κατανάλωσης φαρμάκων οφείλεται κυρίως σε κοινωνικο-οικονομικούς και δημογραφικούς παράγοντες και στην αδυναμία ελέγχου της αλυσίδας εφοδιασμού και συνταγογράφησης των φαρμάκων (Κοντοζαμάνης & Κουσουλάκου, 2004).
Πιο συγκεκριμένα, οι λόγοι που παρατηρείται αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης είναι οι εξής:
• Η εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης: Τα επιτεύγματα της ιατρικής επιστήμης τα τελευταία χρόνια έχουν οδηγήσει στην παραγωγή νέων αποτελεσματικότερων φαρμάκων που έχουν συμβάλλει στην εξάλειψη επικίνδυνων ασθενειών, καθώς και στην αντιμετώπιση και τον περιορισμό της εμφάνισης λοιμώξεων τόσο στην κοινότητα όσο και στο περιβάλλον του νοσοκομείου. Επίσης, η ανάπτυξη νέων διαγνωστικών μεθόδων οδήγησε στην έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση πολλών ασθενειών, όπως για παράδειγμα αρκετών μορφών καρκίνου. Η αντιμετώπιση αυτή είχε ως αποτέλεσμα τη χρήση νέων φαρμάκων που είχαν εξειδικευμένη δράση και στοίχιζαν ακριβά.
Επομένως, η φαρμακευτική δαπάνη σημείωσε αύξηση εξαιτίας της αύξησης της κατανάλωσης φαρμάκων και του ποσοστού επιβίωσης των ασθενών (Souliotis &
Leonis 2005).
• Δημογραφικοί παράγοντες: Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων και μια αυξανόμενη γήρανση του πληθυσμού. Η γήρανση αυτή του πληθυσμού οδηγεί σε περαιτέρω αύξηση της κατανάλωσης φαρμάκων, καθώς οι ηλικιωμένοι αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα υγείας λόγω γήρατος και
τους χορηγούνται πολλά φάρμακα (Souliotis & Leonis 2005). Ένα βασικό
χαρακτηριστικό είναι η αυξητική τάση του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο η οποία οφείλεται κυρίως στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης. Πιο συγκεκριμένα, στις χώρες του ΟΟΣΑ το προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση έχει αυξηθεί πάνω από
10 χρόνια μέσα σε διάστημα 45 ετών. Ένας δείκτης που μετρά τις μεταβολές στην ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού είναι ο Δείκτης Εξάρτησης Ηλικιωμένων, ο οποίος μετρά το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 0-14 ετών και ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών προς το σύνολο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού (άτομα ηλικίας 15-64). Ο δείκτης αυτός, παρουσιάζει διαχρονικά αυξητική τάση, δεδομένου ότι αυξάνεται το
προσδόκιμο επιβίωσης και δεν αυξάνονται αντίστοιχα οι γεννήσεις.
Όπως παρατηρούμε στο πιο κάτω διάγραμμα, σε σύγκριση με τις μεγάλες χώρες της Ε.Ε., η Ελλάδα έχει πολύ καλύτερο Δείκτη Εξάρτησης Πληθυσμού ενώ σε σχέση με τις άλλες μεσογειακές χώρες, βρίσκεται στα ίδια περίπου επίπεδα. Ωστόσο αυτό που έχει σημασία είναι ότι περίπου ο μισός πληθυσμός συντηρεί τον υπόλοιπο μισό, με τάση αυτό το ποσοστό να αυξηθεί. (Εικόνα 8).
Εικόνα8: Δείκτης εξάρτησης πληθυσμού από τα φάρμακα.
Πηγή ΟΟΣΑ, 2008
• Επιδημιολογικοί παράγοντες: Εκτός από τη γήρανση του πληθυσμού τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί μακροχρόνιες ασθένειες, όπως καρκίνοι, ψυχικές