ΔΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΣΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ
ρνιή Αλζξσπηζηηθώλ πνπδώλ Μεηαπηπρηαθό Πξόγξακκα πνπδώλ
Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ
ΓΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ:
«Η ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε. Η ρξήζε ησλ έξγσλ πςειήο αηζζεηηθήο αμίαο ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ: Γηδαθηηθή πξνζέγγηζε
ζε εθπαηδεπηηθνύο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο».
«The art in education. The use of artworks of high aesthetic value in adult education. Didactic approach to primary school
teachers».
ΜΠΡΗΚΟΤ ΠΤΡΗΓΟΤΛΑ
ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ: ΑΛΔΞΖ ΚΟΚΚΟ
Κέξθπξα, επηέκβξηνο 2021
2
©ΔΑΠ, 2021
Ζ παξνχζα εξγαζία απνηειεί πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία ηεο θνηηήηξηαο
ππξηδνχιαο Μπξίθνπ πνπ ηελ εθπφλεζε. ην πιαίζην ηεο πνιηηηθήο αλνηθηήο πξφζβαζεο ε ζπγγξαθέαο/ δεκηνπξγφο εθρσξεί ζην ΔΑΠ, κε απνθιεηζηηθή άδεηα ρξήζεο ηνπ δηθαηψκαηνο αλαπαξαγσγήο, πξνζαξκνγήο, δεκφζηνπ δαλεηζκνχ, παξνπζίαζεο ζην θνηλφ θαη ςεθηαθήο δηάρπζήο ηνπο δηεζλψο, ζε ειεθηξνληθή κνξθή θαη ζε νπνηνδήπνηε κέζν, γηα δηδαθηηθνχο θαη εξεπλεηηθνχο ζθνπνχο, άλεπ αληαιιάγκαηνο θαη γηα φιν ην ρξφλν δηάξθεηαο ησλ δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο. Ζ αλνηθηή πξφζβαζε ζην πιήξεο θείκελν γηα κειέηε θαη αλάγλσζε δελ ζεκαίλεη θαζ’ νηνλδήπνηε ηξφπν παξαρψξεζε δηθαησκάησλ δηαλνεηηθήο ηδηνθηεζίαο ηνπ/ηεο ζπγγξαθέα/δεκηνπξγνχ νχηε επηηξέπεη ηελ αλαπαξαγσγή, αλαδεκνζίεπζε, αληηγξαθή, απνζήθεπζε, πψιεζε, εκπνξηθή ρξήζε, κεηάδνζε, δηαλνκή, έθδνζε, εθηέιεζε, «κεηαθφξησζε» (downloading), «αλάξηεζε» (uploading), κεηάθξαζε, ηξνπνπνίεζε κε νπνηνλδήπνηε ηξφπν, ηκεκαηηθά ή πεξηιεπηηθά ηεο εξγαζίαο, ρσξίο ηε ξεηή πξνεγνχκελε έγγξαθε ζπλαίλεζε ηνπ/ηεο ζπγγξαθέα/δεκηνπξγνχ. Ζ ζπγγξαθέαο/δεκηνπξγφο δηαηεξεί ην ζχλνιν ησλ εζηθψλ θαη πεξηνπζηαθψλ ηεο δηθαησκάησλ.
3
«Η ηέρλε ζηελ εθπαίδεπζε. Η ρξήζε ησλ έξγσλ πςειήο αηζζεηηθήο αμίαο ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ: Γηδαθηηθή πξνζέγγηζε
ζε εθπαηδεπηηθνύο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο».
«The art in education. The use of artworks of high aesthetic value in adult education. Didactic approach to primary school
teachers».
ΜΠΡΗΚΟΤ ΠΤΡΗΓΟΤΛΑ
Α΄ Δπηβιέπσλ Καζεγεηήο Β΄ Δπηβιέπνπζα Καζεγήηξηα ΑΛΔΞΖ ΚΟΚΚΟ ΓΔΧΡΓΗΑ ΜΔΓΑ
Κέξθπξα, επηέκβξηνο 2021
4
Δπραξηζηίεο
Με ηελ νινθιήξσζε ηεο δηπισκαηηθήο κνπ εξγαζίαο, ε νπνία εθπνλήζεθε ζην πιαίζην ηεο θνίηεζήο κνπ ζην Μεηαπηπρηαθφ Πξφγξακκα πνπδψλ «Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ» ηεο ρνιήο Αλζξσπηζηηθψλ πνπδψλ ηνπ Διιεληθνχ Αλνηθηνχ Παλεπηζηεκίνπ, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ φζνπο ζπλέβαιιαλ κε νπνηνλδήπνηε ηξφπν ζηελ νινθιήξσζή ηεο.
Πξσηίζησο ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο κνπ πξνο ηνλ Δπηβιέπνληα Καζεγεηή κνπ θ. Κφθθν γηα ηελ ελζάξξπλζε, ηελ ππνζηήξημε, ηηο θαίξηεο ζπκβνπιέο θαη δηνξζψζεηο, ηα εξεζίζκαηα θαη ηηο εξεπλεηηθέο αλαθνξέο πνπ ζπλέβαιαλ θαζνξηζηηθά ζηελ πνξεία θαη νινθιήξσζε ηεο παξνχζαο εξγαζίαο.
Παξάιιεια ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ην ζχλνιν ησλ πκβνχισλ-Καζεγεηψλ ηνπ Πξνγξάκκαηνο γηα ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο θαη ηελ αδηάθνπε αξσγή ηνπο θαζ’
φιε ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ κνπ, ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο ζα ήζεια λα δψζσ ζηνλ θ.
Κνπιανπδίδε χκβνπιν-Καζεγεηή κνπ ζηελ αξρή ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ Πξνγξάκκαηνο, θαζψο ππήξμε πεγή έκπλεπζεο γηα ηελ νινθιήξσζή ηνπ, δίλνληαο κνπ έλα εληειψο δηαθνξεηηθφ πξίζκα πξνζέγγηζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο.
ηε ζπλέρεηα ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ πξνο ηνπ εθπαηδεπηηθνχο ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο πνπ κε κεγάιε ραξά ζπκκεηείραλ ζηελ παξνχζα έξεπλα, δεδνκέλσλ ησλ αληίμνσλ ζπλζεθψλ ιφγσ ηεο έμαξζεο ηεο παλδεκίαο (Covid-19) θαη ηεο εμ απνζηάζεσο δηδαζθαιίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ νξγαληζκψλ.
Σέινο ζα ήζεια λα πσ έλα κεγάιν επραξηζηψ ζηνπο γνλείο κνπ γηα ηελ αδηάθνπε ζηήξημε ηνπο ζην εηεξνρξνληζκέλν ηαμίδη κνπ ζηε κάζεζε, ζηελ αδεξθή κνπ γηα ηελ αγάπε, ηελ πνιχηηκε βνήζεηα θαη ηελ «ψζεζε» θαζ’ φιε ηελ πνξεία ησλ ζπνπδψλ κνπ, θαζψο θαη έλα ηδηαίηεξν επραξηζηψ ζηνλ ζχδπγν θαη ηα παηδηά κνπ γηα ηελ αγφγγπζηε ππνκνλή θαη ηελ πνιχηηκε εζηθή ηνπο ζπκπαξάζηαζε.
5
Πεξίιεςε
Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε δηεξεχλεζε ησλ ζέζεσλ θαη αληηιήςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο Πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο αλαθνξηθά κε ηελ αμηνπνίεζε ηεο ηέρλεο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηδαζθαιία. Παξάιιεια, κέζα απφ ηελ παξνπζίαζε ηεο κεζφδνπ «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Α. Κφθθνπ ζα εξεπλεζεί θαηά πφζν κπνξεί ε κέζνδνο λα εθαξκνζηεί απνηειεζκαηηθά απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη λα εληαρζεί ζηελ καζεζηαθή δηδαζθαιία. Ζ έξεπλα πνπ αθνινπζήζεθε είλαη πνηνηηθή θαη ζπκκεηείραλ ζε απηήλ ηέζζεξηο (4) εθπαηδεπηηθνί ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ηνπ Ννκνχ Κέξθπξαο.
Γηα ηε ζπιινγή θαη επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ σο εξεπλεηηθά εξγαιεία ηα εξσηεκαηνιφγηα, νη εκηδνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο θαη ε παξαηήξεζε. Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ ζπκκεηείραλ είλαη ελ ελεξγεία εθπαηδεπηηθνί ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε θαη ζηηο δχν βαζκίδεο (Νεπηαγσγείν-Γεκνηηθφ) θαη έρνπλ εληάμεη φινη ζηνηρεία ηεο ηέρλεο ζηε δηδαζθαιία ηνπο.
Σα ζηνηρεία ηεο έξεπλαο θαηέδεημαλ ηε ζεηηθή ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζηε ζπζηεκαηηθή θαη κεζνδεπκέλε αμηνπνίεζε ηεο ηέρλεο ζηε δηδαζθαιία θαζψο θαη ηα εκπφδηα-αλαζηαιηηθνχο παξάγνληεο εθαξκνγήο ηεο κεζφδνπ ΜΜΑΗΔ ηνπ Α. Κφθθνπ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο κπνξνχλ κειινληηθά λα αμηνπνηεζνχλ γηα ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ αμηνπνίεζεο ηεο ηέρλεο ζηελ εθπαίδεπζε, ζηε βειηίσζε ηεο εθπαηδεπηηθήο κεζνδνινγίαο θαη λα απνηειέζνπλ έλαπζκα γηα κειινληηθέο έξεπλεο πάλσ ζηε ρξήζε ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο σο εθπαηδεπηηθή ηερληθή ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε.
Λέμεηο-θιεηδηά: Δθπαίδεπζε ελειίθσλ, ηέρλε, θξηηηθφο ζηνραζκφο, επηκφξθσζε, πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο, ΜΜΑΗΔ, εθπαηδεπηηθνί, Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε.
6
Abstract
The object of this work is to investigate the positions and perceptions of primary school teachers regarding the use of art in educational teaching. At the same time, through the presentation of the method "Transformational Learning through Aesthetic Experience" by A. Kokkos, it will be investigated whether the method can be applied effectively by teachers and integrated into learning teaching. The research that was followed is qualitative and was attended by four (4) teachers of Primary Education of the Prefecture of Corfu. Questionnaires, semi-structured interviews and observation were used as research tools for data collection and processing. The teachers who participated are active teachers in Primary Education in both levels (Kindergarten-Elementary) and have all included elements of art in their teaching.
The data of the research demonstrated the positive attitude of the teachers towards the systematic and methodical utilization of the art in teaching as well as the obstacles-inhibiting factors of the application of the MMAE method of A. Kokkos in the educational process. The results of the research can be used in the future for the design and implementation of training programs for the use of art in education, in the improvement of the educational methodology and can be a trigger for future research on the use of aesthetic experience as an educational technique in Primary Education.
Keywords: Adult education, art, critical thinking, training, education programs, MMAE, teachers, Primary Education.
7
πληνκνγξαθίεο
ΑΑΑΑ Αλαζεψξεζε-Απνδνρή-Αλαζεψξεζε ηεο Αιήζεηαο ΜΜΑΗΔ Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο Ο.Ο..Α. Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο Ο.ΔΠ.ΔΚ. Οξγαληζκφο Δπηκφξθσζεο Δθπαηδεπηηθψλ
Σ.Π.Δ. Σερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Δπηθνηλσλίαο
COVID-19 Corona Virus Disease 2019
ESREA European Society for Research on the Education of Adults
UNESCO United Nations Educational Scientific and Cultural Organization
Α.Δ.Η. Αλψηαην Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα
Σ.Δ.Η. Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα
8
«Ζ Σέρλε έρεη ηε δχλακε λα αλνίγεη παξάζπξα ζηνλ θφζκν»
Oldenburg Claes
9
Πίλαθαο πεξηερνκέλσλ
Δπραξηζηίεο
...4Πεξίιεςε
...5Abstract
...6πληνκνγξαθίεο
...7Πεξηερόκελα
...9Καηάινγνο γξαθεκάησλ
...12Δηζαγσγή
...13Α) Θεσξεηηθό κέξνο
...141. Η Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ...14
1.1.Δλλνηνινγηθή πξνζέγγηζε...14
1.2. Παξάγνληεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ...17
1. 2. 1. Ζ έλλνηα ηεο ελειηθηφηεηαο ...17
1. 2. 2. Υαξαθηεξηζηηθά ελήιηθσλ εθπαηδεπνκέλσλ...18
1. 2. 2. ηάζεηο θαη εκπφδηα ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ...20
1. 2. 3. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή ελειίθσλ...21
2. Οη εθπαηδεπηηθνί ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο σο ελήιηθνη εθπαηδεπόκελνη ...22
2. 1. Αξρηθή εθπαίδεπζε θαη επηκνξθσηηθέο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ...23
2. 1. 1. Ζ αξρηθή εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ……...24
2. 1. 2. Ζ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ………...18
2. 2. Ζ ζεκαληηθφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο ησλ δηδαζθφλησλ ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ...25
3. Σέρλε θαη θξηηηθόο ζηνραζκόο ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ...25
3. 1. Κξηηηθφο ζηνραζκφο ...26
3. 2. Ζ ζπκβνιή ηεο ηέρλεο ζηελ αλάπηπμε ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ ...27
4. Η κέζνδνο ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο κέζα από ηελ Αηζζεηηθή Δκπεηξία ηνπ Α. Κόθθνπ ...28
4. 2. Βαζηθέο αξρέο ηεο κεζφδνπ ...28
4. 3. Σα ζηάδηα ηεο κεζφδνπ ...29
10 4. 4. Ζ εμνηθείσζε ησλ δηδαζθφλησλ ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο κε ηα έξγα πςειήο αηζζεηηθήο θαη ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε
κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο ηνπ Α. Κφθθνπ ...30
Β) Δξεπλεηηθό κέξνο
...315. Η έξεπλα...31
5. 1. Δξεπλεηηθφ πιαίζην ...31
5. 2. θνπφο θαη εξεπλεηηθνί ζηφρνη...31
5.3. Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα ...32
5. 4. Δξεπλεηηθή κέζνδνο ………...32
5. 5. Υξνλνδηάγξακκα πινπνίεζεο έξεπλαο ...33
5. 6. Πιεζπζκφο-ζηφρνο ...36
5. 7. Δξεπλεηηθά εξγαιεία ...37
5. 7. 1. Δξσηεκαηνιφγην ………...37
5. 7. 2. πλέληεπμε ………...38
5. 7. 3. Παξαηεξήζεηο ……...40
5. 7. 4. Μεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε ...40
5. 8. Πεξηνξηζκνί ...42
5. 9. Δγθπξφηεηα-αμηνπηζηία ...43
5. 10. Δξεπλεηηθή δηαδηθαζία …...43
6. Παξνπζίαζε Γεδνκέλσλ θαη Δπξεκάησλ...44
6. 1. Υαξαθηεξηζηηθά ζπκκεηερφλησλ………...44
6. 2. Απνηειέζκαηα εξσηεκαηνινγίνπ ………...45
6. 3. Πνηνηηθά απνηειέζκαηα ………...52
6. 3. 1. Απνηειέζκαηα ζπλέληεπμεο ...52
6. 3. 1. 1. Πξψην εξεπλεηηθφ εξψηεκα...52
6. 3. 1. 2. Γεχηεξν εξεπλεηηθφ εξψηεκα...56
6. 3. 2. Απνηειέζκαηα ράξαο Παξαηήξεζεο...60
6. 4. Απνηειέζκαηα ηεο κεζφδνπ Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθή Δκπεηξίαο ηνπ Α. Κφθθνπ (ΜΜΑΗΔ) ...61
7. πκπεξάζκαηα...69
8. Πξνηάζεηο...70
11
9. Βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο ...71
Διιελφγισζζεο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο ……..…...71
Ξελφγισζζεο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο …….…...77
Γηαδηθηπαθέο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο …….…...79
10. Παξαξηήκαηα ...82
Παξάξηεκα Α ……..………...82
Παξάξηεκα Β ………...87
Παξάξηεκα Γ ………...88
Παξάξηεκα Γ …………..………...88
Παξάξηεκα Δ …………..………...101
Παξάξηεκα Σ …………..………...107
12
Καηάινγνο γξαθεκάησλ
Γξάθεκα 1: Φχιν εθπαηδεπηηθψλ Πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ………46 Γξάθεκα 2: Ζιηθία εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο………...……46 Γξάθεκα 3: πνπδέο εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο…………...……..47 Γξάθεκα 4: Σχπνο ζρνιηθήο κνλάδαο εξγαζίαο εθπαηδεπηηθψλ………....……47 Γξάθεκα 5: Έηε δηδαθηηθήο εκπεηξίαο εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζε...48 Γξάθεκα 6: Παξαθνινχζεζε πξνγξάκκαηνο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ………..…….48 Γξάθεκα 7: πλεζέζηεξεο εθπαηδεπηηθέο ηερληθέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ………49 Γξάθεκα 8: πρλφηεξεο κνξθέο ηέρλεο ζηε δηδαζθαιία ησλ εθπαηδεπηηθψλ………49 Γξάθεκα 9: Δθπαίδεπζε γηα ρξήζε ηεο ηέρλεο ζηε δηδαζθαιία………..……..50 Γξάθεκα 10: Αμηνπνίεζε ηεο ηέρλεο ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε………..50 Γξάθεκα 11: εκαληηθφηεηα ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ…...51 Γξάθεκα 12: εκαληηθφηεηα ησλ εηθαζηηθψλ ηερλψλ ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ...51
13
Δηζαγσγή
Ζ παξνχζα έξεπλα εθπνλείηαη ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο Μεηαπηπρηαθψλ
πνπδψλ «Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ» ηνπ Διιεληθνχ Αλνηθηνχ Παλεπηζηεκίνπ.
Δπηρεηξεί λα δηεξεπλήζεη ηηο ζηάζεηο θαη ηηο ζέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο φζνλ αθνξά ηελ αμηνπνίεζε ηεο ηέρλεο θαη ησλ έξγσλ πςειήο αηζζεηηθήο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία.
Μέζα απφ ηε δηαπίζησζε ηεο εμέρνπζαο ζεκαζίαο ηεο ηέρλεο ζηελ αλάπηπμε θξηηηθά ζθεπηφκελσλ αηφκσλ αιιά θαη ηεο ειιηπνχο αμηνπνίεζήο ηεο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, νδεγεζήθακε ζηελ αλάγθε δηεξεχλεζεο ησλ ζέζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ επί ηνπ ζέκαηνο. Παξάιιεια, κε εθαιηήξην ηε δηδαθηηθή κέζνδν πξνζέγγηζεο «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο»
(ΜΜΑΗΔ) ηνπ Α. Κφθθνπ δηεξεπλήζεθε θαηά πφζν απνηειεζκαηηθή ζα κπνξνχζε λα είλαη ε εθαξκνγή ηεο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο Πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζηε καζεζηαθή δηεξγαζία.
Ζ έξεπλα δηαθξίλεηαη ζε δχν κέξε: ην ζεσξεηηθφ θαη ην εξεπλεηηθφ. Σν ζεσξεηηθφ κέξνο απνηειείηαη απφ ηέζζεξα επηκέξνπο θεθάιαηα φπνπ κέζα απφ ηε βηβιηνγξαθηθή αλαδίθεζε θαη κειέηε ηίζεηαη ην απαξαίηεην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο έξεπλαο πνπ αθνινπζεί. Σν ζεσξεηηθφ κέξνο πξνζεγγίδεη ηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ, ηελ αξρηθή εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο Πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ηηο επηκνξθσηηθέο αλάγθεο ηνπο, ηε ζεκαληηθφηεηα ησλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ, ηε ζπκβνιή ηεο ηέρλεο ζηελ αλάπηπμε ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ ζηελ Πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ηελ κέζνδν αμηνπνίεζεο ηεο ηέρλεο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ΜΜΑΗΔ ηνπ Α. Κφθθνπ.
ην εξεπλεηηθφ κέξνο γίλεηαη αλαθνξά ζηα θίλεηξα, ην εξεπλεηηθφ πιαίζην, ην ζθνπφ θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο εξεπλήηξηαο θαη παξαηίζεληαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα.
ηε ζπλέρεηα δίλεηαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο, ν ηξφπνο ζπιινγήο δεδνκέλσλ, ε δεηγκαηνιεςία, νη ζπκκεηέρνληεο ζε απηή, ηα εξεπλεηηθά εξγαιεία, ε αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ απνηειεζκάησλ, νη πεξηνξηζκνί, ε εγθπξφηεηα, ε παξνπζίαζε ησλ δεδνκέλσλ. Σέινο νδεγνχκαζηε ζηε δηεμαγσγή ησλ εξεπλεηηθψλ ζπκπεξαζκάησλ θαη πξνηάζεσλ.
14
Α) Θεσξεηηθό Μέξνο
1 Δθπαίδεπζε ελειίθσλ
«Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ζπλδέεηαη κε ηηο εθάζηνηε ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο ζπλζήθεο» (Βεξγίδεο, Γ., Πξφθνπ, Δ., 2005, ζει.17). Απφ ηα ηέιε ηνπ 19νπ αηψλα ε νηθνλνκηθή παγθνζκηνπνίεζε, ε ηερλνινγηθή αλάπηπμε θαη ε ξαγδαία επηζηεκνληθή εμέιημε θάλεη επηηαθηηθή ηελ αλάγθε εμάιεηςεο ηεο θηψρεηαο θαη ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη πξνζαξκνγήο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζηε λέα «θνηλσλία ηεο γλψζεο» (Βεξγίδεο, Γ., Πξφθνπ, Δ., 2005, ζει.32).
ην παξφλ θεθάιαην γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα πξνζέγγηζεο ηνπ φξνπ ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ, κέζα απφ ηε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε εζηηάδνληαο ζηε ρξήζε ηεο ηέρλεο ζηε δηδαζθαιία. Με γλψκνλα ηελ ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ φξνπ εθπαίδεπζε ελειίθσλ, ζα γίλεη κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηνπο παξάγνληεο πνπ ζπληεινχλ ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ (ραξαθηεξηζηηθά, ζηάζεηο, αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο), θαζψο θαη ζηνλ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηή ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία.
1.1 Δλλνηνινγηθή πξνζέγγηζε
χκθσλα κε ηνλ Jarvis (2004) ε κάζεζε είλαη αηνκηθφ δηθαίσκα ηνπ αλζξψπνπ θαη ε αλάγθε γηα εθπαίδεπζε είλαη ζπζηαηηθφ ηεο αλζξψπηλεο ππφζηαζεο. Δίλαη ε ζπλάξηεζε παξαγφλησλ πξνζσπηθψλ, πνιηηηζκηθψλ θαη θνηλσληθψλ, κία ςπρνινγηθή δηεξγαζία άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ην πεξηβάιινλ ηνπ εθπαηδεπφκελνπ, πνπ δέρεηαη επηξξνέο απφ απηφ (Jarvis, 1987, ζην Κφθθνο, 2005).
Ο Rogers (1999) επηζεκαίλεη φηη ε κάζεζε είλαη κία θπζηθή, άηππε, αδηάθνπε δηεξγαζία κέζα απφ ηελ νπνία ν άλζξσπνο αληαπνθξίλεηαη ζηηο δηαξθψο κεηαβαιιφκελεο απαηηήζεηο πνπ θέξνπλ ζηε δσή ηνπ νη θνηλσληθέο αιιαγέο, νη λέεο επαγγεικαηηθέο ηερληθέο θαη δεμηφηεηεο, θαζψο θαη ηα λέα πξνζσπηθά ηνπ ελδηαθέξνληα θαη επηζπκίεο.
15
χκθσλα πάληα κε ηνλ Rogers (1999) ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ε κάζεζε είλαη πεξηζηαζηαθή κέζα απφ εξεζίζκαηα θαη εκπεηξίεο ηεο δσήο, κέζα απφ ηηο πνιηηηζκηθέο θαη θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο, αιιά θαη απφ ηα εξεζίζκαηα πνπ δέρεηαη θαη αληηιακβάλεηαη σο άηνκν θαη σο κέινο ηεο θπζηθήο δηεξγαζίαο.
Ζ εθπαίδεπζε απφ ηελ άιιε είλαη ε ζρεδηαζκέλε κνξθή κάζεζεο (Wiltshire, ζην Rogers 1977, φπσο αλαθέξεηαη ζην Rogers 1999) πξνυπνζέηεη ζθνπφ, κεζνδνινγία θαη ζρεδηαζκφ πινπνίεζεο, ελψ απαξαίηεηε πξνυπφζεζε απνηειεί ε ζπκκεηνρή δχν κεξψλ, ηνπ εθπαηδεπηή πνπ επηθνξηίδεηαη κε ην ζρεδηαζκφ θαη δηεθπεξαίσζε ησλ πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο θαη ηνπ εθπαηδεπφκελνπ, πνπ είλαη ν ελ δπλάκεη δέθηεο ηεο λέαο γλψζεο. Δίλαη ε ηερλεηή δηαδηθαζία κε νξηζκέλν ζθνπφ, πεδίν γλψζεσλ θαη επηδησθφκελν καζεζηαθφ απνηέιεζκα (UNESCO 1975b, φπσο αλαθέξεηαη ζην Rogers, 1999).
Μεηά ην πέξαο ηνπ Β΄ παγθνζκίνπ πνιέκνπ δηαπηζηψλεηαη φηη ε εθπαίδεπζε δελ πεξηνξίδεηαη ζε κηθξέο νκάδεο πιεζπζκνχ, αιιά είλαη αλαθαίξεην δηθαίσκα φισλ ησλ πνιηηψλ θαζψο θαη φηη δελ απεπζχλεηαη κφλν ζηηο κηθξέο ειηθίεο, αιιά θαη ζηνπο ελειίθνπο, ηδηαηηέξσο ζηηο φιν θαη πην απαηηεηηθέο γλσζηηθέο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ. Έηζη, ην εθπαηδεπηηθφ ελλνηνινγηθφ πιαίζην ηφζν ζηελ Διιάδα φζν θαη ζην εμσηεξηθφ αιιάδεη θαη νδεγείηαη ζηελ θαηεπζπληήξηα θξάζε «εθπαίδεπζε γηα φινπο ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο» (Βεξγίδεο, Γ.- Πξφθνπ Δ., 2005, ζ.23).
Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ έρεη πνιιέο κνξθέο θαη πιαίζηα θαζψο αθνξά δηαθνξεηηθά γλσζηηθά αληηθείκελα θαη εθαξκφδεηαη κε πνηθίιεο κεζφδνπο. Σν πεδίν ηεο είλαη αηέξκνλν θαη πνιπκνξθηθφ θαη ζπλδέεηαη άξξεθηα κε ηηο παγθφζκηεο κεηαβνιέο, ηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο θαη ηε ξεπζηφηεηα ησλ αληηιήςεσλ θαη αμηψλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ (Rogers, 1998). Λφγσ ηεο πνιπκνξθηθήο απηήο δηάζηαζεο ηνπ φξνπ δελ ππάξρεη αθξηβήο πξνζδηνξηζκφο ηεο έλλνηαο ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ. «Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ αθνξά νπνηαδήπνηε καζεζηαθή δξαζηεξηφηεηα ή πξφγξακκα ζθφπηκα ζρεδηαζκέλν απφ θάπνηνλ εθπαηδεπηηθφ θνξέα, γηα λα ηθαλνπνηήζεη νπνηαδήπνηε αλάγθε θαηάξηηζεο ή ελδηαθέξνλ, πνπ ελδέρεηαη λα πξαγκαηνπνηεζεί ζε νπνηνδήπνηε ζηάδην ηεο δσήο ελφο αλζξψπνπ πνπ έρεη ππεξβεί ηελ ειηθία ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο θαη ε θχξηα δξαζηεξηφηεηά ηνπ δελ είλαη πιένλ ε εθπαίδεπζε» (ΟΟΑ, 1977, ζην Rogers, 2002α, ζ.55).
16 Με ηνλ φξν εθπαίδεπζε ελειίθσλ λνείηαη θάζε εθπαηδεπηηθή δηεξγαζία ηππηθήο, άηππεο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ νπνία κεηέρνπλ ελήιηθα άηνκα πξνθεηκέλνπ λα αλαπηχμνπλ ηηο ηθαλφηεηεο ηνπο, λα εκπινπηίζνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο θαη λα βειηηψζνπλ ηα ηππηθά ηνπο πξνζφληα (UNESCO, 1976, ζην Rogers, 2002α). Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ αθνξά «άηνκα πνπ ζεσξνχληαη ελήιηθα απφ ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία αλήθνπλ, αλαπηχζζνπλ ηηο ηθαλφηεηεο ηνπο, εκπινπηίδνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο, βειηηψλνπλ ηα ηερληθά θαη επαγγεικαηηθά ηνπο πξνζφληα … κε ηε δηπιή πξννπηηθή ηεο πιήξνπο πξνζσπηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο ζπκκεηνρήο ζε κία ελαξκνληζκέλε θαη απηνδχλακε θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζηηθή αλάπηπμε» (UNESCO 1976, φπσο αλαθέξεηαη ζην Rogers, 1999).
χκθσλα κε ηνλ Rogers (1999) ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ είλαη ε πξνζσπνθεληξηθή καζεζηαθή δηεξγαζία θαη επηηπγράλεηαη φηαλ ν εθπαηδεπφκελνο κέζα απφ ηηο πξνζσπηθέο ηνπ θηινδνμίεο, επηζπκίεο θαη ζηφρνπο αλαδεηά ν ίδηνο ηε γλψζε. Ο ελήιηθνο καζαίλεη πην απνηειεζκαηηθά κέζα απφ ηελ πξάμε λα επηιχεη πξαθηηθά, θνηλσληθά θαη πξνζσπηθά πξνβιήκαηα θαη εκπιέθεηαη ν ίδηνο ζην ζρεδηαζκφ ηεο εθπαίδεπζεο. Σνλίδεηαη ε αλαγθαηφηεηα λα κπνξεί ν εθπαηδεπφκελνο λα απηνπξνζδηνξίδεηαη, λα απηναμηνινγείηαη θαη λα θάλεη απηνθξηηηθή κέζα απφ ηελ σξηκφηεηα πνπ δίλεη «ε αλεμαξηεζία ηνπ πλεχκαηνο, ε δεκηνπξγηθφηεηα θαη ε εκπηζηνζχλε ζηνλ εαπηφ καο» (Κφθθνο, 2008, ζ.54).
Ο Mezirow (2007) ππνγξακκίδεη φηη βαζηθή πξνυπφζεζε ελεξγνπνίεζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηεξγαζίαο είλαη ν επαλαπξνζδηνξηζκφο ησλ ζέζεσλ, ζηάζεσλ θαη αληηιήςεσλ ηνπ ελήιηθα. Ζ θαηαλφεζε ησλ εζθαικέλσλ ηξφπσλ πνπ πξάηηνπκε, πνπ αληηκεησπίδνπκε ηελ πξαγκαηηθφηεηα νδεγεί ζηελ αλαζεψξεζε ζηξεβιψλ παξαδνρψλ κέζα απφ «ηε δηεξγαζία ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ πνπ είλαη ε πην ζεκαληηθή εκπεηξία κάζεζεο ζηελ ελήιηθε δσή» (Κφθθνο, 2008, ζ.76).
Ο Jarvis (2006) αληηιακβάλεηαη φηη θπξίαξρν δήηεκα ζηελ εθπαίδεπζε ελειίθσλ είλαη ε ελεξγή ζπκκεηνρή ησλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηε κάζεζε θαη ε θξηηηθή απνηίκεζε θαη επεμεξγαζία ησλ εκπεηξηψλ πνπ έρνπλ απνθνκίζεη σο ελεξγά κέιε ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ αιιαγψλ. Δπηζεκαίλεη φηη «ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ είλαη κία αλζξσπηζηηθή δηεξγαζία» (Κφθθνο, 2008, ζ.82) θαη «ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο αλζξψπηλεο ππφζηαζεο» (Κφθθνο, 2008, ζ.79), γεγνλφο πνπ κέζα απφ ηελ
17 ζπκκεηνρηθή εθπαηδεπηηθή δηεξγαζία νδεγεί ζηνλ απηνπξνζδηνξηζκφ θαη έρεη σο απνηέιεζκα ηε γλψζε.
1.2 Παξάγνληεο απνηειεζκαηηθόηεηαο 1.2.1 Η έλλνηα ηεο ελειηθηόηεηαο
Ο κεηαζρεκαηηζκφο ζηξεβιψλ αληηιήςεσλ θαη παξαδνρψλ (Mezirow, 2007) θαη ε κεηάβαζε ζηνλ απηνθαζνξηζκέλν λνπ (Kegan, 2007) είλαη δηεξγαζίεο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ελήιηθεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ (Υξήζηνπ, 2020). Ζ ελήιηθε θαηάζηαζε «ππνδειψλεη θάπνην βαζκφ απηνλνκίαο, ππεχζπλε ιήςε απνθάζεσλ, εθνχζηα θαη φρη αθνχζηα ζπκπεξηθνξά» (Rogers, 1999, ζ.62). χκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή (2008) «ελήιηθαο είλαη θάζε άηνκν ειηθίαο 16 εηψλ θαη άλσ πνπ έρεη νινθιεξψζεη ην αξρηθφ ζχζηεκα εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο» (Ησάλλνπ, 2014).
Ζ έλλνηα ηεο ελειηθηφηεηαο, φκσο, δελ ζπλδέεηαη άκεζα κφλν κε ηελ ειηθία ηνπ αηφκνπ αιιά ζρεηίδεηαη θαη κε άιινπο παξάγνληεο. Ο φξνο επηδέρεηαη κία ζεηξά απφ δηαθνξεηηθέο εξκελείεο ζπλδπαζηηθά κε ηελ ειηθία ηνπ αηφκνπ, ηελ επνρή ηνπ, ην πνιηηηζκηθφ θαη θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ (Brookfield, 1986· Rogers, 1999·
Merriam & Cafarella, 1999). Έηζη πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξηζηεί ε θαηάζηαζε ηεο ελειηθηφηεηαο ελφο αηφκνπ θαη λα θαηαλνήζνπκε ηνλ ηξφπν αλάπηπμεο, ζα πξέπεη λα εμεηάζνπκε ηα απνηειέζκαηα ηεζζάξσλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ αλάπηπμήο ηνπ (Merriam, Cafarella & Baumgartner, 2007), α) ησλ βηνινγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ, δειαδή ην ζχλνιν ησλ θπζηθψλ, ειηθηαθψλ ζηνηρείσλ αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, β) ησλ ςπρνινγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ, ησλ πλεπκαηηθψλ, ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ελδνπξνζσπηθψλ ζηνηρείσλ πνπ έρεη αλαπηχμεη, γ) ησλ θνηλσληθν-πνιηηηζκηθψλ ηνπ ραξαθηεξηζηηθψλ, δειαδή ην ζχλνιν ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ ζηνηρείσλ πνπ νξίδνπλ ην πεξηβάιινλ, ηνπο θαλφλεο θαη ηνπο ξφινπο πνπ αλαπηχζζεη ην άηνκν θαη δ) ηνλ ζπλδπαζκφ δχν ή πεξηζζφηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ πξνζδηνξηζκνχ, κηα πην νιηζηηθή νπηηθή (Υξήζηνπ, 2020).
Ζ ελειηθηφηεηα είλαη ην ζηάδην ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ πνπ απνθηά ηε θπζηθή σξηκφηεηα λα δηαρεηξίδεηαη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη απνθηά ξφινπο ελειίθσλ πνπ ηνπ δίλνπλ «κεγαιχηεξε δπλαηφηεηα λα θάλεη δηθέο ηνπ επηινγέο» (Tight, 2002, ζ.15).
18
χκθσλα κε ηνλ Knowles (1998) ελήιηθαο γίλεηαη ην άηνκν πνπ θζάλεη ζηελ απηναληίιεςε, φηαλ είλαη ππεχζπλν γηα ηε δσή ηνπ θαη αξρίδεη λα απηνπξνζδηνξίδεηαη. Ο ελήιηθαο θέξεη ζπγθεθξηκέλα ζηνηρεία πνπ είλαη απφξξνηα ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ θαη ησλ ζπζζσξεπκέλσλ εκπεηξηψλ ηνπ (Rogers, 1999), πνπ δελ ζπλαξηψληαη απφιπηα απφ ηελ ειηθία ηνπ.
Έηζη θαζψο ε ελειηθηφηεηα ηνπ αηφκνπ δηαθξίλεηαη απφ ηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα απηνπξνζδηνξίδεηαη, ηελ θξίζε ηνπ, ηελ σξηκφηεηα λα παίξλεη απνθάζεηο γηα ηε δσή ηνπ θαη ηελ πξνζσπηθή θαη θνηλσληθή ηνπ αλάπηπμε (Υξήζηνπ, 2020), ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηε δηακφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ κπνξνχλ λα παξαθνινπζήζνπλ νη ελήιηθεο. χκθσλα πάληα κε ηνλ Rogers (1999) ηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ελειίθσλ έρνπλ σο ζηφρν ηελ αλάπηπμε ησλ γλψζεσλ ηνπ αηφκνπ, ηελ αμηνπνίεζε ηθαλνηήησλ, ηελ θαιιηέξγεηα ηεο απηνπεπνίζεζεο θαη ηελ ελζάξξπλζε ησλ πξνζσπηθψλ ηνπ θηινδνμηψλ. Οη παξάκεηξνη ελειηθηφηεηαο πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε απφ ηνπο ζρεδηαζηέο πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο ελειίθσλ θαζψο κέζσ απηψλ κπνξνχλ λα πξνζεγγίζνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, λα επηηχρνπλ ηελ ελεξγή ζπκκεηνρή ηνπο θαη λα εληνπίζνπλ πηζαλά εκπφδηα, πνπ δπζρεξαίλνπλ ηελ εθπαίδεπζή ηνπο.
1.2.2 Χαξαθηεξηζηηθά ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ
«Ζ έλλνηα ηεο κάζεζεο εκπεξηέρεη ην θίλεηξν, ην ζπλαίζζεκα θαη ηε βνχιεζε»
(Illeris, 2015, ζ.48). Ζ εθπαίδεπζε ελειίθσλ απεπζχλεηαη ζε έλα επξχ θάζκα εθπαηδεπνκέλσλ κε νξηζκέλνπο θάζε θνξά ζηφρνπο θαη αλάγθεο. Έλα θνηλφ κε δηακνξθσκέλε θξίζε, ελδηαθέξνληα θαη επηζπκίεο, κε κεγάιε ή κηθξή εκπεηξία θαη αληίιεςε ζηε γλψζε, δηαθνξεηηθψλ θχισλ θαη ειηθηψλ, κε άιιν πνιηηηζκηθφ θαη θνηλσληθφ ππφβαζξν, κε αλφκνηεο εξγαζηαθέο θαη πξνζσπηθέο αλάγθεο (Rogers, 1999). Έηζη ε εθπαίδεπζε ελειίθσλ εμαξηάηαη απφ ηηο εκπεηξίεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ κέζσ ησλ νπνίσλ πξνβάιινληαη νη αλάγθεο ηνπο, ηα ελδηαθέξνληα θαη νη πξνβιεκαηηζκνί ηνπο, εγείξεηαη ην ελδηαθέξνλ θαη δηαζθαιίδνληαη ε ελεξγή ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη ηα επηζπκεηά καζεζηαθά απνηειέζκαηα.
19 Οη ελήιηθεο εθπαηδεπφκελνη δηαθξίλνληαη απφ κηα ζεηξά ηδηαηηέξσλ ζηνηρείσλ- ραξαθηεξηζηηθψλ φπσο:
1. Ζ παγησκέλε ζέζε ηνπο ζηνλ ηξφπν εθκάζεζεο, θαζψο έρνπλ ελζηεξληζηεί δηθνχο ηνπο ηξφπνπο εθπαίδεπζεο κέζα απφ έλα επξχ θάζκα εκπεηξηψλ θαη ηηο δηακνξθσκέλεο δεμηφηεηέο ηνπο πνπ επηδξνχλ ζηε γλψζε (Rogers, 1999).
2. Θέινπλ λα αληηκεησπίδνληαη σο ελεξγά κέιε ηεο εθπαηδεπηηθήο νκάδαο θαη λα κεηέρνπλ ελεξγά ζηε κάζεζε (Κφθθνο, 2008).
3. Ζ εθπαίδεπζή ηνπο ζπλδέεηαη άξξεθηα κε ην ελδηαθέξνλ θαη ηηο επηζπκίεο ηνπο, έρεη θαζνξηζκέλν ζηφρν θαη ζθνπφ, επηδηψθεη ζηνρεπκέλεο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο, πξνθεηκέλνπ λα ηθαλνπνηεζνχλ νη πξνζσπηθνί, επαγγεικαηηθνί ή θνηλσληθνί ζηφρνη ησλ εθπαηδεπνκέλσλ (Κφθθνο, 2008).
4. Έρνπλ θαηαζηαιαγκέλε θξίζε κέζα απφ ξφινπο ηεο ελειηθηφηεηάο ηνπο θαη θέξνπλ δηθφ ηνπο ζχλνιν ζέζεσλ θαη εκπεηξηψλ (Rogers, 1999).
5. πλερψο εμειίζζνληαη (Rogers, 1999).
6. Χο απφξξνηα ησλ παξαπάλσ, επηιέγνπλ ηε βησκαηηθή εθπαίδεπζε (Κφθθνο, 2008).
7. Αληηκεησπίδνπλ εκπφδηα πνπ δπζρεξαίλνπλ ηελ εθπαίδεπζε ηνπο (Rogers, 1999).
Καηά ζπλέπεηα κε γλψκνλα ηα αλσηέξσ ραξαθηεξηζηηθά ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ηνπ πιεζπζκνχ-ζηφρνπ, δεκηνπξγείηαη ην πιαίζην αλαθνξάο θαη ε κεζνδνινγία πινπνίεζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ (Καξαιήο, 2005). Παξάιιεια, ζηα πιαίζηα δεκηνπξγίαο πην ζηνρεπκέλσλ πξνγξακκάησλ, ηα ζηνηρεία απηά ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ εμεηάδνληαη ζε ζπλάξηεζε κε ηα εκπφδηα πνπ δπζρεξαίλνπλ ηελ εθπαίδεπζε ηνπο θαη απνηεινχλ «ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηε ράξαμε θαη ηελ άζθεζε λέσλ πνιηηηθψλ θαη κέηξσλ αληηκεηψπηζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο δηαξξνήο» (Βεξγίδεο, Εάγθνο, θ.α., 2013, ζ.17).
20 1.2.3 ηάζεηο θαη εκπόδηα ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ
χκθσλα κε ηνλ Κφθθν (2005α) ηα εκπφδηα πνπ δπζρεξαίλνπλ ηελ εθπαηδεπηηθή δηεξγαζία απνξξένπλ απφ εζσηεξηθνχο θαη εμσηεξηθνχο παξάγνληεο, δειαδή ζηα πξνβιήκαηα, πνπ νθείινληαη ζε πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπκκεηερφλησλ θαη ζε εθείλα, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα ίδηα ηα πξνγξάκκαηα, ην πιαίζην, ηελ νξγάλσζε θαη ηελ πινπνίεζή ηνπο. Οη εζσηεξηθνί πξνβιεκαηηζκνί είλαη νη θπξηφηεξνη αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο ησλ ελειίθσλ εθπαηδεπνκέλσλ ζηε καζεζηαθή δηεξγαζία (Κφθθνο, 2005β).
χκθσλα πάληα κε ηνλ Κφθθν (2005) ν πξψηνο θαη πιένλ ζεκαληηθφο αλαζηαιηηθφο παξάγνληαο γηα ηε ζπκκεηνρή ζηε καζεζηαθή δηεξγαζία είλαη ηα εκπφδηα, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ήδε θεθηεκέλε γλψζε θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ. Ο ελήιηθαο εθπαηδεπφκελνο έρεη δηακνξθσκέλν θφζκν γλψζεσλ, ηθαλνηήησλ, αληηιήςεσλ θαη θαηαζηαιαγκέλε θξίζε, απφξξνηα ηνπ ρξφλνπ θαη ησλ εκπεηξηψλ ηνπ. «Ζ ζπλαηζζεκαηηθή επέλδπζε» (Rogers, 1999, ζ.277) ηνλ σζεί ζηελ ζζελαξή ππεξάζπηζε ησλ γλψζεσλ, ζηάζεσλ θαη ζέζεσλ πνπ έρεη θαηαθηήζεη. Ζ ελεξγνπνίεζε ησλ κεραληζκψλ άκπλαο ηνπ αηφκνπ κπξνζηά ζε θάζε λέα γλψζε, πνπ ηνλ θέξλεη αληηκέησπν κε αξρέο θαη αμίεο ηνπ παξειζφληνο, εκπνδίδεη ηελ φπνηα δηαδηθαζία επαλαπξνζδηνξηζκνχ θαη αιιαγήο (Κφθθνο, 2005).
Άιινη αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο είλαη εθείλνη πνπ πξνθχπηνπλ απφ ςπρνινγηθά αίηηα (Κφθθνο, 2005). Σν άγρνο, ε έιιεηςε απηνπεπνίζεζεο, ε επίθξηζε ησλ πξνζπαζεηψλ εληζρχνπλ ηνπο θφβνπο θαη ελεξγνπνηνχλ ηνπο κεραληζκνχο ηεο ςπρνινγηθήο άκπλαο ηνπ ελήιηθα εθπαηδεπφκελνπ (Rogers, 1999). Έηζη «έλαο κεγάινο αξηζκφο ελειίθσλ θνβάηαη λα μαλαξρίζεη λα εθπαηδεχεηαη, επεηδή δελ αηζζάλεηαη ηε βεβαηφηεηα φηη ζα θαηνξζψζεη λα αληαπεμέιζεη» (Κφθθνο, 2005, ζ.104).
Δπηπξφζζεηα, έλα ζεκαληηθφ αλαζηαιηηθφ παξάγνληα απνηειεί θαη ην θφζηνο ζπκκεηνρήο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ηδηαηηέξσο ζηηο πιεζπζκηαθέο νκάδεο φπσο ησλ αλέξγσλ θαη ησλ κηθξφηεξσλ ζε ειηθία κε ρακειφ εηζφδεκα (Καξαιήο, 2013). Δλψ, ηέινο, ζηνλ ηνκέα ησλ εμσηεξηθψλ παξαγφλησλ ππνγξακκίδεηαη ε ζεκαληηθφηεηα ησλ ζσζηά νξγαλσκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε φια ηα επίπεδα θαη ησλ δηαθξηηψλ ζηφρσλ ηνπ πξνγξάκκαηνο πξνθεηκέλνπ λα θαιπθζνχλ νη πξαγκαηηθέο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ (Κφθθνο, 2005).
21 Οη αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο, εζσηεξηθνί θαη εμσηεξηθνί, ρξήδνπλ ηδηαίηεξεο αληηκεηψπηζεο θαη δηεξγαζίαο, ηφζν απφ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηή φζν θαη ηνπ εθπαηδεπφκελνπ, θαζψο είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλνη κε ηελ απνρή θαη ηελ παξαίηεζε ησλ εθπαηδεπνκέλσλ απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία.
1.2.4 Ο ξόινο ηνπ εθπαηδεπηή ελειίθσλ
Όπσο γίλεηαη ινηπφλ αληηιεπηφ ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή ελειίθσλ είλαη έλαο πνιπκνξθηθφο ξφινο πνπ είλαη πάληα εμαξηψκελνο απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ηεο νκάδαο ηνπ θαη θξίζηκνο γηα ηελ εμέιημε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο κάζεζεο. χκθσλα κε ηνλ Rogers (1999) ν εθπαηδεπηήο ελειίθσλ είλαη ην ζεκαληηθφηεξν κέινο κέζα ζηε καζεζηαθή νκάδα. Δίλαη ν γλψζηεο ελφο πνιχπιεπξνπ αληηθεηκέλνπ, πνπ νθείιεη λα γλσξίδεη, ρσξίο λα είλαη ζηελ πιενλεθηηθή ζέζε ηνπ δαζθάινπ, θαζψο ζπρλά δελ θαζνξίδεη νχηε ην αληηθείκελν δηδαζθαιίαο (Shor, 1993) αιιά νχηε θαη ηνλ ηξφπν εμέιημήο ηεο. Γεγνλφο πνπ «ζπλεπάγεηαη φηη ζηελ επηινγή εθπαηδεπηψλ ελειίθσλ νη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο κπνξεί λα είλαη πην ζεκαληηθέο απ’ ηελ εμεηδίθεπζε ζην καζεζηαθφ πεδίν» (Rogers, 1999, ζ.234). Ο εθπαηδεπηήο ελειίθσλ ζχκθσλα πάληα κε ηνλ Rogers (1999) είλαη ν αξρεγφο ηεο νκάδαο θαη κέινο ηεο, ν εκςπρσηήο ηεο νκάδαο, αμηνινγεηήο θαη ε «απζεληία» (Rogers, 1999, ζ.232) γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο εθπαηδεπνκέλνπο.
Οη Knowles, Holton, & Swanson, (1998) ηνλ ραξαθηεξίδνπλ σο ζπληνληζηή ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη νδεγφ ζηελ γλψζε κέζα απφ ηελ δηάγλσζε ησλ αλαγθψλ ησλ εθπαηδεπνκέλσλ. Δλψ ν Freire (2006) επηζεκαίλεη φηη πξέπεη λα είλαη βνεζφο-επηκνξθσηήο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηεξγαζία θαη φρη λα θαζνδεγεί. «Ο ξφινο ηνπ δαζθάινπ είλαη λα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο λα θαηαλνήζνπλ θξηηηθά ηελ πξαγκαηηθφηεηα» (Μάλζνπ, 2007, ζ.24).
Ο Jarvis (2006) δίλεη δεθαεπηά επηκέξνπο ξφινπο ζηνλ εθπαηδεπηή ελειίθσλ ραξαθηεξίδνληάο ηνλ πξψηα απφ φια δηεπθνιπληή (Jarvis, 2006, ζ.71) ηεο καζεζηαθήο δηεξγαζίαο κέζα απφ ηελ νπνία ζα νδεγεζεί ν εθπαηδεπηήο ζηε γλψζε. Ο εθπαηδεπηήο ελειίθσλ «δξα σο δηαπνιηηηζκηθφο δηακεζνιαβεηήο (cultural mediator) θαη γλσξίδεη ηερληθέο δηαρείξηζεο ζπγθξνχζεσλ» (Εψληνπ, Υ. 2010. ζ.10). Πξέπεη λα ραξαθηεξίδεηαη απφ επειημία πξνθεηκέλνπ λα θαιχςεη φιεο ηηο αλαδπφκελεο αλάγθεο
22 ηεο νκάδαο ηνπ θαη λα δεκηνπξγεί θιίκα ηζφηεηαο ησλ κειψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηεξγαζία (Βιαρνχηζηθνπ, 1988, ζην Λεπζεξηψηνπ, Παπιή-Κνξξέ, 2014).
Ο θπξηφηεξνο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή ελειίθσλ είλαη απηφο ηνπ εκςπρσηή, θαζψο απφ ηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα επηθνηλσλήζεη κε ηελ εθπαηδεπφκελε νκάδα αιιά θαη αηνκηθά κε θάζε εθπαηδεπφκελν ζπκβάιιεη ζηε δηακφξθσζε ησλ ζρέζεσλ, ππνθηλεί ηε καζεζηαθή δηεξγαζία θαη νηθνδνκεί ην ζπκβφιαην κάζεζεο αλάκεζα ζηνλ εθπαηδεπηή θαη ηνλ εθπαηδεπφκελν (Κφθθνο, Ληνλαξάθεο, 1998).
χκθσλα κε ηνλ Mezirow πάιη ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή είλαη εμέρνπζαο ζεκαζίαο «εθπαηδεπηήο θαη εθπαηδεπφκελνη θάζνληαη ζε έλα ηξαπέδη θαη νπζηαζηηθά δηαπξαγκαηεχνληαη ηνπο ζηφρνπο θαη ηε δηαδηθαζία, ρσξίο ν εθπαηδεπηήο λα επηβάιεη ηε ζέζε ηνπ ή ηε ζέιεζή ηνπ» (Παπιάθεο, 2019, ζ.191). Ζ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία είλαη έλαο ρψξνο πνιπεπίπεδνο θαη πνιπκνξθηθφο πνπ ελαιιάζζεηαη θαη αλαπηχζζεηαη θαζεκεξηλά πξνο λέεο θαηεπζχλζεηο άκεζα ζπλαξηψκελεο κε ηηο αλάγθεο ηεο θνηλσλίαο, ηεο νηθνλνκίαο, ηνπ πνιηηηζκνχ θαη θαη’ επέθηαζε ησλ αλαγθψλ πνπ έρνπλ νη εθπαηδεπφκελνη. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηή είλαη λα ελδηαθέξεηαη γηα ηνπο εθπαηδεπνκέλνπο, λα επηθνηλσλεί καδί ηνπο, λα ζπληνλίδεη ηε καζεζηαθή δηεξγαζία, λα εθαξκφδεη κε επειημία ηηο εθπαηδεπηηθέο ηερληθέο, λα γλσξίδεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ θαη λα κπνξεί λα απηναμηνινγείηαη (Καξαιήο, Κφθθνο, θ.α. 2005).
ε απηφ ην ρψξν ν εθπαηδεπηήο νθείιεη λα είλαη αξσγφο θαη ππνθηλεηήο ηεο καζεζηαθήο δηεξγαζίαο γηα φινπο ηνπο ελ δπλάκεη εθπαηδεπνκέλνπο, είλαη απηφο «πνπ ζπλεηζθέξεη ζηελ αλάπηπμε ελφο θιίκαηνο εκπηζηνζχλεο θαη πξνψζεζεο ηεο ζπκκεηνρήο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ» (Καξαιήο, 2005, ζ.72).
2 Οη εθπαηδεπηηθνί ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο σο ελήιηθνη εθπαηδεπόκελνη
Αληηθείκελν ηνπ παξφληνο θεθαιαίνπ είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη νη εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ησλ δηδαζθφλησλ ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο. Αξρηθά πξνζεγγίδεηαη ε έλλνηα ηεο ελειηθηφηεηαο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο. Καηφπηλ αλαθεξφκαζηε ζηελ αξρηθή εθπαίδεπζε θαη ηηο επηκνξθσηηθέο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. ηε ζπλέρεηα εζηηάδνπκε ζηελ ζεκαληηθφηεηα ησλ
23 πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο γηα ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμή ηνπο αιιά θαη γηα ηε βειηίσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ-δηδαθηηθνχ ηνπο έξγνπ.
2.1 Αξρηθή εθπαίδεπζε θαη επηκνξθσηηθέο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο
«Ζ εθπαίδεπζε απνηειεί ηε ζεκειηψδε βάζε πάλσ ζηελ νπνία ζηεξίδεηαη ην πνιηηηζηηθφ, θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ νηθνδφκεκα θάζε θξάηνπο» (Σαΐηεο, Γάξξα, Ψάξξε, 1996, ζ.126). ηε ζχγρξνλε θνηλσλία νη εθπαηδεπηηθνί θαινχληαη λα αληαπεμέιζνπλ θαζεκεξηλά ζε φιν θαη κεγαιχηεξεο απαηηήζεηο. Οη θνηλσληθέο θαη εξγαζηαθέο εμειίμεηο νδεγνχλ ζηελ αχμεζε ηεο γλψζεοθαη ζηελ αλάγθε πξνζζήθεο θαηλνηφκσλ κεηαξξπζκίζεσλ ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο.
ηφρνο ηεο παηδαγσγηθήο θαηάξηηζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηηο ζεκεξηλέο θνηλσλίεο είλαη ε δεκηνπξγία επαγγεικαηηψλ κε πην αλεπηπγκέλε ζηνραζηηθή θξίζε, ηθαλφηεηα λα ζπλζέηνπλ θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζε ζπιινγηθέο δξάζεηο θαζψο θαη λα αμηνπνηνχλ ηηο δεμηφηεηεο θαη εκπεηξίεο ηνπο κέζα ζηε δηδαζθαιία, ε δεκηνπξγία δειαδή αλαζηνραδφκελσλ εθπαηδεπηηθψλ κε ζθνπφ ηε βειηίσζε ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ ζπλφινπ ησλ καζεηψλ (Schnellert θ.ά., 2008).
2.1.1 Η αξρηθή εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ
Όζνλ αθνξά ηηο ζπνπδέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε πξνπηπρηαθφ επίπεδν ζηα ειιεληθά παλεπηζηήκηα, ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθψλ εξεπλψλ αλέδεημαλ ηελ ειιηπή δηδαζθαιία θαηάιιεισλ βησκαηηθψλ ηερληθψλ θαη ηελ πεξηνξηζκέλε ρξήζε ηνπο ζηελ καζεζηαθή δηαδηθαζία (Κφθθνο & Παπιάθεο, 2014), ελψ νη δηδαθηηθέο πξαθηηθέο πνπ θαηά θφξνλ πηνζεηνχληαη είλαη νη δαζθαινθεληξηθέο (Rotidi & Karalis, 2014).
Παξάιιεια κέζα απφ ζρεηηθέο έξεπλεο αλαδείρζεθαλ ζέκαηα πνπ πξνέθπςαλ θαηά ηελ εθηέιεζε ηεο πξαθηηθήο άζθεζεο ησλ θνηηεηψλ ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ ησλ παλεπηζηεκηαθψλ ηδξπκάησλ αλαθνξηθά ζηελ εθαξκνγή ησλ πξαθηηθψλ, ζηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζή ηνπο, ζηε δηαρείξηζε ηνπ ρξφλνπ θαη ηε ζπλεξγαζία (Υξήζηνπ, 2020).
Οη κειινληηθνί εθπαηδεπηηθνί θαινχληαη λα θαιιηεξγήζνπλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνπηπρηαθήο παλεπηζηεκηαθήο ηνπο εθπαίδεπζεο πξαθηηθέο ηθαλφηεηεο
24 θαηάιιειεο ψζηε λα αμηνπνηεζνχλ ζηελ κειινληηθή ηνπο δηδαζθαιία (Ράηθνπ, 2013), ππνζηεξίδνληαο ην εθπαηδεπηηθφ θαη δηδαθηηθφ ηνπο έξγν, ρσξίο σζηφζν λα εθπαηδεχνληαη αλαιφγσο.
Καηφπηλ απηνχ γίλεηαη αληηιεπηφ φηη θξίλεηαη αλαγθαία ε ζπζηεκαηηθή θαιιηέξγεηα ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ ησλ κειινληηθψλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ ελίζρπζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηδαζθαιίαο, γεγνλφο πνπ επηηπγράλεηαη κέζσ πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο πεξηζζφηεξν ελεξγεηηθψλ ζηα παλεπηζηήκηα (Karalis, Kampeza & Raikou, 2017).
Ζ αλαδήηεζε ελαιιαθηηθψλ ηξφπσλ εθπαίδεπζεο θαη δηδαζθαιίαο, έρνληαο σο ζηφρν ηελ «αχμεζε ησλ ηθαλνηήησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ παηδαγσγηθνχ έξγνπ» (αΐηεο, Γάξξα, Φάξξε, 1996, ζ.137), ηελ θαιιηέξγεηα ελεξγψλ ηθαλνηήησλ θαη ηελ απφθηεζε ρεηξαθεηεκέλνπ ηξφπνπ ζθέςεο, νδεγνχλ ζηελ πξνζέγγηζε ησλ επηκνξθσηηθψλ αλαγθψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ.
2.1.2 Οη επηκνξθσηηθέο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ
Σα ηειεπηαία ρξφληα πξαγκαηνπνηήζεθαλ πνιιέο έξεπλεο πξνο δηεξεχλεζε ησλ επηκνξθσηηθψλ αλαγθψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηα απνηειέζκαηα ηνπο αλέδεημαλ ζέκαηα φπσο ηεο ζπλεξγαζίαο ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ νηθνγέλεηα, ηεο ςπρνινγίαο θαη ηεο δηδαθηηθήο κεζνδνινγίαο (Παπαλανχκ, 2003). εκαληηθά ήηαλ θαη ηα απνηειέζκαηα παξφκνησλ εξεπλψλ κέζα απφ ηηο νπνίεο αλαδείρζεθαλ ηα πξνβιήκαηα ησλ λενδηνξηζκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ θαη νη αλάγθεο ηνπο γηα επηκφξθσζε πάλσ ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο, ηηο απνθιίλνπζεο ζπκπεξηθνξέο καζεηψλ θαη ηελ νξγάλσζε ηεο ζρνιηθήο ηάμεο (Βεξγίδεο, θ.α., 2010).
Παξάιιεια έξεπλεο αλέδεημαλ ηε δηάζεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα επηκφξθσζε θαη ηελ αλαδήηεζε δηαθνξεηηθψλ ηξφπσλ πξνζέγγηζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηδαζθαιίαο κέζα απφ κεζφδνπο πνπ παξεθθιίλνπλ απφ ηελ ηππνπνηεκέλε δαζθαινθεληξηθή δηδαζθαιία (Euricon, Δ.Π.Δ., 2007). Γεγνλφο πνπ έρνπλ θαηαδείμεη θαη αλάινγεο ζηαηηζηηθέο κειέηεο (Νηίιηνπ & Κνπηνχδεο, 2011· Σζνχηζα &
Κεδξάθα, 2013· θ.α. ) αλαθνξηθά κε ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε δηάθνξεο επηκνξθσηηθέο δξάζεηο θπξίσο γηα ηε ρξήζε θαη αμηνπνίεζε ησλ Σ.Π.Δ. ηδηαίηεξα σθέιηκσλ φπσο
25 θαηαδεηθλχνπλ νη ίδηνη νη εθπαηδεπηηθνί, σο πξνο ηελ αμηνπνίεζή ηνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία.
2.2 Η ζεκαληηθόηεηα ησλ πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ
χκθσλα κε ηνλ Jarvis (2006) έλα επκεηάβιεην θνηλσληθν-πνιηηηζκηθφ, ηερλνινγηθφ θαη νηθνλνκηθφ πιαίζην θέξεη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο ζπλερνχο αιιαγήο θαη πξνζαξκνγήο ζηα λέα δεδνκέλα, ηεο δηα βίνπ κάζεζεο θαη ηεο θαιιηέξγεηαο- αλάπηπμεο λέσλ ηθαλνηήησλ. Ζ πξνζαξκνγή ζηα λέα δεδνκέλα αθνξά πξνθαλψο θαη ηελ εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ.
Ο λένο ζχλζεηνο ξφινο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πεξηιακβάλεη ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ πνπ αθνξνχλ ζηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ, ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη ηελ αμηνπνίεζή ηνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ηε δηακφξθσζε ελφο πνιππνιηηηζκηθνχ θαη δηαδξαζηηθνχ πιαηζίνπ δηδαζθαιίαο πξνθεηκέλνπ λα κπνξεί λα αληαπνθξηζεί καζεηήο θαη δάζθαινο ζηηο αλάγθεο ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο.
Έηζη νη εθπαηδεπηηθνί θαινχληαη λα αληαπνθξηζνχλ ζηα απμεκέλα θαζήθνληά ηνπο, αθελφο δηνξζψλνληαο ιαλζαζκέλεο πξαθηηθέο ηεο πξψηκεο εθπαίδεπζή ηνπο, θαη αθεηέξνπ πηνζεηψληαο θαηλνηφκεο πξαθηηθέο (Υξήζηνπ, 2020). Ζ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε θξίλεηαη ινηπφλ φρη απιά επηζπκεηή αιιά αλαγθαία. Έλα πξφγξακκα επηκνξθσηηθφ ζα έπξεπε λα αθνξά κφλν γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο ή ζα έπξεπε λα ζηνρεχεη ζηε δηακφξθσζε νινθιεξσκέλσλ πξνζσπηθνηήησλ, καζεηψλ πνπ ζα εμειηρζνχλ ζηνπο ελήιηθεο πνπ έρεη πξαγκαηηθά αλάγθε ε θνηλσλία;
3 Σέρλε θαη θξηηηθόο ζηνραζκόο ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε
Ζ ηέρλε κπνξεί λα απνηειέζεη έλα θαηλνχξην κνλνπάηη ζηελ εθπαίδεπζε, θαζψο κπνξεί λα αμηνπνηεζεί ηφζν γηα ηελ αηζζεηεξηαθή θαιιηέξγεηα ηνπ αηφκνπ φζν θαη γηα ηελ ςπρν-λνεηηθή ηνπ εμέιημε. Βαζηθφο ζηφρνο είλαη ν θξηηηθφο ζηνραζκφο θαη ν κεηαζρεκαηηζκφο ζέζεσλ θαη αληηιήςεσλ.
26 3.1 Κξηηηθόο ζηνραζκόο
χκθσλα κε ηνλ Dewey ν θξηηηθφο ζηνραζκφο είλαη κηα δηεξγαζία ελεξγνπνίεζεο φηαλ εμεηάδνπκε κία ηδέα, είλαη ε δηεξεχλεζε ησλ ζέζεσλ, ε πξνζπάζεηα λα ζθεθηνχκε θαη λα επεμεξγαζηνχκε έλα δήηεκα (Κφθθνο, 2009).
Παξάιιεια φκσο θξηηηθφο ζηνραζκφο είλαη «ε κέζνδνο …ε ζηέξεε βάζε απνδεηθηηθψλ ζηνηρείσλ … ε ζθαηξηθή θαη αλεπεξέαζηε δηεξεχλεζε φισλ ησλ δεδνκέλσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηακφξθσζε θαη ηηο ελαιιαθηηθέο εξκελείεο θάζε ηδέαο … ε δηεξγαζία ησλ θαλφλσλ ηεο νξζνινγηθήο αηηηνιφγεζεο ησλ επηρεηξεκάησλ»
(Κφθθνο, 2009, ζ.67-68). ην βηβιίν ηνπ Experience and Education ν Dewey (1938) πεξηιακβάλεη ζθέςεηο γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ νξηζκνχ πνπ έδσζε γηα ηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ κέζσ ηνπ νπνίνπ δεκηνπξγείηαη κεγαιχηεξε επηζπκία γηα κάζεζε (Κφθθνο, 2009), αξθεί λα δίλεηαη ζηνπο καζεηέο ε επθαηξία λα ζπλδέζνπλ γλψζεηο κε καζεζηαθέο εκπεηξίεο. Ο θξηηηθφο ζηνραζκφο είλαη ε ζεσξία πνπ απειεπζεξψλεη ηνλ άλζξσπν απφ έλα ζχλνιν παξαδνρψλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ, ελψ επηδηψθεη ηελ ακθηζβήηεζε θαη ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηνπο (Κφθθνο, 2009).
Οη Brookfield (ρ.ρ.) θαη Mezirow (2006) ππνζηεξίδνπλ φηη ν θξηηηθφο ζηνραζκφο είλαη ην απαξαίηεην ζηνηρείν ηεο Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο θαη πξαγκαηεχεηαη ηε ζεκειηψδε αλαδηακφξθσζε ησλ παξαδνρψλ. Ο Mezirow ηε ραξαθηεξίδεη σο δηεξγαζία ελειίθσλ (Υξήζηνπ, 2020, ζ.143). Αλαιχεη ηε δηεξγαζία ην ζηνραζκνχ ζε επηά επηκέξνπο επίπεδα θαη ζέηεη αλψηεξν φισλ ηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ, πνπ είλαη «ν θεληξηθφο άμνλαο ηεο καζεζηαθήο δηεξγαζίαο πνπ νξίδεη σο κεηαζρεκαηίδνπζα» (Κνπιανπδίδεο, 2019, ζ.235).
χκθσλα κε ηνλ Kegan «ε εηο βάζνο εμέηαζε ησλ αληηιήςεσλ θαη ησλ παξαδνρψλ καο θαη ε επηηαθηηθή αλάγθε αλάιεςεο 81
επζχλεο είλαη ν θξηηηθφο ζηνραζκφο» (εθάθηο, Κνξδία, 2019 ζ.152). Δλψ ν Jarvis ππνζηεξίδεη πσο κφλν κέζα απφ ηνλ θξηηηθή κάζεζε κπνξνχκε λα νδεγεζνχκε ζε κεγάιεο θνηλσληθέο θαη πνιηηηζηηθέο αιιαγέο (Κνπιανπδίδεο, 2019, ζ.236).
Ο Freire ππνζηήξηδε φηη ν θξηηηθφο ζηνραζκφο ήηαλ ε βάζε γηα ηελ θξηηηθή αθχπληζε ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, κέζα απφ ηε ζχλδεζε κε ηελ ππάξρνπζα εκπεηξία (Freire, 1977). Δλψ ε Greene (2001) ηφληζε ηελ ζεκαζία ηεο ρξήζεο ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο ζηελ εθπαίδεπζε σο κέζνπ θαιιηέξγεηαο ηεο θαληαζίαο θαη ελζπλαίζζεζεο ησλ καζεηψλ κέζσ ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ.
27 3.2 Η ζπκβνιή ηεο ηέρλεο ζηελ αλάπηπμε ηνπ θξηηηθνύ ζηνραζκνύ
χκθσλα κε ηνλ Αξηζηνηέιε (φπσο θαίλεηαη ζην ππφ Μελάλδξνπ ., 2017) ε ηέρλε είλαη επηζηήκε θαη σο επηζηήκε δελ επηδέρεηαη ηερληθά ζηνηρεία ινγηθήο επεμεξγαζίαο, ζπλδέεηαη κε ηε δσή, κε ηε θαληαζία, κε ην ηδεαηφ, είλαη «ε κνξθνπνίεζε ηνπ Χάνπο» (Καζηνξηάδεο, 2007, ζ.135). Ζ ηέρλε κπνξεί λα είλαη δεκηνπξγία, έκπλεπζε, ην ζχλνιν ησλ ε