ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
«Επιστήμες της αγωγ ής »
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
«Κίνητρα συμμετοχής και παράγοντες που αποτρέπουν την ολοκλήρωση επιμορφωτικών προγραμμάτων: Απόψεις εκπαιδευτών και ενηλίκων αποφυλακισμένων που υποστηρίζονται από το «ΚΕΘΕΑ» και την «Επάνοδο».
ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΗ Μπόκαρη Ε. Αναστασία (Αριθμός Μητρώου: 109930) ΟΝΟΜΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ
Αρμάος Ρέμος
+
Αθήνα Σεπτέμβριος, 2019
Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της φοιτήτριας «Μπόκαρη Ε. Αναστασίας η οποία εκπονήθηκε για τις ανάγκες της διπλωματικής εργασίας στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Επιστήμες της αγωγής». Στο πλαίσιο λοιπόν, της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης η συγγραφέας/δημιουργός Μπόκαρη Αναστασία εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας της συγγραφέως/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση της συγγραφέα/δημιουργού. Η συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.
σου.»
(Χαλίλ Γκιμπράν, 1883-1931, Λιβανοαμερικανός ποιητής & φιλόσοφος)
«Ένας δάσκαλος, που προσπαθεί να διδάξει χωρίς να εμπνεύσει στον μαθητή την επιθυμία να μάθει, σφυρηλατεί ψυχρό σίδερο.»
(Horace Mann, 1796-1886, Αμερικανός λόγιος & πολιτικός)
«Η παιδεία, καθάπερ ευδαίμων χώρα, πάντα τ’ αγαθά φέρει.»
(Σωκράτης, 469-399 π.Χ., Φιλόσοφος)
«Βακτηρία εστί παιδεία βίου.»
(Μένανδρος, 4ος αιών π.Χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής)
«Επάνοδο».
Title: «Incentives to participate and factors that prevent the completion of
training programs for released prisoners: Views of educators and adult detainees supported by «KETHEA» and «Epanodo» ».«Μπόκαρη Ε. Αναστασία»
Εικόνα 1: «Από τους ανθρώπους δε λείπει η δύναµη, λείπει η θέληση»
(Βίκτωρ Ουγκώ, 1802-1885, Γάλλος συγγραφέας)
Επιτροπή Επίβλεψης Πτυχιακής / Διπλωματικής Εργασίας
Επιβλέπων Καθηγητής:
«Δρ. Αρμάος Ρέμος»
«Σύμβουλος Καθηγητής στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο»
Συν-Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:
«Δρ. Γαλατά Παρασκευή-Βίβιαν»
«Σύμβουλος Καθηγήτρια στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο»
Αθήνα, «Σεπτέμβριος» «2019
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία iv
2. εικόνα
Στον Φλάφυ μου,
Αφιερωμένη στον πιο πιστό συνοδοιπόρο του βίου μου τον σκύλο μου, διότι
‘οι κύνες είναι η επαφή μας με τον παράδεισο. Δεν ξέρουν ούτε κακία ούτε φθόνο ούτε δυσφορία’. (Μίλαν Κούντερα, 1929-, Τσέχος συγγραφέας)
Η ελευθερία δεν αξίζει τίποτα αν δε περιλαμβάνει την ελευθερία να κάνεις λάθη.
Μαχάτµα Γκάντι «Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή.»
(Βίκτωρ Ουγκώ, 1802-1885, Γάλλος συγγραφέας)
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία v
Πρόλογος
Η εκπόνηση της εν λόγω διπλωματικής εργασίας επιστεγάζει τις Μεταπτυχιακές Σπουδές μου στις «Επιστήμες της αγωγής» της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Το θέμα λοιπόν, αυτού του πονήματος της ΠΕ είναι τα ‘Κίνητρα συμμετοχής και οι παράγοντες που αποτρέπουν την ολοκλήρωση επιμορφωτικών προγραμμάτων αποφυλακισμένων μέσα από τις απόψεις ενηλίκων αποφυλακισμένων που υποστηρίζονται από το «ΚΕΘΕΑ» και την «Επάνοδο», καθώς και των εκπαιδευτών τους’. Το εφαλτήριο για την επιλογή διερεύνησης του συγκεκριμένου πληθυσμού-στόχου που ανήκει στις ευάλωτες εκπαιδευτικές ομάδες, αφικνείται από τον απόπλου του παρθενικού ταξιδιού μου στα ύδατα της θεματικής ενότητας Εκπ64 της «Εκπαίδευσης Ενηλίκων». Ωστόσο, σταθμός για την ενασχόλησή μου με το εν λόγω θέμα υπήρξε για μένα ο τελευταίος προορισμός της περιπλάνησης στην τελευταία εργασία της ενότητας μέσα από την οποία αναλαμβάνοντας χρέη καπετάνιου εισήλθα στα άδυτα της ευπαθούς ομάδας των αποφυλακισμένων. Έτσι, με την παρούσα εργασία ολοκληρώνεται το μεγαλύτερο, δυσκολότερο και μακρύτερο για μένα μοναχικό ταξίδι στον κόσμο της γνώσης των μεταπτυχιακών σπουδών μου καταφέρνοντας να προσπελάσω όλους τους σκοπέλους, τους Κύκλωπες, τους Λαιστρυγόνες και τις Συμπληγάδες Πέτρες που βρέθηκαν στο διάβα μου και να αγκυροβολήσω επιτυχώς στον προορισμό μου αποτυγχάνοντας το πολυπόθητο νόστιμον ήμαρ.
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία vi
3.Εικόνα: Ευχαριστίες
Ευχαριστίες,
Πρωτίστως, θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδίας τον πρώτο (1ο) επιβλέποντα καθηγητή μου Δρ. Αρμάο Ρέμο για την πολύτιμη αρωγή του κατά την εξέλιξη της εργασίας και τη συνεχή του ανατροφοδότηση. Επίσης, ολόθερμες ευχαριστίες εκφράζω και στη δεύτερη (2η) επιβλέπουσα, Δρ. Γαλατά Παρασκευή-Βίβιαν της οποίας καταλυτική υπήρξε η προτροπή της για την επιτυχή περάτωση της εργασίας. Βεβαίως, ένθερμες ευχαριστίες οφείλω να αποδώσω και στην κυρία Μηλιώνη Φωτεινή ως ιθύνουσα της «Επανόδου», καθώς και στην κυρία Κουτσούκου Αγγελική ως επικεφαλής της έγκρισης για τη διεξαγωγή της πρωτογενούς έρευνας στο «ΚΕΘΕΑ». Θερμές ευχαριστίες επίσης, στη βοήθεια της κυρίας Καφετζάκη Βασιλικής από τη δομή του
«ΚΕΘΕΑ», καθώς επίσης στην κυρία Τσαλέρα Ειρήνη του «ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ» και στον κύριο Νικόλαο Βαρβατάκο από τη δομή της «Επανόδου». Τέλος, ευχαριστώ ιδιαιτέρως τους εκπαιδευτές για τον χρόνο τους και για την εξαίσια συνεργασία τους, όπως επίσης και τους εκπαιδευόμενους, γιατί η συμμετοχή τους υπήρξε σταθμός για να επιτελεστεί η έρευνα και να ολοκληρωθεί η ΔΕ.
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία vii
Περίληψη
Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να διερευνήσει τα κίνητρα συμμετοχής των αποφυλακισμένων σε επιμορφωτικά προγράμματα στις Δομές του «ΚΕΘΕΑ» και της «Επάνόδου», καθώς και του λόγους που αναστέλλουν την επιτυχή ολοκλήρωσή τους. Ειδικότερα, η χρεία διερεύνησης έγκειτο στη μη ύπαρξη προηγηθεισών ερευνητικών δεδομένων ολιστικά και πολυπλέυρως εν γένει αλλά και ειδικά στο Ελληνικό συγκείμενο. Έτσι, επιλέχθηκε μικτή μεθοδολογική προσέγγιση για την εν όλω κάλυψη του υπό εξέταση θέματος τοιουτοτρόπως, λαμβάνοντας υπόψιν και τον παράγοντα των ψυχοτρόπων ουσιών. Συγκεκριμένα, μέσα από τις Ημιδομημένες συνεντεύξεις 10 Εκπαιδευτών και 4 Εκπαιδευομένων, όπως επίσης και μέσω των 49 σταθμισμένων ερωτηματολογιών των Εκπαιδευομένων, εκπορεύτηκαν τα κίνητρα συμμετοχής με κορυφαία την επαγγελματική και προσωπική εξέλιξη, την εύρεση εργασίας, την κάλυψη των αναγκών τους, την ενθάρρυνση και ενσυναίσθηση από τους εκπαιδευτές και την επανένταξη. Επιπλέον, αναδύθηκαν ως κυριάρχες οι έννοιες της Ενδυνάμωσης, της Αυτεπάρκειας, της Αυτοεκτίμησης, της Αυτοπεποίθησης και της Συναισθηματικής Νοημοσύνης. Παράλληλα διαφάνηκε η κάλυψη των αναγκών τους κατά κανόνα, αλλά και η ύπαρξη υφιστάμενης διαρροής. Σαφέστατα, σημαντική αναδείχθηκε η αρωγή της τέχνης ως «φως» και ως διαδικασία «πολιτιστικού εγγραμματισμού», αφού ενισχύει τον κριτικό στοχασμό, έχει θεραπευτική δράση και δημιουργεί «κάθαρση». Όσον αφορά τη συσχέτιση με τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά επηρεάζει εν μέρει η ηλικία, το εκπαιδευτικό και οικογενειακό ιστορικό, αλλά όχι το φύλο. Τελος, σχετικά με τους λόγους μη ολοκλήρωσης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων διαφάνηκαν ως επί το πλείστον οι ενδογενείς και προδιαθετικοί παράγοντες, όπως άγχος, ματαίωση, αλλά και γνωστικές ελλείψεις, αρνητικές σχολικές εμπειρίες, κακοποιητικό οικογενειακό υπόβαθρο, ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκές και δευτερευόντως οι εξωγενείς και καταστασιακοί, ήτοι βιοποριστικοί λόγοι, Απέλαση, υποτροπή στις ουσίες και στην παραβατικότητα.
Λέξεις κλειδιά: Αποφυλακισμένοι, Εκπαιδευτές, Εκπαιδευόμενοι, Αυτοπεποίθηση, Αυτεπάρκεια, Αυτοεκτιμηση, Συναισθηματική Νοημοσύνη, Επιμορφωτικά Προγράμματα, Τέχνη, Κίνητρα συμμετοχής, Αποτρεπτικοί παράγοντες, Ψυχοτρόπες ουσίες, Επανένταξη.
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία viii
Title:
Incentives to participate and factors that prevent the completion of training programs for released prisoners: Views of prisoners supported by «KETHEA» and «Epanodo» and their educators.Abstract
The present study attempts to investigate the motivation of detainees to participate in training programs in the Structures of "KETHEA" and "Return", as well as the reasons that inhibit their successful completion. In particular, the need for research was based on the absence of prior research data in a holistic and multifaceted way in general, but especially in the Greek context. Thus, a mixed methodological approach was chosen to fully cover the issue under consideration, taking into account the psychotropic factor. Specifically, through Semi- structured Interviews of 10 Trainers and 4 Trainers, as well as through 49 Trainers' Questionnaires, the motivation for participation was to excel in professional and personal development, finding a job, meeting their needs and encouraging them. by trainers and reintegration. In addition, the concepts of Empowerment, Self-Esteem, Self-Esteem, Self- Confidence, and Emotional Intelligence emerged as dominant. At the same time, their needs were generally met, as well as the existence of an existing leak. Clearly, the relief of art as a
"light" and as a process of "cultural literacy" has become important, since it enhances critical reflection, has therapeutic effect and creates "purification". In relation to socio-demographic characteristics, age, educational and family history are influenced in part, but not by gender.
Finally, the reasons for not completing the educational programs were mostly identified as endogenous and predisposing factors, such as anxiety, frustration, but also cognitive deficits, negative school experiences, abusive family backgrounds, special educational needs and secondary, ie livelihoods, expulsion, recidivism and delinquency.
Key words: Released, Trainers, Learners, Confidence, Self-Sufficiency, Self-Esteem, Emotional Intelligence, Training Programs, Art, Motivation, Preventive Factors, Psychotropic Substances, Reintegration.
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία ix
Περιεχόμενα
I) Αφιέρωση ……….σελ. iv II) Πρόλογος ……….σελ. v III) Ευχαριστίες ………..σελ. vi IV) Περίληψη ...σελ.Error! Bookmark not defined.ii V) Abstract ... σελ. Error! Bookmark not defined.x VI) Περιεχόμενα ... σελ. x-xviii
Error! Bookmark not defined.VII) Κατάλογος Εικόνων / Σχημάτων ... σελ.xError! Bookmark not defined.v
VIII) Κατάλογος Πινάκων ... σελ.Error! Bookmark not defined. vv IX) Συντομογραφίες & Ακρωνύμια ………..………….σελ. xixvi
"Κύριο μέρος"
1.Εισαγωγή ...………….σελ. 2
Μέρος 1
ο– Θεωρητικό Πλαίσιο
1
οΚεφάλαιο- - Οι Ενήλικες Εκπαιδευόμενοι και η ευάλωτη ομάδα των "Αποφυλακισμένων"
1.1. Χαρακτηριστικά ενηλίκων Εκπαιδευομένων
………..σελ.21
1.1.1. Συσχέτιση των χαρακτηριστικών των ενηλίκων εκπαιδευομένων με τις
θεωρίες μάθησης
………..σελ.22
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία x
1.1.2. «Μετασχηματίζουσα Μάθηση» και «Στοχαστικός Διάλογος»
……..σελ.55
1.1.3. Η Μετασχηματίζουσα Μάθηση υπό το πρίσμα Αισθητικής εμπειρίας ως κίνητρο επιμορφωτικών προγραμμάτων ………..σελ.33
1.1.3.1. Ο Ρόλος της Αισθητικής εμπειρίας ειδικότερα στους αποφυλακισμένους μέσα από ερευνητική ανασκόπηση ………σελ.38 1.1.4. Τέχνη και Κριτικός Στοχασμός στις ομάδες των ενηλίκων εκπαιδευομένων ……….σελ.40
1.2. Οι ευπαθείς ομάδες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του
…σελ.44
1.2.1. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και οι ανάγκες των Εκπαιδευόμενων
"Αποφυλακισμένων" ………σελ.44
1.3. Κίνητρα ενηλίκων εκπαιδευομένων αποφυλακισμένων ……..σελ.
1.4. Παράγοντες μη ολοκλήρωσης των επιμορφωτικών
προγραμμάτων των αποφυλακισμένων
………..σελ.45
1.5. Κοινωνικές ανισότητες και κοινωνικός αποκλεισμός στις ευπαθείς ομάδες ………σελ.53
1.5.1. Η συνεισφορά της εκπαίδευσης ενηλίκων για την αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων των Αποφυλακισμένων …………σελ.56
2
οΚεφάλαιο- 2
οΚεφάλαιο- Εκπαιδευτές αποφυλακισμένων ενηλίκων Εκπαιδευομένων
2.1. Ο ρόλος των εκπαιδευτών ενηλίκων ……….σελ.66
2.1.1. Ο ρόλος των Εκπαιδευτών Ενηλίκων σε αποφυλακισμένους…..σελ.87
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xi
2.2. Εμπειρία και ώθηση στον κριτικό στοχασμό από τους Εκπαιδευτές ……….σελ.
2.2.1. Σύνδεση «εμπειρίας» και κριτικού στοχασμού ως κύριο συστατικό
της μαθησιακής διεργασίας
……….σελ.76
2.3. Δυσκολίες των εκπαιδευτών σε ομάδα «Αποφυλακισμένων»
.σελ.78
2.4. Στρατηγικές εκπαιδευτών ενδεδειγμένες για την ομάδα των αποφυλακισμένων
………σελ.87
3
οΚεφάλαιο- Εξαρτησιογόνες ουσίες
3.1. Εξαρτησιογόνες ουσίες ………σελ.114 3.2. Εξαρτησιογόνες ουσίες και παραβατικότητα ……….σελ.144 3.3. Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) ………….σελ.11
3.3.1. Η περίπτωση του ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ ………..σελ.166 3.3.2. Η περίπτωση του ΚΕΘΕΑ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ………σελ.144
3.4. Η θεραπευτική προσέγγιση μέσα από την περίπτωση του «18 Άνω»
…...σελ.167 3.5. Η περίπτωση του «Ο.Κ.Α.Ν.Α.» ………...σελ.155
4
οΚεφάλαιο- Ο ευεργετικός ρόλος της Εκπαίδευσης στις ευπαθείς ομάδες
4.1. Η Εκπαίδευση Ενηλίκων ως Δεύτερη Ευκαιρία ………..σελ166
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xii
4.1.1. «Επάνοδος» ……….σελ.156 4.1.2. ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ (ΣΔΕ) και τα ΣΔΕ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ
………...σελ.134
4.1.3. Μεταβατικό Σχολείο Αθήνας ……….σελ.124
4.2. Η έννοια της «Ενδυνάμωσης» στην εκπαίδευση των αποφυλακισμένων …………...σελ. 156
4.3. «Αυτοεκτίμηση», «Αυτεπάρκεια» και «Αυτοπεποίθηση» ως επακόλουθα της «Ενδυνάμωσης» μέσω της εκπαίδευσης
………σελ. 156
4.3.1. «Αυτοεκτίμηση», «Αυτοπεποίθηση» και Εξαρτητική Συμπεριφορά από τις ψυχοτρόπες ουσίες ……….σελ. 160 4.3.2. «Αυτεπάρκεια» και Εξαρτητική Συμπεριφορά από τις ψυχοτρόπες ουσίες………σελ. 165
4.4. «Συναισθηματική νοημοσύνη» στους κόλπους αποφυλακισμένων και απεξαρτημένων ατόμων ……….σελ.
165
4.4.1. Μέτρηση της «συναισθηματικής νοημοσύνης» ……… σελ 168
Μέρος 2
ο– Εμπειρική έρευνα
5
οΚεφάλαιο- Μικτή εμπειρική έρευνα
5.1. Εισαγωγή………...σελ.156
5.2. Σημασία/Αναγκαιότητα της παρούσας έρευνας ………σελ. 158
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xiii
5.3. Ο σκοπός και οι στόχοι της έρευνας ……….σελ. 200 5.4 Τα ερευνητικά ερωτήματα………..σελ.279 5.5. Προσδοκώμενα αποτελέσματα……….σελ.281 5.6. Μεθοδολογική προσέγγιση ………..σελ. 283
5.6.1. Η επιλογή της μικτής έρευνα……….….σελ.282
5.7. Ερευνητική Διαδικασία ………..σελ. 286
5.7.1. Ερευνητικό Πλαίσιο ………σελ.
5.7.2. Πληθυσμός-Στόχος της Μελέτης ………
….σελ.256
5.7.3. Δειγματοληψία ………..σελ. 287
5.8. Ερευνητικά Εργαλεία ………σελ.259
5.8.1.Ερωτηματολόγια……….σελ.
5.8.2. Ημιδομημένες Συνεντεύξεις Εκπαιδευτών ………σελ.
5.8.3. Ημιδομημένες Συνεντεύξεις εκπαιδευόμενων αποφυλακισμένων
……….…….σελ
5.9. Διαδικασία συλλογής δεδομένων ………..σελ.
5.9.1. Διαδικασία συλλογής δεδομένων μέσω ερωτηματολογίων …….σελ.
5.9.2. Διαδικασία συλλογής δεδομένων μέσω συνεντεύξεων ………….σελ.
5.10. Η μεθοδολογία ανάλυσης των Δεδομένων ……….σελ.
5.11. Περιορισμοί και δυσκολίες στην Ερευνητική Διαδικασία
………...σελ.
5.12. Ηθικά ζητήματα- Τήρηση Αρχών Δεοντολογίας …………σελ.
5.13. Εγκυρότητα και Αξιοπιστία της Μικτής Έρευνας
………..……σελ.
Μέρος 3
ο– Ερευνητικά αποτελέσματα
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xiv
6
οΚεφάλαιο-Τα Ποσοτικά Ερευνητικά αποτελέσματα
6.1. Παρουσίαση και Ανάλυση Ποσοτικών δεδομένων των
Ερωτηματολογίων ………σελ.
6.2. Πιλοτική Έρευνα (ΠΕΡ) ………σελ.
6.3. Αξιοπιστία ………..σελ.
6.4. Δημογραφική Ανάλυση ……….σελ.
6.5. Περιγραφική Ανάλυση ………..σελ.
6.5.1 Κίνητρα και Προσδοκίες από Εκπαιδευτικά Προγράμματα...σελ.
6.5.2. Απόψεις για τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα ………….σελ.
6.5.3 Παράγοντες μη Ολοκλήρωσης ενός Εκπαιδευτικού Προγράμματος………σελ.
6. 5.4 Αξιολόγηση Εκπαιδευτικού Προγράμματος ………….σελ.
6. 5.5 Προβλήματα Εκπαίδευσης ………..σελ.
6. 5.6 Συναισθηματική Νοημοσύνη ………σελ.
6. 5.7 Αυτεπάρκεια-Αυτοεκτίμηση (SES-GSE) ……….σελ.
6. 5.8. Ικανοποίηση από τη Ζωή (SWLS) ………..σελ.
6. 5.9. Ρόλος Εκπαιδευτή ………..σελ.
6.6. Συσχέτιση Παραγόντων ………..…..σελ.
6.7. Επίδραση Δημογραφικών Παραγόντων ………σελ.
7
οΚεφάλαιο- Τα Ποιοτικά Ερευνητικά αποτελέσματα των Εκπαιδευτών
7.1. Παρουσίαση και Ανάλυση Δεδομένων των Συνεντεύξεων των
Εκπαιδευτών………....σελ.
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xv
7.1.1. Κοινωνικο- Δημογραφικά στοιχεία Συμμετεχόντων Εκπαιδευτών
………..σελ.
7.1.2. Προφίλ και ανάγκες εκπαιδευομένων ………..σελ.
7.1.3. Ο ρόλος του σωστού Εκπαιδευτή Ενηλίκων ……….σελ.
7.1.4. Ο ρόλος της Τέχνης ……….σελ 7.1.5. Κίνητρα Συμμετοχής ………..σελ 7.1.6. Αποτρεπτικοί παράγοντες στην επιτυχή ολοκλήρωση του επιμορφωτικού προγράμματος ………σελ
8
οΚεφάλαιο- Τα Ποιοτικά Ερευνητικά αποτελέσματα των Εκπαιδευομένων
8.1. Παρουσίαση και Ανάλυση Δεδομένων των Συνεντεύξεων των Εκπαιδευόμενων Αποφυλακισμένων………..σελ.98
8.1.1. Κοινωνικό– Δημογραφικά Στοιχεία και Προφίλ τους ……….….σελ.
8.1.2. Κίνητρα συμμετοχής σε εκπαιδευτικά προγράμματα ………..σελ 8.1.3. Αποτρεπτικοί παράγοντες ολοκληρωσης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων
9
οΚεφάλαιο- Αποτίμηση των Ερευνητικών αποτελεσμάτων από τα τρία (3) Ερευνητικά Εργαλεία
9.1. Τριγωνοποίηση Αποτελεσμάτων ………..σελ.
9.2. Μελλοντικές Προσδοκίες ………σελ.
9.3. Ερευνητικοί Περιορισμοί- Προτεινόμενες Αλλαγές ………..σελ.
Μέρος 4
ο–Εκπορευθέντα Συμπεράσματα εκ της Μικτής έρευνας
10
οΚεφάλαιο– Συμπεράσματα, Συζήτηση & Προτάσεις
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xvi
10.1. Συμπεράσματα– Συζήτηση ………σελ.
10.2. Τελικές Προτάσεις ……….…σελ.
10.2.1. Γενικές και Ειδικές Προτάσεις ………..…….σελ.
Επίλογος
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία ..……….………...σελ.300 Μεταφρασμένη Βιβλιογραφία ……….σελ.303 Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία ……….σελ.306
Νόμοι/Προεδρικά Διατάγματα ………..σελ.307
Γλωσσάρι
………..σελ.308
Παραρτήματα
Παράρτημα Α: «Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης της Πιλοτικής Έρευνας»
…σελ.
Παράρτημα Β: «Ερωτηματολόγιο»……… σελ.476 Παράρτημα Γ: «Πρωτόκολλο Συνεντεύξεων- Άξονες Συνεντεύξεων Εκπαιδευτών Αποφυλακισμένων» ………..………..σελ.828 Παράρτημα Δ: «Πρωτόκολλο Συνεντεύξεων -Άξονες Συνεντεύξεων για Αποφυλακισμένους Εκπαιδευόμενους» ……….………..…σελ.807
Παράρτημα Ε: «Έντυπο Ατομικής Συναίνεσης Συμμετεχόντων στην
έρευνα» ……….…….σελ. 810
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xvii
Παράρτημα ΣΤ: «Απομαγνητοφώνηση των Συνεντεύξεων των Εκπαιδευτών» ...σελ. 687
ΣΤ.1. «Απομαγνητοφώνηση των Συνεντεύξεων των Εκπαιδευτών του ΚΕΘΕΑ»
……….σελ.
ΣΤ.2. «Απομαγνητοφώνηση των Συνεντεύξεων των Εκπαιδευτών της Επανόδου»
……….σελ.687
Παράρτημα Ζ: ««Κατάλογος Κωδικοποίησης Ποιοτικών Ερευνητικών Δεδομένων από τις συνεντεύξεις των Εκπαιδευτών» ………σελ786»
Ζ.1. «Κωδικοποίηση των Συνεντεύξεων των Εκπαιδευτών του ΚΕΘΕΑ»
……….σελ.
Ζ.2. «Κωδικοποίηση των Συνεντεύξεων των Εκπαιδευτών της Επανόδου»
……….σελ.878
Παράρτημα Η: «Απομαγνητοφώνηση των Συνεντεύξεων των Εκπαιδευόμενων» ………σελ.
Η.1. «Απομαγνητοφώνηση των Συνεντεύξεων των Εκπαιδευόμενων του ΚΕΘΕΑ» ……….σελ.876 Η.2. «Απομαγνητοφώνηση των Συνεντεύξεων των Εκπαιδευόμενων της Επανόδου» ……….σελ.878 Παράρτημα Θ: «Κατάλογος Κωδικοποίησης Ποιοτικών Ερευνητικών Δεδομένων από τις συνεντεύξεις των Εκπαιδευόμενων»
………σελ.787
Θ.1. «Κωδικοποίηση των Συνεντεύξεων των Εκπαιδευομένων του ΚΕΘΕΑ» ……….σελ.877
Θ.2. «Κωδικοποίηση των Συνεντεύξεων των Εκπαιδευομένων της
Επανόδου» ……….σελ.878
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xviii
Παράρτημα Ι: «Ανάλυση Ποσοτικών Δεδομένων» ……….…………σελ.
Παράρτημα ΙΑ: «Έγκριση Συγκατάθεσης διεξαγωγής πρωτογενούς έρευνας από το ΚΕΘΕΑ» ………σελ.
Παράρτημα ΙΒ: «Έγκριση Συγκατάθεσης διεξαγωγής πρωτογενούς
έρευνας από την Επάνοδο» ……….………..……σελ.
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xix
Κατάλογος Εικόνων / Σχημάτων
Εικόνα 1-1 Το λογότυπο του ΕΑΠ, σε έγχρωμη έκδοση .... Error! Bookmark not defined.
Εικόνα 1-2 Το λογότυπο του ΕΑΠ, στην αγγλική γλώσσα, σε έγχρωμη έκδοση ... Error!
Bookmark not defined.
Εικόνα 1-3 Τα λογότυπα του ΕΑΠ, σε μονόχρωμη έκδοσηError! Bookmark not defined.
Σχήμα 1-1 Απεικόνιση Μαθησιακού Μονοπατιού ... Error! Bookmark not defined.
Σχήμα 1-2 Γραφική παράσταση μη συνεχούς συνάρτησης Error! Bookmark not defined.
Κατάλογος Πινάκων
Πίνακας 1-1 Στοιχεία φοιτητών με δικαίωμα εκπόνησης Διπλωματικής Εργασίας ... Error!
Bookmark not defined.
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xx
Συντομογραφίες & Ακρωνύμια
ΑΟΘ: Αρχές Οικονομικής Θεωρίας
ΑΤΕΙ: Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα
Γενική Γραμματεία-ΕΣΥΕ: Γενική Γραμματεία Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος Γ.Γ.Δ.Β.Μ: Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης
ΔΕ: Διπλωματική Εργασία ΔΒΕ: Διά Βίου Εκπαίδευση ΔΒΜ: Διά Βίου Μάθηση
ΕΑΠ: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο ΕΚΚΕ: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών ΕΠΑΛ: Επαγγελματικό Λύκειο
ΕΠΙΨΥ: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Ε.Κ.Κ.Ν.Α.: Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα
ΕΚΤΕΠΝ:Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά ΕΣΥ: Εθνικό Σύστημα Υγείας
ΗΠΑ: Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής
ΙΔΕΚΕ: Ινστιτούτου Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων ΙΕΚ: Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης
Ι.ΝΕ.ΔΙ.ΒΙ.Μ. : ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΕΘΕΑ: Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων
ΚΕΘΕΑ ΕΝΔΡΑΣΕΙ: ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ ΚΕΘΕΑ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ: ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ
ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ.: Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ΟΑΕΔ: Οργανισμός Απασχολήσεως Εργατικού Δυναμικού ΟΚΑΝΑ: Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών
ΟΟΣΑ: Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xxi
ΟΤΑ: Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΠΕ: Πτυχιακή Εργασία
ΠΕΡ: Πιλοτική Έρευνα ΠΣ: Πρόγραμμα Σπουδών
ΣΔΕ: Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας
ΣΚΥΠ: Σχολή Κλωστικής Υφαντικής Πλεκτικής Σ.Κ.: Σωφρονιστικό Κώδικα (Ν. 2776/1999: 35, 1) ΤΠΕ: Τεχνολογία Πληροφοριών και Επικοινωνίας Ψ.Ν.Α.:Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία 22
"Κύριο μέρος"
1. Εισαγωγή
Το ταξίδι του σωφρονισμού ξεκινά από τη μακραίωνη ιστορία, αφού ήδη από τον 5ο αιώνα π.χ. ο Πλάτων μέσα από το έργο του «Πρωταγόρας» προέβαλε τον παιδευτικό και όχι κατασταλτικό χαρακτήρα του σωφρονισμού, τόσο για το ίδιο το παρεκκλίνοντα άτομο, όσο και για τους υπόλοιπους, αναγάγοντας τον εαυτό του ως πρωτοπόρο και ρηξικέλευθο στον τομέα της ποινής (Οι Έλληνες 173, 1993). Βεβαίως, η διάνοιξη της οδού σε ένα δικαιότερο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης αφικνείτο κατά κόρον τον 16ο και 17ο μ.χ. αιώνα με τις διακηρύξεις του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, οι οποίες έθεταν στο στόχαστρο την αποφυγή τέλεσης αδικημάτων στο μέλλον, αφού όπως ορθώς ελέγετο «τα γενόμενα ουκ απογίγνονται». Όμως, ο θεμέλιος λίθος στην ιστορία της ποινικής δικαιοσύνης τέθηκε στις απαρχές του 19ου αιώνα. Συγκεκριμένα, διατελέστηκε η μετάβαση του πειθαρχικού μηχανισμού προς τον «Ανθρωπισμό- Ουμανισμό». Έτσι, η ζοφερή, αυστηρή, βίαιη και πολλάκις βάναυση φιέστα του κακοποιημένου και βασανισμένου σώματος των παραβατών, η οποία στηριζόταν αποκλειστικά στον τιμωρητικό χαρακτήρα, μετήλθε σε ποινικό σύστημα φυλάκισης με σκοπό τον σωφρονισμό, την επανόρθωση, ή τη θεραπεία του κάθε παρεκκλίνοντα μέσω της διαβαθμισμένης στέρησης των δικαιωμάτων του κάθε κατάδικου. Εξάλλου, η τελετουργία της δημόσιας και ωμής εκτέλεσης «συμπληρωνόταν», εξισωνόταν ή και ενίοτε υπερκερούσε των προηγηθέντων εγκλημάτων (Φουκώ, 2005). Επομένως εισήλθε ο «Πανοπτισμός» φέροντας έναν αόρατο και διαρκή μηχανισμό επιτήρησης και ελέγχου των υποκειμένων από την εξουσία χωρίς την αναγκαιότητα του απρόσκοπτου βλέμματος των εποπτευόντων μέσα στα τείχη της φυλακής (Foucault, 2004) .
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Ρηγούτσου (2005) παρά την αλλαγή πλεύσης από το βίαιο τιμωρητικό πλαίσιο στη νέα εποχή της επανόρθωσης και του σωφρονισμού, τα αποτελέσματα αναδεικνύουν συνεχώς και με έκδηλο τρόπο την αποτυχία του συστήματος. Παρόλο, λοιπόν, που η φυλακή καλείται ως ο μηχανισμός στον οποίο επιτελείται η δευτερογενής κοινωνικοποίηση, εντούτοις εν τοις πράγμασι αποδεικνύεται, ότι ο εγκλεισμός διαρρηγνύει τα οικογενειακά και κοινωνικά θεμέλια του κάθε κρατούμενου και συνάμα του επιφέρει επαγγελματική και οικονομική κατάρρευση, ενώ
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία 23
επιπροσθέτως τον στιγματίζει προκαλώντας κοινωνικές ανισότητες και καθιστώντας ιδιαιτέρως δύσκολη την επανένταξή του (Καλογεράτου, 1994). Την κάθαρση λοιπόν, έσωθεν ή έξωθεν του παθογόνου περιβάλλοντος των φυλακισμένων και αποφυλακισμένων κλήθηκε να δώσει η εκπαίδευση, η οποία λειτουργεί ως όαση στην ερημωμένη ψυχή των κοινωνικά αποκλεισμένων ευπαθών ομάδων δίδοντας τους τη χείρα βοηθείας που τόσο έχουν ανάγκη. Συνεπώς, η γνώση και ο ορθάνοικτος κόσμος που απλώνεται μέσα από αυτήν γίνεται το μέσο για να ταξιδέψει ο κάθε παραβάτης σε μέρη μακρινά άνευ τόπου και χρόνου, με σκοπό να δημιουργηθούν ως ελεύθερες και κριτικά σκεπτόμενες προσωπικότητες στις οποίες η φυλακή δεν έχει θέση. Η εκπαίδευση γίνεται λοιπόν, ο μοχλός που αίρει τις κοινωνικές ανισότητες, ενδυναμώνει τους κοινωνικά περιθωριοποιημένους και μετουσιώνει με τον βέλτιστο ει δυνατόν τρόπο τον απελευθερωτικό και λυτρωτικό ρόλο της. Δι’ αυτού του τρόπου ο αέναος φαύλος κύκλος του σχήματος «αποκλεισμός, φυλάκιση και εκ νέου αποκλεισμός» με την αρωγή της εκπαίδευσης μετέρχεται στο ελικοειδές σχήμα
«εκπαίδευση, αποφυλάκιση, αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση, αυτεπάρκεια, μετά-ιδρυματική μόρφωση ή εργασία και εν τέλει ομαλή κοινωνική ένταξη» (Σπινέλλη, 2009). Άρα, η εκπαίδευση αποτελεί τον δαυλό για το πέρασμα από το σκότος στο φως, για τη χάραξη νέας πορείας από την κατάσταση της άγνοιας στη γνώση και την προσέγγιση με νέους όρους του κοινωνικού τους γίγνεσθαι στον οποίο αποβλέπουν να διάγουν τον βίο τους στο μέλλον (Γκρίζου κ. συν., 2008).
Ειδικότερα, τα άνωθεν αποδεικνύονται καταφανώς από τα ερείσματα των Διεθνών ερευνητικών αποτελεσμάτων στα οποία πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία, αφού είναι έκδηλη η θετική συμβολή της εκπαίδευσης στις ευπαθείς ομάδες των φυλακισμένων και αποφυλακισμένων (Νικολακάκος, 2015) μέσω της ενδυνάμωσής τους με αναδόμηση της προσωπικότητας τους και απόκτηση νέων δεξιοτήτων (Ρηγούτσου, 2005. Gerber & Fritsh, 1983, 1995). Έτσι, βάσει των προηγηθέντων αυξάνονται οι πιθανότητες για ομαλή επανένταξη και αποτελεσματική επαγγελματική αποκατάσταση στην ελεύθερη κοινότητα και ως εκ τούτου μειώνεται το ποσοστό υποτροπής, ενώ συγχρόνως αμβλύνονται οι κοινωνικές ανισότητες (Batiuk, 1997).
Από την άλλη πλευρά, η πρόκληση για ομαλή επανένταξη περιπλέκεται έτι περισσότερο, όταν στον ιστό του στίγματος των αποφυλακισμένων ή της δυσκολίας του εγκλεισμού προστεθεί ως μεταβλητή ο παράγοντας της εξάρτησης από ψυχοτρόπες ουσίες. Έτσι συντίθεται ένα ιδιαιτέρως περίπλοκο μοτίβο στο οποίο αλληλεπιδρούν οι προσωπικές επιθυμίες και ανάγκες, τα εμπόδια και τα κίνητρα κάθε ατόμου καθιστώντας δύσκολη την αποκωδικοποίηση και ανάλυσή τους, αφού η επανένταξη
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία 24
προϋποθέτει και απεξάρτηση. Ειδικότερα, η θεραπευτική διαδικασία και η εκπαίδευση λειτουργούν ως παράλληλοι και τεμνόμενοι δρόμοι ενδυναμωτικά, πολλαπλασιαστικά και συστημικά στην επίπονη και δαιδαλώδη διαδρομή προς την αλλαγή και την ελπίδα (Clements, 2004∙ Θανοπούλου, 1998∙ Kooyman, 1993). Επομένως, το δίπολο εκπαίδευση και θεραπεία δίδει θετικές και δημιουργικές διεξόδους στη σύγχρονη μορφή διαβίωσης, ώστε να ενισχύεται η αυτοεικόνα των εν λόγω ατόμων (Τσιμπουκλή & Γκιτάκος,1998).
Δυστυχώς, τα περισσότερα υπάρχοντα ερευνητικά αποτελέσματα δεν προέρχονται από τη σύγχρονη Ελλάδα του 21ου αιώνα όπου η αντεγκληματική πολιτική αντιμετωπίζει πολλαπλές δυσχέρειες, αφού η χώρα μαστίζεται από την οικονομική κρίση και άρα η αρωγή της πολιτείας δύναται να είναι περιορισμένη από τον οικονομικό κυκεώνα που πλήττει το κράτος με αποτέλεσμα η εφαρμογή καινοτόμων προγραμμάτων να είναι περιορισμένη (Μηλιώνη, 2016). Συνεπώς, οι παραπάνω προβληματισμοί έδωσαν το έναυσμα για τη διερεύνηση των κινήτρων συμμετοχής σε εκπαιδευτικά προγράμματα από τις ομάδες που φέρουν το πρόσημο του αποφυλακισμένου και του χρήστη ναρκωτικών ουσιών, καθώς και τους λόγους για τη διαρροή τους από αυτά, αφού τα ευρήματα αναμένεται να κριθούν ιδιαιτέρως σημαντικά για τη σημερινή Ελλάδα, ώστε να αναδειχθούν οι ανάγκες αυτών των ανθρώπων και να τους δοθεί η μέγιστη δυνατή βοήθεια παρά το οικονομικό τέλμα της πολιτείας. Έτσι, ο σκοπός της παρούσας Διπλωματικής εργασίας είναι η διερεύνηση των απόψεων των αποφυλακισμένων και των εκπαιδευτών τους που υποστηρίζονται από το «ΚΕΘΕΑ» και την
«Επάνοδο» μέσα από την εις βάθος κατανόηση των εμπειριών τους, ώστε να αναδειχθούν τα κίνητρα που θα συνέδραμαν στη συμμετοχή τους σε επιμορφωτικά προγράμματα για την ομαλότερη κοινωνική επανένταξή τους, καθώς επίσης και να εξεταστούν οι παράγοντες που αποτρέπουν την επιτυχή ολοκλήρωσή τους. Βάσει αυτού του σκοπού λοιπόν, προκύπτουν οι κύριοι και δευτερεύοντες στόχοι, καθώς επίσης τίθενται και τα ερευνητικά ερωτήματα τα οποία εξετάζει η εν λόγω Διπλωματική Εργασία. Ειδικότερα, από τα ερευνητικά ερωτήματα εξετάζεται: 1) η προγενέστερη σχέση των αποφυλακισμένων ατόμων με την εκπαιδευτική διαδικασία, 2) αναζητούνται τα κίνητρα και οι προσδοκίες των αποφυλακισμένων ατόμων από τη συμμετοχή τους στα επιμορφωτικά προγράμματα ομαλής επανένταξης μέσα από τις απόψεις των Εκπαιδευτών και των Εκπαιδευομένων, 2.1.) εξετάζεται η κάλυψη των αναγκών τους πάνω στην κοινωνική και επαγγελματική τους ένταξη μέσα από τις ενυπάρχουσες εκπαιδευτικές δράσεις, 3) ανιχνεύονται οι παράγοντες που αποτρέπουν την επιτυχή ολοκλήρωση των επιμορφωτικών προγραμμάτων μέσα από την οπτική των αποφυλακισμένων
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία 25
και των Εκπαιδευτών τους, 3.1.), διερευνάται αν η αυτεπάρκεια και η συναισθηματική νοημοσύνη των αποφυλακισμένων επηρεάζουν την ολοκλήρωση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και τέλος 4) αποτυπώνονται τα πιστεύω των αποφυλακισμένων σχετικά με τον ρόλο που διαδραματίζει ο εκπαιδευτής στην ενθάρρυνση και παρακίνηση τους, ώστε να ολοκληρώσουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Αναλυτικότερα, η παρούσα Διπλωματική εργασία χωρίζεται σε τέσσερα (4) μέρη και δέκα (10) Κεφάλαια. Αρχικά, στο πρώτο μέρος του θεωρητικού πλαισίου αποπειράται η σύνθεση της θεωρητικής εσχάρας, με βάση την οποία πραγματώθηκε ο ερευνητικός σχεδιασμός και επιτελέστηκε η έρευνα.
Επίσης, γίνεται αποσαφήνιση των όρων ενήλικας, ενηλικιότητα, ευπαθείς ομάδες, της συναισθηματικής νοημοσύνης, της ενδυνάμωσης, της αυτεπάρκειας, της ουσιοεξάρτησης, της αυτοπεποίθησης, της αυτοεκτίμησης, της παραβατικότητας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Συγκεκριμένα στο πρώτο (1ο) κεφάλαιο που τιτλοφορείται ως «οι Ενήλικες Εκπαιδευόμενοι και η ευάλωτη ομάδα των Αποφυλακισμένων», αναλύονται οι ενήλικες εκπαιδευόμενοι γενικά και οι ευπαθείς ομάδες των αποφυλακισμένων ειδικότερα. Ειδικότερα, η θεωρητική εμβάθυνση ξεκινά από την ανάλυση των χαρακτηριστικών των Ενηλίκων Εκπαιδευομένων (ενότητα 1.1.) και συνεχίζει ανευρίσκοντας την αιτιώδη σχέση μεταξύ των παραπάνω στοιχείων με τις θεωρίες μάθησης (υποενότητα 1.1.1.). Παράλληλα, σημαντική κρίνεται και η ανάδειξη 1.1.2. της «Μετασχηματίζουσας Μάθησης», καθώς και του «Στοχαστικού Διαλόγου», αφού οι δύο έννοιες εξετάστηκαν μέσα στην έρευνα (υποενότητα 1.1.2.). Έπειτα, ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην τέχνη, αφού θα αποτελέσει αντικείμενο έρευνας της παρούσας Διπλωματικής Εργασίας και συγκεκριμένα αναλύεται η Μετασχηματίζουσα Μάθηση υπό το πρίσμα Αισθητικής εμπειρίας ως κίνητρο στα επιμορφωτικά προγράμματα (υποενότητα 1.1.3.). Εν συνεχεία, επιτελείται ερευνητική ανασκόπηση του ρόλου της Αισθητικής εμπειρίας στους αποφυλακισμένους (υποενότητα 1.1.3.1.) και κατόπιν αποτυπώνεται ο ρόλος και η αρωγή της τέχνης στον κριτικό στοχασμό στις ομάδες των ενηλίκων εκπαιδευομένων (υποενότητα 1.1.4.). Μετά, στην επόμενη ενότητα αποσαφηνίζονται τα χαρακτηριστικά των ευπαθών ομάδων, αφού οι αποφυλακισμένοι που διερευνώνται στην εν λόγω ΔΕ εντάσσονται στον ευάλωτο πληθυσμό (ενότητα 1.2.), ενώ φυσικά αναγκαία θέση επιβάλλεται να έχουν στο θεωρητικό υπόβαθρο και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και οι στοχευμένες ανάγκες των Εκπαιδευόμενων
"Αποφυλακισμένων" (υποενότητα 1.2.). Ακολουθεί η ανάλυση των κινήτρων των ενηλίκων
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία 26
εκπαιδευομένων αποφυλακισμένων από προηγηθείσες έρευνες, αφού το εν λόγω ζήτημα αποτελεί τον ένα βασικό πυλώνα στον της εργασίας (ενότητα 1.3.). Έπειτα, υλοποιείται βιβλιογραφική ανασκόπηση του δεύτερου βασικού ερευνητικού κορμού της εργασίας, ήτοι των παραγόντων που δεν ολοκληρώνουν τα επιμορφωτικά προγράμματα οι αποφυλακισμένοι (ενότητα 1.4.). Βεβαίως, απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή διερεύνηση των ζητημάτων της ΔΕ αποτελούν οι κοινωνικές ανισότητες και ο κοινωνικός αποκλεισμός που μαστίζει τις ευπαθείς ομάδες, αφού ο σκοπός κάθε νέου εκπαιδευτικού προγράμματος αποσκοπεί να λειτουργήσει ως γροθιά για την καταπολέμησή τους (ενότητα 1.5.) Τέλος, το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με ανάλυση της συνεισφορά της εκπαίδευσης ενηλίκων στην αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων των αποφυλακισμένων και άρα λειτουργεί ως μια δεύτερη ευκαιρία για τον πληθυσμό αυτό (υποενότητα 1.5.1.).
Εν συνεχεία, στο δεύτερο (2ο) κεφάλαιο με τον τίτλο «Εκπαιδευτές Αποφυλακισμένων Ενηλίκων Εκπαιδευομένων», σκιαγραφείται ο ρόλος των Εκπαιδευτών Ενηλίκων, ενώ παράλληλα παρουσιάζονται οι δυσκολίες της ομάδα των αποφυλακισμένων και των απεξαρτημένων ή υπό απεξάρτηση ατόμων μέσα από την οπτική γωνία των Επιμορφωτών τους. Συγκεκριμένα, αρχικά αποσαφηνίζεται ευρύτερα ο ρόλος των Εκπαιδευτών Ενηλίκων βάσει της βιβλιογραφίας (ενότητα 2.1.), καθώς επίσης και ειδικότερα ο ρόλος τους στην ομάδα των αποφυλακισμένων (υποενότητα 2.1.1.). Ακολουθεί, η καταγραφή της εμπειρίας και της ώθησης στον κριτικό στοχασμό μέσα από την αρωγή τω Εκπαιδευτών (ενότητα 2.2), ενώ έπεται και η σύνδεση της «εμπειρίας» και του κριτικού στοχασμού ως κύριο συστατικό της μαθησιακής διεργασίας (υποενότητα 2.2.1.). Έπειτα, απαραίτητα για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας κρίνεται η χρεία παράθεσης των δυσκολιών των Εκπαιδευτών στις ευπαθείς κοινωνικά ομάδες για τις οποίες γίνεται λόγος στη ΔΕ (ενότητα 2.3.). Τελικά, το κεφάλαιο επισφραγίζεται με την αναφορά στις ενδεδειγμένες στρατηγικές των εκπαιδευτών πάνω στην ομάδα των απεξαρτημένων και αποφυλακισμένων, ώστε να επέλθουν τα μέγιστα δυνατά οφέλη σε κάθε μαθησιακή διεργασία που επιτελείται στα εκπαιδευτικά προγράμματα (ενότητα 2.4.).
Κατόπιν, στο τρίτο (3ο) κεφάλαιο το οποίο αναγράφεται ως «Εξαρτησιογόνες ουσίες» γίνεται ιδιαίτερη μνεία σε αυτό το οποίο αποκαλείται ψυχοτρόπες ουσίες (ενότητα 3.1.), ενώ επίσης αναδεικνύεται και η ενδεχόμενη σύνδεση με την παραβατικότητα (ενότητα 3.2.). Βεβαίως, δε θα μπορούσε να παραλειφθεί η ενδελεχής αναφορά στο Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) ως δομικό στοιχείο της παρούσας ερευνητικής μελέτης (ενότητα 3.3.). Παράλληλα, επιβάλλεται και η ειδικότερη ανάπτυξη των δύο Κέντρων Θεραπείας του «ΚΕΘΕΑ», ήτοι τις περιπτώσεις του «ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ»
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία 27
(υποενότητα 3.3.1.) και του «ΚΕΘΕΑ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ» (υποενότητα 3.3.2.). Από την άλλη, απαραίτητα κρίθηκε η καταγραφή του ρόλου του «18 Άνω», ως μέρος του πληθυσμού-στόχου της ΔΕ (ενότητα 3.4.). Στο Τέλος, σκόπιμη θεωρείται και η αναφορά ενός εκ των βασικών Δομών απεξάρτησης, όπως είναι του «ΟΚΑΝΑ».
Μετά, στο τέταρτο κεφάλαιο (4ο) που φέρει την επικεφαλίδα «Ο ευεργετικός ρόλος της Εκπαίδευσης στις ευπαθείς ομάδες», αποπειράται η αποκρυστάλλωση της συνδρομής της Εκπαίδευσης Ενηλίκων στους εκπαιδευόμενους ως Δεύτερης Ευκαιρίας για αλλαγή και επανασύνδεση με τη μόρφωση (ενότητα 4.1.). Ειδικότερα, πάνω στο πλαίσιο αυτό αναπτύσσονται οι κυριότερες δομές για την επίτευξη της Δεύτερης ευκαιρίας, όπως της «Επανόδου» που αποτελεί μέρος του κύριου κορμού της έρευνας (υποενότητα 4.1.1.), των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) και ΣΔΕ φυλακών (υποενότητα 4.1.2.) και του «Μεταβατικού Σχολείου της Αθήνας» (υποενότητα 4.1.3.). Απαραίτητα κρίνεται και η εκτενής αναφορά στην έννοια της «Ενδυνάμωσης» που επιτελείται μέσα από την εκπαίδευση στους αποφυλακισμένους (ενότητα 4.2.). Επίσης, η «Αυτοεκτίμηση», η «Αυτοπεποίθηση» και η
«Αυτεπάρκεια», αποσαφηνίζονται, καθώς αφενός, τίθενται ως επακόλουθα της «Ενδυνάμωσης» από την εκπαίδευση και αφετέρου εξετάζονται ως μεταβλητές της ΔΕ (ενότητα 4.3.). Ακόμα, επειδή βασικός πυλώνας της ΔΕ είναι η τοξικομανία, γι’ αυτόν τον λόγο αναδεικνύεται η σχέση της
«Αυτοεκτίμησης» και «Αυτοπεποίθησης» με την Εξαρτητική συμπεριφορά από τις ψυχοτρόπες ουσίες (υποενότητα 4.3.1.), αλλά και ο τρόπος που αλληλεπιδρά με την «Αυτεπάρκεια» (υποενότητα 4.3.2.).
Κλείνοντας, επειδή θέση βασικής συνισταμένης της παρούσας μελέτης ενέχει και η Συναισθηματική νοημοσύνη στους κόλπους των αποφυλακισμένων και απεξαρτημένων ατόμων, γι’ αυτόν τον λόγο πραγματώνεται λεπτομερής αναφορά της θεωρητικής της υπόστασης (ενότητα 4.4.), καθώς και των μοντέλων που αποτιμάται ο βαθμός της συναισθηματικής ωριμότητας σε κάθε άνθρωπο (υποενότητα 4.4.1.). Επομένως, με αυτά τα τέσσερα (4) κεφάλαια κλείνει ο κύκλος της βιβλιογραφικής ανασκόπησης και θεωρητικής εμβάθυνσης όπως αναδύθηκε από τους άξονες διερεύνησης της παρούσας μελέτης.
Στο δεύτερο (2ο) μέρος λοιπόν, με ένα (1) κεφάλαιο και δεκατρείς (13) ενότητες, αποτυπώνονται όλα τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν και δομούν την εμπειρική έρευνα της ΔΕ. Συνεπώς, αφού η επιδιωκόμενη πρόοδος πραγματώθηκε μέσω της βιβλιογραφικής ανασκόπησης που επιτελέστηκε στο προηγηθέν κεφάλαιο, εν συνεχεία αποπειράται να ολοκληρωθεί μέσω της μεθοδολογίας που αναλύεται ενδελεχώς σε αυτό το κεφάλαιο και η οποία εφαρμόζεται εμπράκτως. Πιο συγκεκριμένα, αρχικά η
Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία 28
σύνθεση της μικτής εμπειρικής έρευνας του πέμπτου (5ου) κεφαλαίου αποτυπώνεται με την καταγραφή και επεξήγηση των κύριων σημείων του συνοπτικώς, ώστε να επιτελεστεί η ομαλή μετάβαση στην αναλυτική σύνθεση της επιλογής της μικτής μεθόδου (ενότητα 5.1.). Έπειτα, αποσαφηνίζεται η αναγκαιότητα/σημασία για την πραγμάτωση της εν λόγω εργασίας (ενότητα 5.2. και εν συνεχεία, αποσαφηνίζεται ο σκοπός και διευκρινίζονται οι κύριοι και οι δευτερεύοντες στόχοι (ενότητα 5.3.).
Μετά, διατυπώνονται τα ερευνητικά ερωτήματα όπως προέκυψαν μέσα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση και την αναγκαιότητα της έρευνας (ενότητα 5.4.) και ακολουθούν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, όπως αυτά αναμένεται να αντληθούν από τα ερευνητικά ευρήματα (ενότητα 5.5.).
Κατόπιν, αναλύεται εν γένει η μεθοδολογική προσέγγιση αποτυπώνοντας τα χαρακτηριστικά της καθεμίας (ενότητα 5.6.), ενώ ειδικότερα δικαιολογείται η επιλογή της μικτής μεθόδου ως καταλληλότερης για την εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων (υποενότητα 5.6.1.). Βέβαια, καταγράφεται και η Ερευνητική Διαδικασία ως απαραίτητο στοιχείο του εγχειρήματος της εν λόγω μελέτης (ενότητα 5.7.), όπως επίσης το Ερευνητικό Πλαίσιο (υποενότητα 5.7.1.), ο πληθυσμός- στόχος των ερευνητικών υποκειμένων που απαρτίζουν το δείγμα (υποενότητα 5.7.2) και ο τρόπος επιτέλεσης της δειγματοληψίας με τις τεχνικές συλλογής δεδομένων (υποενότητα 5.7.3.). Επίσης, αναλύονται τα επιλεχθέντα για τις ανάγκες της έρευνας Ερευνητικά Εργαλεία που ο σχεδιασμός τους τελέστηκε με άξονα την κάλυψη των ερευνητικών ερωτημάτων και των τιθέμενων επιμέρους στόχων της έρευνας, ώστε να επιτελεστεί η ο σκοπός της έρευνας (ενότητα 5.8.). Ειδικότερα, στα διαμορφωθέντα Εργαλεία καταγράφονται οι άξονες και τα ερωτήματα κάθε εργαλείου συλλογής δεδομένων εκ των τεσσάρων (4