Temat: Nieletni wobec prawa.
Zagadnienia:
1. Podstawowe pojęcia i definicje.
2. Zasady odpowiedzialności karnej nieletnich.
3. Środki wychowawcze, poprawcze i leczniczy.
--- Podstawa prawna:
Ustawa z 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich została zastąpiona przez
Ustawę z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz.U. z 2022, poz. 1700).
Definicje:
Różne pojęcia osób młodych:
nieletni – osoba, która w momencie popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 17. roku życia (KK).Co do zasady taka osoba nie będzie odpowiadała za popełnione przestępstwo na zasadach przewidzianych przez kodeks karny. Podstawą odpowiedzialności dedykowaną specjalnie dla osób nieletnich jest ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. W niektórych przypadkach określonych w kodeksie karnym odpowiedzialność karną ponieść może jednak osoba, która ukończyła 15 rok życia (art. 10 § 2 k.k.):
zabójstwo oraz jego typy kwalifikowane;
umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;
umyślne sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego;
porwanie statku lądowego lub powietrznego;
spowodowanie katastrofy w komunikacji;
gwałt zbiorowy lub ze szczególnym okrucieństwem;
czynna napaść na funkcjonariusza publicznego powodująca ciężki uszczerbek na zdrowiu;
wzięcie zakładnika;
rozbój,
młodociany – osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie osiągnęła 21. roku życia i w chwili orzekania przed sądem pierwszej instancji nie osiągnęła 24. roku życia (KK).
małoletni – osoba, która nie ukończyła 18 lat i nie zawarła małżeństwa (KC).
młodociany – osoba, która ukończyła 16 lat, a nie ukończyła 18 lat (KP).
czyn karalny – rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę (KK) jako:
przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo
wykroczenie lub wykroczenie skarbowe
przestępstwo – to czyn zabroniony pod groźba kary przez ustawę. Przestępstwo jest zbrodnią lub występkiem (zbrodnia powyżej 3 lat).
demoralizacja – zachowanie polegające na pewnym rozprężeniu, zwłaszcza moralnym, zepsuciu, rozluźnieniu dyscypliny, karności. Przykłady:
wulgarne słownictwo,
wagarowanie,
wandalizm,
ucieczki z domu,
przedwczesne podejmowanie życia seksualnego,
stosowanie agresji, przemocy,
palenie papierosów,
spożywanie alkoholu,
zażywanie narkotyków,
udział w destrukcyjnych subkulturach, sektach.
Zakres ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich Przepisy ustawy stosuje się w zakresie:
postępowania w sprawach o demoralizację – wobec osób, które ukończyły 10 lat i nie są pełnoletnie;
postepowania w sprawach o czyny karalne – wobec osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat;
wykonywania środków wychowawczych, środka leczniczego lub środka poprawczego – wobec osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby 21 lat;
Odpowiedzialność prawna nieletnich
w odniesieniu do osób poniżej 13. roku odpowiedzialność prawną za czyny dziecka ponoszą rodzice;
w przedziale 13–17 lat w grę wchodzi odpowiedzialność za czyny karalne (przestępstwa oraz niektóre wykroczenia) według przepisów ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich;
po ukończeniu 17 lat mamy do czynienia z normalną odpowiedzialnością karną, z tym że zgodnie z art. 10 § 4 Kodeksu karnego (k.k.) „w stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają”;
jednak art. 10 § 2 Kodeksu karnego dopuszcza za niektóre przestępstwa odpowiedzialność karną nieletnich po ukończeniu 15 roku życia;
zastosowanie wobec nieletniego odpowiedzialności tak jak osoby dorosłej jest możliwe, „jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają”, a w szczególności „jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne”.
Środki wychowawcze, środek leczniczy iśrodki poprawcze
Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze, środek leczniczy oraz środek poprawczy:
środki wychowawcze, mogą zostać orzeczone przez sąd w razie demoralizacji nieletniego lub popełnienia przez niego czynu karalnego:
upomnienie:
zobowiązanie do naprawienia wcześniej wyrządzonej szkody;
nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
nadzór kuratora sądowego;
skierowanie do ośrodka kuratorskiego, organizacji społecznej, instytucji terapeutycznych, szkoleniowych;
zakaz prowadzenia pojazdów;
przepadek przedmiotów pochodzących z czynów zabronionych;
umieszczenie w rodzinie zastępczej zawodowej specjalistycznej zwanej „rodziną zastępczą zawodową”;
umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym;
umieszczenie w okręgowym ośrodku wychowawczym.
środek leczniczy, zasądza się w razie stwierdzenia upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej, nałogowego picia alkoholu albo używania innych środków odurzających:
szpital psychiatryczny;
inny zakład leczniczy.
środek poprawczy, można orzec jedynie w razie popełnienia czynu karalnego przez nieletniego, który ukończył 13 lat. Jeżeli sprawca jest młodszy, stosuje się środki wychowawcze:
środkiem poprawczym jest umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym.
--- ---
