Sabit kıymetler işletmede bir yıldan fazla kullanıldıkları ve envantere dahil edildikleri takdirde amortismana tabi tutulurlar. Bir yıldan fazla kullanıma elverişli olmayan iktisadi kıymetler için değeri ne olursa olsun amortisman ayrılmamaktadır. Bir ekonomik varlığın teknolojik gelişme ve benzeri sebeplerle yıpranmadan değerini kaybetmesi mümkündür.
Mükellefler amortismana tabi ekonomik varlıklarının değerini %20'yi geçmemek üzere serbestçe belirledikleri oranlarda amortismana tabi tutarlar. Bu yöntemde öncelikle ekonomik varlığın faydalı ömrü belirlenir ve bu belirlenen süreye (1) bir sayıya bölünerek amortisman oranı hesaplanır. Arazi ve binalar ile %20'den daha yüksek oranda amortismana tabi varlıklar 4008 sayılı Kanundan muaftır.
Normal amortisman oranının 20. tarihinden itibaren aktif hale gelen ve amortismana tabi olan iktisadi kıymetler için geçerli olacaktır. Bilanço esasına göre defter tutan mükellefler, azalan bakiyeler yöntemini kullanarak amortismana tabi tutarak ekonomik değerlerini yok edebilmektedir. 1 milyar TL'ye sigorta yaptırdı ve Maliye Bakanlığı'ndan olağanüstü amortisman ve amortisman tespiti istedi.
Değer kaybının olağanüstü değer düşüklüğü ile mahsup edilmesi ve sigorta ücretinin de alınması durumunda, alınan sigorta bedeli gelir olarak muhasebeleştirilir.
AMORTJSMAN UYGULAMA ESASLARI 1.Amortismana Tabi Tutulacak Değer
- Amortisman Usulü Seçme Açısından
- Faaliyetin Durdurulması Halinde Amortisman
- Faaliyette Olan Işletmedeki Kullanılmayan Sab~ Kıymetlerin Durumu Amortismana tabi iktisadi kıymete, faaliyette olan bir işletmede belli bir
- Dar Mükellefiyette Amortisman
Bu durumda oluşan değer kaybı olağanüstü amortisman yoluyla giderleştirilir. 4008 Sayılı Kanun ile yapılan düzenlemeye göre; normal amortisman yönteminde amortisman oranları %20; azalan bakiyeler mükellefler tarafından %40'ı geçmemek üzere zamanında belirlenebilir. Bu hükme göre, varlıkların aktif hale geldiği ilk hesap döneminde, kalan ay için dönem sonuna kadar kalan aylar sayılarak amortisman ayrılacaktır.
Ayrılacak amortisman tutarı = (yıllık amortisman~: Kalan ay sayısı tarihinden sonra dikkate alındığından normal amortisman yöntemine göre maksimum oran %20'dir. bir ay tam ay olarak kabul edilir, Eylül-Ekim-Kasım-Aralık olmak üzere 4 aylık döneme aktarılır.Karşılık gelen amortisman aşağıdaki şekilde hesaplanır.
Basit yöntemin kullanıldığı bu dönemde amortisman ayrılmış sayılır. 6- Geçici vergi dönemlerinde geçici amortisman ayrılmaktadır. Mali ve teknik olarak bir bütün oluşturan değerler için normal veya azalan bakiye yöntemleri ile amortisman yöntemlerinden yalnızca biri kullanılabilir. finansal bütünlük, finansal varlıkların birlikte kullanılması daha akılcı, istenilen amacı gerçekleştirmek için daha verimli, daha az kayıp. Teknik bütünlük, bir amaca ulaşmak için finansal varlıkların birlikte kullanılması gerektiğini ifade eder. aksi halde diğeri beklenen işlevi sağlamıyorsa ekonomik ve teknik bütünlükten mutlaka bahsedilmelidir. Bir iktisadi kıymette normal amortisman yöntemi kullanılarak amortisman başladıktan sonra bu yöntem geri alınamaz ve sonrasında bakiye yöntemi ile amortisman yapılamaz.
Normal amortisman yöntemi, varlığın azalan bakiye amortisman yönteminin başlamasından sonra başlayabilir. ÖRNEK: 1998 yılında normal amortisman oranı %20 olan 20 milyar liraya alınan bir sabit kıymet için, aylık ZPP'nin 290. maddesinde serbest meslek amortismana tabi teçhizat. Barınma gereçleri de ekonomik işletmelere dahil edilen varlıklar arasında sayılmaktadır.
Amortisman başladıktan sonra herhangi bir nedenle kullanılmayan sabit kıymetler için de sadece bir veya birkaç dönem için amortisman ayrılır. Ancak yurt dışındaki merkezlerden getirilerek Türkiye'deki faaliyete tahsis edilen sabit kıymetlerin emsal değeri ile değerlenmesi zorunludur. Türkiye'deki faaliyeti sona erdiğinde yurtdışından alınan demirbaşlar, GVK md.41, VUK md.267'ye göre şirket sahibinin gelir vergisi mükellefleri için şirketten çektiği değer olarak kabul edilir.
AMORTISMAN KAYIT YÖNTEMLERI
Kullanılmayan bir ekonomik varlığın hurda olarak satılması durumunda öncelikle amortismanın dikkate alınması ve satıştan elde edilen kar veya zararın buna göre belirlenmesi gerekir. Kar veya zarar, bu varlıkların kalan net değerleri ile ayrı ayrı amortismanları ve değerleme komitesi tarafından belirlenen değerleri karşılaştırılarak belirlenmelidir.
AMORTISMANA TABI IKTISADI KlYMETLERlN SATILMASI
Bir sabit kıymetin satışında, satış fiyatı ile defter değeri arasındaki fark kar veya zarar olarak muhasebeleştirilir.
YlLLARA SARI INŞAAT VE ONARMA IŞLERINDE AMOR- TISMAN GIDERI
O. YENIDEN DEGERLENMIŞ KIYMETLERDE AMORTISMAN UY- GULAMASI
YENIDEN DEGERLEME YAPAMAYACAK OLANLAR
Yeniden değerleme kapsamına alınamayan kur farkları ve kredi faizi aktivasyon yılından sonraki dönemlerde tahakkuk eden kısımdır. VUK'un mükerrer 298. maddesinin 4. fıkrasına göre; Bina, arazi ve arsalar, gelir veya kurumlar vergisine tabi olup olmadığına bakılmaksızın yeniden değerleme öncesi değerleri üzerinden amortismana tabi tutulur. Alt bölüm uyarınca yeniden değerlemeye tabi tutulan amortismana tabi finansal varlıkların satışı durumunda, buna karşılık gelen değer artışları, amortisman gibi değerlendirilir.
Yeniden değerleme sonucu oluşan değer artışı bilançonun pasifinde özel bir hesapta tutulursa bin fon, fonda tutulan tutardan satılan ekonomik değerdir. Yeniden değerlemeye tabi amortismana tabi iktisadi kıymetlerin, yeniden değerlenen varlıklar tarafından amortismana tabi tutulmaması için Tebliğ'de belirtilen tutarı aşması durumunda, söz konusu işlemlerin yeminli mali tablolar ile gerçekleştirilmesi zorunludur. Sermaye artırımı fonunun kurumlar vergisi mükellefleri tarafından sermayeye eklenmesi halinde, bu fonun miktarına bakılmaksızın yeminli mali müşavirlerce onaylanması gerekir.
Satılan iktisadi kıymetlerin yenilenmesi işin niteliğine göre gerekli görülürse veya işletme yöneticileri tarafından kararlaştırılarak işe başlanırsa, satıştan elde edilen kazanç, geçici bir hesapta tutulabilir. yenileme masraflarını karşılamak üzere en fazla üç yıl süreyle pasif hesap. Amortismana tabi ekonomik varlıkların satışından elde edilen kar veya kurs. Afetlerden kaynaklanan hasarlarda, sigortadan alınan fazlalık, belirli koşullar altında ikame fonuna dahil edilir. İkame fonunda alınan kâr üç yıl süreyle beyan edilmeyerek mükelleflere kaynak kullanma imkânı tanınmıştır.
Sabit kıymetin değiştirilmesi zorunlu ise madde hükümlerine göre ikame fonu tahsis edilebilir. Bu işin niteliğinden belli değilse, işin sürekliliği için yenileme zorunlu değilse, ikame fon ayı. Yeniden inşa edebilmek için, şirketin yöneticileri yenileme kararı aldı ve . bir girişimde bulunulması gerekiyordu. Genişliği x olan varlığın tahsis edileceği hizmet aynı değilse, eski varlığın satışından elde edilen kâr ikame fonuna aktarılamaz.
BAZI ÖZEL DURUMLAR
Mücbir Sebeplerin Yenileme Fonuna Etkisi
Maddede yer alan “her ne sebeple olursa olsun” ifadesi, yenileme fonunun üç yıllık kullanım süresinin mücbir sebep hallerinde uzatılmasını ifade etmektedir.
Yenileme Fonunun Muhasebesi
