YURTDIŞI ALACAI<LARIN TAHSiL EDiLEMEMESi DURUMUNDA

(1)

YURTDIŞI ALACAI<LARIN TAHSiL EDiLEMEMESi DURUMUNDA

I<ARŞILIK

AYRILMASINA iLiŞI<iN USUL VE ESASLAR

Yüksel ÇELEBI*

Yurtdışına yapılan mal ve/veya hizmet ihracından doğan alacaklar, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararın 8'nci maddesine göre;

"Ticari amaçlarla ihraç edilen mal bedellerinin, bu kararda öngörülen özel haller ile bakaniıkça uygun görülen mücbir sebeplerden kaynakla- nan gecikmeler hariç, fiili ihraç tarihinden itibaren engeç 180 gün içinde

ihracatçılar tarafından yurda getirilerek bankalara veya özel finans ku-

rumlarına, Türk parası olması halinde tevsiki, döviz ise satılması zorun- ludur.

Ancak sözkonusu ihracat dövizlerinin % 70'inin fiili ihraç tarihinden itibaren 90 gün içinde getirilerek bankalara veya özel finans kurumlarına satılması halinde bakiye% 30'una tekabül eden kısmı üzerinden ihracat-

çı serbestce tasarruf edebilir.

ihracatçı firmalar Türk parası kıymetini koruma hakkında 32 sayılı karar kapsamında (yasal süre içerisinde) yurda getirmeye muvaffak olama-

dıkları alacaklar için, yapacakları işlemler; gerek 213 sayılı VUK'nun

323'ncu maddesi ve gerekse Türk parası kıymetini koruma hakkında 32

sayılı kararın 31.12.1995 gün ve 95-32/15 sayılı kararı ile değişik 22'nci maddesinde ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

Buna göre;

213 sayılı VUK'nun 323'ncu maddesi;

(2455 sayılı kanunun 2'inci maddesiyle değişen şekli)

"Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili ol-

mak şartıyla,

1- Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar

(*) Vergi Denetmeni.

VERGi DENETMENLERi DERNEGi • SAYI40 • NiSAN- MAYIS 1999

110

(2)

2-Yapılan protestoya veya yazı

ile bir defadan fazla istenmesine

rağmen borçlu tarafından ödenme-

miş bulunan dava ve icra takibine

değmeyecek derecede küçük alacaklar,

Şüpheli alacaklar sayılır.

Yukarda sayılan şüpheli alacaklar için değerleme gününde tasarruf değerine göre pasifte karşı

lık ayrılabilir. Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesa-

bında gösterilir. Teminatlı alacak- larda bu karşılık teminattan geri kalan miktara inhisar eder."

Ayrıca, Türk parası kıymetini

koruma hakkında 32 sayılı karara

ilişkin 91-32/5 sayılı tebliğinde de-

ğişiklik yapılması hakkında 31.12.

1995 gün ve 95-32/15 sayılı tebliğ

le değişen şeklinde;

"ihracat bedelinin süresi içeri- sinde yurda getirilmesi ve bir ban- kaya veya özel finans kurumuna

satılmasına engel olan ve aşağıda

belirtilen mucbir sebep hallerinde mucbir sebebin devamı müddetin- ce ilgili kambiyo müdürlüğünce

3'er aylık dönemler itibarıyle ek sü- re verilir.

Aşağıda belirtilen mucbir sebep halleri dışında kalan haklı durum-

ların varlığı halinde, ihracat bedelinin yurda getirilmesine ilişkin ek süre talepleri Hazine ve Dış ticaret

müsteşarlığınca incelenip sonuç-

landırılır.

Mücbir sebep kabul edilebile- cek haller;

1-ithalatcı veya ihracatçı firma-

nın infisahı, iflası, ithalatçı firmanın

konkordota ilan etmesi ve şahıs fir-

malarında firma sahibinin ölmesi, 2- Grev, lokaft, avarya hali, 3- ithalatçı memleket resmi ma-

kamlarının ve işlemleri dolayısıyla

ihracat bedelinin gelmemesi, 4- Tabii afet, harp ve abluka hali,

5- Malların kaybı, hasara uğra

ması veya imha edilmesi,

6- ihtilaf edeniyle dava açılması veya tahkime başvurulması,

ise

şeklinde sıralanmış olup, Mücbir sebep hallerinin tevsiki

Yukarıda sıralanan mücbir sebep hallerinden

- 1 ve 5'nci bendin varlığı yet- kili mercilerce,

- 2 ve 4'ncu bendin varlığı it-

halatcının bulunduğu memleketin resmi makamlarından veya mahal- li odaca tasdik edilmiş olmak kay-

dıyla alıcı veya ithalatcı firmadan (harp ve abluka hali hariç)

- 3'ncü bendin varlığı, ithalat-

çının bulunduğu memleketin resmi

makamları ndan,

- S'inci bendin varlığı sigorta

şirketlerinden veya ilgili ülke resmi

makamlarından alınmış belgelerle tevsik edilmesi şarttır.

Bl

VERGi RAPORU • SAYI40 • NiSAN- MAYIS 1999

(3)

Mücbir sebep halleri ile ilgili olarak yurtdışından temin edilecek belgelerin dış temsilciliklerimizce veya Lahey Devletler Özel Hukuku

Konferansı çerçevesinde hazırla

nan yabancı resmi belgelerin tasdik mecburiyetinin kaldırılması sözleşmesi hükümlerine göre

onaylanmış olması gerekir."

Yurda getirilmesi zorunlu ihracat bedeli dövizlerin öngörülen sü- reden sonra yurda getirilmesi (ek süre içinde dahil olsa) sürenin so- nuncu günün (180 inci gün) de ge- çerli dövizin satıldığı günün kuru

arasında meydana gelen olumlu fark ilgililere ödenmeyip destekle- me ve fiyat istikrası fonu (DFiF) na

aktarılır.

213 sayılı VUK'nun 280 nci maddesi ise yabancı paraların de-

ğerleme gününde borsa rayici, borsada raici yoksa Maliye Bakan-

lığınca tespit olunan kur üzerinden

değerleneceğini hüküm altına al-

maktadır.

Dönem sonunda süresi 180 gü- nü geçmiş alacaklar için ihracatçı

ya ödemenin 180 nci günü kuru ile yapılıp aradaki farkın DFiF na kaydedilmesi işleminin, 32 sayılı Türk

Parası kıymetini koruma hakkında

karar gereğince mi yoksa VUK'nun

280'nci maddesine göre (değerle

me kuru ile) mi değerleneceği so- runu karşımıza çıkmaktadır.

32 sayılı kararı ile VUK birbirin- den bağımsız düzenlemelerdir. Bu

nedenle değerlemenin VUK'nun 280'nci maddesi hükmüne göre

yapılması, kesintinin yapıldığı dö- nem, önceki Dönem Giderleri he-

sabına kaydedilmesi gerektiği dü-

şüncesindeyiz.

Konuyu bir örnekle açıklayalım,

1- Dolar ıçın döviz kuru 250.000.-TL. olduğu tarihte 10.000

$tutarındaki ihracat karşılığı fatura

düzenlenmiş ve ihracat tarihinde GÇB tescil edilerek fiili ihracaat ge-

çekleşmiştir.

2- Döviz alış kuru 275.000.-TL.

olduğu tarihte (90 gün içinde) 7.000 $ tutarında mal bedeli ban- kada Türk parasına çevrilmiş ve döviz alım belgesi (DAB) düzen-

lenmiştir.

3- Yurt dışı alacaklardan 4.000

Doları ithalatçı firmanın bulunduğu

ülkede tabi afet olması nedeniyle

şüpheli hale düşmüştür, aynı tarihte döviz kuru 320.000.-TL'dır.

(ihraç tarihinde döviz kuru

300.000.-TL'dır.)

4- Dönem sonunda ABD Doları

na ilişkin Döviz Kuru 330.000.-

TL.'dır.

5- Şüpheli hale düşmüş alacak ertesi yıl (1999'da) fiili ihraç tarihinden 240 gün sonra ek süre içerisin- de döviz alış kuru 340.000.-TL.

iken tahsil ediliş ve Döviz alım belgesi düzenlenmiştir.

VERGi DENETMENLERi DERNEGi. SAY140. NiSAN. MAYIS 1999

ID

(4)

120 ALlClLAR H.

120.50 Yurt Dışı Alıcılar H.

120.50.001 Ref. Nolu ... 10000 Dolar 601 YURT DIŞI SATIŞLAR H.

601.01. Yurt Dışı Satışlar

2.500.000.000.-

601.01.001 Ref. Nolu ... Ft. No. 10.000 Dolar x 250.000.

=

2.500.000.000.-

ihracatın Gerçekleştiği tarih itibarıyle tahakkuk taydı

102 BANKALAR H. 1.925.000.000.-

120.01 X Bankası Hs.

120 ALlClLAR H. 825.000.000.-

120.51 Yurt Dışında Bırakılan

ihraç Mal Bed. Hs.

120 ALlClLAR H. ².500.000.000.-

120.50.001 Ref. Nolu 10.000 Dolar

601 YURTDIŞI SATIŞLAR H. 250.000.000.- 601 .1 O Kambiyo Karları

601.10.001 Ref. Rolu .... 10.000 Dolar

275.000 X 7.000 $ 275.000 ^X 3.000 $

=

1.925.000.000.-

=

^825.000^.000.-

250.000 ^X 10.000$ = 2.500.000.000.-

(250.000 - 275.000) X 10.000 $

=

250.000.000.- /

EJ!I

^\IO:'lGi RAPORU· SAYI40 ·NiSAN- MAYIS 1999

(5)

1

128 ŞÜPHELi TiCARi ALACAKLAR HS. 1.280.000.000.- 128.50 Yurt Dışından Şüpheli Tic. Alacaklar

120 ALlClLAR H.

120.50.

120.50.002 Ref. No. Hs.

601 YURT DIŞI SATIŞLAR HS.

601 .1 O Kambiyo Karları

4.000 $X 320.000

=

1.280.000.000.- 4.000 $X 300.000

=

1.200.000.000.- 4.000 $ X 20.000 = 80.000.000.-

/

1.200.000.000.-

80.000.000.-

213 Sayılı VUK'nun 323 ncü maddesi gereğince bu tür alacaklar için

değerleme günüde tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabileceği

ni hüküm altına alınmıştır. Karşılık ayırma işlemi;

1

654 KARŞILIK GiDERLERi 1.280.000.000.

654.1 O Şüpheli Tic. Alacaklar Karşılığı Gid.

129 ŞÜPHELi TiCARi ALACAKLAR KARŞILIGI HS.

129.50. Yurtdışından Şüpheli

Ticari Alac. Karş.

128 ŞÜPHELi TiCARi ALACAKLAR HS.

128.50 Yurtdışından Şüp. Tic. Alacaklar 129 ŞÜPHELi TiCARi ALACAKLAR

KARŞILIGI HS.

(320.000 -330.000) x 4.000 Dolar

1.280.000.000.-

40.000.000.-

Bilanço günü (Döviz) Alacakların Borsa Rayici ve değerlernesi

1

VERGi DENETMENLERi DERNEGi • SAYI40 • NiSAN- MAYIS 1999

Efi

(6)

1

120 ALlClLAR HS.

120.51 Yurt Dışı Bırakılan

ihracat Md. Bed. Hs.

601 YURT DIŞI SATIŞLAR HS.

601.0 Kambiyo Karları Hs.

3.000 Dolar x (275.000 - 330.000)

165.000.000.-

Yurt dışında bırakılan ihracat Bedelinin % 30 Tutarlarının bilanço gü- nunde (Borsa raici ile) değerleme kaydı

1999 Takvim Yılı Kaydı

1- 102 BANKALAR HS. 102.01 X Banka Hs.

1 1

128 ŞÜP. TiC. ALACAK KARŞ. HS. 128.50 Yurt Dışından Şüp. Tic. Alacaklar

646 KAMBiYO KARLARI HS.

1.360.000.000.-

1.320.000.000.-

40.000.000.-

Geçen Yıl Şüpheli Hale gelen ve karşılık ayrılan alacağın tahsili 4.000 Dolar x 340.000.-TL.

4.000 Dolar x (340.000 - 330.000) 1 2- 129 ŞÜPHELi TiCARi ALACAKLAR

KARŞILIGI HS.

1.320.000.000.-

129.50 Yurt Dışından Şüp. Tic. Alacak Karş.

640 KONUSU KALMAYAN KARŞ. HS. 1.320.000.000.-

.:r-11 •

. . . VERGi RAPORU • SAYI40 ·NiSAN- MAYIS 1999

(7)

681 ÖNCEKi DÖNEM GiDER VE ZARARLARI HS.

104 BANKALAR HS.

104.01 X Bankası

40.000.000.-

180 gün içinde yurda getirilemeyen alacağın kur farkının DFiF'e akta-

rılması kaydı.

1

Şeklinde muhasebeleştirmek suretiyle karşılık hesapların kapatılma

sı gerekmektedir.

Kambiyo taahhüt hesabının kambiyo mevzuatı gereğince 90 ve/veya 180 gün içinde kapatılmış olmakla beraber, tahsil edilerneyerek şüpheli

hale gelmiş alacakların var olduğu veya (kambiyo mevzuatına göre)

kapatılan bazı alacaklara karşılık ayrıldığı uygulamada karşımıza

çıkabilmektedir. ihracatçı firmaları bu tür sorunlarla karşılaşmaları durumunda ilgili alacak miktarı şüpheli hale düştüğü tarih itibariyle döviz

alış kuruyla değerlendirildikten sonra ticari karın hesabında Eksi (-) kalem olarak dikkate alınması, mali karın hesabında ticari kar'a ilave edilmesi gerekmektedir.

Mal ihraç eden kuruluşlar 32 sayılı Türk parası Kıymetini Koruma Hakkında Kararı kapsamında yurt dışında bırakılan % 30 bedelierin ay-

nı karar kapsamında 91-32/5 sayılı tebliğ ile TC Merkez Bankası 1 -M

sayılı Genelgesinde görünmeyen işlemlere ilişkin hükümleri bölümü 20.

maddesine göre Türkiye'de yerleşik kişiler için veya bunlar adına yurt içinde veya yurt dışında yapmış oldukları hizmet (müteahhitlik hizmetleri dahil) karşılığı dövizler ile dışarıda yerleşik kişiler nam ve hesabına yapılan gider karşılığı dövizler,

Serbestce tasarruf edilebilir.

Mal ve hizmet ihracını kapsayan serbestçe tasarruf etme kavramı bu

paraların belgelenmeden gider yazılmak suretiyle vergi matrahından düşüleceği anlamına gelmeyip, sözkonusu serbestliğin anılan döviz

tutarlarının Türk Lirasına çevrilmesinin zorunlu olmadığı ile sınırlı olduğu

bu tür alacaklarında yukardaki örnekte açıklandığı üzere bilanço günüde VUK'nun değerlemeye ilişkin hükümleri çerçevesinde değerlenmesi

gerekmektedir.

VERGi DENETMENLERi DERNEGi. SAYI40. NiSAN. MAYIS 1999