• Nenhum resultado encontrado

CONVERSAS GRAVADAS E TRANSCRITAS TEXTO Nº

IV – CONCLUSÃO E REFLEXÕES FINAIS

CONVERSAS GRAVADAS E TRANSCRITAS TEXTO Nº

“Kalu skese si kusa riba mesa li, kusa... Talifoni di biosu! Nen mi N k´odja. Kantu dje bai, kusa sai na kanta, N bés N kunsa odje-l. E kanta, ê kanta, un bokadu, ê para. Ami N ka mexe ne-l, N ka ntendê-l! Kantu N sai na porta, N odja Kalu ta ben fadigadu, ê ben buska.”

(Morador permanente, 68 anos, analfabeto, sem contacto com a língua oficial e línguas estrangeiras)

TEXTO Nº.2

“Animal ka mesti di karinhu di alguen, di kel manera la. Ami N ta xinti mal, pasia katxor na petu, pa N ta odja mininu ta busca kumida na pubel! Kriansa es ta mesti di karinhu di sis pais, es ta mesti di atenson di autoridadis! Ta parse-n ma li na Kabu Verdi, autoridadis es ta prioriza festa, en detrimentu di direitus umanus.”

(Crítica de um jovem emigrante, estudante, actualmente a residir na França. Saiu de Pilão Cão com dez anos, actualmente tem 17.)

TEXTO Nº.3

“Vida di kel kasa la, sta «visible pour tout le monde». “A” ta maxi an tran di (en train de) trabadja; “B” ta maxi an tran di (en train de) pasia; “C”, an tran di (en train de) kume; “D”, an tran di(en train de) bebe! “A” ki dja fronta ku trabadjo! Uma autêntica eskravatura!”

(Jovem de 18 anos, morador tem porário, estudante do 3.º Ciclo)

TEXTO Nº. 4

A – Kandonga nen ka ta mori faxi. Faita`kaldu ki laba-l! Nhos nega da duenti kaldu, agó ki dje mori, dja nhos manda mata limária, kar di konpra dja soma, mudjeris ta djunta panela, alá-s ta trazi lenha, kelotu ta ferbi kafé manenti, homis ta renkia mesa na rua… Kaxon inda nen ka fasedu! Oitu dia di kaxexa! Ô nhó, Kadjunbi ka ten más!

- En! A nhó nton, nhu kré pa finadu ben? - N ka txoma nha!

61 - Nná! N obi nhó ta limia finadu! E ka ten nada ben fase!

A – Sê mi, N ta ben, N ta foga tudu argen ki intxi pratu na nha ká! (risos).

(Morador temporário, 63 anos, esteve dez anos em Angola. Não sabe ler. Apenas assina o nome.)

TEXTO Nº.5

A – Afinal, kel kestão tinha un anbiguidade. Módi ki bu diskubri-l, B?

B – Bu pensa ma N`tendeba kel kestão di tema pa disenvolvi? Na kumeso, N fika ta flutua... Tudu algen ta baza letra... Partu rápidu! Nton, N risolvi dexâ-l pa fin. Kantu prusor purgunta si ten algun pedido de xklaresimentu, komu ningen ka riagi, N aproveita. C – Kel alínea, sima staba ta fazeba konfuzon! Ami dja N respondeba-el, mas falandu di dimokrasia, claru! Ê kel ki purgunta pidi!

A – Mas ê ka tinha sentidu. So ki, às vezes, algen ta sta distraidu dimás… P´ra já, nu fala di dimokrasia na Direitu, não na Geografia!

B – Era dimografia, na inunsiadu staba dimokrasia! A – Kel gralha li, N ka sabi módi ki prusor kumeti. C – Influênsia di canpanha! Só pode ser!

A – Prusor sta na kanpanha?

C – Ken ki ka sta na kanpanha, bói? Té gatu ku katxor! B – Ma dipos ki prusor korigi-l, ê bira sinplis.

C – Mi gó N ka faze-l más. Kel “affaire” di onti, ti inda tene-n ku stress. Pa N riska un página interu, pa N ben skrebi di novu, N dexa pusor ku dimokrasia, sima ê pidi!

A – Bu panha-l em cheio, B! Kantu ki pusor da-u? B – Ki pusor da-n? Ki N panha, nton!

A – Kantu ki bi bu panha, nton? B – Dezóitu i meiu.

C – Nooosa! Bu stika!

A – Bu sta frenti di tudu kês dobradinhas!

(Diálogo entre três alunos do Terceiro Ciclo, entre 17 e 18 anos, moradores temporários, a estudar no Liceu Domingos Ramos, Praia)

TEXTO Nº.6

Turma numeroza ten txeu disvantagen. Primeru, prusor ka ta konsigi da a kada alunu kel atensão ke ta meresi. Kel-li ê fundamental! Un otu disvantagen ê kureson. O ki um alunu dja fasi um trabadju ki mesti intruduzi kureson, prusor debi kurigi kel trabadju djuntu ku alunu, istu é, ê debi orienta alunu, pa alunu imenda sis erus, el propi. Asi, alunu ta kaba pa prendi sobri aquilu ke era, ê ka ta volta a cometi kes mesmus eru. Pur otru ladu, bu ta ivita ábitus di “laissez faire” na alunus.

62 (N.B. Processo de descrioulização. Note se o léxico e a última palavra, a sílaba inicial em português (como referido na pág. 36, alínea d).

(Técnico do Ministério da Educação e Valorização dos Recursos Humanos, a residir e a trabalhar na Praia, 40 anos de idade. Saiu de Pilão Cão há 15 anos.)

TEXTO Nº.7

Pretu Santumé, ses ká es ta fase so di pó. Ala ten pó mas txê ki pedra. Nton kel dia, nu sa ta bemba di rosa, nu kronta ku un grupu di pretu, sô omi, ki dja fase furminga na ká, ta karega, ta bai. A kes ta muda, es ta karega ká. Gentis sai na ri! Ami N kala ketu, N pasa stretu… N staba prenhada. Es pensa me mi ki ri, es fla-n “Txinga!”. A éris ka ta brinka! Fla-n pa N txinga, oitu dia, N pari. Minino ka na més! Mortu!

(Moradora temporária, 58 anos. Esteve 9 anos em S. Tomé e Príncipe. Não sabe ler.)

TEXTO Nº.8

A – Staba oitu pasageru, sô di kes guentis burmedju, kada musiur ku si madame! N ka sabi nen dundi. Rapaz tudu boka abertu, ku kel ki ba skola ku tudu. Ê bó, N txiga N batê-s koru! “Bonju madame, bonju mussiur, à votre disposision. Vuz alê u? (Bonjour madame, bonjour

monsieur, à votre disposition. Vous allez où ?)» Ná, sima N prendi ku patron! Sinhoras suri

grasa, omi tra mapa di boisa, ta mostra-n. N djobi, N fla:“Tarrafal?” Ê rispondi: “Uí, uí, musiur. Tarafal!” (Oui, oui, monsieur.), ku “r” trankadu.

N manda-s p’es subi, “Si vu plé (S’il vous plaît) ”, nu ruma bagaji riba banku trás, nu stika Tarafal!

B – Bu kori karu, gó !

A – Nauuu! N bai nas kalma! C – Bu ka tra kabesa fora?

A – Kredu! Bu pensa ma mi ê fu di la teti, ó kusé? Stranjeru ta brinka? Si N ba gia mariadu, ka ta dixi-n di karu?

Kantu nu txiga, homi ta purgunta-n pa presu, mi N ka ta ntendi. Da-n sinkuenta euró, N toma so vinti, ês fla-n ma mi ê tré jantil (très gentil)!

(Motorista de “Hiace”, 38 anos, morador permanente. Estudou até ao 1º Ano do ex-Ciclo Preparatório.)

TEXTO Nº.9

“- A ku bai, bu ta fla-n nha kumadri ma Tareza dja dinbarasa. Ê ten matxu. - Grasa a Diós! Ki dia ke ten?

- Na trizontonti, la Praia. Dje fase kantu dismantxu, nu tenea medu. Mas kore tudu ben, grasa a Diós.”

(Moradora permanente, adulta, 68 anos. Não sabe ler.)

TEXTO Nº.10

“Botizadu tenba argen poku. Sima ten morti na roda, nen ka podu toki. Nton gó, Tula ku mudjeris ba di kosta, ben di rostu, kusia txeu! Kantu podu mesa, mininus kume sô sopa, labanta, fika sô madrinha ku padrinhu ku mas un homi. Kumida kes teni la, pa kaba, sô se pa sai ku-el, pa raparti di kada ká!”

63 (Morador permanente, adulto, 58 anos)

TEXTO Nº.11

“Prokura organiza arkivus pur asuntu, kria um kódigu pa bu utiliza senpri. Asi, bu ta podi lokaliza dukumentus ku prisizão y sen perda di tenpu.”

(Morador temporário, funcionário público, 48 anos.)

TEXTO Nº.12

“Ali, ku mudjer ku tudu ê pa trabadjâ na padjigal! Ná, la Musteru gó du ka ta bái. Alâ ê sô omi qui ta bái. »

(Moradora temporária, sem contacto com línguas estrangeiras a residir actualmente na ilha do Fogo, 21 anos.)

TEXTO Nº.13

Ô nha fidju, duenti ku presu ka ten amigu! Oxi dja bu ben? Djô ara k`atxaba mi li! (…)

Kau bira sabi pa un pontu. Agu ka faita, kume ka faita. Ami, le-n li, nha mininus tene-n dretu. Ta fase-n nha bokadu na maré, ta bate-n nha ropa ta po-n troka dia pa dia, tudu dia ta troka-n pan di kama. Ami inda N sta ki ta bá basia, por isso N atxa ma es ka mesti toma tantu inkomu. Djobe li, es ta kunpra kusa laba korpu, kusa di laba kabé, di laba boka, tudu ki ta meste, ki ninhun N ka konxeba na nha tenpu.

Un bês, ta andada ku un kanpan pasadu, ta detada na stera ku kankaran, tenba purga, dabi, pitxilin, piodju, pitxoka, tudu ta njuriaba argen, bu t´atxaba kiriatura tirsidjadu. Gosi, kel li kaba. Gosi, uniku ka sabi ki nu sta, ê parkê argen ka sata fila ku kunpanheru. Homi di li ka sa ta kubri família, mudjel ta pari dia ku un, dia ku otu, mininu largadu sima padja. N ta pensa-l! A ki N dadu un bokadu, ben fasedu, N ta kumi, ta fika na pratu, N ta pensa na kel mininu nosenti ki pai ku mai dja larga, sen ningen di toma konta, ta pasa tudu margura. Agora, sumara li: a kel pai ku mai ki sta nobu, ki dja larga ses fidju da mó, ses grandi al sa ta podrisi na kantu´ l ká!

(Morador permanente, 82 anos de idade, não sabe ler.)

TEXTO Nº.14

Anton si “Nhara sta » ka sa ta fladu mas, nhós flan gósi gó ê mó ki sa ta fladu. Ami N ten ki kunprimenta! Mas “Nhara sta” ku “Nhô sta” gó nhós ka ta kababa ku el. Gentis grandi ta da bensu sabi…A mi N ta fla si mé!

64

ANEXO II – ENTREVISTAS

Entrevista a um Morador Permanente

1. Kantu anu nha ten? (Que idade tem a senhora?)

Ami? Nha era, N ta dabu, bó ki ta tra-l gó. Ami ê di dizanobi. Djonzinhu nha maridu leba- n três anu. El ê di dizasais.

2. Nha sabi lé? (A senhora sabe ler?)

Skola kel bes, li, ka tenha. Nin kantu ben ten, mininu femia ka ta poda. Nin na Kadjeta. Ka tenha. Djonzinho, na kel anu ki nu kasa dje sabeba lé. Mas ê prende ku Txotxi Martin, pai di manu Basku.

3. Nha kontxi otu língua, difora kriolu? (Conhece outras línguas além do Crioulo?)

N nau. Sô kiriolu.

4. Ki profesan ki nha ten? (Qual a sua profissão?)

Ami N ka ten profesan.

Nton, nha podi fla-n ku sé ki nha sabi fasi… (Neste caso, pode dizer-me o que sabe fazer…)

N ta trabajda na kasa, kusia, bati, bare, sabe di mininu…N ta trabadja na ladera tanbe, koba txon, símia, munda, koba l`batata, di mandioka, tudu N sabeba, N ta faseba propi …

5. Na kaza di nha, ten algun emigranti, ki ta kustuma ben pasa féria? (Na sua família há algum emigrante que costuma vir passar férias?)

Nha purmeru fidju dja nbarca N ka se kantu bês, dje bai, dje ben, ti ki jdê raforma. Kelotu nha fidju kontxi tudu terá. El ê bá skóla la ja londji, la Kuba. Si trabadju N ka ta ntendi. Ê na kusas d`alfaniga la Praia. Gósi ê ben pega na kusas di botu, ê ata trabadja la Canbra. A el e ta sta so ta bai ta ben.

6. Na ki tera? (Onde reside (m) esse (esses) emigrantes?)

Lisbua djes bá es tudu dos. Mas kelotu dja ba txeu tera. Sima un bês, ê bá un tera si… kantu ki talifoni rintxa li na kasa li, staba kuatu e meia di tardi. Mas kantu ke fla-n ma la staba dentu d`anti maxe, N fika dimiradu propi!

(Para um neto)

- Mininu, mó ki kel terá txoma? O neto – Japon, vóvó.

65

ENTREVISTA A UM ESTUDANTE, MORADOR TEMPORÁRIO

Documentos relacionados