• Nenhum resultado encontrado

Diagnóstico morfológico e molecular de Haemonchus spp. em bovinos e ovinos

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Share "Diagnóstico morfológico e molecular de Haemonchus spp. em bovinos e ovinos"

Copied!
13
0
0

Texto

(1)

RESSALVA

Atendendo solicitação da autora, o texto

completo desta dissertação será

(2)

Programa de Pós-graduação em Biologia Geral e Aplicada

Distrito de Rubião Júnior s/n CEP 18618-000 Cx Postal 510 Botucatu-SP Brasil Tel (14) 3811-6148 Fax (14) 3811-6148 posgraduacao@ibb.unesp.br

Campus de Botucatu Instituto de

Biociências PG-BGA

DIAGNÓSTICO MORFOLÓGICO E MOLECULAR DE

Haemonchus

spp. EM BOVINOS E OVINOS.

MARIA REGINA LUCAS DA SILVA

Dissertação apresentada ao Instituto de Biociências, Câmpus de Botucatu, UNESP, para obtenção do título de Mestre no Programa de Pós-Graduação em Biologia Geral e Aplicada, Área de concentração Biologia de Parasitas e Microorganismos.

Prof. Titular Dr. Alessandro Francisco Talamini do Amarante Orientador

(3)

Programa de Pós-graduação em Biologia Geral e Aplicada

Distrito de Rubião Júnior s/n CEP 18618-000 Cx Postal 510 Botucatu-SP Brasil Tel (14) 3811-6148 Fax (14) 3811-6148 posgraduacao@ibb.unesp.br

Campus de Botucatu Instituto de

Biociências PG-BGA

UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA

“Julio de Mesquita Filho”

INSTITUTO DE BIOCIÊNCIAS DE BOTUCATU

DIAGNÓSTICO MORFOLÓGICO E MOLECULAR DE

Haemonchus

spp. EM BOVINOS E OVINOS.

Maria Regina Lucas da Silva

Bióloga

Prof. Titular Dr. Alessandro Francisco Talamini do Amarante Orientador

Dissertação apresentada ao Instituto de Biociências, Campus de Botucatu, UNESP, para obtenção do título de Mestre no Programa de Pós-Graduação em Biologia Geral e Aplicada, Área de concentração Biologia de Parasitas e Microorganismos.

(4)

Programa de Pós-graduação em Biologia Geral e Aplicada

Distrito de Rubião Júnior s/n CEP 18618-000 Cx Postal 510 Botucatu-SP Brasil Tel (14) 3811-6148 Fax (14) 3811-6148 posgraduacao@ibb.unesp.br

Campus de Botucatu Instituto de

Biociências PG-BGA

FICHA CATALOGRÁFICA ELABORADA PELA SEÇÃO TÉC. AQUIS. TRATAMENTO DA INFORM. DIVISÃO DE BIBLIOTECA E DOCUMENTAÇÃO - CAMPUS DE BOTUCATU - UNESP BIBLIOTECÁRIA RESPONSÁVEL: ROSEMEIRE APARECIDA VICENTE - CRB 8/5651

Silva, Maria Regina Lucas da.

Diagnóstico morfológico e molecular de Haemonchus spp. em bovinos e

ovinos / Maria Regina Lucas da Silva. - Botucatu, 2014.

Dissertação (mestrado) - Universidade Estadual Paulista, Instituto de Biociências de Botucatu

Orientador: Alessandro Francisco Talamini do Amarante Capes: 21302022

1. Haemonchus. 2. Bovino - Infecções. 3. Ovino - Doenças. 4. Sistema

gastrointestinal - Doenças.- Diagnóstico. 5. Diagnóstico molecular.

Palavras-chave: Bovinos; Diagnóstico; Haemonchus spp.; Ovinos; Parasita

(5)

I

(6)

II

Agradecimentos

Agradeço primeiramente a Deus, que me deu força, me orientou e me iluminou em todos os momentos desta caminhada.

Aos meus pais Sebastião Bernardino da Silva e Maria José Lucas da Silva e ao meu irmão José Reginaldo Lucas da Silva, pelo amor incondicional e pelo apoio que me deram.

Aos meus ex-professores e também amigos, Elza Amélia de Souza, Mauro Oswaldo Medeiros e Sueli Maria Alves que sempre me apoiaram e me incentivaram a seguir em frente, além da ajuda financeira que me forneceram nos momentos de dificuldades. Não tenho palavras para expressar a gratidão que tenho por tudo que fizeram por mim.

Ao meu orientador Alessandro Francisco Talamini do Amarante, pela oportunidade, ensinamentos, paciência e compreensão.

Aos pós-graduandos do Laboratório de Helmintologia Veterinária, César Cristiano Bassetto, José Henrique das Neves, Maurício Orlando Wilmsen, Michelle Cardoso dos Santos e Nadino Carvalho e ao aluno de iniciação cientifica Jorge Konrado Xavier.

Aos professores e funcionários do Departamento de Parasitologia, em especial, a Profª Mônica Regina Vedrame do Amarante, pela orientação na parte molecular do projeto e aos funcionários Alessandra Ragozo, Valdir Ângelo Paniguel, Roberto Gonzales e Olga Demant.

Aos professores Katia Denise Saraiva Bresciani, Lucia Helena O’Dwyer de Oliveira, Raimundo Souza Lopes, Reinaldo José da Silva por aceitarem a serem membros de minha banca de qualificação e defesa.

À Rosânea Menezes de Souza e Vanessa Stramantinoli Rossi por compartilharem a residência comigo e por terem me aguentado durante todo este período.

As minhas amigas Fabíola Maria Belmonte Dourado, Gislene Lopes Maciel e Jacqueline Cruz Neves pela amizade, companheirismo e pelo apoio mesmo que distante.

A Capes (Coordenação de Aperfeiçoamento de Pessoal de Nível Superior) pela bolsa concedida.

(7)

1

RESUMO

Infecções por nematódeos gastrintestinais causam consideráveis perdas na pecuária.

Haemonchus spp. é o principal nematódeo que acometem bovinos e ovinos principalmente em

regiões tropicais e subtropicais. Portanto este estudo teve por objetivo avaliar metodologias de diagnóstico baseado em analises morfológicas e moleculares de larvas infectantes e adultos de

Haemonchus spp. Foram utilizados 23 bezerros e 20 cordeiros naturalmente infectados por

nematódeos gastrintestinais. Antes da necropsia dos animais, fezes foram coletadas para realização de coproculturas e obtenção de larvas infectantes, que foram morfometricamente analisadas. Logo após o sacrifício dos animais, os abomasos foram removidos e congelados, para posterior recuperação dos exemplares de Haemonchus spp. que foram armazenados em

álcool 70º. No caso dos ovinos, os parasitas permaneceram estocados em alcool 70º por mais de um ano antes de serem analisados, enquanto que os parasitas dos bovinos foram armazenados por apenas quatro meses. O diagnóstico morfológico dos Haemonchus machos

foi realizado por meio da análise de sínlofe e mensuração de espículos. Os mesmos parasitas utilizados na análise morfológica foram submetidos à análise molecular, com utilização da PCR, com os primers 52/154, 75/86 e Hplacbotu. A técnica padrão ouro para identificação de

Haemonchus similis foi análise de espículos e para Haemonchus placei foi PCR com os

primes HplacBotu. Todas as amostras de ovinos foram consideradas como sendo de

Haemonchus contortus, devido à especificidade parasitária e nenhuma evidencia de outras

espécies de Haemonchus nas análises moleculares. Os resultados demonstraram diferença

estatística no comprimento da distância entre o final da L3 e o final da bainha das larvas infectantes das três espécies. Houve sobreposição de medidas de apenas 1,26% entre as espécies H. placei e H. contortus. Na análise de espículo foram observadas algumas

sobreposições de medidas que ocasionaram erros na identificação específica de H. placei e H. contortus. Em relação à sínlofe, a maioria das amostras de H. placei e H. similis apresentaram

34 cristas na junção esôfago intestino, entretanto na metade do corpo houve uma grande variação no número de cristas para essas duas espécies. A sínlofe de H. contortus demonstrou

algumas irregularidades no padrão de cristas o que dificultou o diagnóstico específico. Além disso, foi observada que a sínlofe de parasitas armazenado em álcool 70º por mais de um ano estava degradada. Nas análises moleculares o par de primer 52/54 amplificou 94,43% das

amostras de Haemonchus similis. Muitas amostras de H. similis, H. placei e H. contortus

utilizadas no estudo não amplificaram com os primers 75 e 86. O par de primer Hplacbotu

amplificou todas as amostras de H. placei e nenhuma amostra das outras duas espécies. Em

(8)

2

pode ser usado como método para identificar inequivocadamente larvas de H. similis e para

indicar se H. contortus e H. placei estão presentes em uma população. Em adição novos

estudos são necessários para aperfeiçoar técnicas de biologia molecular e consequentemente permitir a identificação correta das espécies de Haemonchus. A associação de métodos

morfológicos, tais como análise de espículo e sínlofe, permite reduzir o risco de identificação incorreta principalmente de H. contortus e H. placei.

(9)

3

ABSTRACT

Nematodes gastrointestinal infection causes considerable losses in the livestock industry. Haemonchus spp. is major nematode that affects cattle and sheep mainly in tropical

and subtropical region. Therefore, the aim of the present study was to assess diagnosis methodologies based in morphological and molecular analysis of infective larvae and adults

of Haemonchus spp. Twenty-three calves and twenty lambs naturally infected with

gastrointestinal nematodes were utilized. Before necropsy of animals, faecal samples were collated for preparing faecal cultures and obtaining infective larvae that were morphometrically analyzed. After the euthanasia of animals the abomasums were removed and frozen for posterior recovered Haemonchus specimens that were stored in alcohol 70º. In

the case sheep, the parasites remained stored in alcohol 70º for more than one year before be analyzed, while the parasites of cattle were stored for only four months. The morphological diagnosis of males Haemonchus spp. was released by synlophe analysis and spicule

measurements. The same parasites used in the morphological analysis were submitted in the molecular analysis, using PCR, with primers 52/159, 75/86 and HplacBotu. The “gold

standard” method used to identify Haemonchus similis was spicules analysis and to identify

Haemonchus placei was PCR with the primers HplacBotu. All Haemonchus specimens

recovered from sheep were assumed to be Haemonchus contortus based on host specificity,

and because the molecular analysis did not show any evidence of other Haemonchus species.

The results presented statistic differences in the sheath tail length of infective larvae of three species. There was overlapping of measurements was only 1.26% between H.contortus and H. placei. In the espicule analysis also were observed same overlapping of measurements that

caused misidentification of H. placei and H. contortus. In relation the synlophe most samples

of H. placei and H. similis presented 34 ridges in the esophageal-intestinal-junction. However,

in the midbody there was great variation in the ridges number for these two species. In the synlophe of H. contortus was observed same irregularities in the ridges pattern, that difficult

specific diagnosis. In addition, was observed that synlophe of parasites stored in alcohol 70º for more than one year appeared degraded. In the molecular analysis the primer par 52/54 amplified 94.43% of H. similis samples. Many samples of H. placei, H. similis and H.

contortus did not show PCR product with primers 75 and 86. The par primer HplacBotu

amplified all H. placei samples and no samples of the other two species. In conclusion, the

sheath tail extension analysis of infective larvae can be used to identify unequivocally larvae of H. similis and to indicate if H. contortus and H. placei are present in a population. In

(10)

4

allowing the accurate diagnosis of Haemonchus species. The association of morphological

methods such as spicule and synlophe analysis should be useful to reduce the misidentification principally of H. contortus and H. placei.

(11)

6

1. Considerações iniciais

O Brasil atualmente ocupa lugar de destaque na produção e exportação de carne bovina, porém as infecções por nematódeos gastrintestinais se constituem em grande problema sanitário. Além de prejudicarem o ganho em peso, podem causar mortalidade, principalmente de animais jovens, que somente apresentam resposta imunológica eficiente às infecções com aproximadamente 18 meses de idade (BIANCHIN et al., 1995, CATTO et al., 2005, CATTO et al., 2009).

Em relação à ovinocultura, o Brasil possui clima favorável e grande extensão territorial, entretanto, as infecções parasitárias também consistem em entrave relevante para a expansão da produção. Nos ovinos, além de acometerem os animais jovens, os nematódeos também representam problema considerável para fêmeas no periparto, devido a sua baixa imunidade (AMARANTE et al., 1992).

Estudos realizados no Brasil relataram a presença de várias espécies de nematódeos gastrintestinais parasitando bovinos, sendo elas: Cooperia punctata, Cooperia pectinata, Cooperia spatulata, Haemonchus placei, Haemonchus similis, Haemonchus contortus,

Trichostrongylus axei, Trichostrongylus colubriformis, Oesophagostomum radiatum,

Ostertagia ostertagi, Ostertagia lyrata, Strongyloides papillosus, Trichuris discolor,

Trichuris globulosa, Bunostomum phlebotomum e Capillaria bovis (CATTO et al., 1993,

AMARANTE et al., 1997, BORGES et al., 2001, BRESCIANI et al., 2001, SANTOS et al., 2010). Em ovinos são relatadas as seguintes espécies: C. punctata, C. pectinata, C. spatulata, Cooperia curticei, Cooperia oncophora, H. contortus, T. axei, T. colubriformis, O. ostertagi,

Teladorsagia circuncincta, Oesophagostomum venulosum, Trichuris ovis e Nematodirus

spathiger (AMARANTE et al.,1997, RAMOS et al., 2004).

Dentre estas se destacam as espécies de Haemonchus, que além de serem muito

prevalentes, em todas as regiões do país (CATTO e UENO, 1981, AMARANTE et al., 1997, LIMA, 1998, BORGES et al., 2001, NETO e FONSECA, 2002, SANTOS et al., 2010), causam sérios danos aos animais, devido ao hábito hematófago dos parasitas que em infecções pesadas ocasionam anemia severa, edema submandibular, perda de apetite e, consequentemente, redução no ganho em peso (GENNARI et al., 1991). Portanto, a haemonchose é causa importante de prejuízos econômicos na bovinocultura e ovinocultura.

As espécies de Haemonchus estão envolvidas em relatos de resistência

anti-helmíntica. Nos Estados Unidos, Gasbarre et al. (2009) observaram H. placei e H. contortus,

(12)

7

de ovinos, com múltipla resistência a benzimidazóis, levamisole, ivermectina, moxidectina e closantel. Em bovinos a situação também é preocupante, estudos recentes comprovam que espécies de Haemonchus são resistentes a muitos anti-helmínticos em várias regiões do país

(PAIVA et al., 2001, RANGEL et al., 2005, MELO et al., 2006, SOUTELLO et al., 2007, SOUZA et al., 2008).

(13)

19

4. Considerações finais

Em muitos estados brasileiros não existem dados epidemiológicos consistentes relacionados com a haemonchoses em ruminantes. Devido à grande importância econômica da doença para a pecuária brasileira está é uma situação inaceitável. O problema é agravado pela ausência de uma metodologia padronizada para diferenciação de H. contortus e H. placei. Portanto a identificação correta das espécies é indispensável (AMARANTE, 2011).

A padronização de metodologias para o diagnóstico de Haemonchus spp. é essencial

para identificação correta das espécies e consequentemente para conhecimento da epidemiologia do parasita e escolha do tratamento anti-helmíntico a ser empregado.

Presume-se que seja possível a identificação precisa das espécies de Haemonchus em

análises de larvas infectantes com técnicas morfológicas e moleculares, o que evitaria o sacrifício dos animais em estudos de resistência e epidemiologia.

O Capítulo 2 da dissertação intitulado “Morphological and molecular identification of

Haemonchus species in ruminants naturally infected with nematodes” teve por objetivo

Referências

Documentos relacionados

- Sangue de bancos de sangue, diuréticos poupadores de potássio (ex.: Espironolactona), leite com baixo teor salino e outros fármacos contendo potássio,

§ 1º O credenciamento das instituições ou entidades com a finalidade de capacitar diretor-geral, diretor de ensino e instrutor de trânsito para CFC, e examinador

A ideia de fronteira (BARTH, 1998) surge numa perspectiva mais integradora. Para fazer parte da grande família quilombola, como se identifica a comunidade, não é condição

Este capítulo discorre sobre o debate marxista acerca do campesinato bem como o avanço do capitalismo no campo desde o processo da modernização conservadora

Pessoas jurídicas de DIREITO PRIVADO, integrantes da Administração Indireta, instituídas pelo Poder Público mediante autorização em lei específica, sob qualquer forma jurídica

Com a investigação propusemo-nos conhecer o alcance real da tipologia dos conflitos, onde ocorrem com maior frequência, como é que os alunos resolvem esses conflitos, a

Mais uma vez a gente volta ao conceito de custo de oportunidade, porque ao analisar um investimento, você não deve ver apenas os indicadores financeiros (que nesse caso levaria a

No universo infantil, os conhecimentos prévios podem ser considerados como o resultado das concepções de mundo das crianças, estruturado a partir das interações sensoriais, afetivas e