HALĠL ERDOĞAN CENGĠZ
Aydın Sami GÜNEYÇAL
Halil Erdoğan Cengiz 3 Eylül 1934‟te Araç‟ın Dereçatı köyünde doğdu. Babası başöğretmen Hamdi Cengiz, annesi Faika Hanım‟dır. İlkokulu Tosya‟da, Liseyi Kastamonu Abdurrahman Paşa Lisesi‟nde bitirdi. 1952‟de Ankara Hukuk Fakültesi‟ne kaydoldu. Petrol Ofisi‟nde çalışmaya başladı. Ertesi yıl, edebiyat sevgisi ağır bastığı için edebiyat bilimi tahsil etmeye karar verdi, kaydını Hukuk Fakültesi‟nden DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne naklettirdi. 1957‟de fakülteyi bitirdikten sonra yedek subaylığını Genelkurmay Harp Tarihi Enstitüsü‟nde de yaptı. Emekli olana kadar (1982) Başbakanlıkta çalıştı. Genç yaşında biri kız, öteki erkek iki evlât babası oldu. Bugün ikisi de profesör unvanını kazanmış tıp doktorudur. Emekliliğinden sonra Devlet Konservatuarı Müzikoloji Bölümü‟nde Osmanlı Paleografyası, Osmanlıca ve Eski Türk Edebiyatı; Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü‟nde de Eski Türk Edebiyatı dersleri verdi. 28 Ekim 1993‟te Ankara‟da 59 yaşında vefat etti. İlk gençlik yıllarına ait şiirleri, eleştiri yazıları, makaleleri, Japon şiiri çevirileri, yazmaya başladığı Sepetçioğlu Destanı‟ndan parçalar ilkin 4 sayı, daha sonra yeniden 17 sayı yayımladığım Arayış adlı sanat ve edebiyat dergisinde, daha sonraki eleştiri ve kitap tanıtma yazıları da 1962 yılında yayımlamaya başladığım Kitaplar Âlemi adlı bibliyografya dergisinde çıktı. 1956‟da Türk Sanatı ve Küçük Asyadergilerinde de şiirleri yayımlandı.
araştırma ve günümüz yazısına aktarmak… Bu hızlı ve zevkli çalışma temposunu yaklaşık kırk yıl, vefat ettiği 28 Ekim 1993‟e kadar sürdürmüştür. Hayata gözlerini yumduğu son anda, kız kardeşine Tosya‟nın Mahalleleri ve Lâkapları adını verdiği araştırmasını dikte etmekteydi.
Kırk yıllık değerli dostum, aziz kardeşim Halil Erdoğan Cengiz, insanları, doğayı seven, duygulu, ince zevkli, çok çalışkan, çabuk anlayan, çabuk kavrayan ve işini mümkün olan çabuklukla yapan saygıdeğer, arif bir insandı. O, yalnızca yakınlarının, öğrencilerinin ve dostlarının değil, kültür toplumumuzun ortaklaşa saygı ve sevgisini hak etmiş, erdemli, bilge bir kişi idi. Aramızdan sessizce ayrıldı.
Bilgisayarında da dostlarına şu uyarıyı bıraktı:
“Üç yıl önce ortaya çıkan kimi sağlık sorunları son bir yıldır iyice üzerime abandı; hemen hemen yürütmez, oturtmaz, yatırtmaz, uyutmaz, okutmaz, eşe dosta bir iki satırcık dahi yazdırmaz, sokağa çıkarıp dolaştırmaz, hattâ zaman zaman konuşturmaz duruma getirdi. Bunların bir kısmı yılların, yaşlanmanın er geç getireceği; birlikte yaşanılmasına, katlanılmasına alışılması gereken kaçınılmaz sonuçlar. Fakat belâların büyükleri, kırk beş yılı aşkın bir süredir gece gündüz yanımdan hiç
ayrılmayan, nefes darlığı, öksürük gibi külfetlerini bile benden uzak
tutmaya özen gösterdiği izlenimini bırakan yâr-ı kadîmim tütünden
YAYIMLANMIġ KĠTAPLARI
1. Aralık Kapı (Şiirler); Ank. 1953, 48 s. “Arayış Yayınları: 1”. (H.E.Cengiz‟in ilk gençlik yıllarının ürünü ilk şiir kitabı.)
2. Açıklamalı – Notlu Divan Şiiri Antolojisi; Turhan Kitabevi, Ankara, 1967. (Yeniden gözden geçirilmiş ve düzeltilmiş 2. Basım, Turhan Kitabevi, Ankara, 1982).
3. Divan Şiiri Antolojisi, Milliyet Yayın Ltd. Şti, 1972. (Genişletilmiş 2. Basım, Bilgi Yayınevi, 1983).
4. Enver Paşa‟nın Anıları 1881-1908, İletişim Yayınları, İstanbul, 1991. (Yeni basımı: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2006)
5. Ermeni Komitelerinin A‟mâl ve Harekât-ı İhtilâliyyesi (İlân-ı Meşrutiyet‟ten Evvel
ve Sonra). Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1983.
6. Yaşanmış Olaylarla Atatürk ve Müzik. Riyâset-i Cumhûr İnce Saz Hey‟eti Şefi
Hâfız Yaşar Okur‟un Anıları 1924-1938,Müzik Ansiklopedisi Yayını, Ankara, 1993.
7. Rahmî-i Harputî Divanı (Gönül Hatay Eren‟le) Kültür Bakanlığı Yayınları, 1000 Temel Eser Dizisi 167, Ankara, 1996.
DERGĠLERDE ÇIKAN MAKALE, ĠNCELEME, ARAġTIRMA, ELEġTĠRĠ YAZILARI VE ġĠĠRLERĠ
“Japon Şiirleri: Haikular”, (İssa‟dan çevirme 3 haiku), Arayış.
“Japon Şiirinde Haiku ve Tanka‟lar”, (Orhan Veli‟nin 1937‟de yayımlanan Haykay çevirileri üzerine), Arayış.
“Nasrullah Köprüsü(Sepetçioğlu Destanı‟ndan)”, Arayış.
“Sanat Akımları ve Zaman”, Arayış.
“Yenilik Taassubu”, Arayış.
“Yeni Bir Türk Uygarlığı Üzerine”, Arayış.
“Edebî Ahlâk Üzerine”, (Necdet Sözer‟le diyalog), Arayış.
“Bir Japon Şairi: Horiguchi Daigaku”, Arayış.
“Ahlâksızın Ahlâkı Üzerine”, (Necdet Sözer‟le diyalog), Arayış.
“Prof. Kenan Akyüz İle „Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi‟ Üzerine Bir Konuşma”, (röportaj), Arayış.
“Kitaplar: Namık Kemal‟in Şiirleri”, (eleştiri), Arayış.
“Dilsiz Acılar”, (Sepetçioğlu Destanı‟ndan), Arayış.
“Fikret Baha Berke İle Konuşma”, (Röportaj), Arayış.
“Japon Şirinde Tanka‟lar”, Türk Sanatı.
“Anlam‟ Üzerine”, Pazar Postası Gazetesi,11.1.1959.
“Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi‟nin Yeni Basımı Hakkında”, Bibliyografya Dergisi.
“Divan Şiirinde Musammatlar”, Türk Dili Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı II. Divan
Şiiri, 1986, s. 291-427.
“Rûhî Tarihi” (Yaşar Yücel‟le birlikte). Türk Tarih Belgeleri Dergisi, Cilt XIV, sayı 18, 1992. (Ayrı basımı, s. 359-470).
“Saygılı Yosma‟ İle Saygısız Çevirmen”,(eleştiri), Kitaplar Âlemi.
“Batıya Yönelirken Şinasi”, (Prof. Dr. Gündüz Akıncı‟nın inceleme kitabının yeni basımı hakkında), Kitaplar Âlemi.
“İki Şiir Kitabı”,(tanıtma), Kitaplar Âlemi.
“Dünya Şiiri‟ Üzerine”, (kitap eleştirisi), Kitaplar Âlemi.
Şaşı, (şiir), Arayış.
Bir Ölü Dile Geldi I , (şiir), Arayış.
Bir Ölü Dile Geldi V (şiir), Arayış.
Dağa Çıkış(Sepetçioğlu Destanı‟ndan), Türk Sanatı.
Tanımaz, (şiir), Türk Sanatı.
Kardeş Kavgasından Sonra (Sepetçioğlu Destanı‟ndan), Türk Sanatı.
Ağaca Nasihat I,(şiir), Arayış. .
Teselli, (şiir), Yeni Küçük Asya Dergisi, 1953, sayı: 18.
Tarih ve Toplum dergisinin birçok sayısında Halil Erdoğan Cengiz‟in “Geçmiş Zaman Olur ki Hayâli Cihan…” üst başlığı altında, her biri titiz araştırma ve emek ürünü olan aşağıdaki makaleleri yayımlandı:
“Yahşı Fakih”, sayı: 71, 1989;
“İstiklâl Marşımızla İlgili bir Belge”, (Doç.İ. Taviloğlu ile birlikte), sayı: 74, 1990. “İnsan Denenmiştir Denilen Her Şeye İnanmamalı”, sayı: 75, 1990;
“Kaka Deyip Geçmemeli”, sayı: 76, 1990; “İnsanlar Nelerle Uğraşmış”, sayı: 77, 1990;
“Keyifli ve Sorunsuz Kişiler İçin Keyfe Keder Vermeyen Sorunlar”, sayı: 79, 1990; “Hilmi Yavuz ve Eski Hayvan Bilimi”, sayı 80, 1990;
“Eski Arslanları Takdîmimizdir”, sayı: 81, 1990;
“Akdeniz‟in Balinaları, Yanar Ada ve Osman Gazinin Pazarı”, sayı: 83, 1990; “Nef‟î‟nin Kirli Nigâr‟ı”, sayı: 93, 1991;
“Dün; Dündür; Bugün, Bugündür‟ Sözünün Sahibi Kimdir?”, sayı: 97, 1992; “Eski Zamanın Aşkları ve Bâzı Aşk Devâları”, sayı: 98, 1992;
“Dizelerde Saklı Kalan”, sayı 100, 1992; “Kahvenin Kirli Çamaşırları”, sayı: 101, 1992; “Eski ve Yeni Yanlışlar”, sayı: 110, 1993; “Vak Vak Ağacı”, sayı: 111, 1993;
“Eski Çamaşırlar, Killer, Sabunlar ve Leke Çıkarma Yöntemleri”, sayı: 112, 1993. Bu yazı dizisinin bilgisayarda kalan ve dökümü ailesi tarafından bana teslim
edilen son iki makalesiyle birkaç not, Kebîkeç / İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi‟nde yayımlanmıştır:
“Kimler NeleriBilmez? Eski‟nin Saka Kuşları”, Kebîkeç, sayı: 1, 1995;
NOTLARI
“Hilmi Yavuz‟un Heybesinden Akan Küller”, Kebîkeç, sayı: 1, 1995; (Aynı sayıda “sigara içmenin bedelini ödemenin güçlüğü” hakkında bir paragraf).
“Eski Maliyecilerimiz”, Kebîkeç, sayı: 2, 1995.
BASILMAMIġ ÇALIġMALARI
Halil Erdoğan Cengiz‟in çalışmaları çok yönlüydü. Basılmış olanların birkaç katı, gözden geçirildikten sonra dizgiye ve baskıya geçilebilecek, ileride kitaplaşmaya aday çalışması bulunmaktadır. Bunların bir kısmı tamamlanmak üzere idi. Bir kısmı da yarım kalmış durumdadır. Onu, yıllar süren çalışmalarının birikimini ve ürünlerini Türk kültür hayatına vermeye başlayacağı bir sırada kaybettik.
1. XVIII. Yüzyılın ikinci yarısı Divan Şiiri şairlerinden, devrinin birçok olayına mizah ve nükte dolu tarihler düşüren Adana‟lı Surûrî‟nin tarihlerini içeren Dîvân-ı Surûrî Mecmûası‟nı yıllarca satır satır incelemiş, bunların tamamını notlar ve açıklamalarla yeni yazıya aktarmıştır.
2. Bestekâr Hâşim Bey (1815-1868)‟in Hâşim Bey Mecmûası diye anılan edvârı, Kırşehrî‟nin Der Beyân-ı Kavaid-i Nâme-i Perde-i Tanbur‟u,
4. Rauf Yektâ‟nın Esâtîz-i Elhân‟ı da onun yeni yazıya aktardığı eserler arasında yer almaktadır.
5. Rehber-i Mûsikî, müellifi: T(anbûrî) Cemil. 1321 yılında Mahmut Bey
Matbaasında basılmış kitabın günümüz yazısına çevrilmişi.
6. Selâtin-nâme yâhud Târîh-i Âl-i „Osmân. (Eski bir elyazmasından yeni yazıya aktarılmış metnin yazıldığı ilk defterin ilk sayfasında Cengiz‟in şu notu var: Müellifin nâmı: Kemâl‟dir. (Sarı Kemâl) Rûmî 895. Sultân Bayezid nâmına yazılmıştır. 3600 beyttir. Ayvalık, 27.7.1988).
7. Hayâlî Bir Harekât-ı Harbiyyeyi Musavver Osmanlı Opereti,
8. Devlet Konservatuarı Kütüphanesi‟nde kayıtlı -birinci cildinin nerede olduğu bilinmeyen- 22 ciltlik Mustafa Nezîhi Albayrak Koleksiyonu‟nun yeni yazıya çevrilmesi de Halil Erdoğan Cengiz‟in yoğun çalışmalarıyla gerçekleşmiştir.
9. Hazırlamaya başladığı son çalışması Tosya‟nın Mahalleleri ve lâkapları adını taşımaktaydı. Cengiz‟in, Halk Şiiri, Divan Şiiri, Azmî, Virânî, Şair Padişahlar, Fetvâlar, Gevherî, Bektâşî Şairleri ve Âgâhî üzerine incelemeleri de bulunmaktadır.
10. Japon Şiiri Antolojisi (Basımı kendi isteğiyle ertelenmiştir).
HALĠL ERDOĞAN CENGĠZ’ĠN ÖLÜMÜ ÜZERĠNE YAZILANLAR
Güneyçal, Aydın Sami, “Halil Erdoğan Cengiz‟in Ardından”, Toplumsal
Tarih, sayı: 1, 1994.
Güneyçal, Aydın Sami, “Halil Erdoğan Cengiz”, Kebîkeç, sayı:1, 1995. Naci, Fethi, “Halil Erdoğan Cengiz de”, Adam Sanat, sayı: 102, 1994.
ÖZGEÇMĠġĠYLE ĠLGĠLĠ KAYNAKLAR
Tan, Nail, Kastamonu‟lu iki şair, Araştırmacı, Hikâyeci ve Oyun Yazarı
Hakkı Kâmil Beşe, Halil Erdoğan Cengiz, Kasçetvak Yayınları, Ankara, 2003.
Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, cilt: II, s. 443. “Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 214.
