Universidade de Lisboa
O Livro de Horas do Duc de Berry
Jos´e F´elix Costa1
1
Departamento de Matem´atica, Instituto Superior T´ecnico
fgc@math.tecnico.ulisboa.pt February 27, 2015
O Livro de Horas do Duc de Berry
Figura: Junho
O Livro de Horas
1. O Livro de Horas
Figura: Setembro, as vindimas
O Livro de Horas
Jean de France, Duc de Berry, morreu em 1416, tendo deixado interrompido o seu livro de horas
Figura: Duc de Berry
O Livro de Horas
O Livro de Horas do Duc de Berry
Figura: Fevereiro
O Livro de Horas
O Livro de Horas do Duc de Berry
Figura: Julho
O Livro de Horas
O Livro de Horas do Duc de Berry
Figura: Setembro, Chˆateau de Saumur e as vindimas
O Livro de Horas
O Livro de Horas do Duc de Berry
Figura: Ciclo de Meton: b, k, s, g, f, d, m, a, i, r, f, o, c, `, t, n, q, h, q, e.
a b c d e f g h i k ` m n o p q r s t
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
O Livro de Horas
O Livro de Horas do Duc de Berry
N´umeros
N´umeros ´arabes: anel interior (1 a 30) e anel exterior (de 17 a 30 e de 1 a 15).
N´umeros romanos: initium libre gradus XV e primationes lune mensis
septembris dies XXX.
N´umeros palavras: Setembro, Outubro, Novembro e Dezembro; π´ντ , δ´kα,kατ ´, oν.
O Livro de Horas
O Livro de Horas do Duc de Berry
N´umeros
N´umeros ´arabes: anel interior (1 a 30) e anel exterior (de 17 a 30 e de 1 a 15).
N´umeros romanos: initium libre gradus XV e primationes lune mensis
septembris dies XXX.
N´umeros palavras: Setembro, Outubro, Novembro e Dezembro; π´ντ , δ´kα,kατ ´, oν.
O Livro de Horas
O Livro de Horas do Duc de Berry
N´umeros
N´umeros ´arabes: anel interior (1 a 30) e anel exterior (de 17 a 30 e de 1 a 15).
N´umeros romanos: initium libre gradus XV e primationes lune mensis
septembris dies XXX.
N´umeros palavras: Setembro, Outubro, Novembro e Dezembro; π´ντ , δ´kα,kατ ´, oν.
O Livro de Horas
O Livro de Horas do Duc de Berry
N´umeros
N´umeros ´arabes: anel interior (1 a 30) e anel exterior (de 17 a 30 e de 1 a 15).
N´umeros romanos: initium libre gradus XV e primationes lune mensis
septembris dies XXX.
N´umeros palavras: Setembro, Outubro, Novembro e Dezembro; π´ντ , δ´kα,kατ ´, oν.
O Livro de Horas
O calend´
ario lunar
O Livro de Horas
O calend´
ario lunar
´
Orbita da Lua
2. ´
Orbita da Lua
´
Orbita da Lua
´
Orbita da Lua
´
Orbita da Lua
´
Orbita da Lua
3.Antikhytera
3. Antikhytera
3.Antikhytera
Antikhytera
3.Antikhytera
Antikhytera
3.Antikhytera
Antikhytera
3.Antikhytera
Antikhytera
Stonehenge
4. Stonehenge
Stonehenge
Snonehenge: Direc¸˜
oes com significado astron´
omico
Stonehenge
Stonehenge: Raio de Sol no dia mais longo
Stonehenge
A Data da P´
ascoa
Stonehenge
A P´
ascoa
A P´ascoa
A P´ascoa, chamada Ostura, deusa pag˜a da primavera, foi celebrada desde os primeiros tempos do Cristianismo. Por´em, n˜ao havia m´etodo uniforme para determinar a data da P´ascoa.
Stonehenge
A P´
ascoa
A P´ascoa
A P´ascoa, chamada Ostura, deusa pag˜a da primavera, foi celebrada desde os primeiros tempos do Cristianismo. Por´em, n˜ao havia m´etodo uniforme para determinar a data da P´ascoa.
Stonehenge
A P´
ascoa
A P´ascoa
A P´ascoa, chamada Ostura, deusa pag˜a da primavera, foi celebrada desde os primeiros tempos do Cristianismo. Por´em, n˜ao havia m´etodo uniforme para determinar a data da P´ascoa.
Stonehenge
O Conc´ılio de Niceia
Domingo de P´ascoa
O Conc´ılio de Niceia, reunido pelo imperador Constantino em 1 Junho de 325 para resolver os problemas causados por ´Ario, formulou a doutrina da Trindade, ordenou aos Bispos que estabelecessem hospitais em todas as cidades catedrais e fixou a data da P´ascoa: primeiro domingo a seguir `a primeira lua cheia depois (ou no pr´oprio dia) do equin´ocio da primavera.
Stonehenge
O Conc´ılio de Niceia
Domingo de P´ascoa
O Conc´ılio de Niceia, reunido pelo imperador Constantino em 1 Junho de 325para resolver os problemas causados por ´Ario, formulou a doutrina da Trindade, ordenou aos Bispos que estabelecessem hospitais em todas as cidades catedrais e fixou a data da P´ascoa: primeiro domingo a seguir `a primeira lua cheia depois (ou no pr´oprio dia) do equin´ocio da primavera.
Stonehenge
O Conc´ılio de Niceia
Domingo de P´ascoa
O Conc´ılio de Niceia, reunido pelo imperador Constantino em 1 Junho de 325 para resolver os problemas causados por ´Ario,formulou a doutrina da Trindade, ordenou aos Bispos que estabelecessem hospitais em todas as cidades catedrais e fixou a data da P´ascoa: primeiro domingo a seguir `a primeira lua cheia depois (ou no pr´oprio dia) do equin´ocio da primavera.
Stonehenge
O Conc´ılio de Niceia
Domingo de P´ascoa
O Conc´ılio de Niceia, reunido pelo imperador Constantino em 1 Junho de 325 para resolver os problemas causados por ´Ario, formulou a doutrina da Trindade, ordenou aos Bispos que estabelecessem hospitais em todas as cidades catedrais e fixou a data da P´ascoa: primeiro domingo a seguir `a primeira lua cheia depois (ou no pr´oprio dia) do equin´ocio da primavera.
Stonehenge
O Conc´ılio de Niceia
Domingo de P´ascoa
O Conc´ılio de Niceia, reunido pelo imperador Constantino em 1 Junho de 325 para resolver os problemas causados por ´Ario, formulou a doutrina da Trindade, ordenou aos Bispos que estabelecessem hospitais em todas as cidades catedrais e fixou a data da P´ascoa: primeiro domingo a seguir `a primeira lua cheia depois (ou no pr´oprio dia) do equin´ocio da primavera.
Stonehenge
Os “coeficientes” da P´
ascoa
Os coeficientes m, n, a, b, c, d e e
m ≡30 15 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 − (8 × S´ECULO + 13) ÷ 25
n ≡7 4 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 a ≡4 ANO b ≡7 ANO c ≡19 ANO d ≡30 19 × c + m e ≡7 2 × a + 4 × b + 6 × d + n 26/ 30
Stonehenge
Os “coeficientes” da P´
ascoa
Os coeficientes m, n, a, b, c, d e e
m ≡30 15 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 − (8 × S´ECULO + 13) ÷ 25
n ≡7 4 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 a ≡4 ANO b ≡7 ANO c ≡19 ANO d ≡30 19 × c + m e ≡7 2 × a + 4 × b + 6 × d + n 26/ 30
Stonehenge
Os “coeficientes” da P´
ascoa
Os coeficientes m, n, a, b, c, d e e
m ≡30 15 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 − (8 × S´ECULO + 13) ÷ 25
n ≡7 4 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 a ≡4 ANO b ≡7 ANO c ≡19 ANO d ≡30 19 × c + m e ≡7 2 × a + 4 × b + 6 × d + n 26/ 30
Stonehenge
Os “coeficientes” da P´
ascoa
Os coeficientes m, n, a, b, c, d e e
m ≡30 15 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 − (8 × S´ECULO + 13) ÷ 25
n ≡7 4 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 a ≡4 ANO b ≡7 ANO c ≡19 ANO d ≡30 19 × c + m e ≡7 2 × a + 4 × b + 6 × d + n 26/ 30
Stonehenge
Os “coeficientes” da P´
ascoa
Os coeficientes m, n, a, b, c, d e e
m ≡30 15 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 − (8 × S´ECULO + 13) ÷ 25
n ≡7 4 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 a ≡4 ANO b ≡7 ANO c ≡19 ANO d ≡30 19 × c + m e ≡7 2 × a + 4 × b + 6 × d + n 26/ 30
Stonehenge
Os “coeficientes” da P´
ascoa
Os coeficientes m, n, a, b, c, d e e
m ≡30 15 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 − (8 × S´ECULO + 13) ÷ 25
n ≡7 4 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 a ≡4 ANO b ≡7 ANO c ≡19 ANO d ≡30 19 × c + m e ≡7 2 × a + 4 × b + 6 × d + n 26/ 30
Stonehenge
Os “coeficientes” da P´
ascoa
Os coeficientes m, n, a, b, c, d e e
m ≡30 15 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 − (8 × S´ECULO + 13) ÷ 25
n ≡7 4 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 a ≡4 ANO b ≡7 ANO c ≡19 ANO d ≡30 19 × c + m e ≡7 2 × a + 4 × b + 6 × d + n 26/ 30
Stonehenge
Os “coeficientes” da P´
ascoa
Os coeficientes m, n, a, b, c, d e e
m ≡30 15 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 − (8 × S´ECULO + 13) ÷ 25
n ≡7 4 + S´ECULO − S´ECULO ÷ 4 a ≡4 ANO b ≡7 ANO c ≡19 ANO d ≡30 19 × c + m e ≡7 2 × a + 4 × b + 6 × d + n 26/ 30
Stonehenge
A data da P´
ascoa
Anotac¸˜oes
1 As soluc¸˜oes das congruˆencias dever˜ao ser as mais pequenas. 2 A operac¸˜ao ÷ retorna o quociente da divis˜ao inteira (e.g.,
173 ÷ 25 = 6).
3 Na data XY ZW , S´ECULO = XY (e.g., em 2014, S´ECULO = 20).
Stonehenge
Os “coeficientes” da P´
ascoa
Teorema de Gauss
A P´ascoa ´e no dia 22 + d + e de Marc¸o ou, se 22 + d + e for maior do que 31, no dia d + e − 9 de Abril.
H´a, no entanto excec¸˜oes:
1 (a) Se d = 29 e e = 6, ent˜ao a P´ascoa ´e no dia 19 de Abril; 2 (b) Se d = 28, e = 6 e m = 2, 5, 10, 13, 16, 21, 24, ou 39, ent˜ao a
P´ascoa ´e no dia 18 de Abril.
Stonehenge
Distribuic¸˜
ao da data da P´
ascoa
Stonehenge
Dia da semana em que ocorre o Natal
Anotac¸˜oes
1 Na data XY ZW , S´ECULO = XY (e.g., em 2014, S´ECULO = 20) e
ANO = ZW (e.g., em 2014, ANO = 14).
Algoritmo para calcular em que dia da semana ocorre o Natal
d ≡7 50 + ANO + S´ECULO ÷ 4 + ANO ÷ 4 − 2 × S´ECULO
d (data 20ZW ) ≡7 15 + ANO + ANO ÷ 4
Domingo −→ d = 0 Segunda-feira −→ d = 1 Terc¸a-feira −→ d = 2 Quarta-feira −→ d = 3 Quinta-feira −→ d = 4 Sexta-feira −→ d = 5 S´abado −→ d = 6 30/ 30