Phytogeographia
do Brasil
S,·rit S.n l!Rt\Sli.,l.'\~:\ V11l. 35 Hll.:LJüT!lEC,\ J'EJ),·\GOGlC.-\ BR.-\Sll.EIR.\
A. ]. DE SAMPAIO
Ph ytogeographia do Brasil
Cur.-·r, ffcrli::adn ,ro .1(,•,_(,'u .V,,•ánnal, ('IJl 1932. sól•
os auspirins do l '1i:-..·i"1'sidaclc do Ri(} úc lo11rirt.
2.· EDIÇ,\O, 1n:nsT.-\ E AVG\!ENT.-\l),\
(ll.LUSTR.-\D,-\ CO~! 38 GR.-\VvR,'\S)
~ ~
C O ~! P ,\ l\ H l .-\ E ll I T O R .\ N A C I O N A L S1in .P11uJo - Rio d,• Jnnt'i~o - H..-ch'c - rort.o Al('J(r<!
193S
IND ICE
O PATRnl01'10 fLORISTICO DO IlRASJL E 1\ PROTECÇ/\0 A Ni\TURE7.A, cm face dos actuacs conhcc.:inh.:ntos phytogcographicos.
(Cur~o uo '-lu:;c11 :\'aci(mal, i:m 1932) 1.·1 PARTE
l - P::ttrimonio flori-.1ico <lo Orasil
l'rotccç;ío á ualurc,~, ... , ... , ... . Jnici,1 ': dc:~c1h·.-1/\'Í:uc11lo d:-t cxplor;u;iio de flv:cs:as
no Brasil II - Gcographia bo:anica
A flr.,rh,tica bra~ilcir;, \! :. «Flora Ilra:;iliC"nsis>
E~taçôcs p(uviomctricas
A nlmosf)hc::r:i proxim.1. de c::id:t pl:mta .•....
r\tmomc!ri:t ... . Thcoria!> m!•llo e palyccntrica
111 - Gcog·.'lphi.::i. bo:ani~a do 13:asi! ... , ... . .f\. vc1.:c1ac::io ramp1:strc ~ <lominan•c r.:i ,\mcric.a
ti() Sul ·.. · ,
Clima~: da~sific:iç;io do prof. De )fartonm.: .. I - i· fo,.a aiua:,mico ou hyb.ca bra~i!cir::i.
1 - f"lorc-.us
2 - Kos c:tm1ios d:i. Am:i1.011ia A :\:-ca d'\ Hylac:i. Ur.1!:iikita ... SulKli·:i~;-10 da ílora am;izonica
Pri11cip:i.cs diffcrcu~as cnln: as zon:is n:i. flora ama- zo11ic.1
P9.1.
1; 16 2; 27 23 JJ 34 34 JS 3; 41 48 SI 52 53 54 55
P9s.
P!:intas não cx<:lu~i,·.;uncnlc :uua.:011 ca-. c,5
Pl:rn::is cxclush·;uncntc h)'11::i11,1s 70
C:1:·iosi1!ad1.·s da í\ol':'1 :unazonica 71
0-: c1n1pC'I:; n:1 A rn::izoni:i. RO
Camp· n:is 87
Cam1~;:,;1r:111:is . . . S9 Tr:msic;ão c1,'.rc a ílor:t :un;u:conic., e :1 il(1r;1 íler:11 du Dr.isil . . . . . . . . . 92 l'lanias ,111uatic.,:,; ou h111~1icol:is na 1\ma1.0ni:i. 93 U - FIClra gero/ tfo1 Bro.fi( ou \.'.'(tra·ainJ.zonic"a 93
1 - %011::1. elos c,lCacs 95
Litoral . . 98
J>b:1a1to . . . , . . . 99
A indi\'ic.lu;iliz:u;:io da zo~:i 102
O hahas~ÍI 109
2 - Zu11:i da,; c:iatin!,!":is \ 12
A <:a rnaúba . . . . DO
Outr,15 pl:'lnt,15 u1Cili , , , .... , .. , . . 137 O prohl,.•111:1 l!:'I a,i::ua no Nnr1k·stc J.:7
:\ pro1..«H:10 do dim:t 1.19
J - Zon:i 1l;1s in.ittas costeiras CHJ florc.;ti.s oricnt:ics 151 4 - :Zc,:,:i <lo'- p:nh.,cs cu 1la Ar.1uc:iri:i J6?
5 - Z<•n:i <los ca:nfl()s . . . . . . . li7 Campos d:'\ bacia do rio S. Fr,tnci~co 197 Campos cc11.1(\Q<. <lc M:illo Gros~o 19~
í.ampos <lo Rio Grande do Sul 2íl1
Campo~ :dpinoc; 2(\'.?
G - 7.on.'.'\ m:iniiin:i 206
Pbnt:.:; u1ci) e!., 7.ma m:,ri!ima 223
2.' PARTI(
I - .Sy1Hhc~c r,hytog-cograi!hic,'\
I1 - Vni:i 1li~rcssãn 110 terreno bihlioAr.t?ihico III~ !\O\":ls 11c!;quls;is
A) Ambícoci.1 B) ).1 ovos hori7.0ntc~
C) !'\O\'as pcsqui~.ls
227 23.l 2-tO Z40 247 258
Pgs.
l - ,\ l,ota:1:c:l, ~Cil·acin dns sertões • . 2SS '..! - ,\ i;s~cnc1a (rc~um•)) de ca,13 di~sc.:rt'l.c;i10 I':-
1lut-•C cm i::cr:il :'i .10." r:1rtc ... , . , , . . . . 259 3 - fid;.,r•Q b1h!io1,;r:q,hico r t!c 110\JS . . • . . . 25, -t - Bot:1ml.l Jtllf.\ e hot:inica :l\1plic:ul:i 261 5 - Pl:a,c~ 1l:1~ 1•r:-«111i$a~ bl•la:11ç\,; , 26.!
6 - PhrsiDln;.:ia \::~c1al . . . 255
7 - Sy~h.·:n,lti..:;1 ..-x:1crimcn1al 2íU
S - Ecolo~i:i. e ctho\o~1a 272
? - Gcnctica ,·c~tl,,I 275
10 - niocc:io~c: . . . 2i7
11 - Fd;,plu t,,1,;"i.:i • . . . . ?S7
12 - ~r,c:io!t:~i:i. ",.:g,:t:,I 2SS
1.1 --l'h)'\t>J?~OJ!f:'lphi:i chn:unir;l 289 1-t - But.:.:1:ca ctimolo.,:ic:1 , , . , ... , 291 15 - E~cnl.:l 1Jr;1~ih:ir;1 ,lc 1,l1~tugco~r:iphi:1 293
I \' - ,\ Sy:m.:m.:i:ic.'I. .. ... , . . . 21J(i
O ~lc:ho,io !'-:."llur.:il . . . . 3'll
V - Como c~tt:dar e t.·11si11..r l'hy!o1.:;t.·t.1,t;r:1flhia: Cma 11t,rma .•....
,\ ],iltcr:\lUf;\ rh~ lo~,•ngr;11•!Jic, Gt:u.;ücs
J05 .10.~ Jli
P REFAC I O
E5til 2." cdi~ão, rcvis1a '-! Ji;ciramcntc :iu.:::-mrnt;ida.
conserva no c1nt:mto tfHl;1s ;t-. ca;actc;istic:,s ela pri1rn:ira.
O ncrc.;(in1n princip.;d é o c;.pitulo V ela 2." Parte. t:íll
que indico, cm linha;o; g-1.:rac:-, um 111or!o cfici1.:11tc <lc c~tu- da r e cmin:,r Phy1og-co.:..:r:1phia. mcdi;rntc :-L•rie." de disposi- tivos, c\as!'iico~ ou ;t hico ,):· pc.:ona. 11:1r:1 .. ,.cg11ro conhecimen- to <los \'ílrio:- aspccto . ..: phyln.:;:co~r:iJ•hicn~, as morphó~cs ccologic:,,;;, etc.
O idc~l St:7ia 1111c p11<lc~'-Clll :-cr oh~cn·;ulo" de \'isu 11n1 .1. u111 os tlin·t.,o., phl·twmcnc)" ou :,1c1ti:; ;.:-c:nhnt.,nicos;
11a i111po~.,:;ihilid;11Ic da nh:-cT\':t~:"10 vis11a\ ~yst1.:m,1.tica, o recnr:-o é rccnrrcr-sc :t i111rrcs.,·,i,·s f'rfa i111nqc11t, Í!-lo i:, cstamp:1s, 011 ii.:onog-r:iphi,"ts <.: f_!raphico~. e c'ntt10, qu:1ntn m:,is rico o arc\1i·;o iconographico. t;,.:ito 11,ais nit:c!os e perfeitos o~ co11hcci1m·nto:- phytog-co:;;aphicos ele c:1da tcchnico ou prnic:o:-.<Jr.
Não se ~i:ir 11.1. mcnrnri;,.: prcf ·ra-. .:e o mcmori:1\
iconogr,1phico.
A Pliyto,g<::ng-raphia, como :ocla e qualquer ~cicncia, n;lo pode ~cr t•nsi11.1da ~u1111..:1nc t'lll Curso Sccunclario;
c:xigc ensino s1qx:rio:- ou C11rso de .-\.lto:-. Estudos, nos molde~. por t:s.cmplo. <lo livro <lc líugt:ct dei \"illar - ''Gcobotanica".
.i\qui apresento ap1::ia:,; :1-; noÇÕ<'s dc111cntarc~ da Phv- togco_;!raphia cio Brasil, dcl:-.ando :tos i111crcs~ados o
<IC -
:-cnvolvimcnto n;1tural de seus cstudu!-phyto~cographicos, atrnvc1. d:i littcr:th!fa cbs~'.ca ·que ind:co a catl:1 pas,o.
Nú c.1p. V da 2.11 Parte ensino uma no-ma ele l·stLicbr a matcri.1.1 pas5ando-5C rapi<l.1mcntc dos con:pcndios dc- mcntarts · aos Tr;ttad<JS e ás )1011ographia!-.
· ,\ J.
<lc SAMP:\IOPRIMEIRA PARTE
Vi,tu .Jn ·ruuc11.
O l',io (!r ,\~•urnr.
"• l),~fu J.., O~u~", n:i. Serra Cnchoi:-ir11 -- JJnnho de
do~ On::iiO'I U,nn11, - J-:urOpl\
·rhtrct"f"'li1 - 1-,. ,1,, ltiu tS,·r.. G,-.>i:::r. Uni\·n~nll
PATRl/1\0NIO FLORISTICO DO BRASIL
No cur~n de Gc(1g-r.1phia Hotanira. ttll 1932. uo ;\ln,c11 N:1cio11;1I. tr;i:tci c,;p<.:ci:tlmcntc: <lo '' P:1tri111011io Finristico c!o Br:i:-il ", tc.-1nlt) tarnlitm cm vist~ a Hiogcngr,1phi:i Dyn."1- mic:t, ( •) par;'\ a protccç:io dt: no:.sa nat 11rcu jú 11mito. d·:-
\·;1,tada e <1uc. :::ci;11ndo Alhcrto Torre:-.. Ellclydr:. l!:l Cunha, l\l.1nocl Bomfim e cutros. tem ~ido ~aqucada., no 11uc tcn· 1.: :ii11<1,, tc;-111 de m,1is pn.:ciorn.
("} Vit.!c /\. J. <lc S.1mp:1:o - Rc!,1rorio Gcr:tl U:t 1.11 Con- fcrc11cia. nrnsik.:ira de I>rot,'1.:çio fi. Nnt11rcz:i., 110 Hui, do ;,ru-
>:cn 1':.,ciol):,I }933 t.' o vohimc- CSflt•ci;,\ :-olirc eBi11gc11graphia Uyna.111ic:l1o. cJi1,:do crn 1935 pdn Ci~. E,litor:i '.\":1cional, na.
Coll, Brasili,nJ.
16 A.
J.
DE. S,\:-.trAJOE5lc curso foi puhlicado por parles no S11pplc111cnto I llustr.1do cln "(C1r-cio d:i i\J :mhii. ", :1 partir dL· 15 dc-j;i,- nciro de 193J. com i\!11.;1r.1çVcs de .:\Í:1;.!alhfics Corrêa e é :i.g-ora rm lino, com :1lgumas notas :-u1~pkmc11tarc:-;, cxpli- cati\':i.s.
PROTECÇÃO Á NATUREZA
Sulion.Jinl·i minh;i.s lições, tanto qu;,.nto pos~ivd no mo1m:11to, ao pr()gran1111a ela c:1dci r,1 c:-JX'rial ck Protccçt10 .í. Natureza 11;1 Cni\'c-~icbclc ele Pr:iga, c:ulcir;\ c,pcck1I que :is 'Cni\·cr;-;id;ulc brasikiras aii1d:1 n:"to cont:i.m e1trc suas <li?,ciplina~. mas ll'r;i.o, 111.1=, dia illl'!H1~ dia, pols a prott'cçfio ú 11:1tun·;,.,1, :\ luz d,1 Gcn;rapl1i,1 tlu111a11a. é no mínimo uma n:nb.<lcira prophylnsicz da immiç,lQ ,. tfr mofcstias cfr cartncifT no l-U1.bi1nt R ur,11. <.'n:no iocalis;icb no Congresso <ic Paris 1923. prophy!axi:i tiio illl!>Ort::tnlc quanto ~1 de fofcrcõ,·s (' ili/ r.~lafiics, como tiYc cx:ca-.;i:!o ele salientar, na A:-soci,1çfl0 llr:i!-ilt·ir:l de Educac)o. tr;11andt1
<lc \Varmiag (''Jorn.11 <lo Com:11crcio"', 1-+ <lc julho de 1932, P· 4).
r:.
claro <1uc, !-C rn:::in;innos a il111ar <.' protcg:cr no mi- 11in10 a:-- planta.-. indigl'n;l!- ai imcnl are~. f rnlií c:-:i.s. t lli1cro- s:i.s. etc., ca11i1x:~trc~ 1.· florcs:acs e se. por cgual prol<.:- g(:'rlllos t:w:a e pesca 110 hahit.it rural, c1111trihuin.:111os par:l a fartllíâ :i.iimc.nWr cJns !)OJ>llfilÇÓCS :l_!!rilri:i.s CplC Yi\"C!ll cm cst.1do ele ~uh-11utriçit0 e ,1s~j111, para a roh11stcz de 110.-.sa gente; é preciso nfio c~quc:.ccr que o ~crt;rncjo_ é o ar11r ela 11osJa. meu, clissc i\lanocl Bomii111 cm S(:U 11,·ro "O 13rasil na .Hi-.toria ''. rdorçando o que a respeito Jo~ê Iloni focio já tinha dito, ha. cem :11111os mas está ahan- clon:i.<lo ."t t:-istc sorte da st1:t indigcncia, !-<!gunclo Ro- qucttc Pinto, no 1 .u Congresso de Eug:c11ia (Rio <lc Janeiro, 1929).PnYT()<:l:OGRAPHT;\ no ilRt\Stl. l i
.-\ protcn:iiu [1 :\:1~11rt•J.a 1cm. :l:1:m di::,so, muitos 011tro:,, 0hjl.!c1ivo, <.·r1111r,nl:C·o:-. c:-:thnko:i e soci:ic-;, raôo por que ha uc,,ín rspcrÍfi/ de ,.,,.orcrn"in cí ,Vot11rr::a OH mo11:rm,:1:loJ 11afHrars, to,· c.1·tmt1Io. ,,e .Hinútrrio da H,h,ra(cl,1 ,fo .laf',in. 11;·m oh.;ta:111..· c.:Han.:111 qS :\~sua1ptos (lon• . .;tac-; a c.1.:-go d\, :O.Iíi1i:-tcric1 ,\.!. .-\~ricult<ira e Florc:i·
ta:-:., nc:;:-c p:i.iz.
Qui.:r i:,;:-u cJi7.~·r fllu.· h~. 110 t!-tt11In cl:i flor.1, uma p:irtc.
a A~ron,>111ic:i.. com1n.:hc1vlc11clo ~il\'icdtur:i. (•m csptcial
CC011<1111h.:a. co:111.,..::tin<lo a ~li11i:,:.tcrin~ ílc AgriculturJ.: e nutra parH-, cducaci•inal. ele Ül'Ít.•;..1 d:1. ~:1t11r~·1.a e ~lonu·
nicntus :'\aa1r:11.::-, cumpcl<nc1o a Dqn n:i.m::ntm Jc E<lu- c:u;:·u,: li:1,1:i \.::11~1r:1r rp1t a .-\rch1H.·C.l;f:1 J>:1i1..1~i:-ta com- 1'"·-'lC. a E...('1Jl;1.'- •k Hdlai :\r!l'.-. t' <tl1t· ;"t:, Cui\•cr.~i<li"ldt::, tcn<h,;m toda:- a m:1:\lc:- "E:-1:11/.c;; Uiolugicas", para cstu·
dos nri!:;':11:1t::,;.
\-"011 1r.1t:ir dn ll0""') p:1tri:w1nio rlori~tico, wmandu C(11110 p.1r.:id1gm:t o crit1:ri11 l'dt1cltÍV1> eh Uni\'cn,;i<hdc d,.:
Pr.1;.:,1 uu cl:t tlc.: :\l11;rn~·. por 1.::-.:fmplo. i:·:guido, t.1mhcm, 110 caS<\ 1x:h1 .'.\h:i:-tt.·ri,) <la E.<luc:u;:i.n do Japão i ou do De- partan1cnto llo Jntcrior Jo;;
!: ...
ra:!~:- t;mdos e que tem a ~t.·11 ca ~go , is P:uqm·:-Xac:1JU;"\C~ t' o ~n·íço <lC1s I1ulios (.fntlia11 A(f:tir~); por q,:uaJ o H11rl·au E..:pccial de Pro.ltcc;:41,, ú !\at1.1rc,.a no ~lini,.tcrio eh ln.,tnicç;'u, Publica da T1:hcco-S!uv:l<tni:1, 011 d:.i. ((111101:s~:io Espcci~I no ~li- 11iste::rit1 dt· Cult!J'> e ln::ilruct.;;"10 Pnbl:c:t da P0Io11i:l, etc.
:\s~im. o prc.~mc cur . .;o ê fc,.ito p,,ra intcgr,,r o n..,~umptu ll.'.l. 1 n-.trucçfln Nado:1al: ~ prt·cirn q1:c a opí11ifi.o puhlic:1, co11\·cnitnt1.::t11c.:ntc csciarccida, facilite J.o:,; tcchni~
i.:os n cks<:11\'olvi111c11tl) do:,; tr:1halhn.~ <JIIC lhe-~ comfX!tcm.
de pr<,tccçâo ú ~.1n1raa, i-.to é. "conduza a fazer e deixe hzcr••, co:no c!i.::,c i\lhcrto T0rrc:-: c:i.d:1. p-:-~sl1:i clc\·c no c:isc, 1·t,1Ii=aY, do.rar n·,:li=ar e njrlf!ar a r,·11fi=<11', porque- cada cidadão km p:irtc, pelo ntcno:--moral, 11:t n.: ... ponsa-
18
/\. J.
OF: S,ur r.\lohilidad~ ela ,!t,, ... truiç:io r1nc ~t· np:·ra no r:11ri1111111in ~la- tur:i.1 do Brasil.
O ! ·.-ní. D<:r ... c-hl':cl. dl'. Bruxrlla-., Secretario Gcr:,.J do Ofíicio 1ntcr11ac;o11,1l dr t'ro~ccç;'io :l Natureza, dccl:lr:t 111cs:11u (Jllt" t·_~ .. ;i pn,tl·cç;",o n:i.o se n::diz:1, ... l·J1:i11 sob :1 '' fr(~SJ1in {1,l'lr· da 11fii1í,ir1 f'uJ.lir11 .. , js10 é, <JU:t11do tocfo flllllHlo rccn:ilh·t.:c a lln.':l'Ssid;:<k. clama t' cxkc c-.:-:i pro- tecçiio, :"l,h!i11d11 aklP clis,o C:ttb. Ciil;lll;io Clll i,1\'0r da 11:1·
turcza. por p:ilanas e :u.:t~:..: concrc:o:-. t·m c:1cl.1 oppor- t11nidaclr.:.
O Snr. 1\h1ssoli:1i. tt:ndo c111 cnnt.1 <.::->._,,. prL·.::s:iu ÍC1rtt :la opini:io pul,lic;i 11:1 Tt:ilia. 1::,lit"11t11t1 l'iccioli. r.:111 !--1.'U liv:-o ''St·h<cultnra", l11111rn1 :1 :-i i11111l:l,in1!,'lr a l'ro!ccç:io
;\ N :llllr<.'7.:l c111 ,t·u p,1i?.: e rn:i ,11l1t'cc11<lo a 11tccs:-icfotk ele rigidíl cfü•cip:ina e conl:1rnid.1,!c.:, m:litarizou o serviço i:a!i;mu e dl'u-lhc ,0111t, chdc 11111 (;1..·m:r:iL
I'l:111::Lr 11111a ar\'ort:. t·11..::11a ;1 J.::11!i,1 Snci<:d:tdt.: diaria- n1c:11Lt', (, l11Tiqu1.:ci.:r II p;iiz !
Do reino '-..:g-et:il ticptrn!t·ru II n·i110 a11:111al <: o hontl'lll: ma~ l'~lc 11t1,1 H· limita hoje .i coli1l'il:i. a que S(°>
:,,e Ii111it:1v:i. 11.1 cpoc:L cb pedra lit .... cada ou p:1k1,Lthica: niitl -.e !imita :1 ,11,ron·itar ri:\ ,·,·g-l·t;11;;;fa,J csp1,;i:anc:t fJllanto lhe co1Fc11h:1. st'lll rl'pb11i:;~ "·' 1.:,1,,i,,, n:11i\·~.:. por tl'r
\Triíic,:;ulv qu:..: a <:xli;iu ... 1:io dcst;i.,..:. (k1x:1-u j11)r íi111 ;I, n1i11· g-ua dos proc.l11cl0..; e do.-; demais hC'odkio . ..:. ela flora t:--}1t111;.111ca.
Os i1c11dicic,.: tl:1 flora ::,:;il> :111111t·rosos, 111h co11htci-
<lo~ de toda :1 i;cllt1..·. 11utru." rc.:c11nht·cirln!-pcl;t :-cicuci;i, 11.:1~
:-.u:i . ..; JX::-<1lli1.as solm.: as rcL1..;,;cs r11:rc os sdcs vivo.s, a
;it;nv..;plu.:ra e IJ solo.
To<l" 1111rn;lr) c:unh<:cc numc:-os.,s pbntas utt:is, ct1111- prsl rc:; e flurc"il:11 .. ·:,,; ;cra!111c11tc :O:\! cnn1prl..·:H·:tilc 1J pap:-1 1irulcctc,r das 11,,rc:-,l.:ls p;1ra os 111a11.1.m:iacs; 11:"io li:1. 11ncr11 tlc_.;cunlwç.: a utilidade eh: nma ~1n·orc frntifcra, urn:1-
'·''11··":I 1: "1''··' 1•··1' "'""'"'' ~•:11,,·r •'I' l'JO'llt '''li r,uu;,•:•\' ,:,, •\IIJUII\' ,.,u ,) ;i·,:1 ,·,, IP'I\' ·'li;'. ·'I' ' .. "!·'·'·'"'"'".} "I' '""l" f .. ,; .,,,,,:,,.,1 U•.lh,<•1\> .... ··1·11 : .. 11·1 ·'l"·"'"', "I' .J"l"I'" 1:,1:1•:, .•111, u• 11p,.,,,,., . ., "X ,ql•":I ·'!' •'I'"'" ''l' "!'"'l•I '.l •·!• 'i'':l'!''"'"I" '·I ,,,.,.,:.•.,., ~~1 ';::.•d 'I' .. :,11:1\'
·'I' 11 111., .,,1.•·1 •'\• "·'! •\\•11•11 "'"·'I": \' • 1• 1'1\i·'"I' "" ""'0:lh 1'·' o;.,11:•· :1 ·'1' .. ,111,·1,! "'' "'1\•l•: ... tu1 .. 11,l
- - - - -- - - - -·- - ---·
20 .\. J. IIE ~.\:0.11'\IO
111~n\;1I 1111 ,!,· :--1·1nli,..;1: 111l·11,, .. n,111t,·cicla .. ~tu) :1..; ::1ilt1l·11·
eia,;, cb"' pb:1::1, 1:11 1· .. 11i .. rl11 di111:i:i~·11. 111, lll"l·p:1r,, d.,
~ú;,, il"rlil. 11:1 hi:ir1:1111:l·. c:1::.
l{;,,t;1 lc:i;dir::r p p;q·t·l f!a .. flon·:-?:1, 11n 1•:·ul,l,·111:1 l:y·
,!!'rn11rnl\il·n 1k r:1d;1 l'ai1., l'c :111, 1·1J·111:1 \llu-r:,, T,,rr.· ... 1r:1- J;ll1il11 t!'" .\ .. Fo111t·:-d:i \"i.:,1 1111 1:r;v,iJ'" 1· cl'"< • J'· 1,lilt'- nn X:!l"i1 ,uai nrasikiw ",
( alH1nl11 1:•:11:-:ir 1p11• ;r 11 1 .. ..::1 íl1,ra C: in~·:-_::,1tan·l:
11111a 1:·11. e:·:-:1da i1rt..·..:u:iq1t.,;:·1,, l\·111 :,-,·adri 1, ,ia, :1:-- z1,11:i:- ilon::-tw..: ... do 1111111,I,, ;1 ;.:ran1l:· t·111:,-1l,:·1t:im1·11t,,.
l'ur outrn lad,, :il:_:11n .. :111!1,r,· .. tl·m l'~:i:;•:1:1do 11 ,alr,r da .. 111:1:ta·: li111ilt..·m11-11,1:o-a n'pL·lir .\J;!:a;. 11,1 ·· 1 >tL"1i1,1111;11- rc til!:-S,:it:lh't..·:-: .\ll·dic:t],, .. " (\r,L :;;-,. {'- II~). di1t..•tJ1lo (Jllt'
"a ilnn·~t:'L 11cc11pa Lllll
lu ;..::1r
i:1q1r,l"l.111:t.· n:t 11;1:11r<·/.:l, 1111"conim<.•n::in, ll:! :!;_:rirH!~ur~. n~ h,·!..!il'n:•. l'rL·par:1 •l ,/,ln
"íc-1il. t·g-11:,b L' r·<·~nl:triza :i tr"111·1t··r:tt11r:1 e r,~ ci1r:-<,.: da.,
: : :;:l~l~-~~I; i 1::/1 ~,:: L'\\ l ~;~l:ll;l ~~~:\'.;;~ \~\ :
='l!;La~: ,;::~·;~1/l~;;t\;11 :~ll.:~:\~;~tll''~''111or:1l. n·-1;n1ra 11 11!1v .. it·11 cl1\ h,,111~-111 e o f:11 ;.!•1z:1r ,1:,.
'1
111.:l!t..·1.:1, ,b 11:u11n·;,:1. Jll'\1,!-l''-pl,·111Jon·s ,la \"l'gt·t:1ç.;"1n. l~i!',
··ha,ta11tc:,. 11111!,1,, C111tii11\i:i .\lalH~. 11:-i-:i qnc :111·rl'(:1 pr,,- ''krç:",u C1)11\1·a ;1:" '-l'\'it·i;1 .. CJllC :,.ufrl''',
).bhl· r:.·r1111•111t·1llh 'lllt', pt:1a l'íuh'l..'ç:'10. :-1· t• .. i"h'"'ll .:ui lli\.',•ó!llu lv11.p,.1 li" :11h11i111.-.tr:ul1 r...: ... C :1;,,
tnir,·i,,_,·
f"- r11foc,i1·.,·.l-!dirn-1111..• de 1,:-,·í1..Tt..·m·ia ;1 ilc,n.:s;fa .. , p11r1111l· 1·:11 11,,,:,.n
11at-:i111,111i,, il,,ri ... 11n1 :t!- 111at:a-. c1,11:--titt1. 111 a 1,artL· 1t1ai., i111ponanh·: l· a 'JLH' 111:1is pn·ci:-;:l protccç.:"10. f;1l'i11ual <.:
nt1u .'1 uutr;111cc. p:1r:1 q11t· ,,;,,, d,,.,.-q,pan·ça .... 1·11 in<li-.111:11- :--.i,·cl f'IIIJúlí!'-O :u, (.'1111Íflílo cli:11~uin1, =10 COlllllll'fl':11 l' :i a,;:ricuh11r:1: :1li:í..: a :,,;jl\·ic1dl\lT:t llo LJr~i;jl lt'lll tli::11k 1k
~i \ll)J ',rilh;111tt: i11111r11: 1,.x.:i.k'1 l'n:i11,r<.·ln·11dalll":--<k:,.clL· j;'t
<Jllt', na 4..·.,pl11r;u,:;"1,, r.1du11al 11:t r11li~·rt1ira cn1 n.,1i111l·1:1:i
21
florrst:il. <b<la a crt:~ccnh.: C!-C:-t--~Cz de 111:-:dcir:-is no mun- do, o Br:i.:-il p,,1kr:', \·ir ·a t<·r 11:n:i de ~11:l:,;. n1:ti11:-cs Ínllte:- dc rc .. 11d:1.. Vidt· :is dirct-iz1..·;; d:1. Silvicuhnra ).fodc:-na.
na ohr:\ Gc L. \\",1.ppcs - "Dic J.!ichtung- <lc:- hcutigl'.n
\\';,ldli:im:-.", c:111 ;\c:a Forcst. F\:lln. 1929.
E:-tc'i c11~in:11ntntos precisam '-Cr f('1,ctidos a c:ul:i pa:-:;o, 11as Escob.:- e an!- Esc,.tl:iro:,: princip:i.lnwnlt.::, poi~.
j:'t o dis,c ,-\zc\'t.:1!1) :\111:Lr:i.l. "11ns qt1c 11:i.:-ccm solin.:\·i\·c a liarh:'l:-:a :1ta\'ic;1". (.:\.
J.
de :\1.cvcdn :\in:tr.il - "C) l':-ohkrna E.ugt·11ico <la l mn1ii,::mc::io" ·-J.n Con:..:-r. Brasil.d<: E11gcnio, \'(Jl. l. 1,io 1929. p. 330).
. . .
Por outro brio, coa~idcn.:111os :i. <p1cstüo <kmug:cn!ca;
l'lll nosso h:il1itat rural, omlc h:i u111;1.s c:-.tcn~is::.imas a p<wu:1r, a n~in·, .. ta podi..: ~cr atl' ml:-=mo a fonk unic.1. tk ,1\im<:nl:ição '1ll<1tir\ian:l. pcb c:tça qnc fornece, ca.-.inn Mahé {l. e.), comei o é JJJ.:·a o:-l,r.:d1inanc:,; !-Cl,·icol.1-::, parn os pig-nH·11s do ClJngo e <..'lll p:i:-1c par:t os llO!-c:os irnli- gcnas, etc.
E quereis 5.1,\,cr: j;i o <lizi:i. C:i.l'tlim que as crc:tnç:is tupi~ cr;m1 muito lll,ii:- ak.!;!n::::; q11r: :l:/. elos coloni:,:.:tdorcs;
e
qrn: n 11aturc7.;i. thcs cl;w.1 .1 11n1 tchl!)('J ,·igor e akg:ria.Dl.'mais un1.1 floresta é t.:S:-<cnci.1l1nc11tc um mas~iço <l~
;tf\'urcs <: uma :1n·o:-c, di:-:~c Plinio, é o u1aíor presente tlns <kus1..•s ao hnmcm.
Os SC'f\'ios dizl'm: "Ql1cm 111ata um.1 arvore, niata u111 scrvio 1 '' ( \lahé, 1 e. p. 1 ~ l).
Na Fra.11ça, !':Cgllndo o mc~:no antor, ,'\ Administração lk _.\gn:is 1: Florcstíl:-i visou rlc prcfcrcnt:ia o rdlo:-cst:t- 111c11to u.1~ montJnh.1, e ele terrenos :iriclo$, onde obteve 5Ut:Ccssos qu1.: <kcidiraill :i. opiní:i.o puhhca. cm fovor d('ssc
22 A.
J.
nr. S,,MPAJO~cu progr,1111ma ele rc;lbntin: ;15 floresta~ no.s ,·alies com- petem aos particub-es. se <lc rc11<l:mcnro ou industriacs.
híodcrn:uncntc essa oricnta(:io é a g-cral111cntc acccit.1, razão por que nn recente Co11g-:-cs~o I111crnacic 111:tl de G•:o- g"raphi;1 d~ Pari". cm 1931, ivi cr1.:;ul:1 lllll:1 C·i:nmi~são E.spcc:.11, Jntcrn:icional, para o ('"tuclo e o fomC'nto do" Pn-
<.•01wrcu/r, "N'(/fla/ r n,:ima/ dr1s 111nnln11lU1.r".
O R-asil .s'.'r:i cer.,uncntc con\'ici;1do a tomar parte no proximo Con)'.!"re.;sn J11tcrn;1cion:tl ele Gcng-r:tphi:i, a rcali- 7.:tr-s~ <'rl V:irs,n-ia c111 19.14: '-cr:í. n111ito i111crcssantc qnc desde j:'t o.s nossos !-i:\·icll!tor<:s prcparc111 lT:-th.1lbo:-:, .":,hrc este thc111;1. pa-a o rcítrido con:.:n~--~n: j;"t temo, no Rio um caso concrcu,. o do rcflorcstamc11to da Tijuca, por Archcr. ma.i:. 11t11 c,1so 111iico é 11ouco para Lt!l1 pai7. tropical como o é o Brasil e que cst;i. hoje cheio de mo:-ros pcllados:
rcccntcmcnlc, no Excclsior, Jim11h'.·rtn de .l\l1111:i1Ia, <lo Scr- v:çfl Florestal. pl:rnto11 6.0CX) an·orcs; em S. P;rnltl, no Rio Grande do Sul e cm I\Iinas G.:r;1c~. c.:tc., t~m ~ido feitos g-ram.Ics replantios inchtstriacs. '"omo se vc~ific.1 dos trahalhos de Navarro de ArnJra<lc e do li,·ro de Monteiro
Lobato - "A Omb Vcrclt:''.
No rcl,1to:io que .iprcscntci :o Con;,!'rCs!-.o Intc:-nacio- naJ ..:;e Sih·icult ura de Ro111a. sohrc 1' O Prohk111a J7lorc~- t:-,! no ílras:I cm 1926'', ti\·c occa~ião de di\·11lgar uma long,, bibliographi:\ sohr,.· o ac:~umpto e pela qual se ,·cri·
fica que.: híl mais <lc um !:iCCt1lo ~e ck.scnvoh·c cm nos~o paiz a c.1mp.1nha dcíc11~i,·:t ck nossa f!r,ra, :-;alíct11a11do-f:c no cOmc<;o do ~cculo passado Joc;é nooifocio de: :\m(~ada e Silvíl, o Patri;trcha. de quem procede unta cxprcs.:.i\·a pro·
ducc;;i0 !item ria "Visiio da Grande Palrla'', hc1n co1d1cci- da c.ksüc a Escoln Primari;i., poi~ Era~mo Brag::1. ., rcp:-o- duziu cm seu 2.0 Lino de Leitura; vou rcpcti!-a aqni:
PHY'IOCEOCRAI'IlJA ()() fhASTL 23
V!SAO ll.·\ GRMIDI'. PATRJ..\
l. O v:i,;;:j~<.imo llra:-il. :-i1uaclo no clim., o mais :imc·no \!
tt·ll\J)(·r:ulo 1\0 univn:-u, Ur,t:H\o ,la maior fcrtibi;-1(\c natur:il, r:cn d..: o:11m:ro:>.l~ pmdn,:çõcs, propria~ ..,11:t<;, e c:ipaT. de mil outras que:
facilnwntt: :,,1.: ,)od....:111 ndh.: clim:,ti;,::i.r, !>L"nt oc; J:1..•\os da Europa, e .... c1n ,1~ ,1r<l1,n·., eh :\frica 1.: 1\:1 11:di:1, p,.,Úc i.; (\t.:\'C $Cr c.iviliza<lo e.:
c11hiva1\o :-t·nt :!.)- ht!ii.:,as ck111;1~i~,cl;1,;; de um:l vi1fa inqui...:ta e tra·
1,illhmli\, 1.: :-l'll1 n:,, r:-, !nrÇos ;1\;Hnh.c:id<i~ d;i~ ar',cs e c1m11n..:rcio ex·
clu~i\'O,; 1\:1 H·:!1a l~t1ro11:1.
2. D:w-11'\· <1:1\· gcH.c <l:,, Jihtnl:uk-ci\';J, 11uc j;'l km :H!quiritlo; t!:ic·lhc n1;1i,,r :,, .. :nti:\:'in e 111,.r:1!i1\:uk. 1lc.•\',•l:1.1.:.vo,; ,:m apcrlci.çoat a ~\la ;i~ric11~:~1r:1. l'm d~·,l:UIJ'l'Co.:r e fo111t~lta.r a ~ua indu:-tria ar- ti~,tica. ~·m a111:111dt'.ar 1.: m<.:lhor,,r :u:ts <;<..trad:is e a n3Vcf:aç5o de
~c.:u.,; rio.~; cmPc11ila1.:-\'i1s l'nl :'lccrcscc.:ntar a sua r,ovoaç:iu livre ... 3. :\ 1::nun:1.;1 Í\:;,: tudo a 1111sso ía\'or. ní1s, porem. pouco ou quasi n:-td:t :n11,1s (l·ito :, fan,r da natur..:z3. Sus.s:is terras ..:s- 1:',o t·rma~ 1: ;1, ~~·1;i.::1s i1:1l· h"!l1<i,; roteado ,;:iú 111.11 ct1ltivadus ... 110S"a:o; 11nm1.·r,,,:1.;. ininil.~. pnr i:tlta 1lc tr:ih:i.lh.i.clor .. :s acti\'O!> ~ in~- truul,,:-, t·.1;":n 111.:.~c, nhn·it!:h n11 1n:LI a;)rOvcitad:is; no$S3"- prccio- .:as 1n;llt:t~ \':.u <k.,:1;111:u,.:n·:ulv, vic1i1n;1~ t1o fo~,, e <lo machado di;stn1i1!or, 1b i;...,;:or:i.11ci;i e 1\0 Cf,:;Cli~mt); m)s~os rnc.ntcs e cnco.'>1:ls vi10·~·,: c:scalvat·rlv 1li:iri:u1wntc, e, com u arnbr do tcm110. ialtarãu :is ch~1v:1:,, fcc11ml:inh·s 1111c b.von:çam :i. ,·ci:::ctacii0 ..: alimentem noss:is ío:i:i.:s e rios, sem 11 que o nosso lx:\lo 13rnsi\, cm menos Jc dO:s :-cc11!t,~. ficará rc.:llu/.:110 aos 11:'1ramoJ.s e dc.--.crtos ela I.ib,·a .
. Vir:'1, cn:ão, C~$C di:i (di:1 t:.:rrin:I e btal}. c-m 11~1c a u\.
traj;id:1 11:itnrcza _.,,e ~çhc: vi111,:ada tlc tantos "'rro:-e crime-. cc•m·
mctti1\,1s.
tia, ,t,ois ... bast:i de <lo:1::ir, C: tempo de acordar do somno :llllOrtcci«Jo cm !\Uc h;1 scc1tlo.i jazemos.
Este :,;(m1t10 :i.mortcci<lo <.'Ontinttúll por 1müto tempo e cle1lc t.'.~t:....mo., :ipt:n:is :1cordJmlo; felizmente já se iniciou promis;;or:i ,1 protccçfw ú no::;sa naturt:za, por meio <lc leis t· E::;taç<3cs B:ologicas ou reservas 110.turacs, como scfam
24 A.
J.
DE SA>t!'AIOa do I1a1i:lia (*), a c.1rgo <lo Jardim Botanico do Rio de
J
.inci ro, a do Alto da 5c:-ra cm S. P:tulo. í und:Hl:l por l-!cr- 111;i.1m \·011 I hcri1~g ê dcpoi:; a c:i.-g-o sut'cc.·::-siwrnwmc dn í\Iu::cn P;1uli$!;i. é <lu Instituto Biologico de S. Paulo.etc.; dc,·o ::alicnta.r .iim!:l n r<:cc11tc projcctu do E. d1..·
1\:Ii11a5. <la Crl'aç;io de um Jan.lim Bot:mico. r..:0111 arc:1.s fln- risticas, e a rccc.:ntc crcJ~;io de J\Csc n·as <l:i. Gocthc:a, n:1 Restinga Ül! I!.ipcba (Jac:trcp;iguú-Rio) e de Jtaipú (S.
Gonçalo - E. do H.io), ainda n!ío positivadas.
;\ gr:111dc cxtc115fio do p:dz cxig-c, porCm, niillta:-c:-de r~scr1;as, 11m:1. vez guc. por exemplo, a pcquc11:, >!ova Zdandia tc:rn 11acla menos de 800, alem <lc oito parque,:;
nacionac:;; e just:i.mcnH: a Km·a Zcb11di:1 tclll flora flo- restnl muito !>c111r:IJ1~nk ã <lo Brasil e muito Uifcrcnlc da Auslralia, Sll:l Yiiinha.
I - Recente \·isita aos Lactarios <lc C:m1rio (;ra:idc e (le D.
Clar;i, ,1a zona rural <lo Rif."I de Jaucirr>, ,kn-mc a certeza <lc que a !):'O]lhyhxia das molcs<ins de carcncia j[\ $C it:icÍf>U no firó"\sil.
nos mclh·.trcs moldes sc.:icntiíico:,; e :,;ot., a forma tlt: <-1)1".·t:r Son,,h, como C(>!l\"C:m; compete agora nos natur,,lista-., na protccç:iu ;'1 Na- turcz3, sccuntbr~ni cst:1 gr;inúc obra tlc :t!'.si.,.t\.'tlci:., p1,s,1:.:1<.lo ~,da fartura tlc ,,linio.:ntos naturacs no Hat>i:al Rural.
2 -- DL' gr;i.ptlc rcl•:\":t:1cia !".;°li") os Serviços de Rdlorcs:affi\:n·
to 1..• dl' Pi--cicultura no Nur<lcstc, crl';i1lo::,; rl!cc1::l·mcn11.: pelo Go-
verno Fctlcral.
J - Em J933 rcalizo1Hc no Rio tlc JaTILiro a primeira con- ferencia da protec<::i.o :i Nalun.:.:a, cujo Rclatorio G1;rul foi publi- c:i·lo th> J:cl\."lim <lo ).1us1:u 1\"acioual.
(•) l.!ccen:cmeHtc, 1938, -passou a !icr o Parque !\1acional do Ilatiaia, por Dt.>cr. <l Governo f'ctlcíal.
P11YTOGl:OC,it\í'JJ I ·\ 1>0 BRASIL
11\'ICIO E DESE~YOLVIME"ITO DA EXPLORA.
ÇÃO DE FLORESTAS NO BRASIL
I k:,;.dc 1501. o pau-hra~il começou a ~cr c ... ploraclo, p~imdro p11r :\intric., \"1.:'p\lcio e dcp(1i~ por Grinçalo Coelho ( 1503); j;í. nc .. t:> cpoca, francczc~. hcsp:inhocs, a\lc111!ic" e judeu." tr:1f:c:w:un o p;m-hrasil que, clll 1511, pa:-sou n i:;..:urar c-rn c,m:r:i.ctn!-<lr arrcncl:imcnto.
É n crH· inínrnl.1 :\m;1zo1t., ... ele :\lmcida Torres, em
~q1a::- "Bn:\L"~ ~ .. t:l.:. 1 ara o E,tldo Flore,tal do Il:-asil"
(I-!io, 1925). :icn'-'. .. Cl:11l;l:1th1 qu-.: Fcrn:-lO de ~oronha íoi t1111 dn:,: 111ai:-: 111,tan·i.;; :1,..rt·:1cla~:irio:- do 11:i.l1-hr.i.sil, tendo rctir:l.,<lo cm 1519 inda n11..:nv~ de 5.0(X) tóra::;.
f' fat:'.I t:0111prl·h<.:111lcr por<iuc são r:H.1\ rari:;simas hoje, muit:i:; <la~ 110::;~as pdacipac:; <:Sscnci,1~. uma ,·cz que.
cksdc 1519. a:-:nvorc.·..; l·ram a!isi111 clcrriharl:1" aos milh:i..- n:s, "cm n:pl,ullio.
Hoje k1110s <lc procurar c,,rri~ir com urgcncia a Oc- ,·:i:--t.ic,/rn ;t:-:-!:11 fcil:1, ii:1 q11.i1rn ~<.:t..:1,lu~, e rcpl;ultar por an110, no n1ini1110, tilll niilhãc, ele arvores, cm cspcciJ.l in- cligcna;,;, e.la::. que cn:~..;am r~pid:uncntc ..• e í!:i lcnlas tam- bc:111.
Sc:-i:t ahsll:-do pn:tt..:ll<:C~:-cmo?> \'tilt~r ao :intign cocf- ficicn~c ilorc:--t:tl qtu: foi J>í~l·i::.u dc:-Ura\·:i.r, para ciuc se c.:~tal,cll'l'.t,: . ..::-c1H cid;ult•,,;;, :t A~ric.:ttltor;"I, a Pccuaria, as I11- duslria!-. c..:111 .!.!er;ll: h:i..;l;1r:·1 (JllC fiqm·mu~ n:t justa mcdi<l:t, mantendo raci1111:d111cntc:
l. Flor<.:st.:1s p:-01cctor.'.1s <lc mn11a11c::i.c:,.
2. Flon.:sla5, 11:i. razão de ..iO'jó, 11:1s arca~ agricolas, par;1 manterem a:- t..:nn<:i(Õcs cli111:i.t:c:1 . ..: fa\'Uía\'cls :\s cul- turas, C•Jtl~O rcc.:u1111ucnc.Ja111 os kchnicu::. nccrlo.ndczcs
26 A.
J.
ni: SA:-Otl'.\to(Vide E. ele \Vilclcman Le Prohll·111c Forcsticr cn Afr:11uc).
3. Florc•stas e Parqm·s c1c coniorto dimatico, nas cid:1<lcs, na razão de 20 a 2.~Í';· d:1 arca urb:111:i.
4. FJorest:t:- nat11r:u:~. dt' pai:-agc111. 110 h:"tliitat rt1·
raf, sen·indo t~mkn1 cie fninc de :di1111.:11taç:'L,J, pela c:tç:1, frutos. h1ii<·ru.", çtc.
5. Flo:-c:-t;;.s l'Co11"mic:1:- 1111 ck rcndi111cnt11. p:ira cor- te, istú é 111:vkira, lenha. c.1.n·i'i11. etc.
!\ c:ssc pr1>posito ,·eja-:-c o C,,cli:-!11 Florcsl,li, ora <.:li?
dgor.
,\ t.'\ploraç:10 lk macieira deve ser in!l:11:-ifir.:ac\a sem (ltl\·i<la. mas prb cultura ele m:i.ttas hu111úclit.1s :t(kquada:;, QL1:mto ás ilnrcstas ! rop;c:i.c!-, hctcrúc!it:t:-, clc\·cm ser const~,·acb.:-. princip:ilmcntc, i.:omu 111atta:; prc,tector:is e p;1ra o tur/!)1no.
··Tropfc íl1;rc::1 ;ire r:ch /,ota11frol/_i', b1d poor co111111cr- cfolly''_ (\Y. O. lll;rnchard - ''Ex<:rci:-c.::-- an<l Pruhlc111s in EIL"mC'nt:i.ry Economic Gt.:ography" - 1933. p. 34).
tJrn trrcho ,ln ílor,.--1:i lro;dtnl.
C. 1-'. l'h. :-':011:, Üo• tumt-n~ t"om u~ cl'ln!lür.t
MDrliu• d~-11,nw t~i,a,:. )-';o,n dt !>1u.rt1t.1,j.
11
GEOGRAPHIA BOTANICA
NOÇüES GER!\ES
Com :is noções <l:l.<1:t~. pa!i..:.c!llos a rnn estudo geral de Ccog:-:l.phi:i Botanic.1.
A Gcographia llotan!l'a <Ht Phytogcographia foi in<li-
\'idii:1liz~d:i por .'\\cxa11drc Humhohlt. Clll 1808; <l'ílhi po1· diante tL·m·."'C cl1.::-v11\·otvi(\o con~i<leran:\mc:ntc, :i ponto de ser hu!c.:: <li,·idi<la t.:m
-+
:.,::randc:-r.1111ns que, para a pcs- qu:sa, corrrspondcn\ a grandes cspcciali<l:u.lcs: ( ·)( •) Para os •":1:dhcs vid,:: H,:Hulwürtcrhuc~1 der N.11ur- wi:;:.c11~ch:iíh:11, 1.• 1.:diç""ltl 1912-13 1,: 2: c<liç:io }1)34-35.
28
/\. J.
mr S,,~1r,,101°. · - J-'/Jyto.rJCO[Jl"ll/'Miz Floristica ou ~i111ph•srncmc l·iori.\·tica qt:c <.·s11:rb ns a~p<.·c.:lo:-. da flora CJll c:1c.!.1 região; t: w11 ra!llo dc:-crip!i,·o .
.'.?." - f'l1)'to!/1'oyn1/·llia Ern!o9ira qnc cstud.i as rcb- çõc:- i.•ntrc as pb.111:ts l' o llH.:io; t,; m11 ramu intcrpn..:l:tli\'(J ou hioln;.!'ico. i:,.t,) t', a i<:iç;io J...'t·o~r:1phir.::1 da Ewlog-ia Vc- g-ct,11: ·:cm hoje uni :--11li-r;11110 11111ito ím1>o:-t:rntc, a Socio- lr,gia fHl Synl.."colt•,;;ia \'t·g-clal. ·
3.0 - P/;y()yrogratlli<1 Gc11r·:ica c,u l':.piontnloqia. que
<.·stt1cl,1 a úrigcrn d:ts pla;llas c111 c;1da rcgi;1o e 1111 nmmlo;
dc.-.tc ra:nu d<'stat:,111-:.:c rccc11l(:lllCtl~t: :1 1'akuntolog'i:t Vc- gf'till pira constituir o -1." r:u110 a o;cg11ir.
-t.0 - I'11fcotf1y'vr1•·oyrapliia oll l'h_,·tnycoyrafl1ia pn- lcu11toln9.:ca, in<li\'idualizada nccntcm1..·111c p"lr Brockm:11111 - Jcrl,:ic..'h: t·studa o:- ,·c.:_;;t'!at:s íussti~, c.;11l'ciali,b1:c que cornpctc c~~rnC!alml·ntc a g-t:olo~o. io!crcs,:111rl11. porem, muito ;\ liot;1:1ica L' ;·1 ltitJ1o;;in c111 ;,!cr.11.
A FLORISTICA BRASILEIRA E A FLORA BRASILIENSIS
No Brasil :1 p:trtc 1Tlcn·1lt<.! :l floristica ê :1 <1uc está 111ai:) d:.:t-\!11\'oh·id:1, gr.,,a~ ú cxtc11:-a li1tcr:uur.1 sob:-c os tkmi:ntos cspcdíic".-. de nn!:-sa fltira. lit:cr.1tura de c1uc a m~io:-obra é :i. "Flurn Nrusili1•nsi ... " d(.· .i\farti11s.
E!'.l.:1 olira, de facto o n1aior 111omu11cnto da Phyro:,:-ra- phia ( ·) cc,n1c111pu-anc:-i. L·onsl,1 de -IO ,·olrnnc:,;, tlll que são dcscripto;; 2.253 g(..·ncros (dos quacs 160 110\'os) e t·•) Cumi,rc ó-.:'.n,i.:uir; /'h.rr,,!lro/'hia , 11 DL·~cri)IÇ:'to úc plalll ,,; ,.; /'lt;)lüyi·n!J,·11pliia uu Gcu~r.iphia. Uvt.?nic.1.
P1n'TOcr.ncnAI'IIIA oo BR<\SIL 29
22. i67 c~pecic:--. rbs quae:-- 5 .úS9 nova!-, 19. 619 lirasilcira.s e 3. l68 .:'ris p:1izc:,; liniitrophcs; dc·stas c,.;pccii:,. 6.246 são
fig-ur;ulas na:; 3 .811 estampas d:i ul,ra.
:\ Flor.-i Hr;,sili<·n~i., <lc 11:irtius é uma gr:rnde ohra coHcctiYa; foi clnbo:-:i<la cm G6 annos. por 65 hotanicos,
!-(Jh a 1.li-c:c~:10 snccl·:,i:j\·;,. ele 11:trtiu!-, Endlichu. Eichlcr e L:rl1:tn, ~011 o patrorinio de trcs mo11archas, o l111pcr:idor do ilr:isi;, o l~c:i <b ll,w:cr.1. e o l111pcra<lor da :\n5tria: c11;,;to11 a,, GoH~rno Hr,1:--ilciro a. suhy<:111..~io de 660 conto5 clt· rl:i.~, ;l raz:-to ele dc:1. cnnto." .'1111Htacs.
~ua pri111cira 11\qllo~raphia d;1t:i de 18-lO: o ultimo f:1"cict1Io ~11r;ri11 t·n1 1906 .
. \ f\'\rti~· <h: c:Hla 1111,:tngr.11,!1i:1. clc:,;clc l&~O. m1111cro:.as 1..·sf)(:Ci~ ... 11ov;1~ t· llll· ... u10 gcncro~ 110\'(h for:un clcscolJcrtos e dc~criplo,;:,; a.i.; dc~crip"ücs c:-t;'t0 c~pars:i.s cm 11111 ;.:ran.:lc numt·ro ,te pul1lic11,.:i,:.::; p11~tcri11rc:-; seria co11vcn:c11tc pn·
l,licar uma al!rh:n<l:t ;'l Hnra 1k ).fartit1s. c;c n;10 estivesse hoje l'ltl rcYi~ãn to<l:i. ;:,, .sys>e.matica, na g:ramlc ohw de Eng!l'r - ·· /)eis l)fl1ll1=e'111"ácl1" ou .. Cn,1.if>r·ctr,.< N,·yui I ·c-
!JCfnúi1i.<" - que, n;rn :-Ú vem H1111i11clo. c1t1 í.isciculos, tudo 1{'.l:1111\1 :.e çu11ht·C\: h,ijc ~olirc c:ub 11\)ra. comi) modific:1 :1 ll(1l\h'llC::it11r:\ e :\ t.1:>.h1l1111ia. 1k :tccorrlo coll\ ~ ~cic;1- c.::ia moc.krna..
:\ Ecolngia Vt•f.!rbl do Hr.1.sil t<:m-~e dc:~cnvolddo menos que .1 floriH'.ca, o <1uc é 11:i.tur:tl. pois esta pódc ser kit:1 p1 r h~·rhori:1.atlorcs itincr:unt::-. C1Jmo os <lc'>ignot1 :\n~11-ao Sai11t-Hilairc, isto é, hcrhnriz,-iclürcs qnc colhem pla;1l.1:,,. 011 c:\c:11pbrc:- ,!e lll'rh:1:-i11. L·111 transito por unia dada rcgi5o, cmqn:11,to que a Ecologia exige c~tag:io de
\':1riu .... airno:-l'lll 11111a •l:t<ht locatitbck: 1m1 <::'\cmplo temos na flor:i <1:i "'L:1gÚ:l S:'inta''. ck \\"ar:n:ng- c111e durante c1..·rc:\ ele 3 :mnus estudou :1. rc:gii"to. di~trilmiúclo por outro l:1110 o s..:11 m:r.terial l)[)tanico a cc.:";"c:1 <lc 50 t:ixinornistas.
p:l:-a que, livrt dos trabalhos de itlcnti ficação qoc 11:io po-
30 ,\. ]. m: SAMP .. ,ro
C. F. Ph. vo:1 1JartiL:s (S,·i::. f'!. llrn~.) l"ulolko:1 nnm<.•ro·,~ Lrnh:tilH,, ~,,1,r,• o nr1•·
,;il, C'ntn· o'< •l'l:\<."I a ··Flora llno.·•iJi~n·,i:<"-O hl"ivr monunwn!u d,1 l'h}·tu1:r-i1•hi11 (:Orilcm•
P1r YTOGCOGRAl'IIJ /1 00 BnAsn .. 31
32
/\. J.
ni.: S,,:-.rt>.,roPmí !_c:n, Url,:i.u_
l)irc-clor du M11~t't1 JJ01:rniru ,I,• ll<'rliru - lJllimu 1>;r('c;lor ,!., Flor:1 llrn- .H,~·n•i11 ,!e: :"ltnrtiu~. {Vttl~· /1.. J, ,!<' 1-õ.,nw:,i,, - ··11:n<1lin" ljrl,i,n", l,ln-
r,:r:11,.hio 1111b!ic11Ja nu llvk:ir11 ,!u ,Mu-t('U Nnciunul).
P11YTOr,F.()(,1t,\l'lll.-\ r>O 11K,\!'-[I. 3., dia Í;1:1.1.:r in 1<,c<t. pude..,:,.\· u1trr:;:ir-:--L' de prcf1:r<.:ncia .1
<1li.~t:r\':1çl1l·:I l·c,iln;.!il·a:.: e 111<:::in0 :,,:-im. k\·011 111:\i:: de 20 :111110." a l·lahorar ::-cu livro "l.:1;êa S:l.ll1a··. cuj:1 1:-aducç:irJ ioi feita pr>:- _i\lherto l.i')Íg:c11, ctn 1909.
:\ Snri11l<1g-ia \"t.:gt't:d qrn: é :-nl1-ro1mo d:1 Phytogrn-
;.:·:1phia J:coloJ.!iC~l .... q.:11111\n ;il:!ttn"i a11tor,::- e l'.;tmh os agn1p:tnH.:ll~O."' Oll a:-. ,1 ... .:,,<,·i,!.,Ç()(.':,. d.1:- pl;11ll:i:--. c.' • ...:ibc ta:nllclll ck:nnrad~s oh...,t:nac;:Dc:-, ;1té mesmo Jt:lTa :t simples conta·
:.!Clll OU "rroJ/iCf(<io··· di.: inclivithws ~Jc Hill:\ dada l.''.:-}lCC'.C,
por metro quadra.110. p0r k111. qu:idracl.> Oll por hectare, 1.:fll um ~alllpo ou cm urnJ. florc1-t:i..
ESTAÇiiES PLUVIOMETRICAS
Para <Jw.: :O:t' tcnh:1 u111a id(·:1. {las <!sigcncia$ <b Ecolo- gia. Vc.:;.!o.:1:il. :1 pa-:-~i:- f]:!:-- oh.:t·n·:1ç1)cs mc11..·orolo.~ic., ... , li- mito-1111· a ci1,1r (1 tr:1l1:ilh11 (!,·
J.
Bocr(·m;l. uo Terceiro Congrcs;,,o P:i,11-l';iófic11 til' ~c:icucia.;. d<: Toldo 1926 (Vol.II. J92S), :--rilirc 1ypo:; ele cl11n·;1-.. na:- I11<l.ia:- ~L'Crlarnlc- z.is; •I a11~(J1" r(•Ícrt'·SC t:111:LO Ú,;, 3. QQ:) c:--taçi'"1C!- jlht\'iOllJC•
trica:-. cnt opcr;1çt10 n:\~ India:, I-J L,11:rndn:a:-, ~...:11d1) que ].2QÜ :-'Ó L'lll j:\\',:i,
Q11~r\':1ç,·1(:-- rcgul:lrc:- fcit:is :ihi. a p;:1rlir de 18i9.
rc\'dar:1:11 (l9 l_\'po~ de chu,·a:,. cm Ja,·., e ).lach,ra, S-4 lYI)OS Llll outra:- pro,·incias, k\'ados cm con!a OE 3 factorcs se-
J. ,\~ L-~taç,jc~ c~1uatoriacs dup'.;unc,nc chu,·u~a!..
2. J\.., n1onçVcs.
J. :\s i11í:\1<.'nfia.-. loc.1c,..;. Sl..'lltlo:
u) 1,ri:u.;i:i;llnw111c ddlcrti"a .. til-c,)TT<!ntcs (lc ar. pn:- vah·Cl'Udu ~ulin: ,·c:-tcntc:- tlc n10nt:i11!1as.
b) :\:-.x11ç;io co11n·ncion:ll por aq1tccini1.:nto local tlcsigllal.
34 J\.
J.
l)J-'. SA'.\tt•AJOA ATMOSPHERA PROXIMA, DE CADA PLANTA
Até mc.·smo no que :.:~ rdcrc f1 tc111pc.::r:tlur,1, c111 re- bçti.o a c:i.da l'~pc•cic. é'l. fhc11olo9ia t'XÍgc hoje oh . ...crvaçiks muito mais Jctidas; é prcci.:-o estudai·. l'lll rclé'l.çfio a cadi.l indi\'icluo, a atmo~phcra proxim:1. ou t'llvo!n•ntc.•, t:omo dc11101btrara1n os n.:cc11tcs estudos atmomctricos de Chncfat rp1c consiclcr...i. uma atnmsphcr:l folfrir c,u plzyllosphtrn e u111;l raclic11lar ou r/11:;o.rflttr,1; Chod:-it lcv.1 ainda cm con-
!a a funrccio-écrm1 d.1. ,·cgctaç;·10. de forma que a anti~:i nnçãu phcnologica dü :;rro rhrr111ico r:,r,rrifi,·n cs!/1 hoje na ckpcnde11cia di.: Jm\·o met·h(J(lo de #JlJ:-1..·n·.:H;llc::. co1110 rc- con11nendado 110 T('CCnlc Cong:-csso I 11t<.·rn;1ci()ll:tl de Gco- g-r.1p/1ia de Pari.s, 193 l. por \'ari0s cspccialbtas.
Dcz,·<krv Szn11kic\>.·io:, l'lH :i<.:tts Est11dos Cli111atolo- gicos. JH~h!ic;rlo!°' ;1a:: :\,t:1.s da Sociccl.,dc llota11ic.1 ria Po- lo11ia, cm 1927, Í<.:z ver qlH.:. hoje, rn11;1 cln~si{ic~u.;;io r.1L.:io- 11al do!-! climas eleve H:r b:i.~cada lluS factorcs que ag<:111 sobre a vcgctaçâü, c.k uma 111.i.ncirél mais clirccta que ;1 i.lm- plitudc ::urnual cb tc:mpcr:nu:-a. :\ t::\·aporaçiio e n trans- piraç:io cxcrct:111. no clcscnvoh·imcnto do:; vcgc.:tac~. unl papc:1 mnito i111po:-1a111t·; são i11f!ucnci.1<las por cinco fo- ctorrs: humi.:.!íldc elo nr, prcs~ão harom<.:trk:i. tcmpcr.aturn,
n:mo e ra<linçfw, com um.:,. corrclaç:10 ma1Jifcsta.
ATt,lOltlETRIA
::-.!'u1;;.: Tem o uomr.: cspcci::t? <lc a:momctria o l'S!ud0 da influencia du estado dn atmospl11:r.1. :unliicntc na c\'apor:tç:io, f)or unill;i.Uc tlc super :icic; '->S cstu<los de Choda1, $Upra cita<los, ~ão neste scmi<lo.
PnvTOCEOCR,\P U IA 00 DRASIL 35
THEOR!AS MONO E POL YCEI'iTRICA
:
l\í
uitn mai.-: <liiíicil ainda <lo 'lUC os outros ramos é a PhytngcoJ.,"iaph:a Gcn:.:tic:1 ou c:-:tudn da origem <las pla111:1s de cada ~c;..:i:io, poi, de !niciu c11volvcª"
thcoriasantag-onica:- do 111:mn!1r11ismo e do f'nl_,·_qrHismo ou cio 1111).
uutri.:mw e <lo pol)'crntris1110, e assim t<:m <lc deslindar os ca~o:-, cm g'l.'.r;d oli:-cuws e <lul,:o.-:. de l'.Sp~cics que Slq;i·
r:im na fl'J;Í~10 cstud:1da, e outra~ qnc vieram de fóra, scn•
<lo '!llC no ca:-o a Phytogcog-r.'.lphi.1 Gc:11ctica rcco:1hccc cm c:ida zona:
11) l"111;i ílo:·:i im!ui·al nu i11di9c11a, compr...:hcndcn<lo plantas e:-:po1n:.:a·a:-- 1•u a:1tnrhtv11rs e plantas iw111i9radas, pdos nu.:ios n:nur:ics <k t:-an:-portc.
:\~ ;-iutoc.:htoncs s:"w t:11111Jc111 chomadas geralmente ''cn<lcmicas''.
11) t.·,11~ f!ora 1uh:r11tit·1t1 0~1 u11thrnpochorta. isto é,
~:-ansponacla 1x:lu ho111l'lll, ~c:j,1 ictc11ci0naln1cntc (plantas l~tds), seja. p;lssi,·a ou i11couscil.!11tc.:m<.·111c ( pra;;a::> cl:'ts cul- lt1ras).
Quer no rclati\"O a. p1anla~ cmigracl:is. quer c:m r: . .-la- ÇfLo ;is .1.dvcntici:is, é facto dcmonst:-ado, ensina Fbhault, c1uc ·' uma 1,htir/a. mio por/e ,1cclima1·-sc sc;iiio owlc c11con·
tra cv11CI:c;õcs Nologit"CTS t•i=ii,lws das da .:;011a ,fr origrnt '', I-la ;d1i, ccimo se \·C, nma sêric enorme de questões hiologic..is i~ ,!c:-lindJ.r.
i'>laion·!- t!iffit:ultl:Ldcs :1inda offcrccc a Phytogcogra- phi;l p:1.lcontolo,;;:ca ou Pakophytn;..:eo~r.,phb, i~to é, o cstucln tlc pl:111ta, io:-~cís: qt1:1mo ao Bra..;il. indico aos intc-
rcso.:-;dos <J!- rc.:Cl'nlcs trabalhos c!c Eu;,;chio d..: Olivcir:-t, so- bre a CJrigcm tla flur..i lJrn:::ilcir~t nas L'r:-ts gcologicas e bc:m
36 A.
J.
DE S,,~fI",\10as.sim outr;1:-, publicações do Scr\'iço Gcologico e !\lincra- lo!,!ico dn '.~ra:-il.
Feita:-- c:-tns ligeir~; CP11.o;ilk:-:1çcíl·:- !-<1hr<' ;i f'lly1<1g-cn- gr:1phin cm g-c·r.11. vou 11ª"":t•· ú Geogr:t.phia Bota11i,·,1 ou Phytog<:ographi:'1. do Uras:1.
l!.ti,tc, T:11.>ul:ir,...., ou ~11pu11cmB!"-
III
Um rancho.
GEOGRAPHIA BOTANICA DO BRASIL
Em t rahalhú apr<:~cnta1lo :'t 1\c:t.1~cmi:i Brasilc1r:i <lc
~cicrn.:i:l:-,, (;:>\ltilandn •· •. \ Flora Bra$i!cir;'l :-,oh o ponto de ,·ista phytogcng-:-aphic<1 ". clin1lgm:i .:'ll;!"llns c1)1lhl'ci1111.:nto!'i
C' . .__,.cul·i:-ic~. :11\opt:indo 1.'lltf10 lllll:t ligci1·:i 11HH!if1c;'lc::'io ao Sy:-tcm:t Gcohot:tnico c..lo eminente Pruí. Englcr, <Juan·
to ao Brasil.
En1 t r.-iln\h,) pn.!-tcr:nr, ~ohrc •· Phytogcogr:1phia <lo B~íl~il ", 110 Bo\ct1m 1\0 ?i.f u:-<:11 ~:1cion:d, llcscnvnl"i u111 pmiro mais ll Hi.:111a, ~1 filie tlci ai111b 111a:1~r :i.mplituc..lc. cm i\u1.-l ;tn ,ccC'11tl! Cnni;n.:.,_,u lntcrnacional c..lc Gi!ogr.1.phia.
de Paris 1931.
38 A. ). DC SA)!P,\IO
Ko p;c:-:cnlc curso. focalizo n,aio-c5 detalhes e indi- ,·iclu:ilizo uma zo11a f(U<..' até :1gor.1 c:·:i consi1'.cr;ul,1 como ele simples tr:m~içtio, 1.:111 rc a flo:·a am;17.nnica e a d:i.s c.1atÍ11:.!ilS;
a zon:1 q:tC' o:-a se indi\·idt.:tliza C a do~ Cnracs on do Ba- lm.ssÍI, no .Jfar;rnh:10, ~ortc <I<> Pi:t11h\", de Goi;i;,. e ele
.:\J;itio Gro~rn. ·
De ;1ccõrdo com o 5y:;1Cm., <lc Eagl<:r e Jig-cira 1110<E- fic.,,.io íJllC p:-opuz. ,1 Flora B:-asilcir,1 úi\"idc-:-c cm duas grarnh:s prO\·ii,ci:is:
! . A Pro-:,•iuria Amo.:onica ou Flora d111n,:oi1il"a.
2. A Pro;.:iuân E.i-tra-Ama.:OHita 011 Flom Grrol.
I. A Flora A11111=tmica foz parte da c:1,1111a<la ''Hy- fara" <lc Humbold1. 1.;to t:. dc~~a grande ih1n·:-1a <'qua- to,ial lrnmida a que Humlrnldt cha;11ou ilJ!ara e que, par- tindo das vcr:cntcs or:i'nt;iC!-i dos 1\11,k·s. ~e estende pelo Vall: do :\mazon::is e o th,1hvl·~ clt· sc~1s 1111mcrosos aí fluentes, prosc:guindo no norte, na 7.0llil do Orcnoco :.:
nas Guianas.
;\ no~ . .,a flo:-.1 A111.1zo1;:ca i°? as:.im a 1··11v!aro /,raJi-
!riran, pi'lr:c d:1 Hyl:ic,1 de Huml>0l<lt; B:ul,os;; Rodrigues chnmou-a .... ·J;;1a.:011ina ''.
/\ Hvlo.c.\ n,io é hoje t1111:t form:u;-;·10 cxclnsi\'nmcnlc sul-.in:c.:ric
0
a11.\: u111a mini.itu-:1 ela ilo:-il ,'11lla7.onic:i ioi rc- c;.•ntcmcntc dc:coh..:r1a por l L Pitticr tm uma rcg-ião do Panam:·1; e 110. .'\ f rica, Eng-kr n.:co11lu.:u.·11 rnna / / ylara rquatorinl afric,ma (i~nf,;:{:r-D:1::, Píb.n7.Cll\n:lt A irik:i~.
1925), de t)'pt) idc:1tico, mas diversa ptl.1 compo:-ic;.:io fio- ri:--tica.
Na flor,1 :11n:izo11ic,1 a \Tgtt.ição mo~lr,1-.,;c_ ;i primei- ra vista, cm doi~ typos tk ;i.,,;:,ocinçiics ou nH:..,rno for11n- çõcs, :::cguntlo
J.
H 111Jcr:L As ,l!uttas de Ttrm Firme, comporl:tnc.lo ou n[io hélix,vfas frnmidas ou al:ig-a(.bS ( igapõs).
PIT"::t."!OG!-"OGRAI'l!li\ DO BRASIL 39 2. ;\s .Uaftas dr Far=ras, :ibt;adiças e comport:Jndo i;cmln:l·11tc (qa/•,is. b,:.;r, C, trechos ck matt:is a:agaclas mais (,1\1 nwnos pcrnmncntc:-..
:\;~ •n <lis:--o n.'rific:i.-~c a 4.;:xi):tcnci:i. tlc arcas cn1J1f'CS- lr.-.<: i,ut,,sas n:t ,kn::-a vcgct:-.ção florc~ta: e m:i.is. m1mcrc.sas
110 Baixo 1\ma1.nna~: ~ão rnmJ1os, rn111ri1u:s, cam(>i11nrm:as e um typo (.;:0:J>L'Ci:Ll de r(Mli,1f10s no rio t\cg:ro. tlc!icobcrtas pur S1,n1ct:; \i;i !:1:11!)(.·111 bambl!rracs e r/1<1rn1:,•llscocs, sc- mtlha11!cs no:-: tlc ).latto Grosso.
1\s ca:i.tinga:; do rio Xcgro são cliffcrc11ti:s das do Nordcc;tc, tendo como principal c:ir;1c:tc:-istica a ~randc arvore hr11l\h:lC:\CCa Cat(lstc1J1111a Spn1r,·m111m que lhes é t·xdl1:S:v:i e nij\l di:?lll<·tr,1 a'ti11;,:r 1.11l50.
Ao 1111rlc do l'kn l~icardo Fr:inco (Serra Tmnuc- Hum:-ic) obscn-<'i ullla ílorcsta clarn, ele an;.:ico (Pipta<lL'- ni:i pcrcgri11.."J.), c0111 anan;1., :-cl\·;igern, qnc é hem 11111a ca- atinyi1 d,· 111i11111.t1·11.( •
. •\liú.;. 1.·o1n,1 di.1. l~•1:1ilkn11c, 11,1 1u>~ c:1.1111)0:; cerrados da :\11:n1.oni.1 \·aria.'- antire:-:. talllhc:m do Nordeste.
Ó . ..; ca111pc1!'< :un:lzo11il·os arlmri . .;ado.,;, ( ntl S.l\':tllaS na cxprt~!.s;°10 phytogl..'ogr:iphica gi.:ral) 1{·1!1 ilor.1 ic.kntica ft do Bra:-il Central; prr,pr:n11;cntt.! am:11.unic.1:; c1Jl hylcanas s:"10 ns c:unpin~s, a~ cnrnpinara11.1s e a:. caatinga·, do rio Negro, :\ flora am:tzoni.:a r10 Hrasil n5.o ~e rc.~tri11gc ú Ama- zoniíl, i:=to l'.. ao Tcrritorio <lo Acre e :,.os Estados do Ama- l.im:,:--<.: d0 PM,i; c~té1Hlc-:,;.c ai~ ;i:--cah1.·c1.·iras dos aí ftucn- lb c\o Amazona::, m;s E:-t.:ido . ..: de ti.fotto Gro~so ~ de Goy.,z; p1.:nctr.1 o E.,t:1<lu do i\Iar:rnl1ão ,m! Impcratri1. e prova,·l·'.nH.'lll<: n~ 111l·clioj rio:-; Piu<hré e G;-ajal1ll.
V11lganlll'llll' .1 :\mazonia é di\·hJid;1 cn1 duas zonas:
Rai.rQ A 111a.:011a.,· ( da ',ucca do rio Ni..•gro ao litoral) e Altu ,\mazon::.s (da Uoct::1 llo riu Negro até o :\nc in- c\usi\'e).
40 A. ]. Df. 5A)ll'AI0
Dc\'Clllos adr)pt:u· cs~a m~·~m.1 divi!-âo cm Gcn!,!'r:t- phia Botanica. :-uh-cli\'idiudo a znn:'l. c:111 <lu:-as suli-zoa:1.;.
de Norte a Sul do rio Amazonas. porque ele facto ílj}:-C- scn:am <lifícrcn1::i". sof,rctnd,1 floris1ic:1s.
Assim:
I. Flora A1l!a:;011'ira ,,1; Hy;,,ra brnsikir,1;
l. Zon:i <lo lfaixo .t\mazo11a~.
1. Suh-1.011,1 Sul.
2. Suh-1:011a Norte.
2. í:'.'ona do JJaixo .-\n1az1>11a:-.
1. Suh-zona Sul.
2. Sub-zona Nort1:.
. .
I (. A flora r.rt;·.1-amG=c.nrir11 r111 (Jfra!, ao contr;iric
<l.t :unazonica q11<: C ,Jt,limitilda pdo rc~illll'll fl11\'i:1l-pl11-
"io111ctrico do rio .1\111a7.011:ts. occup,1 a maior cxtL'n:--:io elo nosso pai7. e mesmo 11.1 Hy!.it·a tcn1 rc:pcrcu:-são. cm campos ahi indusos.
Es~cnci,1!111c1:tt: campci:tre. n fl1ffa geral do Brasil tli-
\'idc-sc c:111 ::eis zona:-, a s:i.bcr:
l. Zona dos Cocacs. 2. Zunas <l.1!<1 Caatin~as.
3. Zona cfa.s Florc.stas Oric:ntõlCS (<)li cb; :i.r:1ttas co~- tciras).
4. Zo11a elo'> JJi;1hais 011 Sul B:-asi!cir:i d;t J\raucaria.
5. Zona cio.-. C:11npos.
6. Zona .\l:iritirna. (0111prdu.:11<lendo:
a) Vq;ct:1ção hal<'1phila 011 tio lit10ral. <lcs<.IL" o C.1Uo Orangc !lO Par.ó, até o Arroio Clat~·. no Rio GrnnJe do St1l.
P11YTOGF.OCR.\Y,JIJ.,\ DO BRASIL
/,) :\ flo:a in:-.t1!ar:
1. da::- ilhas .:if:i.~tad:t,;;: Ftrna;Hlo de Noronha, llha rlil. TrindJ.tll'. l\odll·1h,, S. Pedro e S. Paulo, etc.
2. d:i, ilh:i~ Co::itci ... a~.
e) O Phytopl:mctun t111 flora ihictuantc.
Estudnn·1110:- a<!i:111te c:idn prv\'i:icia de per ~i. com as sn:i.s zo:io~ e S\:h-2011.is: IH> mo111cmo, limito-me a dizer que 110 Bra:,:,il a \'l'g-ctaç[lO c,1mpe:>irc form~ o fundo car- toi;raphko de lln":-'.il l'hytu;,!togr:-iphia, Jia.,..t:ntlo c:impos cm todas i'\:-'. z,1,1:1:;, o tt•rmo ·'c..1nipo '' :q1plir.1<ln no sc11ti<lç o
111:,i~ ,,:nplo. i.-:rn t!. '1krrc110 ,c111 111atta '', tc11do on não :'IC'-"•rc~ ~·:--1,ar:-a~: cj11;,ndo arborizados, :i. Phy1og:cographia c\;'1-lh\'-: n nu1111.:. l1t,j1.· u:1:n:r:-:al. de sa.•c.1:a; quando ~crn an·ores, :1 dc,.ign<t<iu,. hoje l:niYcrsalmentc adaptada, ê. ,'\
de rn111pi11c1.
A \'EúETAÇ,,O CA,\IPESTRE É ,1 D0"11N,1:>/TE NA AMERICA DO SUL
N':t ilora hrasilcir.1. como aliús n.1 t\tncric.:i elo Sul.
domina a vcgc:a,,;)o campc'.-trc. ;'I qual se i1prcsc11t:t tanto n;l flor:t am:1zo11ica, como cm torJas as zonas ela flor:i geral.
E.;;ta 11nc;;ão prcllmina: C muita import~ntt. sob o pon- tú de \'i:.ta tlidactico, pois um elos tropeços á l>o.:t co01prc- hcn~:10 c!a5 1li\'ersas zonas é que cm todas cxlst<:m c:impos.
quer ft..:,ia no Alto :\111~1.on;,:,;, (JllCr no Baix•> t\111:i.zonas.
qu1.:r tia zona da,." caaling-,u,, n.1 zona <la :\ra11c...1ria, etc., <:, 110 cntan:o, ad111illc-:-c 11:t flora ~l'íal nma "Zm,a dos Cc1mros··. C\lja ~trt':t pri11l'.ip:1t 0\1 f)rop:-iamentc dita é 110 lha::;il Cc111rnl1 :,. "Zon:-t ()reades" <lc ~Ia.rtius; não ê, po-
42 A.
J.
OE S:\'.\11",\[0rcm, rcstrict:i :10 ílmsil Central. pois ha c.1111pos clc.'tlc o Norte da .-\mazonia .,té e, ;\rroio Ch11r.
Á p;·i11wir:i \'i.'>t.1 p:ir<·C('r:a qm· <.''-l;"t zona clo!'Õ Campos (: ni!idarn~nt<.: ~('par:id:1 da ... demai:- z1111:i,;,: n;in ha ta!; dia ocn1pa grande;. :1n·ri:- proprfr1s 110 1 'b11alto Central do Brasil (Orcadcs (~e :\J:1:·lru:-.) e: .1prt:,.tnla-sc, contn tr:u1,;,- grcs:-õcs ou occurrc11cia:-. cm todas a:. outras 1.0na~.
Se a p;ik:onto!o~ia acl111 irtissc pnTetknc:a dl· mono- cc.',tylas sohrc d:cõt.da-., is10 é, qnc as g:r;1111incas tivessem sido antcriorc;o:; :i" dicótybs que c1J:1:,;tit11c111 cn1 in:iioria a..<;
florest;i~. podcri:-inws for:m1l:1r 11111 111,11!0 pratico de c:x- plic.1.r l15 Jl(')c-,~os di,·cr~o . .; typO!, ílo:-isticns. di1.c11clo que primeiro o nos<:o territorio ~e l'1,hnu de campos e dcpoi~.
;-11g1i e :ili. a n:~ctaç:iu c:1mpc:-.tre foi intcrrompicb '! subs- tituicl:t por floresta . .; c-ommun:,;:. C:lJ>Ôl'S ele iuatto, c;1.ati11~;1.s, c:tc.
Não se pô,h.·, porem. fo:-mubr c:--ta h_rpothcsr, pois o (]LI<" ~e f':ilic ~olilT a id:t<k da flor:1 :11.:t11;il. attrihuida ao ucophyticn. n:°:,) clw;.:-.1 a tlilt..'f ~e p:-inll'iro :--11q . .::iram os campos ou ,15' ilorcstai-, isto l:, a n:h·a ou a matta.
A propo~ito.
J.
N. Hl·w~ cn1 ~cu "Studics 011 thc Ecological E\'nh1lill11 of tlu .. · :\ngio,JH'rn1c.::." (Th<· ~cw Phytologi:-t >.:XVI. 1927), tliz qul', .ipc.:,ar d:1s 1111mt:ros;1s dc:.,colJ<,.'rt;i.,.; rcl·<:ntc:-. 1lc .·l11!lirJSfl'l·1;ws f11ss<.:i~. a Pakon- tnlogin ainda n;i<, olJ!C\'<.: J,;1"!;'\llll' fll/. '-fll1r<' a orig-cm dc~- tas planr;::-, ,~0111i11:i111e:.s na i:ora :1ct11:i.l L' qm::, como ~e!-ahc, :,;:<: di\-i(lc:u cm 111onocútvkt..; t.: dicútda:,;: <t ê:-n tcr- ci:1ri:i é ticb. como :t de início ~bs Ang-io.,~rma~ cm gcr:1.l,
!\ln~s.irt. c111 ::.ua J;i,,l11gi<..: CC:·11<.'.·r;,lc: (\·ol. 11 p. 358) diz <Jlll', no Cn:laCl'O, o clima aiiH,a era h'.1:,;t;:1.ntc C]UC1.1tc p,1r,l qut: a..; pa1111aCl'as e :t:-- lauralT:ts h:1ln1:1ssc111 ~ I:.u- ropa mé<li:i: e: no Cn·t;icl'O ci1:-t
ª"
'>rimtir.is angiospcrm~s;entre :,.5 rlicôt,·1:-i~: c.-:--pl'C:L', ,~e F:1g:u-., ~]u1.:rc11s t.: Plata11oc;;
entre as 111011Õc0tylns: Fa11dan::1ccas L' Principalcs.
P1J\ºTOGl:.0CR,\PII1A DO J3RASTL 43
~fa:-~a.rt di~cutc o a~'-11mpto ( 1. e:. p. IFO); concluc que as. :110·1 icc·,tykas <k~ccndcm elas dicútylca~, <.: que estas são n1ai:-:. a1niga:-:. por :,:e apro~!man·t11 de gymnu:;.pcnna.s 1:·11 ,.::..::wc::d pcl,'l;; l{a:1:1Jt,~: t·,r;,."C modo de Ycr fC ;,.pl)ia na.
E .... c<Jb de :\h·z. d;1s rc:ncc,i,·s scrn-rhh111rr.s (Vic1c a rc:~- 1wito :\. CUt .. ·11i,t - Hipoti1l: ... c n:lati\·c i b pl.:cc de l\[o- 1\f)Col) li:(i011t'S cl:t:1., b. cl.1:-.sifirntiun 11aturl'1IC - Eol. Soe.
Hnt. tlt.: F;ailCL', 19.12).
E CJllC :is :\lonocótyl.:1.<: .<..ão um ramo da.:-Dicótylas. a partir d.1,,; H<.:lobialc:!-. :-•.:m rh1\'ilb app~rcntadas elas R;i,- nale<.: a.; Hclol1i;1l<:s 1kra111 oTÍJ~cm a um ra1110 ancmóphi- ]o (1k pol'.ini;,o.açlio pt·:o.s \'Cnto:-) . .., ii.rni,:, <las Gl11mifloras :'l qrn .. · 1wr\\•l'(t·::1 :1 ... C:-am:m.:a,: e outro r~11110 cnw111oplii10, o <b,s Li\ütl<1rak:;1,.
Hcw:,: diz que os pt·i111C'iro5 í o::.:-:ci5 ang-jo~pcrmas eram 11111il!l ... l·mclha111l':-:li, .. typns existente..; hahitualmc:ntc, 11;is rin·a-; ll''>pit'at·..:. (' :-ul,-tr(~1,:cacs hu111itla". e :1<lmitc, t'on10 hyp,11 1c-.t· eh· t r:1b:!l!io. q:..1~· os typo5 ,'lrch:,ico~. que JX!rsis- tirant na íl,.-0 aclu:11, tlc\'C'nl ser procu:-adoc. nas regiões tropic:1c ... lu·1n:dai.; q11'-= o g:·,'lnclc J:1pso <lc tc:npo escoado,
<k!õi<.l~ o :1.~)parccin1'-.:lllu ck· :\ngiospnma:-::, <111ramc o qtt:'11 con;t:çtx: .... Í:t\'tlr.'l,Ti,.:. qucnh: . ..; ç h111nid:i.::., n:i11~ra111 na:-rc.- g-\i;,c~ tn ,pic:w . ..;, p<:rniittit1 ;i di i ícrçnciação ele g:-:u,<lcs gru- pn . ..; tk í:l:11:lia~ e.:, ~,1h :t infh1c11ci::i cio meio \'\VO, di\'crsos typo~ n1orpliologico;1, de ,·l·~ct:1c~. A partir 1\0 typo pri- 111itiv11 rq,rc~t:11t:1dc, :-cm du\'id., pnr a;\'orcs ele íolha<;
1x·:-,:,i;1,tc111<.:s. gra111Jc:., e l·oriaccas, t~-pos seguintes se tc- rian1 con.~titnidn: lianas, rf'iphyt,,s. urhusJos 111('s6pltilos, sub.arb11slos e /ta:·us dr s1tbu.w11u: e da borda d.'ls 1'1attas, f1lm1J11.r f'rirosiJas, saf'rtif'l1yt,1s. i11,r,·rti,;,.•oras .
.. .,\ diiil'fl'lll."iaç;i,) n1ai" rl'ccntc dus clima~ tcri:1 pro·
Y11c,1tl1• o :1pp:'ln..Tinte11tn de 1ypo.., no\·o:-. ad:"1ptad0:-. a con- di,,j<:s mai:- : .. (,cca~. de llll' b,k ... 11,ai:, irias de outro" (Vi<le
ll<1II. Soe. Bot. de Fronce, 1SJ8).
4-+
.•\. J.
DE SA:'>IPAJOAs~im a \"Cgcfa('i'Ío flnn·stal r,ar.:n: 111ais ;mtiga; f .in- dm:111 considvr,1 e,.:. c:i.mpo:- do Rin r.ram!c do ~1il nia::-- :-,·ccntcs que as m:i.ltas r!.1 re.!!:itH>: e como i1 {iu'."'.:1. /.; a
"rsfrl/10 do r/ima", !-'(·~unclc, E111lK.'.rgc:-. ~- natur:d fJUC .1 Palco!Jot:111ic:i cspc-<'. p:1r.1 ;u:1i .. :-l·s pro;;n·~-.u" IIC'..;~c.· terre- no. o dcsc11n)l\'ir11<.·11tn do:- \'s'.rnl,1:-. :-ohn· '' \'ari:1.ç,)c., Cli- rn.1tir.1s", por partti ela U11i;"1n Gcng,:ipilit:a [nH·rnaciun:d;
por c:11qlta1110 n?'to se J>41cl,i: duci(hr c:-t;i qul.•t:io e t:1.1110 lllJis q11:u1:o. t•n, rc.•l:1c:'io ú flor:i. hylc:111,t .• , 1wç:io corrente é <JIII.: ,;a :\ma;wnia L· n:gi.irJ :-ccc.·11t,:" ( Bm1ilkflnc, cm 1lassort ;\lus. J3iol. Hcl~c. YOI. l 1. I'JJO. p. 160).
No ca~,n. e 110 1110ntt·11ttt. o incr>ntc:-tavd é que O'-c:1n1- pos iorma,n o fm1clo cartof.:Taphic() ele no,..:a í1!)r;1: i:1:cr- ro111pcndo PS campos ;1qni t' ;ili. e <.:111 grandc::. cstcn~t,c:;, temo~ a flur.1 ;1111.:1;,.:onic.1, os c11Cat:--, a.-; c;i;:Jliuga~. ;is íio- resl:1.s cio litor.il. a.-. 111att:1s de J\r~11ca:-ia (pinll:1cs 011 pi- nlicir,1cs) e a vq;ctaç:io m:iritln1a, tu<lo 11a ckpcn1kncia dü clim:1. cm t~pcci;d d:i. . .; clrn\·;i..,.,, mas ta111lx:111 cio súlo .
.'\~ d1t1\·;1s e :i. c,·ap·>raçún. ak-111 do calor <tt1c ~ n1:,i:-.
gcrnJ, 1,{m o..: facinrcs 1n1i., in,pnn.1ntc.,;; no H.1i:~o .-\111:1- zonas, por exemplo, a \'t.'~ctrn.;:ãr, .:: 111c110.,; cxuhcr:intc do que no (.'Sltrn.ric, do :-in e no /\!to ,\mazonils, porque 11o) Baixo Ama:wn.,:-; ch11,·': meno:,,;: J. i:1 ... olaç:'io annu:d é nK1.ior.
lia maior s1,mn1a ;11111u:1l de t-cinpt:ratur:t e racli:i.ç:"10. t) que ,1:i,, é scniprc f:1\'or.1,·cl .í.;. !}b:11,1,, Jmi,-.. <:.t"g1111tl!1 e.;r11rlrh phcnologico:- de Ko~tylchcv e l.h:rg-, ;1 photo!i:ynthc:.,c <li·
minrn.· ('111 gcrnl 110:; db:; qm:nlt'.\ :-(·mio ql!C 11;1_.; pl:111:a ....
do littor;.I. 11or cllcs <·:·tud:id.1.-., \·criíic:~1:-.1m 1p1c ,·n1 pbn- tas á :S(1m:1r=-i., <::·a nwit:1-., n:;,;c:-ni:1.i:,. <.·!lc-r;.!':c:1 (lo qttt :10 _,;/)J ( \,.iclc t<.>lW1t> J,iiJJ. <:lil B,;J. Sn1.·. ];1JI. rll' Fr.11H."t..: 7-8.
1931. !'- 593).
• * •
Com c~l.l 110<:;;"10 prc·:imin:i.r d(1~ i:an:po, no Bt;'l:-il e
~ua inrc,cur:·cnd;1 q11;1si pr)r roda p:irtc, t(t(.'JllúS a CSILHl,1r