GUÍA BÁSICA PARA A PREVENCIÓN
DOS TRASTORNOS
MUSCULOESQUELÉTICOS
NO SECTOR ELÉCTRICO
GUÍA BÁSICA
PARA A PREVENCIÓN
DOS TRASTORNOS
MÚSCULO ESQUELÉTICOS
NO SECTOR ELÉCTRICO
CONTIDO
1 Introdución
2
¿QUÉ SON OS TRASTORNOS MÚSCULO ESQUELÉTICOS? (TME)
2.1
Os síntomas
2.2
Factores que contribúen a aparición de TME
3
SITUACIÓNS DE RISCO POTENCIAL DE LESIÓNS MÚSCULO ESQUELÉTICAS
3.1
Posturas forzadas. Posturas sostidas
3.2
A manipulación manual de cargas
3.3
Movementos repetitivos
4
PREVENCIÓN e protección contra os trastornos músculo esqueléticos
4.1
Factores a seren considerados para a prevención
4.2
Traballo de preparación para a prevención da actividade
2. ¿QUÉ SON OS TRASTORNOS MÚSCULO
ES-QUELÉTICOS? (TME)
As lesións músculo esqueléticas (TME) de orixe laboral son un conxunto de lesións inflamatorias ou dexene-rativas dos músculos, tendóns, nervios, articulacións, etc ... causadas ou agravadas principalmente polo traballo e os efectos do entorno no que se desenvolve.
Os principais grupos de TME son aquelas que afectan parte inferior das costas (rexión lumbar), e membro superior: ombreiro, cóbado, puño e man.
O máis común de todos os síntomas é a dor localizada, asociada coa inflamación muscular, manifestada por perda de forza e limitación funcional da parte do corpo afectada, dificultando ou impedindo a mobilidade real ou normal dalgúns movementos e, en consecuencia diso, a perda de función.
Son de aparición lenta e aparentemente inofensivo, ata que facer crónica e ocorre o dano permanente. Tamén pode ser debido feridas graves como fracturas, durante un accidente.
Algúns TME, como a síndrome do túnel do carpo, son específicos por mor dos seus síntomas ben definidos. Outros non teñen os síntomas tan definidos, xa que unicamente se observa dor ou incomodidade sen síntomas claros de que exista un trastorno específico.
1. INTRODUCCIÓN
Os postos de traballo do sector eléctrico son ocupacións nos que se acumulan moitos riscos ó ter que realizar tarefas variadas de instalación, reparación e mantemento. Ademais dos evidentes riscos relacionados co contacto eléctrico existen outros riscos que tamén se deben de ter en conta como son golpes, caídas de altura, trampas, posicións de estres, lesións, etc...
A Lei Xeral da Seguridade social Artigo 116 define a enfermidade do traballo como “a contraída a conse-cuencia do traballo realizado por conta allea nas actividades especificadas na táboa que se aprobe polas disposi-cións de aplicación e desenrolo de esta Lei, e que esta proceda pola acción de elementos ou sustancias contidas nesta táboa para cada enfermidade profesional “. O cadro do que se fala neste artigo está definida a través RD 1299/2006, onde son recollidas todas as enfermidades consideradas “Enfermidade profesionais”.
Sen embargo, existe outro concepto chamado “enfermidade profesional” que agrupa patoloxías que son coñecidas por ter unha orixe laboral, pero pode atender a outras causas, non se acepta a súa inclusión no
listado de cualificación automática.
O principal problema que fai que sexa difícil probar a relación de causa-efecto é o factor tempo; o período de tempo desde a exposición ata que a enfermidade se manifesta en si é coñecido como “período de latencia”. De-pendendo do período de latencia podemos definir:
• Enfermidades agudas: exposicións breves, pero intensas, que se manifesta inmediatamente despois da ex-posición. Por exemplo, caída de alturas.
• Enfermidades crónicas: son debido á exposición prolongada, mantida ó longo do tempo, en doses relati-vamente baixas, e cuxos efectos aparecen a posterior. Por exemplo: A dor de costas debido o manipulación inadecuada de cargas.
• Enfermidades malignas: son enfermidades crónicas que desembocan na morte.
Actualmente, unha cuarta parte dos traballadores se queixan da dor muscular, e case na mesma proporción declaran padecer dor nas costas, cubrindo unha serie de patoloxías , todas elas, directamente asociada a unha carga física excesiva , debido en gran medida a que moitos postos de traballo exceden as capacidades do traballador conducindo á aparición de fatiga física, incomodi-dade ou dor, como consecuencias inmediatas das esixencias do traballo.
As Lesións músculo esqueléticas (LME) son o problema de saúde máis frecuentes entre as traballadoras e os traballadores europeos e o resto de países industrializados.
As enfermidades causadas por lesións músculo esqueléticas supoñen en moitas ocasións baixa por enfermidade, o que podería ser evitada mediante a aplicación de hixiene postural adecuada no traballo diario.
2.2. Factores que contribúen a aparición de TME son:
Factores físicos Factores psicosociais Factores individuais
Cargas Altas demandas e baixo control Historia Medica
Posturas: Forzadas, estáticas Falta de autonomía Capacidade física
Movementos repetidos Falta de apoio social Idade
Vibracións Repetición e monotonía Obesidade
Ambientes de traballo fríos Insatisfacción laboral Tabaquismo
Os Trastornos do aparato locomotor son unha das principais causas de absentismo laboral e entrañan un custo considerable para o sistema de saúde á vez que é un trastorno para empresa na que se desenvolve a profesión.
As lesións músculo esqueléticas máis comúns son tendinite, tenosinovite, cóbado de tenista, dor nas costas, dor muscular, hernia de disco, dor cervical, síndrome da canle de Guyon ...
Consideramos LME relacionadas co traballo dos que son inducidas ou agravadas polo traballo feito e as con-dicións nas que se desenvolve.
As LME pode ser causadas por esforzos repentinos ou repetidos:
• O primeiro, a maioría das veces accidental na natureza (esforzo excesivo) que producen lesións como tor-ceduras, luxacións.
• O segundo, tamén chamados trastorno de traumas acumulativos, desenvolvido como resultado a longo prazo dos esforzos físicos repetidos que producen un efecto de desgaste sobre as partes do corpo afectadas.
2.1. Os síntomas
Os síntomas relacionados coa aparición de lesións músculo esqueléticas inclúen:
• Dor muscular e / ou articular • Proído ou comechón
• Perda de forza e diminución da sensibilidade
Na aparición de trastornos causados por esforzo excesivo, posturas e movementos repetitivos poden distinguirse tres fases:
• 1. Inicio da dor e fatiga durante o horario de traballo, mellorando fóra de este, á noite e os fins de semana. • 2.Inicio dos síntomas no inicio da xornada laboral, sen desaparecer durante a noite, interrompendo o
sono e diminuíndo a capacidade de traballo.
• 3. Persistencia dos síntomas durante o repouso, impedindo a execución de tarefas, mesmo o máis trivial. Despois de facer un esforzo físico é normal sentir algún cansazo, síntomas e incomodidades da vida normal. Aín-da así, a intensiAín-dade e duración do traballo poden estar relacionados con posibles alteracións, aumentando o risco dun xeito progresivo. Unha adecuada evolución do TEM dependerá do diagnóstico precoz e tratamento axeitado, polo que é importante consultar o Servizo Médico, Mutua cando os primeiros síntomas son detectados.
9
8
Zonas corporais propensas a lesionarse
As seguintes áreas do corpo son os que tenden a lesionarse con facilidade debido a manobras forzadas que se realizan na parte de instalación, movemento de carga no ombreiro (para carga e descarga de material pesado), traballo en altura ou só por pasar moitas horas de pé ou camiñando.
• Columna cervical, lumbar e dorsal • Ombreiro e cintura escapular • Brazo e cóbado • Antebrazo e puño • Man e dedos • Cadril e Coxa • Xeonllo • Perna, nocello e pé
Todas estas áreas corporais cursan con queixas músculo esqueléticas de inicio lento e carácter aparentemente inofensivo, polo que xeralmente se ignoran os síntomas ata que se fai crónica e aparece o dano permanente; están localizados principalmente no tecido conxuntivo, especialmente nos tendóns e as súas vainas, e tamén pode da-nar ou irritar os nervios, ou prexudicar o fluxo sanguíneo a través de veas e arterias.
Son comúns na área dos ombreiros e pescozo. Caracterízase por molestias, malestar, incapacidade ou dor persis-tente nas articulacións, músculos, tendóns e outros tecidos brandos, con ou sen manifestación física causada ou agravada por movementos repetitivos, posturas e movementos que se desenvolven altas forzas estrañas.
Mentres que as lesións dorso lumbares e nas extremidades son debidas principalmente ó desprazamento de carga, tamén son comúns noutros ambientes de traballo, no que non hai carga e si posturas inadecuadas con alta carga muscular estática.
3.2. A manipulación manual de cargas
É calquera das seguintes operacións realizadas polo traballador:
• Levantamento • Colocación
• Impulso
• Tracción
• Transporte e movemento de carga
O material da carga pode ser:
• Animada (unha persoa ou animal) • Inanimada (un obxecto).
3. SITUACIÓNS DE RISCO POTENCIAL DE
LE-SIÓNS MÚSCULO ESQUELÉTICAS
Unha situación de risco é unha tarefa (en sentido amplo), caracterizada pola presenza dun ou máis factores de risco dun mesmo tipo de danos, neste caso, de TME.
Por factor de risco entenderase unha condición de traballo que , cando estea presente (ou cando supere unha determinada magnitude, se é cuantificable), aumenta de xeito significativo a probabilidade de aparición da dor a que se refire.
Controlar o risco consiste reducir a niveis aceptable os factores de risco para evitar que unha situación potencial-mente perigosa se faga efectiva.
As situacións potenciais de risco dos trastornos músculo esqueléticos máis frecuentes son:
• Posturas forzadas • Manipulación de cargas • Movementos repetitivos
3.1. Posturas forzadas. Posturas sostidas
¿Que son?
Posicións de traballo que supoñen que unha ou máis rexións anatómicas deixen de estar nunha posición natural de confort para pasar a unha posición forzada que xera hipertensións, hiperflexions e / ou hiperrotacions osteoarticulares, coa consecuente produción de lesións por sobrecarga.
• As Posturas forzadas inclúen:
• Posicións corporais fixas ou restrinxidas.
• Posicións que sobrecargan os músculos e tendóns. • Posición que cargan as articulacións de forma asimétrica. • Posturas que producen carga estática na musculatura.
Hai moitas actividades nas que o empregado toma posturas forzadas: son comúns en traballos que se realizan de pé, con sentada prolongada, etc, e que poden producir lesións.
A) Individuais:
• Intrínsecos. A falta de aptitude física, patoloxía dorso lumbar previa e sobrepeso.
• Extrínsecos. Roupa inadecuada, zapatos e outros elementos persoais que leve o traballador. Insuficiencia ou inadaptación dos coñecementos ou da formación.
• Outros. Hai outras condicións que poden influír na aparición da patoloxía relacionada coa manipulación ma-nual de cargas, como idade, sexo, hábitos e actividade deportiva, o consumo de tabaco, embarazo, etc
B) De Traballo:
• Características da carga. A manipulación manual dunha carga pode presentar un risco, especialmente dor-so lumbar, nos seguintes cador-sos:
1. Cando a carga é moi pesada ou moi grande.
2. Cando é voluminosa ou difícil de coller. Se a carga é grande, non é posible se-guir as instrucións básicas para levantar e transportar, débese manter a carga o máis próximo posible do corpo, xa que os músculos se cansan máis rápido.
3. Cando está en equilibrio inestable ou o contido corre o risco de desprazarse. 4. Cando estea colocado de tal modo que debe de ser sostida ou manipulada a distancia do tronco ou con torsión ou inclinación do mesmo.
5. Cando a carga, por mor da súa aparencia ou consistencia, pode causar lesións no traballador, especialmente en caso de golpe.
• O esforzo físico. Un esforzo físico pode presentar un risco, especialmente dorso lumbar, nos seguintes casos:
6. Cando é importante.
7. Cando só pode ser realizado por unha torsión ou flexión do tronco. 8. Cando pode provocar un movemento brusco da carga.
9. Cando se realiza mentres o corpo está nunha posición inestable.
10. No caso de levantar ou baixar a carga coa necesidade de modificar o agarre.
• Características do medio de traballo. As Características do medio de traballo poden aumentar o risco, en particular no dorso lumbar, nos seguintes casos:
11. Cando o espazo libre, especialmente en vertical, resulta insuficiente para o exercicio da actividade.
12. Cando o chan é irregular e, polo tanto, pode levar a riscos de tropezar ou é es-varadío para o calzado do traballador.
13. Cando a situación ou o ambiente de traballo non permite ó traballador a mani-pulación de cargas a unha altura segura ou nunha postura correcta.
¿Como pode afectar a Manipulación de cargas a saúde dos traballadores?
A manipulación de cargas pode causar trastornos acumulativos debido o progresivo deterioro do sistema mús-culo esquelético a través da realización continua de actividades de elevación e desprazamento de cargas, por exemplo, dor, lesión nas costas, traumatismo agudo, como cortes ou fracturas debido a accidentes.
A dor nas costas é un dos principais problemas de saúde relacionados co traballo (23,8%) da Unión Europea (UE), cun porcentaxe de traballadores afectados (38,9%) significativamente maior nos novos Estados membros.
¿Cales son os riscos da manipulación manual de cargas?
Existen diversos factores de risco que fai perigoso o manexo de materiais e, polo tanto, aumentan a probabilidade de que se produza unha lesión. No caso concreto de lesións nas costas, os riscos están relacionados a catro aspectos característicos da manipulación manual de cargas.
A manipulación manual de cargas é responsable, en moitos factores de risco, como a aparición de fatiga físi-ca ou lesión, o que se pode producir dunha forma inmediata ou pola acumulación de pequenos traumatismos aparentemente irrelevantes. Poden lesionarse tanto os traballadores feridos que manipulan regularmente como traballadores ocasionais.
As lesións máis frecuentes son entre outras: hematomas, cortes, feridas, fracturas e especialmente lesións múscu-lo esqueléticas. Poden ocorrer en calquera parte do corpo, pero os membros superiores son máis sensibles e cara atrás, sobre todo na zona dorso lumbar.
Tipo manipulacións que poden implicar riscos intolerables.
Considérase que a manipulación de calquera carga con peso superior a 3 kg pode entrañar un potencial risco dorso lumbar non tolerable, porque a pesar de ser unha carga bastante lixeira, si se manipula en condicións ergonómicas desfavorables (lonxe do corpo, colocación inadecuada, moitas veces en condicións am-bientais desfavorables, con chans inestables, etc), podería xerar unha posición de risco.
A manipulación manual de cargas menores de 3 kg tamén podería xerar risco de lesións músculo esqueléticas dos membros superiores debido ao esforzo repetitivo (movementos repetitivos).
Factores de Risco
Os factores de risco relacionados co desprazamento de carga pódense clasificar en dous tipos:
13
12
C) Trastornos nos cóbados
Síntomas: dor diario de cóbado, aínda sen se mover. Principais causas:
• Traballo repetitivo de brazos combinadas simultaneamente coas mans.
D) Trastornos nos pulsos
Síntomas: dor frecuente, ás veces pode estender o antebrazo, acompañada de proído e adormecemento dos dedos.
Principais causas:
• O traballo manual e repetitivo.
• Posturas do pulso que implican o uso de dous ou tres dedos para coller obxectos. E) Lumbalxias
Síntomas: dor na parte inferior das costas. Principais causas:
• Movemento de cargas pesadas.
• Posturas forzadas do tronco e inclinacións. • Traballo físico intenso.
• Vibracións transmitidas a través dos pés.
Para evitar estes problemas, hai que seguir as condicións ideais de desprazamento manual que inclúen unha postura ideal para o manexo (carga próxima o corpo, costas rectas, sen xiros, curvas nin inclinacións), unha suxeición firme do obxecto cunha posición neutral do pulso, levantamentos suaves e espazados e condicións ambientais favorables.
O risco de lesión nas costas aumenta se a carga é: • Moi pesada
• Moi grande
• Difícil de agarrar: esta circunstancia pode facer que o obxecto se escorregue e cause un accidente; as cargas con cantos afiados ou materiais perigosos poden ferir os traballadores.
• Descompensada ou inestable: esta situación leva a carga desigual dos músculos e leva a fatiga, xa que o centro de gravidade do obxecto afástase do eixe central do corpo do traballador.
• Difícil de alcanzar: para alcanzar a carga é necesario inclinar os brazos ou tronco de forma que a forza mus-cular necesaria é maior.
14. Cando o chan ou superficie de traballo presenta desniveis, que implican o mo-vemento de carga en diferentes niveis.
15. Cando o chan ou punto de apoio son inestables.
16. Cando a temperatura, humidade ou ventilación é inadecuada. 17. Cando a iluminación non é adecuada.
18. No caso de que exista a exposición a vibracións.
• Exixencias da actividade.
19. O esforzo físico demasiado frecuente ou prolongado nos que interveña a co-lumna vertebral.
20. Período insuficiente de descanso ou recuperación do corpo. 21. Distancias moi grandes de elevación, descenso ou transporte. 22. Ritmo imposto por un proceso que o traballador non pode modular.
Posturas inadecuadas. Por posturas inadecuadas enténdese a posicións corporais fixas ou limitadas que so-brecargan os músculos e tendóns, as posturas que cargan as articulacións de forma asimétrica, e as posturas que producen carga estática na musculatura. Os efectos derivados dunha mala postura de traballo mantéñense a non ser que se tomen medidas para avaliar e reducir o problema.
Efectos na saúde
As condicións de traballo máis comúns para a manipulación de carga son as que se citan a continuación:
A) Trastornos do pescozo
Síntomas: dor, rixidez, proído ou calor no pescozo durante ou o final do día de traballo. Principais causas:
• Postura de cabeza forzada (cabeza xirada ou inclinada). • Manter a cabeza na mesma posición.
• Movementos repetitivos.
B) Trastornos do ombreiro
Síntomas: dor e rixidez dos ombros, a veces tamén pola noite. Principais causas:
• Posturas forzadas nos brazos. • Movementos repetitivos dos brazos. • Manter a cabeza na mesma posición. • Aplicar forza cos brazos e mans.
4. PREVENCIÓN e protección contra os
tras-tornos músculo esqueléticos
Hai certas cousas no traballo que poden causar fatiga, malestar ou dor ó realizarse repetidamente, durante moito tempo sen unha pausa. Estas son:
• Facer forza ó realizar unha tarefa ou usar unha ferramenta.
• Traballar en posicións que causan tensión, tales como: agacharse, inclinarse, torcerse e estirarse para alcanzar obxectos distantes no alto.
• Traballar en posicións que causan tensión nas mans, puños, cóbados, ou om-bros.
• Permanecer na mesma posición por moito tempo, con pouco ou ningún mo-vemento.
• A presión continua dunha superficie dura ou dun borde sobre calquera parte do corpo.
• O traballo exposto a calor ou frío extremos, debido o clima, ou causados por equi-pos ou máquinas.
• Sentarse encima de, pararse sobre ou apoiarse sobre un equipo que vibra.
Ademais, as condicións de traballo que xeran estrés poden aumentar a tensión muscular e diminuír o uso cons-ciente da técnica adecuada para cada tarefa. En xeral, sempre se deben de seguir algunhas orientacións básicas:
• Formar e informar ós traballadores sobre os riscos derivados da exposición a posturas forzadas e estáticas, manipulación manual de cargas e movementos re-petitivos e medidas preventivas tomadas, ademais das medidas preventivas adop-tadas.
• Investigar as lesións e aplicar as medidas correctoras necesarias.
• Realizar unha vixilancia específica da saúde dos traballadores expostos á apa-rición de TME para previr a apaapa-rición de lesións.
• Adaptar as condicións de traballo ás limitacións dos traballadores afectados pola TME.
• Promover estilos de vida saudables a través da prevención do tabaquismo, obe-sidade, etc
En concreto:
•
A) Posturas mantidas
Como xa se viu en toda a guía é moi importante reducir posturas incómodas ou molestas, especialmente nos brazos, nas costas e no pescozo. Para conseguir isto, siga as seguintes recomendacións:
3.3. Movementos repetitivos
Son unha serie de movementos continuos e similares que se realizan cando os ciclos de traballo son curtos, pro-vocan un gran número de enfermidades e lesións de orixe laboral que están situados no ombreiro, cóbado, puño e man, coñecida como tendinite, epicondilite, síndrome do túnel do carpo ...
Hai repetición cando os tempos de ciclo son menos de 30 segundos ou cando os mesmos movemen-tos ou xesmovemen-tos repítense por 50% do ciclo de traballo.
Será mala postura aquela que teña a man fóra da posición neutral, o brazo por riba do ombreiro ou o tronco dobrado ou torcido.
Patoloxía
Tendóns
Nervios
Ombreiro
Elbow
Boneca
Síndrome de su-praespiñal Síndrome do Ner-vio Cubital Tendinite do Su-praespinoso Epicondilite (cóba-do de tenista) Tendinite
Tendinite bicipital Síndrome do
pro-nador redondo Tendinite bicipital
Epicondilite (cóba-do de golfista) Extensor tenossi-novite do puño e da man Epicondilite A síndrome do túnel carpiano Trastornos periar-ticulares Higromas agudas e crónicas Bursite
Epitrocleite Síndrome da canle de Guyon Lesión do mangui-to rotador A síndrome do tunel carpiano Tenossinovite estenosante de DeQuervain Síndrome da canle de Guyon Dedo de gatillo ou resorte
17
16
• Deben de realizarse pausas, cambiando a posición do corpo e facer movemen-tos leves de estiramento dos músculos.
• Alternar o apoio do peso corporal sobre un pé, mantendo o outro sobre un apoio.
• Para xestionar a carga estando de pé, evitar torsións do tronco. É mellor xirar todo o corpo dando pequenos pasos.
• Utilizar zapatos cómodos, que nos aperten, ben suxeitos e que sen ser plano. • Breves interrupcións do traballo para evitar o traballo repetitivo, alternando
di-ferentes tarefas durante o día.
Para mellorar a circulación sanguínea e aliviar a tensión nas pernas recoméndase:
• Masaxes coa ducha nas pernas, alternando auga quente e fría.
• Na medida do posible realizar descansos coas pernas e durmir na cama cos pés lixeiramente elevados (10-20 cm).
• Evitar a pesadez nas pernas é relativamente sinxelo, só tes que facer curtos pa-seos, pero frecuentes, para activar a circulación sanguínea. Tamén se pode facer sentado contraendo os músculos dos xemelgos, pero sen facer movemento algún. • O exercicio físico regularmente, controlar o exceso de peso, o uso dunha dieta
equilibrada tamén axuda.
•
B) A manipulación de cargas
En xeral:
• Reducir o peso real da carga, se é posible. • Redución da distancia e da carga transportada.
• Modificar as condicións de ergonomía e/ou individuais alongadas das reco-mendacións óptimas de manipulación manual de cargas.
• Uso de axudas mecánicas. • Organización do traballo. • Mellorar o ambiente de traballo.
4.1. Factores a seren considerados para a prevención
En xeral:
• Evitar os golpes sobre obxectos e caídas, mantendo a distancia de seguridade necesaria.
• Evitar restricións de espazo, mantendo sempre a orde e limpeza no lugar onde realizar calquera tarefa.
Evite:
• A inclinación da cabeza, encoller os ombreiros e o traballo inclinado, producindo a tensión muscular.
• Facer movementos de torsión ou laterais, xa que fan que a columna vertebral estea forzada, polo que se recomenda traballar coas costas o máis rectas posible. • Os movementos bruscos e repentinos, cambiar por movementos rítmicos. • Os xiros bruscos ó colocar obxectos porque tiran dos músculos das costas. • En vez de torcer a parte superior do corpo débese de mover os pés dando
pequenos pasos para facer unha curva.
Fomentar
• A Adaptación física do posto de traballo ó traballador: O empresario debe adaptar a posición, mellorando os plans de traballo para facelos máis accesibles, mellorando e promovendo as posicións alternadas.
• Intercalar algunhas outras tarefas que requiren movementos diferentes e esixen a implicación de distintos músculos
• A rotación dos traballadores.
• Cada vez que pode introducir flexibilidade no horario de traballo a nivel indivi-dual, xa que axuda considerablemente.
• Prestar apoio os segmentos do corpo que deben estar en posicións incómodas. • Establecer un sistema de pausa.
• Organizar o traballo evitando a repetición. • A Formación e información aos traballadores.
• A vixilancia da saúde mediante o protocolo médico específico.
Cando se realiza o traballo de pe preséntanse algúns incovenientes como: movemento lento de sangue a tra-vés das pernas para a tensión equilibrio muscular constante, a tensión aumenta cando dobra cara diante.
Para evitar, na medida do posible, os problemas inherentes á posición de traballo, os seguintes principios deben ser observados:
• Plan de traballo: os elementos de unidade e de equipos e instrumentos de con-trol, será dentro da zona de traballo.
• A superficie de traballo debe estar ao nivel do cóbado, en termos xerais, aínda que pode variar segundo as características da tarefa. Para o traballo de precisión, a superficie de traballo pode ser ordenada lixeiramente máis elevada que os cóbados para reducir o traballo estático dos brazos.
• Para retardar a aparición da fatiga, se debe débese alternar esta posición con outras como estar sentado ou que impliquen movemento.
Sempre é preferible estar sentado a estar de pé. Se o traballo debe ser realizado en pé, deberase poder traballar cos brazos ó nivel da cintura, sen ter que dobrar o lombo.
O principio ergonomía
Cando hai un desequilibrio entre a carga e a capacidade funcional do traballador existe o risco de danar o sistema músculo esquelético. O principio básico da ergonomía é crear un equilibrio adecuado entre as actividades de traballo e a capacidade do traballador, a través da planificación das súas funcións para que o traballo se adapte a persoa, ou ben desenrolando a súa capacidade laboral, é dicir, formando o traballador e adaptando as súas aptitu-des profesionais.
O obxectivo principal debe ser adaptar as condicións de traballo a capacidade do traballador, para o que é im-portante ter en conta que a capacidade de cada persoa depende de a súa idade e de seu xénero . Non optar por unha adaptación de persoas para traballar, porque non pode ser desempeñado por calquera persoa, senón polas que reciben formación adecuada para facelo.
Ademais, a posibilidade de desenvolver as habilidades dunha persoa durante o seu traballo non debe ser usado para manter as condicións de traballo ou mal ambiente de traballo.
Estratexias para o desempeño da actividade de traballo
O método utilizado polo empregado no desempeño de súas funcións pode representar un risco para o seu aparato músculo esquelético. Algunhas estratexias de traballo poden implicar menos riscos ca outras.
Por exemplo, nos casos en que ó manipular cargas pesadas o centro de gravidade se mantén cerca do corpo, para o cal o obxecto debe de levantarse, sempre que sexa posible, dobrando os xeonllos en lugar de curvar ás costas.
Débese informar o traballador sobre as alternativas para motivalo e que as aplique.
Evitar accidentes e lesións
Evitar accidentes é outro aspecto importante na prevención dos trastornos músculo esqueléticos. Hai situa-cións que poden representar un perigo, especialmente de caídas cando se traballa en gran altura, por exemplo, en escaleiras ou andamios, ou nun edificio en construción.
O risco dunha caída pode reducirse permanecendo firme para non perder o equilibrio e estabilizando a estrutura sobre a que vai a traballar. É indispensable, en particular, que as escaleiras utilizadas non se movan e que estean suxeitas ó solo ou a obxectos estables.
Os andamios deben de estar suficientemente estables, firmes e fixados ó edificio. Para evitar caídas é importante que o traballador faga uso do arnés de seguridade, se traballa nunha estrutura elevada, e que o coloque per-fectamente adaptado ó corpo para que no caso de caída se minimicen os riscos de lesións músculo esqueléticas.
A lesión da cabeza, das mans e do pé pode evitarse utilizando cascos, luvas ou zapatos de seguridade, de-nominados Equipos de protección indivual (EPIS). Tamén é importante evitar a caída de obxectos, para o cal aseguraranse ou envolveranse adecuadamente. En particular, para manter fixa a mercadoría durante o transporte por pluma ou outros dispositivos de elevación, esta será envolta ou instalada nun soporte plano.
• Reunir todas as ferramentas e equipos o final do día. Poñer lixo e residuos en recipientes adecuados.
• O peso máximo, é recomendable non superar 25 kg. Con todo, as persoas que especialmente deberían xestionar a carga son mulleres, mozos ou persoas maiores, non sendo recomendable superar 15 kg.
• Examinar a carga antes de manexala, para tentar atopar as áreas que poden ser perigosas no momento do agarre (cantos, bordos afiados, clavos, etc).
• Poñer a carga sobre o lugar máis favorable para a persoa que ten que manipu-la-la estea máis preto do seu rostro e a altura da cadeira.
• Planificar o levantamento, seleccionando os puntos de agarre máis axeitados e o destino da carga. Apartar do traxecto os posibles obstáculos que poidan impedir o transporte.
• Transportar a carga o nivel da cadeira e preto do corpo.
• Se o transporte se realiza cun brazo deberá evitarse as inclinacións laterais da columna.
• Xestionar unha carga entre dúas persoas, se o obxecto ten, independente-mente do peso, polo menos dúas dimensións máis de 0,60 m, así como cando sexa moi longo. Nestes casos, débese programar a manipulación coordinada para garan-tir o agarre adecuado da carga.
• Usar roupa, calzado e equipos axeitados.
O Equilibro Ideal
Co fin de manter e promover a saúde é necesario que haxa un equilibrio entre actividade e descanso. O repouso é nece-sario para recuperarse do traballo e os esforzos, e previr así que se acumule a fatiga.
Intentarase conciliar os períodos inactivos de actividade con períodos de descanso.
A carga de traballo “favorable” será distinta segundo as persoas, dependendo das habilidades e recursos de cada un. Evitarase tanto o esforzo excesivo como a inactividade. Un nivel axeitado de esforzo vai acostumando ós mús-culos ata que se adaptan, aumentando así a capacidade de músmús-culos, tendóns e ósos. Isto é esencial para a saúde e benestar.
NOTA: Estas directrices xerais deben ser revisadas, nalgúns casos, xa que algunhas partes do sistema músculo esquelético non se adaptan os esforzos do mesmo xeito en todos os casos.
Por exemplo, as cargas pesadas repetitivas probablemente mellora a capacidade do músculo, pero non a capacidade dos discos das vértebras para resistir esforzos mecánicos. Así, a práctica repetida dunha tarefa pode levar algúns a crer, erroneamente, que pode chegar a levantar máis peso, o que é un risco para a súas costas. Polo tanto, o traballo debe ser deseñado de forma que a maioría da xente, non só os máis fortes, podan desempeñalo.
21
20
inferior das costas, ata sentir o punto de estiramento na parte posterior da perna. • Manter esa posición ata o punto de estirar ata que o músculo se relaxe.
Virado ou parado :
• Sentar e inclinar o corpo para adiante, apoiar o corpo sobre as pernas coas mans ata sentir o punto de estiramento na parte inferior dos músculos das costas.
• Manter o punto de estiramento ata que o músculo se relaxe.
• Estender ambos brazos diante do seu corpo cos brazos dereitos, manter os cóbados relaxados.
• Entrelazar os dedos cas palmas das mans, non tocar unha con outra.
• Empurrar levemente os brazos cara adiante e separar as omoplatas para acadar o punto de estiramento.
Pescozo :
• Por un brazo detrás das costas e no ombreiro e tenta tocar o pescozo.
• Inclinar a cabeza para adiante e lixeiramente a outro lado ata sentir o punto de estiramento.
• Se non se sente o punto de estiramento, colocar o brazo dereito detrás da cabeza e empurrar lixeiramente a cabeza para abaixo ata sentir o punto de extensión. • Estender os brazos cara atrás o corpo, dereitos, pero manter os cóbados relaxados. • Entrelazar os dedos, palmas das mans, pero non tocar unha con outra.
Brazos
• Colocar un brazo detrás da cintura.
• Dobrar á cabeza para adiante metendo ó queixo en dirección ó peito ata sentir o punto de estiramento.
• Se non se sente o punto de estiramento, poñer o outro brazo detrás da cabeza e empurrar a cabeza lixeiramente cara abaixo ata sentir o punto de estiramento. • Estender un brazo cara fora, de lado e atrás do corpo co cóbado dereito, pero re-En relación á manipulación de cargas, hai unha serie de pasos para levantar un peso:
• 1. Abrir as pernas lixeiramente e poñer os pés en torno á carga levantada. • 2. Dobrar as pernas e manter as costas rectas, non necesariamente en vertical. • 3. Non levantar unha carga pesada enriba da cintura nun movemento.
• 4. Utilizar as palmas das mans para soster firmemente a carga intentando seguir o contorno da carga. Acercar a carga o corpo para centralizar o peso da carga. • 5. Situar os cóbados próximos ó corpo e efectuar o levantamento coa forza dos
músculos das coxas, nunca cos das costas.
Para depositar as cargas adecuadamente:
• 6. Realizar a operación de baixada, tendo en conta as mesmas recomendacións que para elevar a carga.
• 7. Non dobrar as costas; usar o mesmo sistema de elevación de cargas, pero en sentido inverso.
4.2. Traballo de preparación para a actividade
O principal obxectivo da ergonomía é adaptar as condicións de traballo a capacidade do traballador. A eficiencia dun traballador non debe ser unha xustificación para manter as condicións de traballo ou un entorno de traballo deficiente. Polo tanto, é particularmente importante considerar os factores que afectan o desempeño dunha ac-tividade profesional, tales como idade, sexo, nivel de escolarización ou nivel de coñecemento. As condicións de traballo deben ser adecuadas para garantir que o esforzo físico non supoña un risco para os operarios.
Unha forma eficaz de protexerse contra lesións músculo esqueléticas é realizar quecementos e estiramentos antes e despois do traballo. Unha boa preparación física fortalece e equilibra os músculos, reducindo o risco de lesións.
Si se traballa nas posturas que se citan a continuación é beneficioso practicar os seguintes exercicios de estira-mentos:
Sentado ou inclinado
• Colocar as mans arredor dos cadros cos cóbados apuntando cara atrás.
• Inclinar lixeiramente as costas cara atrás, causando un oco crecente entre as costas e cintura.
• Repetir cada hora, 10 veces este exercicio, ou cando se poida. • Poñer un pé sobre unha pequena caixa ou obxecto.
laxado.
• Poñer a palma da man, contra unha parede ou superficie plana, con nivel entre a cintura e peito.
• Xirar levemente o corpo lonxe da parede ata chegar o punto de estiramento. • Encoller os ombreiros cara ás orellas.
• Soltar os brazos e déixalos caer de lado.
• Manter esa postura de 5 a 10 segundos, despois relaxar os ombros. • Repetir este exercicio 5 a 10 veces.
• Abrir os brazos cara un lado do seu corpo, inclinar os cóbados cara ambos lado e permitir que os antebrazos e as mans xiren cara a fóra.
• Manter o punto de estiramento ata que o músculo se relaxe.
Antebrazo
• Colgar o brazo o lado do corpo.
• Manter a man en posición horizontal e dobrar o puño cara atrás.
• Se non sente o punto de estiraramento, xirar o antebrazo lixeiramente cata fóra, de modo que a man apunte cara fora do seu corpo. Atopar o punto de estiramento e manter esta posición ata que o músculo se relaxe.
• Manter o cóbado dobrado e alexado do corpo.
• Poñer a man diante do peito, cos dedos apuntando cara arriba.
• Empuxar cara atrás os dedos da man esquerda, coa palma da man dereita.
Bonecas
• Colocar xuntas as palmas das mans, cos dedos para arriba e diante do peito. • Presionar levemente as palmas das mans ata sentir o punto de estiramento; manter
esta posición ata que o músculo relaxa.
• Poñer o dorso da mans xuntas, cos dedos para abaixo e enfronte do peito.
• Presionar levemente as mans unha contra a outra ata chegar o punto de estiramen-to; manter esta posición ata que o músculo se relaxe.
Pernas
• Colocar unha perna nunha pequena caixa ou obxecto.
• Poñer as mans sobre os xeonllos e tratar de estar quieto hasta facer un oco crecente na parte inferior das costas, ata sentir o punto de estiramento na parte posterior da perna.
• Manter esa posición ata o punto de estiramento e que o músculo relaxarse. • Colocarse de pé con boa postura.
• Agarrar a parte de enfronte dun nocello, coa man do mesmo lado do corpo. • Empurrar levemente o pé cara as nádegas ata sentir o punto de estiramento na
parte de enfronte da coxa.
• Manter esa posición ata o punto de estiramento e que o músculo se relaxe.
5. Conclusións
As lesións Músculo esqueléticas (LME), son ó principal problema de saúde relacionado co traballo que perciben e sofren homes e mulleres traballadores do sector eléctrico español.
A evidencia estatística non axuda moito ós que teñen que probar que un caso que LME sufrido por un traballa-dor, ocorreu no seu posto de traballo. Os obstáculos son principalmente catro:
• Falta de instrumentos médicos para obxectivar o alcance da lesión e a intensidade da dor. Ninguén discute canto inmobiliza a perna rota, pero é máis difícil de medir en que medida incapacita unha artrose cervical. • A LME é considerado, en principio, enfermidades menores e pouco espectaculares.
• Temos un certo pudor que nos induce só a reclamar ante danos de saúde extremos.
• A maior parte da LME non están asociados a unha única causa, senón que son debidos a factores tanto traballo e non traballo.
• As LME ocorren gradualmente. Son o resultado acumulativo de exposición a factores de risco no tempo. Moi-tas veces fai que sexa difícil reconstruír a historia de exposición.
Os Trastornos músculo esqueléticos son a principal causa de absentismo no traballo e implica, polo tanto, un custo considerable para o sistema público de saúde. Os problemas de saúde teñen lugar en particular cando o esforzo mecánico supera a capacidade de resistencia dos compoñentes do sistema músculo esquelético (ósos, tendóns, ligamentos, músculos, etc). Ademais do esforzo mecánico que afecta directamente as estruturas múscu-lo esqueléticas, hai varios factores psicosociais como o estrés, o baixo poder de decisión no trabalmúscu-lo ou apoio social insuficiente, o que pode aumentar a influencia dos esforzos mecánicos ou causar lesións músculo esqueléticas ó incrementar a tensión muscular e alterar a coordinación do movemento.
A redución do esforzo mecánico sobre o sistema músculo esquelético durante a execución de tarefas é un im-portante para previr certas enfermidades deste tipo. Os principais factores de risco son a intensidade de esforzo que se ha de facer para levantar, empurrar ou arrastrar obxectos pesados, a frecuente repetición ou duración ex-cesiva de determinados esforzos, adoptando posturas inadecuadas, realizando tensión muscular estática, ou o uso de máquinas vibrantes. Algunhas medidas eficaces para reducir as forzas que afectan a estrutura ósea e muscular podería consistir en tratar de adoptar a postura correcta, reducir o peso soportado, limitar o tempo de exposición e reducir a frecuencia de movementos repetitivos.
25
24
• Enfermidades profesionais e músculoesqueléticas factores de risco ergonómico. Instituto Vasco de Seguri-dade e Saúde Ocupacional OSALAN
• Trastornos osteomusculares de orixe ocupacional. Navarro Instituto de Saúde Ocupacional do Departa-mento de Saúde OSALAN
• Seguridade Básica e exposición da saúde a posturas inadecuadas. Sociedade de Prevención FREMAP. • Operar as instalacións de distribución de enerxía eléctrica. Brown Boveri. Editar. Urmo, SA
• A liña de traballo en España. Editar. Amys.
• Enciclopedia da saúde e seguridade no traballo. Vol.II (OIT). Editar. Ministerio de Traballo e de Asuntos Sociais
PÁXINAS WEB
• Instituto Nacional de Seguridade e Saúde no Traballo: www.insht.es • CCOO Castilla y León: www.castillayleon.ccoo.es
• Federación CCOO de Industria de Castilla y León: www.industria.ccoo.es/castillayleon • Instituto de Traballo, Medio Ambiente e Saúde (IST): www.istas.ccoo.es
• Portal de Emprego e Seguridade do Traballo. Castilla y León: www.trabajoyprevencion.jcyl.es • Ministerio de Industria, Turismo e Comercio: www.mityc.es
