A/699199
Prisciliano,
um cristão livre
O seu eco na cultura
galaico-portuguesa
Victorino Pérez Prieto
EDITORIAL. NOVQSRO
ÍNDICE
Prefácio
9
Prólogo
11
Introdução
17
I. Quem foi Prisciliano?
27
1. A vida e obra de Prisciliano 29
1.1. Um asceta julgado por conduta licenciosa e feitiçaria 30 a) Fontes para conhecer a pessoa e a obra 31
b) A origem de Prisciliano 34
c) Nascimento, família, personalidade 37 d) Os anos de estudo em Bordéus 40 e) O priscilianismo com Prisciliano 45 f) A explosão priscilianista. Concílio
de Zaragoza e bispado de Ávila 48 g) Novo concílio em Bordéus.
Julgamento, condenação e morte em Tréveris 57 h) A tumba dos mártires. Prisciliano versus Santiago 63 1.2. Uma obra possivelmente extensa
da qual pouco conservamos 69
a) Os Tratados 71
b) Os 90 Cânones 75
c) O Tratado sobre a fé católica na Trindade 77 d) Os Prólogos monarquianos
aos quatro Evangelhos 78
2. Prisciliano, teólogo genial e herege reabilitado 78
i
2.1. Un teólogo genial 78
2.2. Um teólogo condenado como herege 84
2.3. Um herege reabilitado 93
3. Prisciliano, asceta, profeta e símbolo 103
3.1. Um asceta 104
3.2. Um percursor de um movimento
110
para a Galiza e Portugal
II. Prisciliano nas origens da cultura
Galaico-portuguesa o movimento
espiritual e intelectual dos séculos rv-v
115
1. Priscilianistas e antipriscilianistas 119 1.1. Escritores priscilianistas 120 1.2. Escritores antipriscilianistas 124 2. Exeria e baquiario 127 2.1. A peregrina Egéria 127 2.2. O monge Baquiario 1333. Os bispos idacio e toribio e o historiador Paulo Orosio 135
3.1. Idácio de Chaves 135
3.2. Toribio de Astorga 13 8
3.3. Paulo Orosio 140
III. O eco de Prisciliano na Galiza
e em Portugal até à segunda metade do século xx
147
1. O que aconteceu a Priscilianoe ao Priscilianismo até ao iluminismo? 149
1.1. Santiago e Prisciliano 152
1.2. O priscilianismo do século rv até ao Iluminismo. 158 1.3. O priscilianismo e o monasticismo nascente 172 1.4. As mulheres, fiéis cuidadoras da chama de Prisciliano 175 1.5. Os primeiros estudos priscilianistas
(séculos xvi-xvm). A Monarquia Lusitana de Frei Bernardo de Brito, primeira referência
a Prisciliano em textos portugueses. 187 2. Do iluminismo ao romantismo, detratores
e defensores: o cura de Fruime, o P. Sarmiento,
B. Vicetto, M. Murguía e Portela Valladares 192 2.1. O Cura de Fruime e o P. Sarmiento 192 2.2. Manuel Murguía, Benito Vicetto,
2.3. Sampaio Bruno, Teixeira de Pascoaes
e Jaime Cortesão 201
3. Quatro clérigos galegos perante Prisciliano: López Ferreiro, Amor Ruibal, Pedret Casado
e Marcelo Macias 207
3.1. López Ferreiro e Amor Ruibal. 207 3.2. Paulino Pedret e Marcelo Macias 212 4. Prisciliano para os homens da Geração “Nós” 215
4. 1. Otero Pedrayo e Prisciliano:
figura singular, mártir simbólico e teólogo galego 216 a) Um conjunto de páginas de Otero sobre Prisciliano. 218 b) Um galego mártir, um bom cristão
e o primeiro teólogo galego 224
c) Como ajesus as mulheres seguiam Prisciliano 228 4. 2. Risco e Prisciliano: de personagem
fundamental na história a cristão... herege 230 a) Prisciliano e o primeiro Risco 231 b) Prisciliano e o segundo Risco 232 4. 3. Castelao e Prisciliano: um símbolo da Galiza 234 a) Prisciliano à frente do cortejo dos imortais galegos 235 b) Reformador, teólogo, mártir e símbolo para a Galiza 237 Excursus. Os estudos priscilianistas
desde finais do século xix até finais do século xx 242
IV Prisciliano na cultura Galega e Portuguesa
desde a segunda metade do século xx até hoje
247
1. Prisciliano em ensaios e estudoshistóricos galegos e portugueses 249 1.1. Testemunhos e ensaios galegos 251
a) Ramón López Caneda: Prisciliano ou
a vida como luta e como drama. 251
b) Victoria Ar mesto 253
c) Daniel Terán Fierro 254
d) Xosé Leyra Domínguez 255
a) Uxio Romero Pose e Casimira Torres 258 b) Jose Eduardo López Pereira 260
c) José Ma Blázquez 262
d) Xosé Luis Barreiro Barreiro 263 1.3. Testemunhos e estudos científicos portugueses 264
a) Agostinho da Silva 264
b) Antonio Braz Teixeira 268
c) Dalila Pereira da Costa 269
d) Mário Martins 270
e) Pinharanda Gomes 270
f) Paula Oliveira Silva 272
g) Margarida Barahona Simões 272
h) Ricardo Ventura 273
2. Prisciliano na literatura galega e portuguesa 273 2.1. Dois poemas de Manuel Maria e Méndez Ferrín 273 2.2. Prisciliano no teatro, a novela e a cinematografia 278 2.3. Armando Cotarelo Valledor, Hóstia. 280 2.4. Daniel Cortezón, Prisciliano. 284 2.5. M.a Xosé Queizán, Amantia. 286 2.6. Millán Picouto, Prisciliano en 1réveris. 288 2.7. Roberto Vidal Bolano, As actas escuras. 291 2. 8. Ramón Chao Rego, 0 caminho de Prisciliano. 293 2.9. João Aguiar, O trono do Altíssimo. 296 2.10. Alberto S. Santos, O segredo de Compostela 298
Conclusão 303
O que nos resta de Prisciliano? 305
Bibliografia sobre Prisciliano 311
I. Estudos sobre Prisciliano e o priscilianismo: Livros 313 II. Estudos sobre Prisciliano e o priscilianismo:
Colaborações em livros, monografias e artigos de revistas 315 III. Recreações literárias de Prisciliano 324