Matadalan Ortográfiku
Matadalan Ortográfiku
ba Lia-Tetun
ba Lia-Tetun
(Lista Badak)
(Lista Badak)
Lista tuirmai ne’e badak de’it, hato’o liafuan tetun sira ne’ebé uza beibeik, atu ema Lista tuirmai ne’e badak de’it, hato’o liafuan tetun sira ne’ebé uza beibeik, atu ema sira ne’ebé hakerek lia-tetun bele hatene ortografia be loos, katak tuir banati.
sira ne’ebé hakerek lia-tetun bele hatene ortografia be loos, katak tuir banati.
Liafuan tetun lista tomak ida ne’ebé fixeiru ida-ne’e nia hun Institutu Nasionál Liafuan tetun lista tomak ida ne’ebé fixeiru ida-ne’e nia hun Institutu Nasionál Linguístika maka fahe ona nu’udar livru naran
Linguístika maka fahe ona nu’udar livru naran Matadalan Ortográfiku ba Tetun-Matadalan Ortográfiku ba Tetun-Prasa.
Prasa.
Fixeiru ida-ne’e bele imprime hodi uza ba estuda ka hanorin lia-tetun. Maibé Fixeiru ida-ne’e bele imprime hodi uza ba estuda ka hanorin lia-tetun. Maibé ukun-fuan direitu autór nian (©) bandu ema imprime fixeiru ne’e hodi fa’an nu’udar livru fuan direitu autór nian (©) bandu ema imprime fixeiru ne’e hodi fa’an nu’udar livru ka uza fixeiru ne’e nia isin atu halo livru foun bainhira seidauk hetan lisensa hosi ka uza fixeiru ne’e nia isin atu halo livru foun bainhira seidauk hetan lisensa hosi Institutu Nasionál Linguístika nian.
Institutu Nasionál Linguístika nian.
This wordlist is protected by East Timorese and international copyright laws. Its This wordlist is protected by East Timorese and international copyright laws. Its contents may not be used to produce any publication for sale, or to create any new contents may not be used to produce any publication for sale, or to create any new work without the express permission of the Instituto Nacional de Linguística.
work without the express permission of the Instituto Nacional de Linguística.
A
A
aas aas aban aban aban-bainrua aban-bainrua s.s. abii abii abó-feto abó-feto abó-mane abó-mane abón abón abou abou abregarrafa abregarrafa abrelata abrelata abridór abridór Abríl (fulan-) Abríl (fulan-) absolutamente absolutamente absolutu absolutu absolve absolve absolvisaun absolvisaun abuabu abuabu abut abut abuza abuza vt.vt. abuzu abuzu s.s. adeus adeus adisaun adisaun adjetivu adjetivu administradór administradór administrasaun administrasaun admira admira admiradu admiradu admiravel admiravel admite admite adolexénsia adolexénsia adolexente adolexente adora adora adota adotaadultériu adultériu Adventu Adventu advérbiu advérbiu advogadu advogadu aéreu aéreu aeroportu aeroportu afiadór afiadór afian afian afinál afinál afisionadu afisionadu Áfrika (rai-) Áfrika (rai-) afrikana afrikana afrikanu afrikanu agora agora Agostu (fulan-) Agostu (fulan-) agradesidu agradesidu agradesimentu agradesimentu agresaun agresaun agresivu agresivu agriaun agriaun agrikultór agrikultór agrikultura agrikultura aguarrás aguarrás aguenta aguenta ahi ahi ahi-funan ahi-funan ahi-kadesan ahi-kadesan ahi-kose ahi-kose ahi-lakan ahi-lakan ahi-matan ahi-matan ahi-naroman ahi-naroman ahi-suar ahi-suar ahu ahu ahu-ruin ahu-ruin ai-abut ai-abut ai-ata ai-ata ai-balun ai-balun ai-been ai-been ai-bubur ai-bubur ai-daak ai-daak ai-diik ai-diik ai-dona ai-dona ai-farina ai-farina ai-fuan ai-fuan ai-funan ai-funan ai-habit ai-habit ai-hali ai-hali ai-han ai-han ai-hun ai-hun ai-kabelak ai-kabelak ai-kakeu ai-kakeu ai-kameli ai-kameli ai-kasi ai-kasi ai-knaar ai-knaar ai-knanoik ai-knanoik ai-knotak ai-knotak ai-kulit ai-kulit ai-kusan ai-kusan ai-laran ai-laran ai-leten ai-leten ai-lolon ai-lolon ai-manas ai-manas ai-mate ai-mate ai-moruk ai-moruk ain ain ain-aat ain-aat ai-nanik ai-nanik Ainaru Ainaru ain-badak ain-badak ain-fatin ain-fatin ain-kelen ain-kelen ain-kelen ain-kelen ain-kloor ain-kloor ain-liras ain-liras ain-motur ain-motur ai-notak ai-notak ain-tanan ain-tanan ain-tuban ain-tuban ain-tuur ain-tuur ai-oan ai-oan aipu aipu ai-rahun ai-rahun ai-riin ai-riin ai-saar ai-saar ai-sanak ai-sanak ai-sasi’ik ai-sasi’ik ai-suak ai-suak ai-tahan ai-tahan ai-tarak ai-tarak ai-tato’an ai-tato’an ai-tonka ai-tonka ai-tubun ai-tubun ai-tutun ai-tutun ajénsia ajénsia ajente ajente ajuda ajuda ajudante ajudante akademia akademia akadémiku akadémiku akar akar akesedór akesedór akompaña akompaña akontese akontese akontesimentu akontesimentu akordu akordu akuza akuza akuzadu akuzadu akuzasaun akuzasaun alarme alarme Alas Alas albanés albanés albaneza albaneza Albánia (rai-) Albánia (rai-) alegre alegre alegria alegria aleijadu aleijadu Alemaña (rai-) Alemaña (rai-) alemaun alemaun alfabetizadu alfabetizadu alfabetu alfabetu alfaiate alfaiate alfándega alfándega alfase alfase alfinete alfinete algarizmu algarizmu algoritmu algoritmu aliadu aliadu aliansa aliansa alin alin alin-feto alin-feto aljemas aljemas alkari alkari alkatraun alkatraun alkaxofra alkaxofra alkol alkol alkóliku alkóliku alkolizmu alkolizmu alkuña alkuña almirante almirante almóndega almóndega almosu almosu aloja aloja Alor (rai-) Alor (rai-) Alpes (Foho-) Alpes (Foho-) altár altár alternativa alternativa s.s. altofalante altofalante altura altura aluga aluga alumíniu alumíniu alun alun aluna aluna alunu alunu aman aman aman-boot aman-boot aman-hakiak aman-hakiak aman-klaran aman-klaran amante amante amarelu amarelu Ambenu (rai-) Ambenu (rai-) ambientál ambientál ambiente ambiente ambíguu ambíguu ambisaun ambisaun ambisiozu ambisiozu ambispu ambispu Ambon (rai-) Ambon (rai-) ambulánsia ambulánsia ameasa ameasa ameixa ameixa améndua améndua Amérika (rai-) Amérika (rai-) amerikana amerikana amerikanu amerikanu ami ami amiantu amiantu ami-ata ami-ata amígdala amígdala amigu amigu ami-nia ami-nia amizade amizade amlulik amlulik amnistia amnistia amór amór amostra amostra amplifikadór amplifikadór amu amu an an analfabetu analfabetu analiza analiza vt.vt. análize análize s.s. ananás ananás
adultériu adultériu Adventu Adventu advérbiu advérbiu advogadu advogadu aéreu aéreu aeroportu aeroportu afiadór afiadór afian afian afinál afinál afisionadu afisionadu Áfrika (rai-) Áfrika (rai-) afrikana afrikana afrikanu afrikanu agora agora Agostu (fulan-) Agostu (fulan-) agradesidu agradesidu agradesimentu agradesimentu agresaun agresaun agresivu agresivu agriaun agriaun agrikultór agrikultór agrikultura agrikultura aguarrás aguarrás aguenta aguenta ahi ahi ahi-funan ahi-funan ahi-kadesan ahi-kadesan ahi-kose ahi-kose ahi-lakan ahi-lakan ahi-matan ahi-matan ahi-naroman ahi-naroman ahi-suar ahi-suar ahu ahu ahu-ruin ahu-ruin ai-abut ai-abut ai-ata ai-ata ai-balun ai-balun ai-been ai-been ai-bubur ai-bubur ai-daak ai-daak ai-diik ai-diik ai-dona ai-dona ai-farina ai-farina ai-fuan ai-fuan ai-funan ai-funan ai-habit ai-habit ai-hali ai-hali ai-han ai-han ai-hun ai-hun ai-kabelak ai-kabelak ai-kakeu ai-kakeu ai-kameli ai-kameli ai-kasi ai-kasi ai-knaar ai-knaar ai-knanoik ai-knanoik ai-knotak ai-knotak ai-kulit ai-kulit ai-kusan ai-kusan ai-laran ai-laran ai-leten ai-leten ai-lolon ai-lolon ai-manas ai-manas ai-mate ai-mate ai-moruk ai-moruk ain ain ain-aat ain-aat ai-nanik ai-nanik Ainaru Ainaru ain-badak ain-badak ain-fatin ain-fatin ain-kelen ain-kelen ain-kelen ain-kelen ain-kloor ain-kloor ain-liras ain-liras ain-motur ain-motur ai-notak ai-notak ain-tanan ain-tanan ain-tuban ain-tuban ain-tuur ain-tuur ai-oan ai-oan aipu aipu ai-rahun ai-rahun ai-riin ai-riin ai-saar ai-saar ai-sanak ai-sanak ai-sasi’ik ai-sasi’ik ai-suak ai-suak ai-tahan ai-tahan ai-tarak ai-tarak ai-tato’an ai-tato’an ai-tonka ai-tonka ai-tubun ai-tubun ai-tutun ai-tutun ajénsia ajénsia ajente ajente ajuda ajuda ajudante ajudante akademia akademia akadémiku akadémiku akar akar akesedór akesedór akompaña akompaña akontese akontese akontesimentu akontesimentu akordu akordu akuza akuza akuzadu akuzadu akuzasaun akuzasaun alarme alarme Alas Alas albanés albanés albaneza albaneza Albánia (rai-) Albánia (rai-) alegre alegre alegria alegria aleijadu aleijadu Alemaña (rai-) Alemaña (rai-) alemaun alemaun alfabetizadu alfabetizadu alfabetu alfabetu alfaiate alfaiate alfándega alfándega alfase alfase alfinete alfinete algarizmu algarizmu algoritmu algoritmu aliadu aliadu aliansa aliansa alin alin alin-feto alin-feto aljemas aljemas alkari alkari alkatraun alkatraun alkaxofra alkaxofra alkol alkol alkóliku alkóliku alkolizmu alkolizmu alkuña alkuña almirante almirante almóndega almóndega almosu almosu aloja aloja Alor (rai-) Alor (rai-) Alpes (Foho-) Alpes (Foho-) altár altár alternativa alternativa s.s. altofalante altofalante altura altura aluga aluga alumíniu alumíniu alun alun aluna aluna alunu alunu aman aman aman-boot aman-boot aman-hakiak aman-hakiak aman-klaran aman-klaran amante amante amarelu amarelu Ambenu (rai-) Ambenu (rai-) ambientál ambientál ambiente ambiente ambíguu ambíguu ambisaun ambisaun ambisiozu ambisiozu ambispu ambispu Ambon (rai-) Ambon (rai-) ambulánsia ambulánsia ameasa ameasa ameixa ameixa améndua améndua Amérika (rai-) Amérika (rai-) amerikana amerikana amerikanu amerikanu ami ami amiantu amiantu ami-ata ami-ata amígdala amígdala amigu amigu ami-nia ami-nia amizade amizade amlulik amlulik amnistia amnistia amór amór amostra amostra amplifikadór amplifikadór amu amu an an analfabetu analfabetu analiza analiza vt.vt. análize análize s.s. ananás ananás
anar anar anaun anaun andár andár anemia anemia anestezia anestezia anglisiza anglisiza anglisizmu anglisizmu Angola (rai-) Angola (rai-) angolana angolana angolanu angolanu anima anima animál animál anin anin anin-boot anin-boot anin-fuik anin-fuik anin-laek anin-laek anin-teen anin-teen aniversáriu aniversáriu anju anju ankor ankor anó anó anoi anoi ansi ansi antena antena antes antes antianti antianti antibiótiku antibiótiku antigu antigu antipatia antipatia antipátiku antipátiku antiséptiku antiséptiku antropólogu antropólogu antropolojia antropolojia anuál anuál anula anula anulasaun anulasaun anúnsiu anúnsiu anxova anxova apá apá apaizana apaizana aparadór aparadór aparellu aparellu aparénsia aparénsia aparente aparente aparese aparese aparisaun aparisaun apartadu apartadu apatia apatia apela apela apelasaun apelasaun apelidu apelidu apéndise apéndise aperitivu aperitivu apetite apetite apetrexus apetrexus apezarde apezarde apitu apitu s.s. aplaude aplaude aplauzu aplauzu apoia apoia apoiante apoiante apoiu apoiu apólise apólise aportugezadu aportugezadu apóstolu apóstolu apóstrofu apóstrofu apozentasaun apozentasaun aprende aprende aprendís aprendís aprendizajen aprendizajen apresia apresia aprezenta aprezenta apropózitu apropózitu apropriadu apropriadu aprova aprova aprovasaun aprovasaun aproveita aproveita aptidaun aptidaun ár ár árabe árabe arabi arabi Arábia (rai-) Arábia (rai-) Arafúr (Tasi-) Arafúr (Tasi-) arame arame arbiru arbiru arbitrajen arbitrajen árbitru árbitru ardózia ardózia área área argamasa argamasa argola argola argoliña argoliña argumenta argumenta argumentu argumentu aristokrasia aristokrasia aristokrata aristokrata aristokrátiku aristokrátiku aritmétika aritmétika Arjélia (rai-) Arjélia (rai-) arjelina arjelina arjelinu arjelinu Arjentina (rai-) Arjentina (rai-) arjentina arjentina arjentinu arjentinu arkeólogu arkeólogu arkeolojia arkeolojia arkitetu arkitetu arkivu arkivu armadilla armadilla armáriu armáriu armazein armazein armistísiu armistísiu armonia armonia aromatizadu aromatizadu arpa arpa arrañaseu arrañaseu arranja arranja arranju arranju arrasta arrasta arrastadeira arrastadeira arredores arredores arrependidu arrependidu arrependimentu arrependimentu arrogánsia arrogánsia arrogante arrogante arrota arrota arruma arruma arsebispu arsebispu arsenál arsenál arte arte artéria artéria arti arti artifisiál artifisiál artigu artigu artillaria artillaria artista artista artrite artrite ás ás asafraun asafraun asalta asalta asasina
asasina adj.f.adj.f.,, s.s.
asasina asasina vt.vt. asasíniu asasíniu asasinu asasinu asaun asaun asédiu asédiu asegura asegura aseleradór aseleradór asentu asentu asesaun asesaun asesivel asesivel asesór asesór asfaltu asfaltu asidentál asidentál asidente asidente ásidu ásidu asimila asimila asimilasaun asimilasaun asina asina asinante asinante asinatura asinatura Asores (rai-) Asores (rai-) asoriana asoriana asorianu asorianu asosiasaun asosiasaun aspas aspas aspetu aspetu aspirina aspirina asterisku asterisku asteroide asteroide astrolojia astrolojia astronomia astronomia astrónomu astrónomu asua’in asua’in asu-hein asu-hein asu-kutun asu-kutun asuliar asuliar Asunsaun Asunsaun asuntu asuntu asu-oan asu-oan asuba asuba’’inin ata ata Atabae Atabae ataka ataka atake atake Atambua Atambua atan-ha’u atan-ha’u ataúdu ataúdu Ataúru (rai-) Ataúru (rai-) até até ateízmu ateízmu aten aten aten-barani aten-barani atensaun atensaun atensiozu atensiozu atentadu atentadu
ateu atis atitude atividade Atlántiku (Tasi-) atleta atletizmu atmosfera atrazadu atrís Atsabe atuál atubele konj. atuhalonu’usá atu konj. atún atus au au-betun auditóriu aula au-laku aumenta aumentu Austrália (rai-) australiana australianu Áustria (rai-) austríaka austríaku auténtiku autobiografia auto-eskola autokarru autoklizmu automátiku autonomia autópsia autór autoridade autoriza auzénsia auzente avalia avaliasaun avansa aveia avelán avenida aventál aventura averigua aviadór aviasaun aviaun aviza avizu avontade axadrezadu Axensaun azár Ázia (rai-) aziátika aziátiku azilu azma azmátiku azúl azulejus
B
ba prep. bá vi., adv. Ba’agia baba baba-dook babebeik babeur baboton babuar babubur babuku badadaun badain badain-ai badain-besi badain-sapatu badain-suku badak badi badinas bagajen baibain baikenu bailadu baile bailoro ba’in bain bainaka bainhira bainó bainrua bairru baixa baka bakallau bakat baki baktéria baku bala balada balanda balansu balaun balde bale bali Balibó Balidi balidin baliu baliza balkaun baloisu balu baluk balun balxaun bá-mai banati bandeira bandeja bandu bañeira bangasál bani bani-been banin bani-uma bankáriu bañu bapa bár barabarak barak barakliu barani barata s. baratu bare Bariki barku barlake barra barrajen barraka barreira barrikada barríl barudi baruk baruk-teen barullu basá konj. basa vt. basar basia batak batalla batallaun batar batar-fulin batatiñas bateria batina batizmu baton Batugadé Baukau baunilla baur s. Bazartete báziku bebar bebébee s. bee-ákua bee-dalan bee-hamutin beek ‘bee-lihun bee-matan been bee-na’in bee-sarani bee-taka bee-tisak bei’ala beibeik beik beik-teen bein-oan be’is bekais (lia-) bekok belak belar bele belga belit Béljika (rai-) belo belun benefisiáriu benefísiu benfeitór bensa benvindu benze be pron. beran bereliku berinjela Berlín bero bersu besi besi-asu besi-habit besi-kalsu besi-kusan besi-meak besi-riin besi-teen besta Betanu betume biar biban biberón bibi bibi-ain bibi-fulun bibi-malae bibi-oan bibi-timur biblioteka bibliotekáriu bidón bidu biin bikan bilán bilinge billár billete binókulu bintés biografia biolojia birak birmanés birmaneza Birmánia (rai-) biru bisibisi bisikleta biskate biskoit bisole bispu biti bixa bixu bizavón blasfémia bloku bluza boatu bobar bobar-teen Bobonaru boboot boek boi boikota boikotajen boina bokar bokon bokse bokseur boksista bokur bola boleia boletín Bolívia (rai-) boliviana bolivianu bolsa bolsa-estudu bolsu bolu s. bolu vti. bomba bombeiru bon bondia boné boneka bonkar bonoite! bonproveitu! book boot borboleta borbulla bordadu bornál Borneu (rai-) boron borra borraxa borus bosan bosok bosu botarde! botas botaun botaundepuñu bote botir bou boulin boun boviajen! Bóznia (rai-) bozníaka bozníaku bragilla braselete bravu! Brazíl (rai-) brazileira brazileiru Brazília brinkedu brinkus britas bronkite bronze broxa brutu bua buan buat buatamak buat hotu buatinak bubrutu bubu bubuk bubur budista budu bufa bufa-na’in buibere buis buka bukae buka-hatene bukaliadór bulak buldozer bulelu buli bunak (lia-) buras
burgés burgezia burokrasia burokrata burokrátiku burru busa busa-aman busa-inan busa-oan butanu buti buti-dodok buti-liman s. butuk buzina
D
daak da’an dada dadalak dadeer dadolik dadu dadur da’et dahaat dahaatnuluk dahituk dahitunuluk dai daia daktilografa daktilógrafa dala dalan dalan-sai dalan-sorin dalan-tesik dalimak dalimanuluk damasku dame daneen dansa dansarina Dao (rai-) daruak daruanuluk dasa dasak dasiak dasianuluk dasin dato datoluk datolunuluk daualunuluk daudaun dauk daun dawan (lia-) debun dedál dedeté dedika dedikadu dedikasaun defeitu defeituozu defende defensivu defensór defeza dehan de’it dékada deklara deklarasaun dekretu delek delikadeza delitu demais demokrasia demokrátiku demokratiza demokratizasaun dentál dentista departamentu depende depois deportadu depozita depózitu depresaun depresivu deprime deprimidu deputadu dere dermatolojista derok derok-been derok-lotuk derok-masin derrapa derrepente desente desfavór deside desizaun deskafeinadu deskansa deskarga deskobre deskobrimentu deskoñesidu deskonfia deskonfiadu deskontu deskreve deskulpa despede despertadór desportivu despreza desterra destinatáriu destinu destrui destruisaun detalle detetive detidu de’ut deve devér dezafia vt. dezafiu s. dezagrada vt. dezagradavel dezagradu s. dezanima dezanimadór dezánimu dezaparesidu dezaprova dezaprovasaun dezarma dezarmadu dezarmamentu dezastre dezastrozu dezekilibradu Dezembru (fulan-) dezempregadu dezentope dezeñu dezerda dezespera dezesperadu dezesperu dezgostu dezigualdade dezilude dezinfeta dezinfetante dezintegrasaun dezleál dezmilitariza dezmoraliza dezmoralizadór deznutrisaun dezobedese dezodorizante dezordeiru dezorganizadu dezrespeitozudezrespeitu dezvaloriza dezvantajen dezvantajozu diabete diabiñu diabu diagnoze diagrama di’ak diákonu dialetu diálogu diamante diáriu didi’ak didin-lolon dieta diferensa diferente difikuldade difisil difteria dignidade dihi dijere dijestaun dika dikin dikur dila dilema Dili dilijénsia diman Dinamarka (rai-) dinamarkés dinamarkeza dinamite dinosauru diosezanu diplomata diplomátiku direitu diresaun diretór diretora diretu dirije disidente disionáriu diskete diskórdia diskoteka diskretu diskriminasaun diskrisaun disku diskursu diskusaun diskute disponibilidade disputa distánsia distribuidór distribuisaun distritu distúrbiu ditadór ditadu ditadura ditongu diuk diversaun diversidade diverte divertidu divide divinu divizaun divorsia vt. divorsiadu divórsiu s. dixiplina doben dobradisa dodok dois vi. doit doko dokumentáriu dokumentu dolar s. dolar vi. dolen doméstiku domingu domíniu don dook doos dormitóriu dose doutór doutoranda doutrina doze s. drama dramátiku droga drogadu dudu duir duké konj. dukur dulas duni dunitán durante durubasa duruhui du’u du’ut du’ut-morin dúvida s. duvida vi. dúzia
E
edifísiu edisaun editoriál edukadu edukativu eepa! efeitu efikás egoísta egoízmu eh konj. ehas ei! eixu ejípsia ejípsiu Ejitu (rai-) ekilibradu ekipa ekivalente ekolojia ekonomia ekonómiku ekonomista ekoturizmu ekrán Ekuadór ekuatoriana ekuatorianu ekuméniku elástiku elefante elegánsia elegante eleisaun eleitór eleitoradu eleitorál eleje elementu elenku elétriku eletrisidade eletrisista eletrokuta eletróniku elevadór elikópteru elite Elsalvadór (rai-) ema ema hotu ema-lubun emar embaixada embaixadór embalajen emblema emboot emboraemboskada embraiajen embriaun ementa emigra emigradu emigrante emigrasaun emisaun emisora emite emosaun emosionál empada emprega empregadu empresta empreza emprezáriu enderesa vt. enderesu s. enerjia enfeita vt. enfeite s. enfermaria enfermeira enfermeiru enfín enfrenta engajadu engoma engomadu engrasadu engraxa engrenajen enjeñeiru enkaderna enkadernadór enkadernadu enkantadór enkantadu enkantu enkarnasaun enkarregadu enklave enkontru enkuantu enorme ensaiu ensenadór ensiklopédia ensinu entaun entrada entretantu entrevista entrevistadór entrevistadu entuziasta entuziazmu envelope envés envezde envolve envolvimentu enxada enxakeka enxotamoska epatite epena epidemia Epifania epístola époka erda ereditáriu erezia Ermera érnia eroiku eroína eroízmu erozaun eruditu ervilla esénsia esensiál esforsu eskada eskala eskandaliza eskandalozu eskándalu eskaniñu eskape eskasés eskasu eskeletu eskema eskerda eskerdista eskí eskia eskina eskizitu esklarese esklaresimentu esklui eskluzaun eskoadór eskola eskolante eskolár eskolaridade eskopu eskosés eskoseza Eskósia (rai-) eskova eskova-nehan eskravidaun eskrita eskritóriu eskritura eskrupulozu eskrúpulu eskuadra eskultór eskultura eskursaun eslovaka Eslovákia (rai-) eslovaku eslovena Eslovénia (rai-) eslovenu espagete España (rai-) españól española espargu espasu espedisaun esperansa esperimentál esperimentu espertu espesiál espesialista espésie espesífiku espetakulár espetákulu espiaun espinafre espingarda espíritu esplika esplísitu esplora esploradór esplorasaun esplozaun esplozivu espoleta esponja espontáneu esporta esportadór esportasaun espresa vt. espresaun espresu adj. esprime estabelese estabelesimentu estabilidade estabiliza estada estádiu Estadu Naklibur Sira Estadus Unidus estante estañu estasiona estatál estatístika s. estátua estatueta estatutu estavel
estenógrafa estenografia estenógrafu esteriliza esterilizasaun esteriór esternu estetoskópiu estilu estimula estimulante estímulu estofa estofadór estofu estómagu estorsaun estra estrada estradu estraga estragu estranjeiru estraordinárias estratéjia estratéjiku estravagante estreia estremista estremizmu estremu estresante estrika estrofe estrondu estrutura estruturál estuda estudu etapa eternidade étika s. étiku adj. etíope Etiópia (rai-) étniku etu Eukaristia Europa (rai-) europeia europeu evanjellu evapora eventuál eventualmente evidénsia evolui evolusaun exarpa exelénsia exesaun exetu prep. ezajera ezajeru ezaminandu ezatidaun ezatu ezekuta ezekutivu ezemplár ezemplu ezerse ezérsitu ezgotadu ezije eziladu ezita ézitu ezmeralda ezmola
F
faak fábrika s. fabrika vt. fabrikante fafiruk fafo’at fafu’ik fafulu fahe fahi fahi-aman fahi-inan fahi-luhan fahi-mina fahi-oan fai fai-malu s. faixa fakar faks faksaun faksímile faktu fakuldade fakultativu falabaratu falénsia fali falidu falla falsáriu falsu falta vi., s. faluk falun falur fama família familiár fanátiku fani fantástiku fanun farda fariña farmaséutiku farmásia faról farolín farrapu faru faru-liman fase fasil fasilidade fasilita fatál fatalidade fatia fatin fatór fatudebañu fatuk fatuk-kuak fatu-makaku fatu-pár fatura fauna favór favoravel favorese favoritizmu favoritu faxista faxizmu faze febre federál federasaun feen fehuk fehuk-midar feitiu fekit felizmente feltru femininu fenómenu fera feriadu férias ferik fermentu fermentu-rahun ferramenta fertil fertilidade fertiliza festa-na’in festivál feto feto-faluk feto-klosan feton feto-oan feto-raan Fevereiru(fulan-)fexu-eklér fiadór fiambre fiar-laek fibra fibradevidru figu figura figuraun fihir fiksaun filas. fila vti. filafali adv. filahikas filak filipina Filipinas (rai-) filipinu Fillu filma vt. filme s. filozofia filózofu filtru s. finál finansas finanseiru finansia fini finje Finlándia (rai-) finlandés finlandeza finta firaku fiskál fisur fita fitun fiu s. fi’u vt. fivela fixa fixeiru fízika s., adj.f. fíziku flauta fláx fleksibilidade fleksivel flora floreanu Flores (rai-) florestál florista fó fo’at fó-bensa fó-empresta fó-entende fogaun fogete fó-han foho-leet fohorai foho-tutun foin-sa’e s. fokar fokit foku fó-laran adj., s. fó-liman s. folin-aas folin-boot folin-laek folin-todan folklore folletu fó-malisan fó-mimu fó-neon adj., s. fones fonétiku fonte foos foradelei fore fore-mungu fore-tali forma formál formatu Formoza (rai-) fórmula s. formuláriu fornese fornu forru forsa fortaleza forte forum fose fosfatu fó-soku fó-susu fó-terus foti-an adj., s. foti-oin adj., s. foti-ulun adj., s. fotografa vt. fotografia fotógrafu fotokópia s. fotokopia vt. fotokopiadora foufoun frakeza fraku fraldas frambueza franja frankamente franku Fransa (rai-) fransés franseza fraternu fraze Frei frente fresku Fretilín freun froñas fronteira frota frustradu frustrasaun frustra fruteiru fuan fuan-tuku fuhuk fui vt. fu’i vi. fuik Fuiloro fukuk fulafulan fulan fulan-foun fulan-naroman fulan-sona fulan-tomak fulun fuma fumadór funan funda fundamentál fundasaun fundus funíl funsaun funsionáriu funu funu-maluk furak furin furriél futar futeból futu futu-kabun futu-manu futuru fuuk fuuk-dalis fuuk-mean adj. fuuk-mulatuk fuzivel
G
gaba gaiola gaita galaun galega galegu Galileia (rai-) Galiza (rai-) galolen gama (ikan-) gama s. gangrena gansu ganxu garajen garantia garatuja garfu gargón garnél garotu garridu gás gastrenterite gatillu gaveta gazolina gerrilleiru giadór
Giné Foun (rai-) gitarra gixé glándula Gleno glória Goa (rai-) goés goeza gola golpedestadu golu goma gorjeta gosta gostu s. governadór governu goza graduál grafia gráfiku grama gramátika s. grampeadór grampu granada granitu grasa grasiozu gratidaun gratuitu grau grava gravasaun gravata gravura graxa grega gregu Grésia (rai-) grevista grilu gripe grua grupu guarda guardafatu guardakosta guardanapu guarda-tránzitu guarnisaun
H
haas haat habadak habai habalu habarani habaruk habee habeer habeik habelak habele habelit habelu habesik habiit habit vt., s. haboko habokur haboot habou habuan habuar habubu habulak habun (lia-) haburas hada hada’et hadak hadame hadau hadedar hadeer hadele hadera-an adj., s. hadi’a hadiu vt. hadomi hadook hadulas hae hafahe hafera hafetu hafiar hafila hafó hafoin hafoli hafoun hafuhu hafuik hafuku hafunan hafutar hahaas hahaek hahalok hahán hahi’i hahirus hahoa hahoris hahú haka’as hakahik hakait hakanek hakarak vt. hakaran adj., s. hakat hakbesik hakdook hakdulas hakerek haketa vt. hakfetik hakfudik hakfu’ik hakiak hakiduk haki’ik hakilar hakiuk haklaken hakle’u haklibur hakloot hakmahan hakmatek hakmumu haknata hakne’ak hakohak hakoi hakole hakonu hakotu hakribit hakridak hakru’uk haksalak haksesudór haksesuk haksi’akhaksoit haksolok haktamak haktenik haktuir hakur halai halais halai-taru halakon halanu hala’o haleet halena halerik hale’u haleur hali halibur hali’is halimar haliri vt. hali’ur halo halonu’usá haloos haloot halo-tinan s. haluak haluha haluli hamaan hamahan hamamar hamamuk hamanas hamara hamatak hamate hamatek hamaus hamea hameak hameer hameik hameno hamenus hamerak hametak hametan hametin hamidar hamihis hamiis hamlaha hamnasa hamoe hamolik hamonu hamoos hamoras hamore hamorin hamoris hamoruk hamosu hamout hamriik hamrook hamseru hamsuhu hamta’uk hamulak hamutin hamutuk han hana’i hananu hanaran hanaruk han-dadeer handór haneha hanek haneras haneruk han-fatin hanini han-kalan hanoin hanoin-hikas adj.,s. hanorin hanurak hanu’usá hapara haraan harabat harahun haraik harame hare haree-borus haree-hetan harekas harii hariku haro’at harohan haroma haroman haroo haruka hasa’e hasa’e-kopu s. hasahún hasai hasala hasalak hasan hasan-toos hasara hasarahun hasees hasemo hasolok hasoru hasubar hasusar hatadak hatais hatasak hatau hata’uk hatebes hateke hatene hatenu hatete hatete aat vt. hatete-aat s. hatetedór hatoba hatomak hatoman hato’o hatoos hatuan Hatubuiliku hatudu hatudu-dalan s. Hatulia hatutan hatuur ha’u ha’u-nia hean hebai hedan hedi he’e hei! hein hela heli hemu hemu-raan s. hena hena-ninin héndiplast Hera hesuk hetok hi’it hikar vt. hikas adv. hili hili-vota hira hirik hirin hirus-kaek hirus-matan hitin hitunulu hoban hobur hodi hois hoku homan hopu
hori horibainhira horikedas horiohin horisehik horok horon vt., s. horun hosi hosikedas hotu hotu-hotu hotutiha hudi hu’in hulan humur hun hurun husi husikedas husu husu-empresta huu vi.
I
ibuibun ibun ibun-kabeer ibun-kro’at ibun-midar ibun-rahun ibun-toos ida ida-idak adj. idalaka (lia-) idealista idealizmu ideia identifikasaun idéntiku ideolojia idratu-karbonu ierarkia ifen ignisaun igualdade iha iis iis-kotu s. iis-laek ijiene ijiéniku ikan-gama ikan-liras ikan-matan ikan-ruin ikan-tolun íkone ikuikus ikun ikus ilegál ilejítimu Iliomar illa ilójiku iluminasaun ilustradu imajen imajináriu iman imaturidade imediatamente imensu imi imi-nia imitasaun imobiliária s.,adj.f. imobiliáriu imorál imovel impaktu impar impasiénsia impedidu imperadór imperativu imperfeitu imperialista impériu impesoál implísitu importánsia impotente imprensa impresionante impresizu impresora impresu imprime improvavel improviza improvizadu impulsivu impureza imune imunizasaun inabitadu inadmisivel inan inan-boot inan-hakiak inan-ki’ik inan-sarani inan-susu inasaun inaugurasaun indefinidu indelikadeza indeskritivel indestrutivel indeterminadu Índia (rai-) indiana indianu indíjena indika indikativu indiretu indiskretu indiskrisaun indispensavel indispostu individuál individualista individualizmu indivíduu indixiplina indixiplinadu Indonézia n. indonézia adj.,n. indonéziu indonezizmu indú indústria industrializadu inéditu inesperiénsia inevitavel inezatu infánsia infantíl infartu infernu infiltra infiltrasaun infinitivu inflamadu inflamavel inflasaun inflavel infleksivel informa informál informasaun informátika informatiza infraestrutura infundadu Inglaterra (rai-) inglés ingleza ingratidaun inibidu inimigu inisiais s. inisiativa injénuu injesaun injúria s. injustisa injustu inkapás inkilinu inklinasaun inkluzivuinkomoda vt. inkómodu inkomparavel inkompeténsia inkompletu inkonstitusionál inkontestavel inkonxiente inkorrijivel inkorruptibilidade inkorruptivel inkultu inofensivu inoportunu inosénsia inovasaun insatisfasaun insatisfatóriu insatisfeitu inseguransa inséndiu insensatu insentivu inserteza insetu insignifikante insinseridade insinuasaun insiste inskreve insólitu insónia inspesiona inspira inspirasaun instabilidade instantáneu instavel instintivu instrumentu insubordinadu insulina insultu s. intaktu integrál integrasaun integrasionizmu integra vt. integrista intelektu intelijénsia intensaun intensionál intensu interesa vt. interesadu interiór internadu internatu internét interpreta vti. intérprete s. interroga interrogatóriu interrompe interruptór intervalu intimidasaun intoleránsia intriga introdusaun intruzu inus inus-kuak inus-metin inválidu invazaun invensaun inventór invernu inversu investiga investigasaun invizivel invokasaun involuntáriu iodu ipersensivel ipókrita ipokrizia ipoteka ipotétiku ipóteze Irake (rai-) irakiana irakianu Iraun (rai-) iraniana iranianu Irlanda (rai-) irlandés irlandeza irmán iróniku irrefutavel irrelevante irresponsabilidade irrezistivel isin isin-balun isin-di’ak isin-lais isin-malirin isin-metak isin-molik isin-rua isin-tanan iskeiru isterektomia istériku istória istoriadór istória-kuadriñus istóriku istori vi. ita Itália (rai-) italiana italianu ita-nia itineráriu izentu izlámiku izlandés izlandeza Izlándia (rai-) Izlaun izoladu izola vt. Izraél (rai-) izraelita
J
Jakarta Jaku (rai-) Jamaika (rai-) jamaikana jamaikanu jambata Janeiru (fulan-) jantár Japaun (rai-) japonés japoneza jardín jardineiru jarra Java (rai-) javanés javaneza jeitu jejún jelu jenerál jeneraliza jéneru jenétiku jéniu jentiu jenuinu jeografia jeolojia jeometria jeradór jerasaun jerente jerikán Jeruzalein jestu jigante jin jinástika jinekolojista jipe jirafajís joalleiru jogadór jogu jókei jordana Jordánia (rai-) jordanu jornál judeu judu jugoslava Jugoslávia (rai-) jugoslavu juis julga julgamentu junta Juñu (fulan-) jura juradu juramentu jurus justifika justisa juveníl
K
ka konj. ka’an-fuan ka’an s. kaan vti. kaba kabaas kabala kabeen kabelak kabelak-estrika kabelereira kaben-na’in kabide kabine kabograma kabresi kabu kabuar kabubun kabuk kabun kabun-dulas kabun-laran kabun-teek kabura Kabuverde (rai-) kabuverdiana kabuverdianu kadadak kadastru kadavés kadeadu kadeia kadeira-roda kadeli kaderneta kadesan kadiuk kadoo kaduak kadunan kaebauk kaer kafé kafé-hun kafeikultura kafé-musan kafé-soos kafeteira kafeziñu kafu’ak kafunan kaha kahur kaidani kaikoli kail kail-ikan s. kail-isin kail-talin kain kairui (lia-) ka’it vt. kaixa kaixaforte kaixa-korreiu kaixa-rejistadora kaixaun kaixeiru kaixote kajú kaka kakae kaka-fukun kakaluk kaka-talin kakatua kakau kakehe kakeu kakí kakorak kakorok kakorok-boka kakorok-fukun kakorok-maran kakorok-moras kakorok-talin kaktu kakuluk kakun kakutak kakuuk kakuun kala adv. kalabousu kaladi kalakalan kalamidade kalan kalan-kalan kalaun kaldeira kaldeirada kaldu kalén kalenan kale’uk kaligrafia kalili kalix kalkuladora kalkula vt. kalkulista kálkulu s. kalmante kalma s.,adj. kalohan kaloria kalsa kalsaun kalúnia kalu s. kama kámara kamarada kamarua kamat kambate Kamberra kambista kámbiu Kamboja (rai-) kambojana kambojanu kamedar kameli kamelu kamiaun kamii kamiñudeferru kamiza kamiziña kamomila kampaíña kampaña kampara kampu kampun kamria kamuda kamudi kamuflajen kana Kanadá (rai-) kanadiana kanadianu kanál kanalizadór káñamukanapé kanáriu (manu-) kandelabru kandidata vt., adj.f. kandidatu kandidatura kanek kaneka kanek-folok kaneta kánfora kanipa kanivete kankun kanoniza kanonizasaun kanosiana kanta kantiga kántiku kantór kantora kantu kanu kanuru kaos kaótiku kapa kapás kapasete kapatás kapa vt. kapitál kapitalizmu kapitaun kapítulu kapota kápsula kapuxu karabina karak karak-teen karaluni karamelu karan karat karater karaterístika s. karau karau-baka karau-inan karau-oan karau-timur karburadór karburante kardeál s. kardinál adj. karea kareka karga kargu kari karik karikatura karíl karimbu s. kariñu karizmátiku Karnavál karón karpinteiru karreira karreta karríl karriñu karru karruajen karta karta-kondusaun kartás kartaun karteira karteiru kartuxu karu karudu karuk karuut Kasa kasa s., vt. kasadór kasarapu kasarola kasete kasian kaskadu kaspa kastaña kastelu kastete kastidade kastigu kasu kasuada katak katalaun katálogu Kataluña (rai-) katana katar katástrofe kátedra katedrál kategoria katekista katerik katóliku katolisizmu katuas katuma kauá Kaualima kausaun ka’ut kautela kauza kavalaria kavaleiru kavalete kavalleiru kawaimina (lia-) kaximbu kazadebañu kazaku kazu kazula kbiit kebranozes keda kedas kedo ke’e kehe keiju kela kelak kelen Kelikai kemak (lia-) Kénia (rai-) keniana kenianu kepena kerela kerelante kermese kerozene kesak kesar kesi kesi-ibun s. kestaun kestionáriu keta ketahalobé kiak kiar kibukibu kidan kidun kidun-tahan ki’ik ki’ikoan kikir vi. kikit kilat kilat-musan kilat-rahun kili kilograma kilómetru kímika s. kímiku kinikini kinina kininu kinta kintál kinur Kisar (rai-) kiuk klamar
klandestinu klaran klarek klarinete klaru klase klasifika klasifikasaun klásiku kláuzula klave kle’an klees kleet klekat klérigu klerikál kleru kle’uk kle’un kleur kliak kliente kliir klima klínika s. klíniku klipe kloor kloot klosan klube kluni klusin kmaan knaban knananuk knanoik knoruk knosen knotak knotak-moras knua knuan knuuk ko’a ko’alia kobaia kobarde kobertór kobra vt. kodeína koellu koeziste kofre kohe kohu koi Koímbra koinside koir koitadu kokaína kokeluxe koko kokoreek kokoteek kola kolaborasaun kolaborasionista kolan kolar kole kolega koléjiu kolen kólera kolesaun koleta kolete koloka Kolómbia (rai-) kolombiana kolombianu kolónia koloniál kolonializmu kolonizasaun kolonu kolu kolxa Kom komandante komandu komarka kombate kombina komboiu komédia komediante komemora komemorasaun komenta komentáriu komersializadu komersiante kómiku komisáriu komisaun komité kómoda s. kómodu Komoro (Mota-) kompaixaun kompañia komparativu komparavel kompatibilidade kompete kompleksu kompletu komplika komplikadu komplikasaun kompoin kompostu kompota komprende komprensaun komprimidu kompromisu komputadór komún komuñaun komunga komunidade komunika komunikasaun komunista komunizmu kona kona-ba koñake konde kondena kondenadu kondisaun kondisionál kondolénsias kondús kondusaun kondutór koñese koñesimentu konferénsia konferénsia-imprensa konfesa konfesionáriu konfesór konfiansa konfirma konforme konfortu konfunde konfuzaun konfuzu kongregasaun kongresu konjela konjeladu konjestaun konjestionadu konjunsaun konkista konklui konkluzaun konkorda konkretu konkursu konlisensa konsagradu konsagrasaun konsege Konseisaun konseitu konsekuénsia konselleiru konsellu konselludegerra konsentra konsentradu konsentrasaun konsertu konserva konservadór
konservasaun konsesaun konsesionáriu konsidera konsiderasaun konsideravel konsoante konspiradór konspirasaun konstante konstitui konstituisaun konstitusionál konstrui konstrusaun konstrutór Konsuada konsul konsuladu konsulta konsultór konsultóriu konsume vt. konsumidór konsumizmu konsumu s. konta s., vt. kontabilidade kontabilista kontadór kontajiozu kontakilómetru kontakta vt. kontaktu s. kontamina kontaminasaun kontein kontemplasaun kontemplativu kontemporáneu kontente konterráneu kontestu konteúdu kontinénsia kontinente kontinua vi. kontra kontrabandista kontrabandu kontradís kontradisaun kontraprodusente kontrasta vt. kontraste s. kontratu kontratu-na’in kontribui kontribuisaun kontrola vt. kontrole s. kontrovérsia s. kontroversu kontu konu konvalexensa konveniente konvense konventu konversa konversaun konverte konvertidu konvida konvidadu konviksaun konvinsente konvite konxiensaliza konxiénsia konxiensiozu konxiente koopera kooperasaun kooperativa s. kópia s. kopia vt. kopirraite kopu kór kora vt. kore koreana koreanu Koreia (rai-) kore-metan kór-kafé korkundu koroa koronél korporál korpu Korpudedeus korredór korreia korreiu korrente s. korresaun korresponde korrespondénsia korrespondente korretu korrimaun korrompe kór-roza korrupsaun korruptu kór-saburaka korte kortés kortezaun kortina koru kosar kosok Kostarrika (rai-) kostarrikeñu kosteleta kostumadu kostura kota koto kotu kotuk kotuk-ruin ko’us kouve-Bruxelas Koweit (rai-) koweitiana koweitianu koziñeira kozmétiku kraik kraviñu kreda kredibilidade kréditu krekas kreme kria kriada kriadór kriadu kriasaun Kribas krime kriminál adj. kriminalidade kriminozu s. krioulu kristál kristaun kristianizmu Kristu kritériu kritika vt. krítiku krize Kroásia (rai-) kro’at kroata kronómetru kruél krueldade krús krusifikasaun krusifiksu krusta krutuk kruzeiru kuadradu kuadru kuadru-anúnsiu kuadru-metan kuak kualidade kualifika kualifikadu kualifikasaun kualkér kuana kuandu
kuantia kuantidade kuarentena kuarezma kuarta kuartél kuartél-jenerál kuartu kuaze Kuba (rai-) kubana kubanu kubu kuda s. kuda-aman kuda-freun kuda-inan kudaku kuda-luhan kuda-talin kuda vt. kude’i vt. kude’ik adj. kudik kuekas kuidadu kuidadu-laek kuit kukulai kukun kukur kulan kulapur kulit kulpa kulpabilidade kulpadu kultiva kulu-naka kulu-tunu kumbili kúmplise kumu kuna kuñada kunir kunus Kupan kupaun kura kurakuran kuran kuriozidade kursa vt. kursu kurte kuru kurut kusa kusan kusi kusta kutun ku’u
L
laan labadain labadain-uma labarak labarik labarik-fetolabele adj., konj.
laboratóriu labu laburas labuta ladaíña ladak ladi’ak ladukur ladún lae la’en laeskola lafaek lafaek rai-maran lafatik lafolin Laga lahakmatek adj. lahalimar adj. lahan lahein adj. lahodi prep. lahó prep. laho s. lai adv. laiha prep. lailais lais lajeitu laka s. lakalei (lia-) lakar s. lakar vi. lakat lakataru lakateu lakat-ruin lakauk lakeru lakleur Laklubar lakohi
lakole adj., adv.
lakon lakonformista lakonformizmu lakon-neonadj.,s. lakontente laku lala’ek lailais adv. lala’ok lalar s. lalar vt. lalatak lalatik lalatik-rai lalehan Laleia lalenok laletek lali’an lalika lalisuk laloi laloos laloran lamas lambe lametin lámina lámpada lan lanten lanu lanuk la’o laoras lapis lapizeira laran laran-aat laran-di’ak laran-fo’er laran-haksolok laran-kmanek laran-kraik laran-lametin laran-luak laran-makerek laran-manas laran-metin laran-mutin laran-nurak laran-solok laran-taridu laran-todan lasala adj., adv.
lasan
laselu adj., adv.
laserve adj. lasu lasu-laho lasusar lata s. lata-lixu
lata’uk adj., adv.
latebes latín s. latoman adj. latoos Lautein lavatóriu leaun lebo lee
lees leet lega legadu legál legaliza lei Lei (rai-) leigu leilaun leitór leitura lejenda lejítimu leka s. lekar lekirauk léksiku lelan lelir lembransa lemo-rai adj., s. lena lenan leno vt. lensól lente lentilla lenuk leok lepra (moras-) leprozu lerek leste lesun Letefoho leten letra le’u vt. le’uk adj. le’un s. lia lia-ain lia-beik lia-bosok lia-foun lia-gregu lia-hatán lia-husu lia-kotun lia-latín lian lian-laek lia-portugés lia-tatoli lia-tetun libanés libaneza Líbanu (rai-) libera liberasaun liberdade liberta libertasaun Líbia (rai-) líbia líbiu libra lider lidin lidun liga vti. ligadu ligadura ligasaun lihun liis liki Likisá likór lilimetan lilin lilin-oan lilu lima limafuan limafuan-boot liman liman-borus liman-fuan liman-humur liman-kukun liman-mean liman-raan liman-tanen limita vt. limite s. limonada limpaparabriza limpeza liña linguajen linguista linguístika s. linguístiku lipa Lirar (rai-) lisak lisensa lisensiadu lisensiatura liseu lista lita literál literalmente literáriu literatura litik litru liturjia litúrjiku liu liubá liuhosi prep. liukedas liuliu liurai liurai-feto liurai-oan liután liutiha livraria livre adj. livreiru livriñu livru livru-xeke lixeiru lixu Loes (Mota-) lohi loiru loja loja-na’in lójika s. lójiku adj. lojista lokál loke loko loko-an adj., s. loko an vref . loku lokutór lolein (lia-) lolon loloos lolo s. lolo vt. lolur Lomblen (rai-) lona Londres longar look vt. loos loraik loresaa lori lori-lia adj., s. loro loro-kraik loroloron loro-matan loromonu loron loro-naroman loron-boot loron-kaben loron-kinta loron-kuarta loron-sábadu Lospalos losu lotaria lotuk lousa louvór lovaia (lia-) luademél luak
luan lubrifikante lubuk adj. lubuk s. lubun luflafu luhan Luka lukru lula lulik-na’in lulun lumut lupa lurón luta lutu luun luvas luxemburgés Luxemburgu (rai-) luxu luxuozu luzifika luzizmu luzofilia luzófilu luzofobia luzófobu luzófobu luzofonia
M
maas vi. Madagaskar (rai-) madre madureza maduru maestru máfia magnétiku mahar mahein mahon mahon-been mai maibé main main-kolu maioria mais Maiu (fulan-) maizumenus majia májiku mak maka’as makaense makaku makalero (lia-) makasae Makasár Makau (rai-) makdadi makerek makikit makilla makillajen mákina mákina-suku mákina tesi-du’ut maksoik maksorin makteris mala malabarista malae-metan malahuk malaikat malaiu malandru malária Malázia (rai-) maláziu maldozu maledukadu malentendidu malgaxe Maliana maliboo malirin malisan malkriadu Malta (rai-) malte maltés malteza malu maluk Maluku (rai-) malus mama mamá mamain mamar mambae (lia-) mamíferu mamiik mamuk mamut maña manabe manamanas manán manas mandamentu manduku mane mane-aman mane-faluk mane-foun maneira manek manekín mane-klosan mane-oan mangame mangoña manifestante manifestasaun manikómiu maninga manivela manko manobra mañozu manta manteiga mantein manu manu-ain manu-aman Manufahi manu-fuik manu-inan manu-knuuk manu-liin manu-oan manu-rade manuskritu manu-talin manu-tolun mapa maran maravilla maravillozu marfín margarina mariña mariñeiru maripoza marka markadór marksista marmela mármore maromak Maromak marrokina marrokinu Marrokus (rai-) martelu martir masajen masakre masán masin masin-midar maskavu maski masonik massín konj. matabixu matadalan matadourumatak adj., adv.
matak s.
matan-aas matan-been matan-delek matan-fukun matan-kiduk matan-kulit matan-moos matan-teen mate matebian Matebian (Foho-) mate-hamlaha matemátika s. maten matéria materiál materialista materializmu maternidade matís matríkula matrís matroos Maubara maubeik maubere Maubisi mauhuu maun maun-alin maupagadór maus maxibombu meak mean me’ar meda medalla média medievál médiku medíokre medisina medita meditasaun Mediterráneu (Tasi-) mee meer mehi meianoite meias meik meiu meiudia meiutermu mekániku mekanizmu melodia melok! membru memorandu memória Mena (Mota-) menina Menina menon menopauza mensajeiru mensaun menstruasaun menus merak merenda merese merik merin méritu merkadorias mesak mestisu mestra mestre mestre-serimónias meta metak metál metan mete meti metin meti-ulun métodu metralladora metru Méxiku (rai-) mexikana mexikanu meza meziña mézmuke midar mídia midiki (lia-) migrasaun mihis mii mii-moras miis mikróbiu mikrofone mikro-ónibus mikroskópiu milagre milagrozu milionáriu milísia milisianu militante militár millaun mimadu mimu mina mina-fahi mina-morin mina-rai minas mina-sarani minerál mínimu ministériu ministru minúskula minutu mirai misa misál misaun misionáriu misteriozu mistériu mitra Moa (rai-) mobília s. moda modelu moderadu modernu modéstia modestu modo modok modo-tahan modu moe moedór moe-laek mohu moíñu mola moldura molik mollu molok momentu momoos monarkia monetáriu mongól Mongólia (rai-) monje monok monopóliu monótonu monseñór Monseñór monu monumentu moos morál morangu moras-fulan mordasa more morfina morin moris-hikas moris-mai morteen moruk adj.
morun s. mós mosambikana mosambikanu Mosambike (rai-) moskiteiru mostarda mosteiru mostra mosu vi. mota mota-ain mota-ninin motél moti vi. motik adj. motín motivu motok motorizada motosikleta mouru mout movimentu muda mukit mula mulatuk multa multíplika mundiál mungu munisaun munisipál munisípiu munuk murak adj. murak s. murak-mean murmura murón musan múskulu musulmanu muta vi. mutan s. mutin mutisala muzeu muzikál múzika s. múziku
N
naan na’an na’an-been na’an-fahi na’an-karau na’an-manu nabee vi. nabeen adj. nabilan nabir nafatin naftalina nafunan naha vt. nahan s. nahe nahi nahisik nahisi na’i na’i-feto na’in na’in-rua nakali nakar nakaras nakbelak nakbisik nakdedar nakdoko nakfahe nakfakar nakfekit nakfera vi. nakferak adj. nakfila nakfu’a nakfunan naklekar naklenan nakle’uk nakloke naklosu naknahe nakonu nakrahu vi. nakrahuk adj. nakraik naksala vi. naksalak adj. naksobu nakukun nalihu nalin namanas namdoras namkari namkore namkurut namlaik namlele nanál nanarak nanarak-oan nani nanis nanu’u na’ok na’ok-teen naran naran-fo’er naran-ki’ik naran-ruak naresin naroman s. naroma vi. naruk nasaun Nasaun Naklibur Sira nasionál nasionalizmu Nasoins Unidas nata Natál natalidade natar natar-na’in nati natoon naturál naturalmente natutun naueti (lia-) naunau navál Nazaré ne’e ne’ebé neen nega negativu neglijénsia s. neglijensia vt. negoseia negosiante negósiu nehan nehan-kulit nehek neineik nein konj. neon neon-halai neon-kari neon-kmaan neon-lais neon-moris neon-sala neozelandés neozelandeza Nepál (rai-) nepalés nervozu nervozudór nervu nesesáriu nesesidade nesun netik neurótiku neuroze neutrál neutralidade neutruneve nia nian nihi Nijéria (rai-) nijeriana nijerianu Nikarágua (rai-) nikaraguense nikel ninia ninin niran nisik Nítibe nivel nó vok. nobre noi noiva nomeadamente nona nono nordeste nori norma normál normalidade norte Noruega (rai-) noruegés noruegeza norueste nota Novaiorke novela Novembru (fulan-) novidade novisu nuka núkleu númeru nune’e nunun nurak nusa nutrisaun nutritivu nuu nuu-been nuu-funit nuu-koir nu’usá?
O
oan oan-fatin oan-kaduak oan-kiak oan-kosok oan-mane oan-sarani obediénsia obediente objetu obra obrigadiñu obseka obsekadu observa observasaun obsesaun obstetra odamatan odan odi ódiu oe Oekusi (rai-) Oesilu ofende ofensa ofensivu oferta ofisiál ofisina ohin oho oho-na’in oin oin-bubu oin-di’ak oin-halai oin-hanesan oin-kamutis oin-kraik oin-merik oin-midar oin-naburut oin-na’in oin-namkurut oin-oin oinsá oioin okaziaun okos oksijéniu ókulu ókulu-metan okupa okupasaun Olanda (rai-) olandés olandeza olat (rai-) olimpíadas olímpiku olofote Ombai (rai-) omeleta omisaun omite ona Onduras (rai-) ondureña ondureñu ó-nia onra ópera s. operadór operasaun opera vt. opiniaun oportunidade oportunista oportunizmu oportunu opostu opozisaun opresaun opresivu opresór oprime opsaun oradór orál oraoras oráriu oras orasaun orasida orden ordenadu ordináriu orfanatu organiza organizadór organizasaun organizmu órgaun orgullu orientadór orientál orientasaun orijen orijinál orizonte orkestra orkídea ormona orrivel orrór orsamentu ortelaun ortodoksu osan osan-funan osan-kole osan-mutin osan-rahun osan-troka Oseánia (rai-) oseanu ospedeiraospitál óstia otimista outonu Outubru (fulan-) ováriu
P
padraun pai painxón país paizajen pájina pakistanés pakistaneza Pakistaun (rai-) pakote Palestina (rai-) palestina palestinu palestra palitu pallasu Panamá (rai-) panamense Pantar (rai-) Pante-Makasár papa papél papél ijiéniku Papua-Giné Foun pár parabéns parada paradeiru parágrafu Paraguai (rai-) paraguaia paraguaiu paraízu parakedista para parede parénteze parese París parke parlamentu parókia pároku parseiru parseria parte parteira partida partidu partikulár partikulares partisipa partisipante partisipasaun partu pás Pásabe pasadeira pasadu pasajeiru pasajen pasaporte pasatempu pasa vt. paseiu pasiar pasiénsia pasiente Pasífiku(Tasi-Boot) pasivu Páskua pasta pasta-nehan pasteleiru pastorál pasu patamár pateka patente pátiu patraun patrimóniu patriótiku patronu patrosina patrosinadór patrosíniu patrulla patu paun paun-fuan paun-kulit paunziñu pauza peaun pebexís pedál pedasuk pedidu peixeiru pekadu pelikanu (manu-) pelotaun pelumenus pena penalidade peneira penetra península penisilina peniténsia penitente peñór pensaun pensionista pensu pensu-rápidu penteadu penúltimu pepinu pera perdaun perdidu perdua peregrinasaun peregrinu perfeisaun perfeitu perfíl pergunta perigozu períodu perísia peritu perjúriu permanente permisaun permisivel pérola persege persegisaun persentajen persiana persistente personalidade perspetiva persuade pertense pertinente Peru (rai-) peruana peruanu peruka perversaun pervertidu pesa pésegu pesimista pesimizmu peska peskadór peskiza peskizadór pesoál peste pestisida petisaun petróleu pezadelu pézames pia pianista pia-sarani pijama pikenike pilla pilotu pimenta pinsa pintórpintura pionés pires piska piska-matan pistola pivete pixina plaka planaltu planeia planta plástiku plebixitu plurál pneu pobreza podér poeta poezia pois polaka polaku polémika s. polémiku poliomielite polísia polísia-feto polisiamentu polítika s. polítiku Polónia (rai-) poluisaun pombu ponta pontaria ponte ponte-kais pontu pontuasaun pontudepartida pontu-rua populár populasaun porakazu porezemplu porkaria pormenór pornografia portabagajen portada portaluvas portaria portatil portatoalla portavós porteiru Portu portu Portugál (rai-) portugés portugeza posibilidade posteriór postu postulante postu-polísia posu potalku potensiál pouku pouzada pozgraduadu pozitivu praia prasa prateleira pratika vt. prátika s., adj.f. pratikante prátiku pratu prazér preavizu predisaun predominante prefere prefiksu pregasaun pregu prekoniza prekonseitu preliminár prémiu prenda s. prende vt. prensa s. prenxe vt. preokupa preokupante preokupasaun prepara preparasaun prepozisaun presaun presiza vt. presta presizu adj. prestíjiu presu pretende pretestu prevee prevene prezensa prezente prezidente primáriu prima s. primeiru primu prinsipál prinsípiu prioridade privadu priviléjiu prizaun problema produsaun produtu profesór profesora profisaun profisionál programa progresu projetu promesa promete promove pronome prontu prontu-sokorru pronúnsia propoin proposta propriedade proprietáriu própriu prosesu prostituta proteína proteje protesaun protesta protestante protestu prova provavel proveitu provérbiu provínsia provoka publika vt. públiku publisidade pudín puñu puxadór
R
raan raan-fakar raan-kahur raan-kroek raan-mutin rabaraba rabat-rai rabat rabeka rabiska rade radiadór rádiu ragarahuk rahun-aat rahun-di’ak rahun rai s. rai vt. rai-abu rai-fatin rai-fuik rai-hali’is rai hamutuk rai-henek rai-hirus s. rai-kabelak rai-kalan rai-kalohan rai-ketak raiklaran rai-kle’an rai-kotun rai-kuna s. rai-lakan rai-laran rai-lolon rai-malirin rai-manas rai-maran rai-monu rai-mutin rain rai-nabeen rai-na’in rai-nakaras rai-nakukun rai-naroma rai-ninin rai-oan rai-rahun raiseluk rai-tarutu rai-tetuk rai-udan raiu-xís rama rama-inan rama-isin ramata rame adj. Ramelau (Foho-) rame-rame rápidu rapoza raru rasa rasik raskuñu rate raun razaun reaje reál realidade realista reasaun rebela rebelde rebeliaun rebenta reboka reboku rebusadu redatór rede redús reen-toos refein refeisaun referendu referénsia reflesaun reforma reformadu refreska refujiadu rega regadór regra régua regulár re’i vt. re’in s. reinu rejeita rejiaun rejime rejionál rejista rejistu rekarga rekerente rekerimentu reklama reklamasaun rekomenda rekomendasaun rekomendavel rekoñese rekonsiliasaun rekreia rekreiu rekruta rekrutamentu rekursu relasaun relativu relatóriu relaxa relaxadu relijiaun relijiozu relójiu remédiu remetente Remexiu renda rende an rendisaun rentavel renunsia vt. reparasaun repartisaun repasa vt. repete repetisaun repollu reportajen reporter reprezenta reprezentante repúblika reputasaun reseita resenseamentu resente resibu resik resikliu resin resipiente respeita respeitavel respeitozu respeitu responsabilidade responsabiliza responsavel resposta restaurante restu retiru retratu retrovizór reuniaun revee revelasaun reverendísimu revista revolta revolusaun revolver reza rezduxaun rezerva rezervadu rezidente reziste rezisténsia rezolve rezultadu rezumu s. rian riba vt. ridíkulu rihun riin rikeza riku adj. rikusoin risku ritan ró roda rohan-laek rohan ró-kidun rolu
Roma Roman (rai-) romanse romana romanu Roménia (rai-) romena romenu rona ronda ropa adj. ró-riin rota ró-tasi Rote (rai-) roupa roza rua Ruanda (rai-) ruandés ruandeza ruanulu ruin ruina ruma rupia rusa adj.,f. rusa s. Rúsia (rai-) rusu ruu
S
sá saan sábadu sabaun sabotajen sabraut saburaka sadere sadi’a sadik sa’e sagradu sai saia saida pron. saiote sakramentu sakrifísiu sakristia saku sakunar sala s. sala s. salada sala-jantár sala-laek sala-na’in saláriu salasala salaun salenda salezianu salmu salsa salurik salvadoreña salvadoreñu sama samatuku samea samodo sanak s. sanametan sanan sanduixe sani vt. santa s. santan santa santidade santu sanulu sapateiru sapatu sapatu-fatin sarani sardiña sarjentu saruntu sasán sasin sasirin sasoro sasuit satán adv. satisfás satisfeitu saugati saun Savu (rai-) se conj. sedé sedok sedu see sees segredu segunda s. segundu seguransa seguru sei seidauk sekretária sekretáriu sekretu seksaun seksu seksuál sékulu sela selae Selebes (rai-) selebrasaun selu vt. seluk selus seluseluk semana seminarista semináriu semitériu semo sempre Senegál (rai-) senegalés senegaleza sé-nia señór señora sensibilidade sensivel sensu sente sentidu sentimentál sentimentu sentímetru sentina sentrál sentru serbí serbisu serbisudór sereja seren série serimónia sériu sertidaun serve serveja serventa servente Sérvia (rai-) sérvia servisu sérviu sesarfogu sesaun sesta sestu Setembru (fulan-) sia num. sirasi’ak sianulu sidadania sidi siénsiasientífiku sientista sigarra sigarru signifika signifikadu sihi si’ik siin siklone siklu sikun sílaba silénsiu silu símbolu simentu simpatia simpátiku simpatiza simpatizante simples simu sin sinál sindikalista sindikalizmu sindikatu sinema Singapura (rai-) síniku sinizmu sinseridade sintoma sintu sinu sipu sira sira-nia Síria (rai-) síria síriu sirku sírkulu sirkunfleksu sirkunstánsia sirurjia sirurjiaun sirze sisi sisidór sistema sita sitasaun situasaun sivíl sivilizasaun soallu sobre sobrepelís sobrevive sobrevivénsia sobrevivente sobriña sobriñu sobu soe soe-hela vt. sofre soi vt. so’i vt.(= merese) soin soja soku solda soldadu soletra solidariedade solidáriu solok Solor (rai-) solur solusaun sombrelu sombriña son sona sondajen soo soos sopa soran sori sorin soro sorte soru sorun sorvete sosa sosiál sosialista sosializmu sosiedade sotake suar subar subdezenvolvidu subjetivu subkontrata subkontratante subkonxiénsia subkonxiente subliña sublokatáriu submarinu suborna subornu subsídiu substánsia substitui substitutu subúrbiu sudeste sudi sudueste sueka sueku Suésia (rai-) sufiksu suhuk sui Suisa (rai-) suisa suisu suisídiu sujeitu sujere sujestaun sukaer sukat suku s. suku vt. súl sula suli suntu sunu supera superfísie superiór superiora supermerkadu superstisaun supervisór superviziona supoin sura surat surat-tahan surik s. surpreza suru susar susede susesu suspeita susu susubeen susuk susun suut
T
tabaku tabela tabelen tada vt. tadan s. ta’es tafui tahan s. tahan vi. tahu tailandés tailandeza Tailándia (rai-) tais takataksi talas talentu tali tali-hun talin tali-oan tama tamañu tambór tamis tampaun tampaun-tilun tamun tan tanan tanbasá tane tanen tanis tanis-teen tanke tansá tansaida tantu tapete tara tarak tarde tarefa taru tarutu tasak tasi tasi-balun tasi-boot tasi-feto tasi-ibun tasi-mane tasi-nakonu tasi-tun tata tátika s. tatoli tatuajen tau ta’uk ta’uk-teen taxa taxu teatru tebe tebe-bola tebes tebetebes tee teen tee-oan tee-raan tee-toos te’in teki tekitekir tekla tekladu téknika s. adj.f. tékniku teknolojia tela telefona telefone telefonema telejornál telekomandu teleskópiu telespektadór televizaun televizór tella tema temperamentu temperatura temperus templu tempu tenda tendénsia tene tenente tenis tenke tensaun tenta teolojia teolójiku teoria terapia teri terik adj. terik vt. terilene termómetru termu s. territóriu terrorista terrorizmu tersa terseiru tersu terus tesi testamentu testemuña testemuñu testu tetak tetu tetun tetun-Dili teze tian tiba tibetana tibetanu Tibete (rai-) tifu tigre tiha vt. tiha mark. tiha-na’in ti’i tíl tilun tilun-diuk tilun-teen timir timis Timór (rai-) timór adj. Timór Loromonu timoroan adj. Timoroan s. timur adj. tinan tinan-tinan tinta tintu tinturaria tintureiru típiku tipu tiran tiras tiru Titia títulu tiun toalla to’an toba toba-dukur todan tohar tohu toka Tókiu tokodede (lia-) tokon tolan toldu toleránsia tolok tolun tolunulu tomada tomak toman tomate tonél tonka to’o to’ok adv. toos to’os to’os-na’in tora torneira torrada torre torrezmu torsida
tortura totál toukadebañu toukadór tousiñu traballista tradisaun tradisionál tradús tradusaun tradutór traidór traisaun traisueiru trajédia tranka trankuilu transforma transparente transplante transporte tranzistór tranzmigrante tranzmigrasaun trasa trata tratadu trauma travaun trégua treina treinadór treinu trexu triángulu tribuna tribunál tributa tributavel trikota tripulasaun triste tristeza troka troku trombeta trombone tropa tropikál trosa truke tua tuaka tua-mutin tua-nasun tua-siin tua-uvas tuba vt. tuba rai v. tubaraun tuberkuloze tubérkulu tubu tubun tuda tudik tudik-tahan tufaun tuir tuirbá tuirmai tuituir tukir tuku tula tulun tun tuna Tunízia (rai-) tunizina tunizinu tun-sa’e turíbulu Turiskai turista turizmu turka Turkia (rai-) turku turnu turu turun tusan tutan tutu tutun tutur tuu tuur tuur-fatin