• Nenhum resultado encontrado

Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun"

Copied!
32
0
0

Texto

(1)

Matadalan Ortográfiku

Matadalan Ortográfiku

ba Lia-Tetun

ba Lia-Tetun

(Lista Badak)

(Lista Badak)

Lista tuirmai ne’e badak de’it, hato’o liafuan tetun sira ne’ebé uza beibeik, atu ema Lista tuirmai ne’e badak de’it, hato’o liafuan tetun sira ne’ebé uza beibeik, atu ema sira ne’ebé hakerek lia-tetun bele hatene ortografia be loos, katak tuir banati.

sira ne’ebé hakerek lia-tetun bele hatene ortografia be loos, katak tuir banati.

Liafuan tetun lista tomak ida ne’ebé fixeiru ida-ne’e nia hun Institutu Nasionál Liafuan tetun lista tomak ida ne’ebé fixeiru ida-ne’e nia hun Institutu Nasionál Linguístika maka fahe ona nu’udar livru naran

Linguístika maka fahe ona nu’udar livru naran Matadalan Ortográfiku ba Tetun-Matadalan Ortográfiku ba Tetun-Prasa.

Prasa.

Fixeiru ida-ne’e bele imprime hodi uza ba estuda ka hanorin lia-tetun. Maibé Fixeiru ida-ne’e bele imprime hodi uza ba estuda ka hanorin lia-tetun. Maibé ukun-fuan direitu autór nian (©) bandu ema imprime fixeiru ne’e hodi fa’an nu’udar livru fuan direitu autór nian (©) bandu ema imprime fixeiru ne’e hodi fa’an nu’udar livru ka uza fixeiru ne’e nia isin atu halo livru foun bainhira seidauk hetan lisensa hosi ka uza fixeiru ne’e nia isin atu halo livru foun bainhira seidauk hetan lisensa hosi Institutu Nasionál Linguístika nian.

Institutu Nasionál Linguístika nian.

This wordlist is protected by East Timorese and international copyright laws. Its This wordlist is protected by East Timorese and international copyright laws. Its contents may not be used to produce any publication for sale, or to create any new  contents may not be used to produce any publication for sale, or to create any new  work without the express permission of the Instituto Nacional de Linguística.

work without the express permission of the Instituto Nacional de Linguística.

A

A

aas aas aban aban aban-bainrua aban-bainrua s.s. abii abii abó-feto abó-feto abó-mane abó-mane abón abón abou abou abregarrafa abregarrafa abrelata abrelata abridór  abridór  Abríl (fulan-) Abríl (fulan-) absolutamente absolutamente absolutu absolutu absolve absolve absolvisaun absolvisaun abuabu abuabu abut abut abuza abuza vt.vt. abuzu abuzu s.s. adeus adeus adisaun adisaun adjetivu adjetivu administradór  administradór  administrasaun administrasaun admira admira admiradu admiradu admiravel admiravel admite admite adolexénsia adolexénsia adolexente adolexente adora adora adota adota

(2)

adultériu adultériu Adventu Adventu advérbiu advérbiu advogadu advogadu aéreu aéreu aeroportu aeroportu afiadór  afiadór  afian afian afinál afinál afisionadu afisionadu Áfrika (rai-) Áfrika (rai-) afrikana afrikana afrikanu afrikanu agora agora Agostu (fulan-) Agostu (fulan-) agradesidu agradesidu agradesimentu agradesimentu agresaun agresaun agresivu agresivu agriaun agriaun agrikultór  agrikultór  agrikultura agrikultura aguarrás aguarrás aguenta aguenta ahi ahi ahi-funan ahi-funan ahi-kadesan ahi-kadesan ahi-kose ahi-kose ahi-lakan ahi-lakan ahi-matan ahi-matan ahi-naroman ahi-naroman ahi-suar  ahi-suar  ahu ahu ahu-ruin ahu-ruin ai-abut ai-abut ai-ata ai-ata ai-balun ai-balun ai-been ai-been ai-bubur  ai-bubur  ai-daak ai-daak ai-diik ai-diik ai-dona ai-dona ai-farina ai-farina ai-fuan ai-fuan ai-funan ai-funan ai-habit ai-habit ai-hali ai-hali ai-han ai-han ai-hun ai-hun ai-kabelak ai-kabelak ai-kakeu ai-kakeu ai-kameli ai-kameli ai-kasi ai-kasi ai-knaar  ai-knaar  ai-knanoik ai-knanoik ai-knotak ai-knotak ai-kulit ai-kulit ai-kusan ai-kusan ai-laran ai-laran ai-leten ai-leten ai-lolon ai-lolon ai-manas ai-manas ai-mate ai-mate ai-moruk ai-moruk ain ain ain-aat ain-aat ai-nanik ai-nanik Ainaru Ainaru ain-badak ain-badak ain-fatin ain-fatin ain-kelen ain-kelen ain-kelen ain-kelen ain-kloor  ain-kloor  ain-liras ain-liras ain-motur  ain-motur  ai-notak ai-notak ain-tanan ain-tanan ain-tuban ain-tuban ain-tuur  ain-tuur  ai-oan ai-oan aipu aipu ai-rahun ai-rahun ai-riin ai-riin ai-saar  ai-saar  ai-sanak ai-sanak ai-sasi’ik ai-sasi’ik ai-suak ai-suak ai-tahan ai-tahan ai-tarak ai-tarak ai-tato’an ai-tato’an ai-tonka ai-tonka ai-tubun ai-tubun ai-tutun ai-tutun ajénsia ajénsia ajente ajente ajuda ajuda ajudante ajudante akademia akademia akadémiku akadémiku akar  akar  akesedór  akesedór  akompaña akompaña akontese akontese akontesimentu akontesimentu akordu akordu akuza akuza akuzadu akuzadu akuzasaun akuzasaun alarme alarme Alas Alas albanés albanés albaneza albaneza Albánia (rai-) Albánia (rai-) alegre alegre alegria alegria aleijadu aleijadu Alemaña (rai-) Alemaña (rai-) alemaun alemaun alfabetizadu alfabetizadu alfabetu alfabetu alfaiate alfaiate alfándega alfándega alfase alfase alfinete alfinete algarizmu algarizmu algoritmu algoritmu aliadu aliadu aliansa aliansa alin alin alin-feto alin-feto aljemas aljemas alkari alkari alkatraun alkatraun alkaxofra alkaxofra alkol alkol alkóliku alkóliku alkolizmu alkolizmu alkuña alkuña almirante almirante almóndega almóndega almosu almosu aloja aloja Alor (rai-) Alor (rai-) Alpes (Foho-) Alpes (Foho-) altár  altár  alternativa alternativa s.s. altofalante altofalante altura altura aluga aluga alumíniu alumíniu alun alun aluna aluna alunu alunu aman aman aman-boot aman-boot aman-hakiak aman-hakiak aman-klaran aman-klaran amante amante amarelu amarelu Ambenu (rai-) Ambenu (rai-) ambientál ambientál ambiente ambiente ambíguu ambíguu ambisaun ambisaun ambisiozu ambisiozu ambispu ambispu Ambon (rai-) Ambon (rai-) ambulánsia ambulánsia ameasa ameasa ameixa ameixa améndua améndua Amérika (rai-) Amérika (rai-) amerikana amerikana amerikanu amerikanu ami ami amiantu amiantu ami-ata ami-ata amígdala amígdala amigu amigu ami-nia ami-nia amizade amizade amlulik amlulik amnistia amnistia amór  amór  amostra amostra amplifikadór  amplifikadór  amu amu an an analfabetu analfabetu analiza analiza vt.vt. análize análize s.s. ananás ananás

(3)

adultériu adultériu Adventu Adventu advérbiu advérbiu advogadu advogadu aéreu aéreu aeroportu aeroportu afiadór  afiadór  afian afian afinál afinál afisionadu afisionadu Áfrika (rai-) Áfrika (rai-) afrikana afrikana afrikanu afrikanu agora agora Agostu (fulan-) Agostu (fulan-) agradesidu agradesidu agradesimentu agradesimentu agresaun agresaun agresivu agresivu agriaun agriaun agrikultór  agrikultór  agrikultura agrikultura aguarrás aguarrás aguenta aguenta ahi ahi ahi-funan ahi-funan ahi-kadesan ahi-kadesan ahi-kose ahi-kose ahi-lakan ahi-lakan ahi-matan ahi-matan ahi-naroman ahi-naroman ahi-suar  ahi-suar  ahu ahu ahu-ruin ahu-ruin ai-abut ai-abut ai-ata ai-ata ai-balun ai-balun ai-been ai-been ai-bubur  ai-bubur  ai-daak ai-daak ai-diik ai-diik ai-dona ai-dona ai-farina ai-farina ai-fuan ai-fuan ai-funan ai-funan ai-habit ai-habit ai-hali ai-hali ai-han ai-han ai-hun ai-hun ai-kabelak ai-kabelak ai-kakeu ai-kakeu ai-kameli ai-kameli ai-kasi ai-kasi ai-knaar  ai-knaar  ai-knanoik ai-knanoik ai-knotak ai-knotak ai-kulit ai-kulit ai-kusan ai-kusan ai-laran ai-laran ai-leten ai-leten ai-lolon ai-lolon ai-manas ai-manas ai-mate ai-mate ai-moruk ai-moruk ain ain ain-aat ain-aat ai-nanik ai-nanik Ainaru Ainaru ain-badak ain-badak ain-fatin ain-fatin ain-kelen ain-kelen ain-kelen ain-kelen ain-kloor  ain-kloor  ain-liras ain-liras ain-motur  ain-motur  ai-notak ai-notak ain-tanan ain-tanan ain-tuban ain-tuban ain-tuur  ain-tuur  ai-oan ai-oan aipu aipu ai-rahun ai-rahun ai-riin ai-riin ai-saar  ai-saar  ai-sanak ai-sanak ai-sasi’ik ai-sasi’ik ai-suak ai-suak ai-tahan ai-tahan ai-tarak ai-tarak ai-tato’an ai-tato’an ai-tonka ai-tonka ai-tubun ai-tubun ai-tutun ai-tutun ajénsia ajénsia ajente ajente ajuda ajuda ajudante ajudante akademia akademia akadémiku akadémiku akar  akar  akesedór  akesedór  akompaña akompaña akontese akontese akontesimentu akontesimentu akordu akordu akuza akuza akuzadu akuzadu akuzasaun akuzasaun alarme alarme Alas Alas albanés albanés albaneza albaneza Albánia (rai-) Albánia (rai-) alegre alegre alegria alegria aleijadu aleijadu Alemaña (rai-) Alemaña (rai-) alemaun alemaun alfabetizadu alfabetizadu alfabetu alfabetu alfaiate alfaiate alfándega alfándega alfase alfase alfinete alfinete algarizmu algarizmu algoritmu algoritmu aliadu aliadu aliansa aliansa alin alin alin-feto alin-feto aljemas aljemas alkari alkari alkatraun alkatraun alkaxofra alkaxofra alkol alkol alkóliku alkóliku alkolizmu alkolizmu alkuña alkuña almirante almirante almóndega almóndega almosu almosu aloja aloja Alor (rai-) Alor (rai-) Alpes (Foho-) Alpes (Foho-) altár  altár  alternativa alternativa s.s. altofalante altofalante altura altura aluga aluga alumíniu alumíniu alun alun aluna aluna alunu alunu aman aman aman-boot aman-boot aman-hakiak aman-hakiak aman-klaran aman-klaran amante amante amarelu amarelu Ambenu (rai-) Ambenu (rai-) ambientál ambientál ambiente ambiente ambíguu ambíguu ambisaun ambisaun ambisiozu ambisiozu ambispu ambispu Ambon (rai-) Ambon (rai-) ambulánsia ambulánsia ameasa ameasa ameixa ameixa améndua améndua Amérika (rai-) Amérika (rai-) amerikana amerikana amerikanu amerikanu ami ami amiantu amiantu ami-ata ami-ata amígdala amígdala amigu amigu ami-nia ami-nia amizade amizade amlulik amlulik amnistia amnistia amór  amór  amostra amostra amplifikadór  amplifikadór  amu amu an an analfabetu analfabetu analiza analiza vt.vt. análize análize s.s. ananás ananás

(4)

anar  anar  anaun anaun andár  andár  anemia anemia anestezia anestezia anglisiza anglisiza anglisizmu anglisizmu Angola (rai-) Angola (rai-) angolana angolana angolanu angolanu anima anima animál animál anin anin anin-boot anin-boot anin-fuik anin-fuik anin-laek anin-laek anin-teen anin-teen aniversáriu aniversáriu anju anju ankor  ankor  anó anó anoi anoi ansi ansi antena antena antes antes antianti antianti antibiótiku antibiótiku antigu antigu antipatia antipatia antipátiku antipátiku antiséptiku antiséptiku antropólogu antropólogu antropolojia antropolojia anuál anuál anula anula anulasaun anulasaun anúnsiu anúnsiu anxova anxova apá apá apaizana apaizana aparadór  aparadór  aparellu aparellu aparénsia aparénsia aparente aparente aparese aparese aparisaun aparisaun apartadu apartadu apatia apatia apela apela apelasaun apelasaun apelidu apelidu apéndise apéndise aperitivu aperitivu apetite apetite apetrexus apetrexus apezarde apezarde apitu apitu s.s. aplaude aplaude aplauzu aplauzu apoia apoia apoiante apoiante apoiu apoiu apólise apólise aportugezadu aportugezadu apóstolu apóstolu apóstrofu apóstrofu apozentasaun apozentasaun aprende aprende aprendís aprendís aprendizajen aprendizajen apresia apresia aprezenta aprezenta apropózitu apropózitu apropriadu apropriadu aprova aprova aprovasaun aprovasaun aproveita aproveita aptidaun aptidaun ár  ár  árabe árabe arabi arabi Arábia (rai-) Arábia (rai-) Arafúr (Tasi-) Arafúr (Tasi-) arame arame arbiru arbiru arbitrajen arbitrajen árbitru árbitru ardózia ardózia área área argamasa argamasa argola argola argoliña argoliña argumenta argumenta argumentu argumentu aristokrasia aristokrasia aristokrata aristokrata aristokrátiku aristokrátiku aritmétika aritmétika Arjélia (rai-) Arjélia (rai-) arjelina arjelina arjelinu arjelinu Arjentina (rai-) Arjentina (rai-) arjentina arjentina arjentinu arjentinu arkeólogu arkeólogu arkeolojia arkeolojia arkitetu arkitetu arkivu arkivu armadilla armadilla armáriu armáriu armazein armazein armistísiu armistísiu armonia armonia aromatizadu aromatizadu arpa arpa arrañaseu arrañaseu arranja arranja arranju arranju arrasta arrasta arrastadeira arrastadeira arredores arredores arrependidu arrependidu arrependimentu arrependimentu arrogánsia arrogánsia arrogante arrogante arrota arrota arruma arruma arsebispu arsebispu arsenál arsenál arte arte artéria artéria arti arti artifisiál artifisiál artigu artigu artillaria artillaria artista artista artrite artrite ás ás asafraun asafraun asalta asalta asasina

asasina adj.f.adj.f.,, s.s.

asasina asasina vt.vt. asasíniu asasíniu asasinu asasinu asaun asaun asédiu asédiu asegura asegura aseleradór  aseleradór  asentu asentu asesaun asesaun asesivel asesivel asesór  asesór  asfaltu asfaltu asidentál asidentál asidente asidente ásidu ásidu asimila asimila asimilasaun asimilasaun asina asina asinante asinante asinatura asinatura Asores (rai-) Asores (rai-) asoriana asoriana asorianu asorianu asosiasaun asosiasaun aspas aspas aspetu aspetu aspirina aspirina asterisku asterisku asteroide asteroide astrolojia astrolojia astronomia astronomia astrónomu astrónomu asua’in asua’in asu-hein asu-hein asu-kutun asu-kutun asuliar  asuliar  Asunsaun Asunsaun asuntu asuntu asu-oan asu-oan asuba asuba’’inin ata ata Atabae Atabae ataka ataka atake atake Atambua Atambua atan-ha’u atan-ha’u ataúdu ataúdu Ataúru (rai-) Ataúru (rai-) até até ateízmu ateízmu aten aten aten-barani aten-barani atensaun atensaun atensiozu atensiozu atentadu atentadu

(5)

ateu atis atitude atividade Atlántiku (Tasi-) atleta atletizmu atmosfera atrazadu atrís Atsabe atuál atubele konj. atuhalonu’usá atu konj. atún atus au au-betun auditóriu aula au-laku aumenta aumentu Austrália (rai-) australiana australianu Áustria (rai-) austríaka austríaku auténtiku autobiografia auto-eskola autokarru autoklizmu automátiku autonomia autópsia autór  autoridade autoriza auzénsia auzente avalia avaliasaun avansa aveia avelán avenida aventál aventura averigua aviadór  aviasaun aviaun aviza avizu avontade axadrezadu Axensaun azár  Ázia (rai-) aziátika aziátiku azilu azma azmátiku azúl azulejus

B

ba  prep. bá vi., adv. Ba’agia baba baba-dook babebeik babeur  baboton babuar  babubur  babuku badadaun badain badain-ai badain-besi badain-sapatu badain-suku badak badi badinas bagajen baibain baikenu bailadu baile bailoro ba’in bain bainaka bainhira bainó bainrua bairru baixa baka bakallau bakat baki baktéria baku bala balada balanda balansu balaun balde bale bali Balibó Balidi balidin baliu baliza balkaun baloisu balu baluk balun balxaun bá-mai banati bandeira bandeja bandu bañeira bangasál bani bani-been banin bani-uma bankáriu bañu bapa bár  barabarak barak barakliu barani barata s. baratu bare Bariki barku barlake barra barrajen barraka barreira barrikada barríl barudi baruk baruk-teen barullu basá konj. basa vt. basar  basia batak batalla batallaun batar  batar-fulin batatiñas bateria batina batizmu baton Batugadé Baukau baunilla baur  s. Bazartete báziku bebar  bebé

(6)

bee s. bee-ákua bee-dalan bee-hamutin beek ‘bee-lihun bee-matan been bee-na’in bee-sarani bee-taka bee-tisak bei’ala beibeik beik beik-teen bein-oan be’is bekais (lia-) bekok belak belar  bele belga belit Béljika (rai-) belo belun benefisiáriu benefísiu benfeitór  bensa benvindu benze be  pron. beran bereliku berinjela Berlín bero bersu besi besi-asu besi-habit besi-kalsu besi-kusan besi-meak besi-riin besi-teen besta Betanu betume biar  biban biberón bibi bibi-ain bibi-fulun bibi-malae bibi-oan bibi-timur  biblioteka bibliotekáriu bidón bidu biin bikan bilán bilinge billár  billete binókulu bintés biografia biolojia birak birmanés birmaneza Birmánia (rai-) biru bisibisi bisikleta biskate biskoit bisole bispu biti bixa bixu bizavón blasfémia bloku bluza boatu bobar  bobar-teen Bobonaru boboot boek boi boikota boikotajen boina bokar  bokon bokse bokseur  boksista bokur  bola boleia boletín Bolívia (rai-) boliviana bolivianu bolsa bolsa-estudu bolsu bolu s. bolu vti. bomba bombeiru bon bondia boné boneka bonkar  bonoite! bonproveitu! book boot borboleta borbulla bordadu bornál Borneu (rai-) boron borra borraxa borus bosan bosok bosu botarde! botas botaun botaundepuñu bote botir  bou boulin boun boviajen! Bóznia (rai-) bozníaka bozníaku bragilla braselete bravu! Brazíl (rai-) brazileira brazileiru Brazília brinkedu brinkus britas bronkite bronze broxa brutu bua buan buat buatamak buat hotu buatinak bubrutu bubu bubuk bubur  budista budu bufa bufa-na’in buibere buis buka bukae buka-hatene bukaliadór  bulak buldozer  bulelu buli bunak (lia-) buras

(7)

burgés burgezia burokrasia burokrata burokrátiku burru busa busa-aman busa-inan busa-oan butanu buti buti-dodok buti-liman s. butuk buzina

D

daak da’an dada dadalak dadeer  dadolik dadu dadur  da’et dahaat dahaatnuluk dahituk dahitunuluk dai daia daktilografa daktilógrafa dala dalan dalan-sai dalan-sorin dalan-tesik dalimak dalimanuluk damasku dame daneen dansa dansarina Dao (rai-) daruak daruanuluk dasa dasak dasiak dasianuluk dasin dato datoluk datolunuluk daualunuluk daudaun dauk daun dawan (lia-) debun dedál dedeté dedika dedikadu dedikasaun defeitu defeituozu defende defensivu defensór  defeza dehan de’it dékada deklara deklarasaun dekretu delek delikadeza delitu demais demokrasia demokrátiku demokratiza demokratizasaun dentál dentista departamentu depende depois deportadu depozita depózitu depresaun depresivu deprime deprimidu deputadu dere dermatolojista derok derok-been derok-lotuk derok-masin derrapa derrepente desente desfavór  deside desizaun deskafeinadu deskansa deskarga deskobre deskobrimentu deskoñesidu deskonfia deskonfiadu deskontu deskreve deskulpa despede despertadór  desportivu despreza desterra destinatáriu destinu destrui destruisaun detalle detetive detidu de’ut deve devér  dezafia vt. dezafiu s. dezagrada vt. dezagradavel dezagradu s. dezanima dezanimadór  dezánimu dezaparesidu dezaprova dezaprovasaun dezarma dezarmadu dezarmamentu dezastre dezastrozu dezekilibradu Dezembru (fulan-) dezempregadu dezentope dezeñu dezerda dezespera dezesperadu dezesperu dezgostu dezigualdade dezilude dezinfeta dezinfetante dezintegrasaun dezleál dezmilitariza dezmoraliza dezmoralizadór  deznutrisaun dezobedese dezodorizante dezordeiru dezorganizadu dezrespeitozu

(8)

dezrespeitu dezvaloriza dezvantajen dezvantajozu diabete diabiñu diabu diagnoze diagrama di’ak diákonu dialetu diálogu diamante diáriu didi’ak didin-lolon dieta diferensa diferente difikuldade difisil difteria dignidade dihi dijere dijestaun dika dikin dikur  dila dilema Dili dilijénsia diman Dinamarka (rai-) dinamarkés dinamarkeza dinamite dinosauru diosezanu diplomata diplomátiku direitu diresaun diretór  diretora diretu dirije disidente disionáriu diskete diskórdia diskoteka diskretu diskriminasaun diskrisaun disku diskursu diskusaun diskute disponibilidade disputa distánsia distribuidór  distribuisaun distritu distúrbiu ditadór  ditadu ditadura ditongu diuk diversaun diversidade diverte divertidu divide divinu divizaun divorsia vt. divorsiadu divórsiu s. dixiplina doben dobradisa dodok dois vi. doit doko dokumentáriu dokumentu dolar  s. dolar  vi. dolen doméstiku domingu domíniu don dook doos dormitóriu dose doutór  doutoranda doutrina doze s. drama dramátiku droga drogadu dudu duir  duké konj. dukur  dulas duni dunitán durante durubasa duruhui du’u du’ut du’ut-morin dúvida s. duvida vi. dúzia

E

edifísiu edisaun editoriál edukadu edukativu eepa! efeitu efikás egoísta egoízmu eh konj. ehas ei! eixu ejípsia ejípsiu Ejitu (rai-) ekilibradu ekipa ekivalente ekolojia ekonomia ekonómiku ekonomista ekoturizmu ekrán Ekuadór  ekuatoriana ekuatorianu ekuméniku elástiku elefante elegánsia elegante eleisaun eleitór  eleitoradu eleitorál eleje elementu elenku elétriku eletrisidade eletrisista eletrokuta eletróniku elevadór  elikópteru elite Elsalvadór (rai-) ema ema hotu ema-lubun emar  embaixada embaixadór  embalajen emblema emboot embora

(9)

emboskada embraiajen embriaun ementa emigra emigradu emigrante emigrasaun emisaun emisora emite emosaun emosionál empada emprega empregadu empresta empreza emprezáriu enderesa vt. enderesu s. enerjia enfeita vt. enfeite s. enfermaria enfermeira enfermeiru enfín enfrenta engajadu engoma engomadu engrasadu engraxa engrenajen enjeñeiru enkaderna enkadernadór  enkadernadu enkantadór  enkantadu enkantu enkarnasaun enkarregadu enklave enkontru enkuantu enorme ensaiu ensenadór  ensiklopédia ensinu entaun entrada entretantu entrevista entrevistadór  entrevistadu entuziasta entuziazmu envelope envés envezde envolve envolvimentu enxada enxakeka enxotamoska epatite epena epidemia Epifania epístola époka erda ereditáriu erezia Ermera érnia eroiku eroína eroízmu erozaun eruditu ervilla esénsia esensiál esforsu eskada eskala eskandaliza eskandalozu eskándalu eskaniñu eskape eskasés eskasu eskeletu eskema eskerda eskerdista eskí eskia eskina eskizitu esklarese esklaresimentu esklui eskluzaun eskoadór  eskola eskolante eskolár  eskolaridade eskopu eskosés eskoseza Eskósia (rai-) eskova eskova-nehan eskravidaun eskrita eskritóriu eskritura eskrupulozu eskrúpulu eskuadra eskultór  eskultura eskursaun eslovaka Eslovákia (rai-) eslovaku eslovena Eslovénia (rai-) eslovenu espagete España (rai-) españól española espargu espasu espedisaun esperansa esperimentál esperimentu espertu espesiál espesialista espésie espesífiku espetakulár  espetákulu espiaun espinafre espingarda espíritu esplika esplísitu esplora esploradór  esplorasaun esplozaun esplozivu espoleta esponja espontáneu esporta esportadór  esportasaun espresa vt. espresaun espresu adj. esprime estabelese estabelesimentu estabilidade estabiliza estada estádiu Estadu Naklibur  Sira Estadus Unidus estante estañu estasiona estatál estatístika s. estátua estatueta estatutu estavel

(10)

estenógrafa estenografia estenógrafu esteriliza esterilizasaun esteriór  esternu estetoskópiu estilu estimula estimulante estímulu estofa estofadór  estofu estómagu estorsaun estra estrada estradu estraga estragu estranjeiru estraordinárias estratéjia estratéjiku estravagante estreia estremista estremizmu estremu estresante estrika estrofe estrondu estrutura estruturál estuda estudu etapa eternidade étika s. étiku adj. etíope Etiópia (rai-) étniku etu Eukaristia Europa (rai-) europeia europeu evanjellu evapora eventuál eventualmente evidénsia evolui evolusaun exarpa exelénsia exesaun exetu  prep. ezajera ezajeru ezaminandu ezatidaun ezatu ezekuta ezekutivu ezemplár  ezemplu ezerse ezérsitu ezgotadu ezije eziladu ezita ézitu ezmeralda ezmola

F

faak fábrika s. fabrika vt. fabrikante fafiruk fafo’at fafu’ik fafulu fahe fahi fahi-aman fahi-inan fahi-luhan fahi-mina fahi-oan fai fai-malu s. faixa fakar  faks faksaun faksímile faktu fakuldade fakultativu falabaratu falénsia fali falidu falla falsáriu falsu falta vi., s. faluk falun falur  fama família familiár  fanátiku fani fantástiku fanun farda fariña farmaséutiku farmásia faról farolín farrapu faru faru-liman fase fasil fasilidade fasilita fatál fatalidade fatia fatin fatór  fatudebañu fatuk fatuk-kuak fatu-makaku fatu-pár  fatura fauna favór  favoravel favorese favoritizmu favoritu faxista faxizmu faze febre federál federasaun feen fehuk fehuk-midar  feitiu fekit felizmente feltru femininu fenómenu fera feriadu férias ferik fermentu fermentu-rahun ferramenta fertil fertilidade fertiliza festa-na’in festivál feto feto-faluk feto-klosan feton feto-oan feto-raan Fevereiru(fulan-)

(11)

fexu-eklér  fiadór  fiambre fiar-laek fibra fibradevidru figu figura figuraun fihir  fiksaun filas. fila vti. filafali adv. filahikas filak filipina Filipinas (rai-) filipinu Fillu filma vt. filme s. filozofia filózofu filtru s. finál finansas finanseiru finansia fini finje Finlándia (rai-) finlandés finlandeza finta firaku fiskál fisur  fita fitun fiu s. fi’u vt. fivela fixa fixeiru fízika s., adj.f. fíziku flauta fláx fleksibilidade fleksivel flora floreanu Flores (rai-) florestál florista fó fo’at fó-bensa fó-empresta fó-entende fogaun fogete fó-han foho-leet fohorai foho-tutun foin-sa’e s. fokar  fokit foku fó-laran adj., s. fó-liman s. folin-aas folin-boot folin-laek folin-todan folklore folletu fó-malisan fó-mimu fó-neon adj., s. fones fonétiku fonte foos foradelei fore fore-mungu fore-tali forma formál formatu Formoza (rai-) fórmula s. formuláriu fornese fornu forru forsa fortaleza forte forum fose fosfatu fó-soku fó-susu fó-terus foti-an adj., s. foti-oin adj., s. foti-ulun adj., s. fotografa vt. fotografia fotógrafu fotokópia s. fotokopia vt. fotokopiadora foufoun frakeza fraku fraldas frambueza franja frankamente franku Fransa (rai-) fransés franseza fraternu fraze Frei frente fresku Fretilín freun froñas fronteira frota frustradu frustrasaun frustra fruteiru fuan fuan-tuku fuhuk fui vt. fu’i vi. fuik Fuiloro fukuk fulafulan fulan fulan-foun fulan-naroman fulan-sona fulan-tomak fulun fuma fumadór  funan funda fundamentál fundasaun fundus funíl funsaun funsionáriu funu funu-maluk furak furin furriél futar  futeból futu futu-kabun futu-manu futuru fuuk fuuk-dalis fuuk-mean adj. fuuk-mulatuk fuzivel

G

(12)

gaba gaiola gaita galaun galega galegu Galileia (rai-) Galiza (rai-) galolen gama (ikan-) gama s. gangrena gansu ganxu garajen garantia garatuja garfu gargón garnél garotu garridu gás gastrenterite gatillu gaveta gazolina gerrilleiru giadór 

Giné Foun (rai-) gitarra gixé glándula Gleno glória Goa (rai-) goés goeza gola golpedestadu golu goma gorjeta gosta gostu s. governadór  governu goza graduál grafia gráfiku grama gramátika s. grampeadór  grampu granada granitu grasa grasiozu gratidaun gratuitu grau grava gravasaun gravata gravura graxa grega gregu Grésia (rai-) grevista grilu gripe grua grupu guarda guardafatu guardakosta guardanapu guarda-tránzitu guarnisaun

H

haas haat habadak habai habalu habarani habaruk habee habeer  habeik habelak habele habelit habelu habesik habiit habit vt., s. haboko habokur  haboot habou habuan habuar  habubu habulak habun (lia-) haburas hada hada’et hadak hadame hadau hadedar  hadeer  hadele hadera-an adj., s. hadi’a hadiu vt. hadomi hadook hadulas hae hafahe hafera hafetu hafiar  hafila hafó hafoin hafoli hafoun hafuhu hafuik hafuku hafunan hafutar  hahaas hahaek hahalok hahán hahi’i hahirus hahoa hahoris hahú haka’as hakahik hakait hakanek hakarak vt. hakaran adj., s. hakat hakbesik hakdook hakdulas hakerek haketa vt. hakfetik hakfudik hakfu’ik hakiak hakiduk haki’ik hakilar  hakiuk haklaken hakle’u haklibur  hakloot hakmahan hakmatek hakmumu haknata hakne’ak hakohak hakoi hakole hakonu hakotu hakribit hakridak hakru’uk haksalak haksesudór  haksesuk haksi’ak

(13)

haksoit haksolok haktamak haktenik haktuir  hakur  halai halais halai-taru halakon halanu hala’o haleet halena halerik hale’u haleur  hali halibur  hali’is halimar  haliri vt. hali’ur  halo halonu’usá haloos haloot halo-tinan s. haluak haluha haluli hamaan hamahan hamamar  hamamuk hamanas hamara hamatak hamate hamatek hamaus hamea hameak hameer  hameik hameno hamenus hamerak hametak hametan hametin hamidar  hamihis hamiis hamlaha hamnasa hamoe hamolik hamonu hamoos hamoras hamore hamorin hamoris hamoruk hamosu hamout hamriik hamrook hamseru hamsuhu hamta’uk hamulak hamutin hamutuk han hana’i hananu hanaran hanaruk han-dadeer  handór  haneha hanek haneras haneruk han-fatin hanini han-kalan hanoin hanoin-hikas adj.,s. hanorin hanurak hanu’usá hapara haraan harabat harahun haraik harame hare haree-borus haree-hetan harekas harii hariku haro’at harohan haroma haroman haroo haruka hasa’e hasa’e-kopu s. hasahún hasai hasala hasalak hasan hasan-toos hasara hasarahun hasees hasemo hasolok hasoru hasubar  hasusar  hatadak hatais hatasak hatau hata’uk hatebes hateke hatene hatenu hatete hatete aat vt. hatete-aat s. hatetedór  hatoba hatomak hatoman hato’o hatoos hatuan Hatubuiliku hatudu hatudu-dalan s. Hatulia hatutan hatuur  ha’u ha’u-nia hean hebai hedan hedi he’e hei! hein hela heli hemu hemu-raan s. hena hena-ninin héndiplast Hera hesuk hetok hi’it hikar  vt. hikas adv. hili hili-vota hira hirik hirin hirus-kaek hirus-matan hitin hitunulu hoban hobur  hodi hois hoku homan hopu

(14)

hori horibainhira horikedas horiohin horisehik horok horon vt., s. horun hosi hosikedas hotu hotu-hotu hotutiha hudi hu’in hulan humur  hun hurun husi husikedas husu husu-empresta huu vi.

I

ibuibun ibun ibun-kabeer  ibun-kro’at ibun-midar  ibun-rahun ibun-toos ida ida-idak adj. idalaka (lia-) idealista idealizmu ideia identifikasaun idéntiku ideolojia idratu-karbonu ierarkia ifen ignisaun igualdade iha iis iis-kotu s. iis-laek ijiene ijiéniku ikan-gama ikan-liras ikan-matan ikan-ruin ikan-tolun íkone ikuikus ikun ikus ilegál ilejítimu Iliomar  illa ilójiku iluminasaun ilustradu imajen imajináriu iman imaturidade imediatamente imensu imi imi-nia imitasaun imobiliária s.,adj.f. imobiliáriu imorál imovel impaktu impar  impasiénsia impedidu imperadór  imperativu imperfeitu imperialista impériu impesoál implísitu importánsia impotente imprensa impresionante impresizu impresora impresu imprime improvavel improviza improvizadu impulsivu impureza imune imunizasaun inabitadu inadmisivel inan inan-boot inan-hakiak inan-ki’ik inan-sarani inan-susu inasaun inaugurasaun indefinidu indelikadeza indeskritivel indestrutivel indeterminadu Índia (rai-) indiana indianu indíjena indika indikativu indiretu indiskretu indiskrisaun indispensavel indispostu individuál individualista individualizmu indivíduu indixiplina indixiplinadu Indonézia n. indonézia adj.,n. indonéziu indonezizmu indú indústria industrializadu inéditu inesperiénsia inevitavel inezatu infánsia infantíl infartu infernu infiltra infiltrasaun infinitivu inflamadu inflamavel inflasaun inflavel infleksivel informa informál informasaun informátika informatiza infraestrutura infundadu Inglaterra (rai-) inglés ingleza ingratidaun inibidu inimigu inisiais s. inisiativa injénuu injesaun injúria s. injustisa injustu inkapás inkilinu inklinasaun inkluzivu

(15)

inkomoda vt. inkómodu inkomparavel inkompeténsia inkompletu inkonstitusionál inkontestavel inkonxiente inkorrijivel inkorruptibilidade inkorruptivel inkultu inofensivu inoportunu inosénsia inovasaun insatisfasaun insatisfatóriu insatisfeitu inseguransa inséndiu insensatu insentivu inserteza insetu insignifikante insinseridade insinuasaun insiste inskreve insólitu insónia inspesiona inspira inspirasaun instabilidade instantáneu instavel instintivu instrumentu insubordinadu insulina insultu s. intaktu integrál integrasaun integrasionizmu integra vt. integrista intelektu intelijénsia intensaun intensionál intensu interesa vt. interesadu interiór  internadu internatu internét interpreta vti. intérprete s. interroga interrogatóriu interrompe interruptór  intervalu intimidasaun intoleránsia intriga introdusaun intruzu inus inus-kuak inus-metin inválidu invazaun invensaun inventór  invernu inversu investiga investigasaun invizivel invokasaun involuntáriu iodu ipersensivel ipókrita ipokrizia ipoteka ipotétiku ipóteze Irake (rai-) irakiana irakianu Iraun (rai-) iraniana iranianu Irlanda (rai-) irlandés irlandeza irmán iróniku irrefutavel irrelevante irresponsabilidade irrezistivel isin isin-balun isin-di’ak isin-lais isin-malirin isin-metak isin-molik isin-rua isin-tanan iskeiru isterektomia istériku istória istoriadór  istória-kuadriñus istóriku istori vi. ita Itália (rai-) italiana italianu ita-nia itineráriu izentu izlámiku izlandés izlandeza Izlándia (rai-) Izlaun izoladu izola vt. Izraél (rai-) izraelita

J

Jakarta Jaku (rai-) Jamaika (rai-)  jamaikana  jamaikanu  jambata Janeiru (fulan-)  jantár  Japaun (rai-)  japonés  japoneza  jardín  jardineiru  jarra Java (rai-)  javanés  javaneza  jeitu  jejún  jelu  jenerál  jeneraliza  jéneru  jenétiku  jéniu  jentiu  jenuinu  jeografia  jeolojia  jeometria  jeradór   jerasaun  jerente  jerikán Jeruzalein  jestu  jigante  jin  jinástika  jinekolojista  jipe  jirafa

(16)

 jís  joalleiru  jogadór   jogu  jókei  jordana Jordánia (rai-)  jordanu  jornál  judeu  judu  jugoslava Jugoslávia (rai-)  jugoslavu  juis  julga  julgamentu  junta Juñu (fulan-)  jura  juradu  juramentu  jurus  justifika  justisa  juveníl

K

ka konj. ka’an-fuan ka’an s. kaan vti. kaba kabaas kabala kabeen kabelak kabelak-estrika kabelereira kaben-na’in kabide kabine kabograma kabresi kabu kabuar  kabubun kabuk kabun kabun-dulas kabun-laran kabun-teek kabura Kabuverde (rai-) kabuverdiana kabuverdianu kadadak kadastru kadavés kadeadu kadeia kadeira-roda kadeli kaderneta kadesan kadiuk kadoo kaduak kadunan kaebauk kaer  kafé kafé-hun kafeikultura kafé-musan kafé-soos kafeteira kafeziñu kafu’ak kafunan kaha kahur  kaidani kaikoli kail kail-ikan s. kail-isin kail-talin kain kairui (lia-) ka’it vt. kaixa kaixaforte kaixa-korreiu kaixa-rejistadora kaixaun kaixeiru kaixote kajú kaka kakae kaka-fukun kakaluk kaka-talin kakatua kakau kakehe kakeu kakí kakorak kakorok kakorok-boka kakorok-fukun kakorok-maran kakorok-moras kakorok-talin kaktu kakuluk kakun kakutak kakuuk kakuun kala adv. kalabousu kaladi kalakalan kalamidade kalan kalan-kalan kalaun kaldeira kaldeirada kaldu kalén kalenan kale’uk kaligrafia kalili kalix kalkuladora kalkula vt. kalkulista kálkulu s. kalmante kalma s.,adj. kalohan kaloria kalsa kalsaun kalúnia kalu s. kama kámara kamarada kamarua kamat kambate Kamberra kambista kámbiu Kamboja (rai-) kambojana kambojanu kamedar  kameli kamelu kamiaun kamii kamiñudeferru kamiza kamiziña kamomila kampaíña kampaña kampara kampu kampun kamria kamuda kamudi kamuflajen kana Kanadá (rai-) kanadiana kanadianu kanál kanalizadór  káñamu

(17)

kanapé kanáriu (manu-) kandelabru kandidata vt., adj.f. kandidatu kandidatura kanek kaneka kanek-folok kaneta kánfora kanipa kanivete kankun kanoniza kanonizasaun kanosiana kanta kantiga kántiku kantór  kantora kantu kanu kanuru kaos kaótiku kapa kapás kapasete kapatás kapa vt. kapitál kapitalizmu kapitaun kapítulu kapota kápsula kapuxu karabina karak karak-teen karaluni karamelu karan karat karater  karaterístika s. karau karau-baka karau-inan karau-oan karau-timur  karburadór  karburante kardeál s. kardinál adj. karea kareka karga kargu kari karik karikatura karíl karimbu s. kariñu karizmátiku Karnavál karón karpinteiru karreira karreta karríl karriñu karru karruajen karta karta-kondusaun kartás kartaun karteira karteiru kartuxu karu karudu karuk karuut Kasa kasa s., vt. kasadór  kasarapu kasarola kasete kasian kaskadu kaspa kastaña kastelu kastete kastidade kastigu kasu kasuada katak katalaun katálogu Kataluña (rai-) katana katar  katástrofe kátedra katedrál kategoria katekista katerik katóliku katolisizmu katuas katuma kauá Kaualima kausaun ka’ut kautela kauza kavalaria kavaleiru kavalete kavalleiru kawaimina (lia-) kaximbu kazadebañu kazaku kazu kazula kbiit kebranozes keda kedas kedo ke’e kehe keiju kela kelak kelen Kelikai kemak (lia-) Kénia (rai-) keniana kenianu kepena kerela kerelante kermese kerozene kesak kesar  kesi kesi-ibun s. kestaun kestionáriu keta ketahalobé kiak kiar  kibukibu kidan kidun kidun-tahan ki’ik ki’ikoan kikir  vi. kikit kilat kilat-musan kilat-rahun kili kilograma kilómetru kímika s. kímiku kinikini kinina kininu kinta kintál kinur  Kisar (rai-) kiuk klamar 

(18)

klandestinu klaran klarek klarinete klaru klase klasifika klasifikasaun klásiku kláuzula klave kle’an klees kleet klekat klérigu klerikál kleru kle’uk kle’un kleur  kliak kliente kliir  klima klínika s. klíniku klipe kloor  kloot klosan klube kluni klusin kmaan knaban knananuk knanoik knoruk knosen knotak knotak-moras knua knuan knuuk ko’a ko’alia kobaia kobarde kobertór  kobra vt. kodeína koellu koeziste kofre kohe kohu koi Koímbra koinside koir  koitadu kokaína kokeluxe koko kokoreek kokoteek kola kolaborasaun kolaborasionista kolan kolar  kole kolega koléjiu kolen kólera kolesaun koleta kolete koloka Kolómbia (rai-) kolombiana kolombianu kolónia koloniál kolonializmu kolonizasaun kolonu kolu kolxa Kom komandante komandu komarka kombate kombina komboiu komédia komediante komemora komemorasaun komenta komentáriu komersializadu komersiante kómiku komisáriu komisaun komité kómoda s. kómodu Komoro (Mota-) kompaixaun kompañia komparativu komparavel kompatibilidade kompete kompleksu kompletu komplika komplikadu komplikasaun kompoin kompostu kompota komprende komprensaun komprimidu kompromisu komputadór  komún komuñaun komunga komunidade komunika komunikasaun komunista komunizmu kona kona-ba koñake konde kondena kondenadu kondisaun kondisionál kondolénsias kondús kondusaun kondutór  koñese koñesimentu konferénsia konferénsia-imprensa konfesa konfesionáriu konfesór  konfiansa konfirma konforme konfortu konfunde konfuzaun konfuzu kongregasaun kongresu konjela konjeladu konjestaun konjestionadu konjunsaun konkista konklui konkluzaun konkorda konkretu konkursu konlisensa konsagradu konsagrasaun konsege Konseisaun konseitu konsekuénsia konselleiru konsellu konselludegerra konsentra konsentradu konsentrasaun konsertu konserva konservadór 

(19)

konservasaun konsesaun konsesionáriu konsidera konsiderasaun konsideravel konsoante konspiradór  konspirasaun konstante konstitui konstituisaun konstitusionál konstrui konstrusaun konstrutór  Konsuada konsul konsuladu konsulta konsultór  konsultóriu konsume vt. konsumidór  konsumizmu konsumu s. konta s., vt. kontabilidade kontabilista kontadór  kontajiozu kontakilómetru kontakta vt. kontaktu s. kontamina kontaminasaun kontein kontemplasaun kontemplativu kontemporáneu kontente konterráneu kontestu konteúdu kontinénsia kontinente kontinua vi. kontra kontrabandista kontrabandu kontradís kontradisaun kontraprodusente kontrasta vt. kontraste s. kontratu kontratu-na’in kontribui kontribuisaun kontrola vt. kontrole s. kontrovérsia s. kontroversu kontu konu konvalexensa konveniente konvense konventu konversa konversaun konverte konvertidu konvida konvidadu konviksaun konvinsente konvite konxiensaliza konxiénsia konxiensiozu konxiente koopera kooperasaun kooperativa s. kópia s. kopia vt. kopirraite kopu kór  kora vt. kore koreana koreanu Koreia (rai-) kore-metan kór-kafé korkundu koroa koronél korporál korpu Korpudedeus korredór  korreia korreiu korrente s. korresaun korresponde korrespondénsia korrespondente korretu korrimaun korrompe kór-roza korrupsaun korruptu kór-saburaka korte kortés kortezaun kortina koru kosar  kosok Kostarrika (rai-) kostarrikeñu kosteleta kostumadu kostura kota koto kotu kotuk kotuk-ruin ko’us kouve-Bruxelas Koweit (rai-) koweitiana koweitianu koziñeira kozmétiku kraik kraviñu kreda kredibilidade kréditu krekas kreme kria kriada kriadór  kriadu kriasaun Kribas krime kriminál adj. kriminalidade kriminozu s. krioulu kristál kristaun kristianizmu Kristu kritériu kritika vt. krítiku krize Kroásia (rai-) kro’at kroata kronómetru kruél krueldade krús krusifikasaun krusifiksu krusta krutuk kruzeiru kuadradu kuadru kuadru-anúnsiu kuadru-metan kuak kualidade kualifika kualifikadu kualifikasaun kualkér  kuana kuandu

(20)

kuantia kuantidade kuarentena kuarezma kuarta kuartél kuartél-jenerál kuartu kuaze Kuba (rai-) kubana kubanu kubu kuda s. kuda-aman kuda-freun kuda-inan kudaku kuda-luhan kuda-talin kuda vt. kude’i vt. kude’ik adj. kudik kuekas kuidadu kuidadu-laek kuit kukulai kukun kukur  kulan kulapur  kulit kulpa kulpabilidade kulpadu kultiva kulu-naka kulu-tunu kumbili kúmplise kumu kuna kuñada kunir  kunus Kupan kupaun kura kurakuran kuran kuriozidade kursa vt. kursu kurte kuru kurut kusa kusan kusi kusta kutun ku’u

L

laan labadain labadain-uma labarak labarik labarik-feto

labele adj., konj.

laboratóriu labu laburas labuta ladaíña ladak ladi’ak ladukur  ladún lae la’en laeskola lafaek lafaek rai-maran lafatik lafolin Laga lahakmatek adj. lahalimar  adj. lahan lahein adj. lahodi  prep. lahó  prep. laho s. lai adv. laiha  prep. lailais lais lajeitu laka s. lakalei (lia-) lakar  s. lakar  vi. lakat lakataru lakateu lakat-ruin lakauk lakeru lakleur  Laklubar  lakohi

lakole adj., adv.

lakon lakonformista lakonformizmu lakon-neonadj.,s. lakontente laku lala’ek lailais adv. lala’ok lalar  s. lalar  vt. lalatak lalatik lalatik-rai lalehan Laleia lalenok laletek lali’an lalika lalisuk laloi laloos laloran lamas lambe lametin lámina lámpada lan lanten lanu lanuk la’o laoras lapis lapizeira laran laran-aat laran-di’ak laran-fo’er  laran-haksolok laran-kmanek laran-kraik laran-lametin laran-luak laran-makerek laran-manas laran-metin laran-mutin laran-nurak laran-solok laran-taridu laran-todan lasala adj., adv.

lasan

laselu adj., adv.

laserve adj. lasu lasu-laho lasusar  lata s. lata-lixu

lata’uk adj., adv.

latebes latín s. latoman adj. latoos Lautein lavatóriu leaun lebo lee

(21)

lees leet lega legadu legál legaliza lei Lei (rai-) leigu leilaun leitór  leitura lejenda lejítimu leka s. lekar  lekirauk léksiku lelan lelir  lembransa lemo-rai adj., s. lena lenan leno vt. lensól lente lentilla lenuk leok lepra (moras-) leprozu lerek leste lesun Letefoho leten letra le’u vt. le’uk adj. le’un s. lia lia-ain lia-beik lia-bosok lia-foun lia-gregu lia-hatán lia-husu lia-kotun lia-latín lian lian-laek lia-portugés lia-tatoli lia-tetun libanés libaneza Líbanu (rai-) libera liberasaun liberdade liberta libertasaun Líbia (rai-) líbia líbiu libra lider  lidin lidun liga vti. ligadu ligadura ligasaun lihun liis liki Likisá likór  lilimetan lilin lilin-oan lilu lima limafuan limafuan-boot liman liman-borus liman-fuan liman-humur  liman-kukun liman-mean liman-raan liman-tanen limita vt. limite s. limonada limpaparabriza limpeza liña linguajen linguista linguístika s. linguístiku lipa Lirar (rai-) lisak lisensa lisensiadu lisensiatura liseu lista lita literál literalmente literáriu literatura litik litru liturjia litúrjiku liu liubá liuhosi  prep. liukedas liuliu liurai liurai-feto liurai-oan liután liutiha livraria livre adj. livreiru livriñu livru livru-xeke lixeiru lixu Loes (Mota-) lohi loiru loja loja-na’in lójika s. lójiku adj. lojista lokál loke loko loko-an adj., s. loko an vref . loku lokutór  lolein (lia-) lolon loloos lolo s. lolo vt. lolur  Lomblen (rai-) lona Londres longar  look vt. loos loraik loresaa lori lori-lia adj., s. loro loro-kraik loroloron loro-matan loromonu loron loro-naroman loron-boot loron-kaben loron-kinta loron-kuarta loron-sábadu Lospalos losu lotaria lotuk lousa louvór  lovaia (lia-) luademél luak

(22)

luan lubrifikante lubuk adj. lubuk s. lubun luflafu luhan Luka lukru lula lulik-na’in lulun lumut lupa lurón luta lutu luun luvas luxemburgés Luxemburgu (rai-) luxu luxuozu luzifika luzizmu luzofilia luzófilu luzofobia luzófobu luzófobu luzofonia

M

maas vi. Madagaskar (rai-) madre madureza maduru maestru máfia magnétiku mahar  mahein mahon mahon-been mai maibé main main-kolu maioria mais Maiu (fulan-) maizumenus majia májiku mak maka’as makaense makaku makalero (lia-) makasae Makasár  Makau (rai-) makdadi makerek makikit makilla makillajen mákina mákina-suku mákina tesi-du’ut maksoik maksorin makteris mala malabarista malae-metan malahuk malaikat malaiu malandru malária Malázia (rai-) maláziu maldozu maledukadu malentendidu malgaxe Maliana maliboo malirin malisan malkriadu Malta (rai-) malte maltés malteza malu maluk Maluku (rai-) malus mama mamá mamain mamar  mambae (lia-) mamíferu mamiik mamuk mamut maña manabe manamanas manán manas mandamentu manduku mane mane-aman mane-faluk mane-foun maneira manek manekín mane-klosan mane-oan mangame mangoña manifestante manifestasaun manikómiu maninga manivela manko manobra mañozu manta manteiga mantein manu manu-ain manu-aman Manufahi manu-fuik manu-inan manu-knuuk manu-liin manu-oan manu-rade manuskritu manu-talin manu-tolun mapa maran maravilla maravillozu marfín margarina mariña mariñeiru maripoza marka markadór  marksista marmela mármore maromak Maromak marrokina marrokinu Marrokus (rai-) martelu martir  masajen masakre masán masin masin-midar  maskavu maski masonik massín konj. matabixu matadalan matadouru

matak adj., adv.

matak s.

(23)

matan-aas matan-been matan-delek matan-fukun matan-kiduk matan-kulit matan-moos matan-teen mate matebian Matebian (Foho-) mate-hamlaha matemátika s. maten matéria materiál materialista materializmu maternidade matís matríkula matrís matroos Maubara maubeik maubere Maubisi mauhuu maun maun-alin maupagadór  maus maxibombu meak mean me’ar  meda medalla média medievál médiku medíokre medisina medita meditasaun Mediterráneu (Tasi-) mee meer  mehi meianoite meias meik meiu meiudia meiutermu mekániku mekanizmu melodia melok! membru memorandu memória Mena (Mota-) menina Menina menon menopauza mensajeiru mensaun menstruasaun menus merak merenda merese merik merin méritu merkadorias mesak mestisu mestra mestre mestre-serimónias meta metak metál metan mete meti metin meti-ulun métodu metralladora metru Méxiku (rai-) mexikana mexikanu meza meziña mézmuke midar  mídia midiki (lia-) migrasaun mihis mii mii-moras miis mikróbiu mikrofone mikro-ónibus mikroskópiu milagre milagrozu milionáriu milísia milisianu militante militár  millaun mimadu mimu mina mina-fahi mina-morin mina-rai minas mina-sarani minerál mínimu ministériu ministru minúskula minutu mirai misa misál misaun misionáriu misteriozu mistériu mitra Moa (rai-) mobília s. moda modelu moderadu modernu modéstia modestu modo modok modo-tahan modu moe moedór  moe-laek mohu moíñu mola moldura molik mollu molok momentu momoos monarkia monetáriu mongól Mongólia (rai-) monje monok monopóliu monótonu monseñór  Monseñór  monu monumentu moos morál morangu moras-fulan mordasa more morfina morin moris-hikas moris-mai morteen moruk adj.

(24)

morun s. mós mosambikana mosambikanu Mosambike (rai-) moskiteiru mostarda mosteiru mostra mosu vi. mota mota-ain mota-ninin motél moti vi. motik adj. motín motivu motok motorizada motosikleta mouru mout movimentu muda mukit mula mulatuk multa multíplika mundiál mungu munisaun munisipál munisípiu munuk murak adj. murak s. murak-mean murmura murón musan múskulu musulmanu muta vi. mutan s. mutin mutisala muzeu muzikál múzika s. múziku

N

naan na’an na’an-been na’an-fahi na’an-karau na’an-manu nabee vi. nabeen adj. nabilan nabir  nafatin naftalina nafunan naha vt. nahan s. nahe nahi nahisik nahisi na’i na’i-feto na’in na’in-rua nakali nakar  nakaras nakbelak nakbisik nakdedar  nakdoko nakfahe nakfakar  nakfekit nakfera vi. nakferak adj. nakfila nakfu’a nakfunan naklekar  naklenan nakle’uk nakloke naklosu naknahe nakonu nakrahu vi. nakrahuk adj. nakraik naksala vi. naksalak adj. naksobu nakukun nalihu nalin namanas namdoras namkari namkore namkurut namlaik namlele nanál nanarak nanarak-oan nani nanis nanu’u na’ok na’ok-teen naran naran-fo’er  naran-ki’ik naran-ruak naresin naroman s. naroma vi. naruk nasaun Nasaun Naklibur  Sira nasionál nasionalizmu Nasoins Unidas nata Natál natalidade natar  natar-na’in nati natoon naturál naturalmente natutun naueti (lia-) naunau navál Nazaré ne’e ne’ebé neen nega negativu neglijénsia s. neglijensia vt. negoseia negosiante negósiu nehan nehan-kulit nehek neineik nein konj. neon neon-halai neon-kari neon-kmaan neon-lais neon-moris neon-sala neozelandés neozelandeza Nepál (rai-) nepalés nervozu nervozudór  nervu nesesáriu nesesidade nesun netik neurótiku neuroze neutrál neutralidade neutru

(25)

neve nia nian nihi Nijéria (rai-) nijeriana nijerianu Nikarágua (rai-) nikaraguense nikel ninia ninin niran nisik Nítibe nivel nó vok. nobre noi noiva nomeadamente nona nono nordeste nori norma normál normalidade norte Noruega (rai-) noruegés noruegeza norueste nota Novaiorke novela Novembru (fulan-) novidade novisu nuka núkleu númeru nune’e nunun nurak nusa nutrisaun nutritivu nuu nuu-been nuu-funit nuu-koir  nu’usá?

O

oan oan-fatin oan-kaduak oan-kiak oan-kosok oan-mane oan-sarani obediénsia obediente objetu obra obrigadiñu obseka obsekadu observa observasaun obsesaun obstetra odamatan odan odi ódiu oe Oekusi (rai-) Oesilu ofende ofensa ofensivu oferta ofisiál ofisina ohin oho oho-na’in oin oin-bubu oin-di’ak oin-halai oin-hanesan oin-kamutis oin-kraik oin-merik oin-midar  oin-naburut oin-na’in oin-namkurut oin-oin oinsá oioin okaziaun okos oksijéniu ókulu ókulu-metan okupa okupasaun Olanda (rai-) olandés olandeza olat (rai-) olimpíadas olímpiku olofote Ombai (rai-) omeleta omisaun omite ona Onduras (rai-) ondureña ondureñu ó-nia onra ópera s. operadór  operasaun opera vt. opiniaun oportunidade oportunista oportunizmu oportunu opostu opozisaun opresaun opresivu opresór  oprime opsaun oradór  orál oraoras oráriu oras orasaun orasida orden ordenadu ordináriu orfanatu organiza organizadór  organizasaun organizmu órgaun orgullu orientadór  orientál orientasaun orijen orijinál orizonte orkestra orkídea ormona orrivel orrór  orsamentu ortelaun ortodoksu osan osan-funan osan-kole osan-mutin osan-rahun osan-troka Oseánia (rai-) oseanu ospedeira

(26)

ospitál óstia otimista outonu Outubru (fulan-) ováriu

P

padraun pai painxón país paizajen pájina pakistanés pakistaneza Pakistaun (rai-) pakote Palestina (rai-) palestina palestinu palestra palitu pallasu Panamá (rai-) panamense Pantar (rai-) Pante-Makasár  papa papél papél ijiéniku Papua-Giné Foun pár  parabéns parada paradeiru parágrafu Paraguai (rai-) paraguaia paraguaiu paraízu parakedista para parede parénteze parese París parke parlamentu parókia pároku parseiru parseria parte parteira partida partidu partikulár  partikulares partisipa partisipante partisipasaun partu pás Pásabe pasadeira pasadu pasajeiru pasajen pasaporte pasatempu pasa vt. paseiu pasiar  pasiénsia pasiente Pasífiku(Tasi-Boot) pasivu Páskua pasta pasta-nehan pasteleiru pastorál pasu patamár  pateka patente pátiu patraun patrimóniu patriótiku patronu patrosina patrosinadór  patrosíniu patrulla patu paun paun-fuan paun-kulit paunziñu pauza peaun pebexís pedál pedasuk pedidu peixeiru pekadu pelikanu (manu-) pelotaun pelumenus pena penalidade peneira penetra península penisilina peniténsia penitente peñór  pensaun pensionista pensu pensu-rápidu penteadu penúltimu pepinu pera perdaun perdidu perdua peregrinasaun peregrinu perfeisaun perfeitu perfíl pergunta perigozu períodu perísia peritu perjúriu permanente permisaun permisivel pérola persege persegisaun persentajen persiana persistente personalidade perspetiva persuade pertense pertinente Peru (rai-) peruana peruanu peruka perversaun pervertidu pesa pésegu pesimista pesimizmu peska peskadór  peskiza peskizadór  pesoál peste pestisida petisaun petróleu pezadelu pézames pia pianista pia-sarani pijama pikenike pilla pilotu pimenta pinsa pintór 

(27)

pintura pionés pires piska piska-matan pistola pivete pixina plaka planaltu planeia planta plástiku plebixitu plurál pneu pobreza podér  poeta poezia pois polaka polaku polémika s. polémiku poliomielite polísia polísia-feto polisiamentu polítika s. polítiku Polónia (rai-) poluisaun pombu ponta pontaria ponte ponte-kais pontu pontuasaun pontudepartida pontu-rua populár  populasaun porakazu porezemplu porkaria pormenór  pornografia portabagajen portada portaluvas portaria portatil portatoalla portavós porteiru Portu portu Portugál (rai-) portugés portugeza posibilidade posteriór  postu postulante postu-polísia posu potalku potensiál pouku pouzada pozgraduadu pozitivu praia prasa prateleira pratika vt. prátika s., adj.f. pratikante prátiku pratu prazér  preavizu predisaun predominante prefere prefiksu pregasaun pregu prekoniza prekonseitu preliminár  prémiu prenda s. prende vt. prensa s. prenxe vt. preokupa preokupante preokupasaun prepara preparasaun prepozisaun presaun presiza vt. presta presizu adj. prestíjiu presu pretende pretestu prevee prevene prezensa prezente prezidente primáriu prima s. primeiru primu prinsipál prinsípiu prioridade privadu priviléjiu prizaun problema produsaun produtu profesór  profesora profisaun profisionál programa progresu projetu promesa promete promove pronome prontu prontu-sokorru pronúnsia propoin proposta propriedade proprietáriu própriu prosesu prostituta proteína proteje protesaun protesta protestante protestu prova provavel proveitu provérbiu provínsia provoka publika vt. públiku publisidade pudín puñu puxadór 

R

raan raan-fakar  raan-kahur  raan-kroek raan-mutin rabaraba rabat-rai rabat rabeka rabiska rade radiadór  rádiu raga

(28)

rahuk rahun-aat rahun-di’ak rahun rai s. rai vt. rai-abu rai-fatin rai-fuik rai-hali’is rai hamutuk rai-henek rai-hirus s. rai-kabelak rai-kalan rai-kalohan rai-ketak raiklaran rai-kle’an rai-kotun rai-kuna s. rai-lakan rai-laran rai-lolon rai-malirin rai-manas rai-maran rai-monu rai-mutin rain rai-nabeen rai-na’in rai-nakaras rai-nakukun rai-naroma rai-ninin rai-oan rai-rahun raiseluk rai-tarutu rai-tetuk rai-udan raiu-xís rama rama-inan rama-isin ramata rame adj. Ramelau (Foho-) rame-rame rápidu rapoza raru rasa rasik raskuñu rate raun razaun reaje reál realidade realista reasaun rebela rebelde rebeliaun rebenta reboka reboku rebusadu redatór  rede redús reen-toos refein refeisaun referendu referénsia reflesaun reforma reformadu refreska refujiadu rega regadór  regra régua regulár  re’i vt. re’in s. reinu rejeita rejiaun rejime rejionál rejista rejistu rekarga rekerente rekerimentu reklama reklamasaun rekomenda rekomendasaun rekomendavel rekoñese rekonsiliasaun rekreia rekreiu rekruta rekrutamentu rekursu relasaun relativu relatóriu relaxa relaxadu relijiaun relijiozu relójiu remédiu remetente Remexiu renda rende an rendisaun rentavel renunsia vt. reparasaun repartisaun repasa vt. repete repetisaun repollu reportajen reporter  reprezenta reprezentante repúblika reputasaun reseita resenseamentu resente resibu resik resikliu resin resipiente respeita respeitavel respeitozu respeitu responsabilidade responsabiliza responsavel resposta restaurante restu retiru retratu retrovizór  reuniaun revee revelasaun reverendísimu revista revolta revolusaun revolver  reza rezduxaun rezerva rezervadu rezidente reziste rezisténsia rezolve rezultadu rezumu s. rian riba vt. ridíkulu rihun riin rikeza riku adj. rikusoin risku ritan ró roda rohan-laek rohan ró-kidun rolu

(29)

Roma Roman (rai-) romanse romana romanu Roménia (rai-) romena romenu rona ronda ropa adj. ró-riin rota ró-tasi Rote (rai-) roupa roza rua Ruanda (rai-) ruandés ruandeza ruanulu ruin ruina ruma rupia rusa adj.,f. rusa s. Rúsia (rai-) rusu ruu

S

sá saan sábadu sabaun sabotajen sabraut saburaka sadere sadi’a sadik sa’e sagradu sai saia saida  pron. saiote sakramentu sakrifísiu sakristia saku sakunar  sala s. sala s. salada sala-jantár  sala-laek sala-na’in saláriu salasala salaun salenda salezianu salmu salsa salurik salvadoreña salvadoreñu sama samatuku samea samodo sanak s. sanametan sanan sanduixe sani vt. santa s. santan santa santidade santu sanulu sapateiru sapatu sapatu-fatin sarani sardiña sarjentu saruntu sasán sasin sasirin sasoro sasuit satán adv. satisfás satisfeitu saugati saun Savu (rai-) se conj. sedé sedok sedu see sees segredu segunda s. segundu seguransa seguru sei seidauk sekretária sekretáriu sekretu seksaun seksu seksuál sékulu sela selae Selebes (rai-) selebrasaun selu vt. seluk selus seluseluk semana seminarista semináriu semitériu semo sempre Senegál (rai-) senegalés senegaleza sé-nia señór  señora sensibilidade sensivel sensu sente sentidu sentimentál sentimentu sentímetru sentina sentrál sentru serbí serbisu serbisudór  sereja seren série serimónia sériu sertidaun serve serveja serventa servente Sérvia (rai-) sérvia servisu sérviu sesarfogu sesaun sesta sestu Setembru (fulan-) sia num. sirasi’ak sianulu sidadania sidi siénsia

(30)

sientífiku sientista sigarra sigarru signifika signifikadu sihi si’ik siin siklone siklu sikun sílaba silénsiu silu símbolu simentu simpatia simpátiku simpatiza simpatizante simples simu sin sinál sindikalista sindikalizmu sindikatu sinema Singapura (rai-) síniku sinizmu sinseridade sintoma sintu sinu sipu sira sira-nia Síria (rai-) síria síriu sirku sírkulu sirkunfleksu sirkunstánsia sirurjia sirurjiaun sirze sisi sisidór  sistema sita sitasaun situasaun sivíl sivilizasaun soallu sobre sobrepelís sobrevive sobrevivénsia sobrevivente sobriña sobriñu sobu soe soe-hela vt. sofre soi vt. so’i vt.(= merese) soin soja soku solda soldadu soletra solidariedade solidáriu solok Solor (rai-) solur  solusaun sombrelu sombriña son sona sondajen soo soos sopa soran sori sorin soro sorte soru sorun sorvete sosa sosiál sosialista sosializmu sosiedade sotake suar  subar  subdezenvolvidu subjetivu subkontrata subkontratante subkonxiénsia subkonxiente subliña sublokatáriu submarinu suborna subornu subsídiu substánsia substitui substitutu subúrbiu sudeste sudi sudueste sueka sueku Suésia (rai-) sufiksu suhuk sui Suisa (rai-) suisa suisu suisídiu sujeitu sujere sujestaun sukaer  sukat suku s. suku vt. súl sula suli suntu sunu supera superfísie superiór  superiora supermerkadu superstisaun supervisór  superviziona supoin sura surat surat-tahan surik s. surpreza suru susar  susede susesu suspeita susu susubeen susuk susun suut

T

tabaku tabela tabelen tada vt. tadan s. ta’es tafui tahan s. tahan vi. tahu tailandés tailandeza Tailándia (rai-) tais taka

(31)

taksi talas talentu tali tali-hun talin tali-oan tama tamañu tambór  tamis tampaun tampaun-tilun tamun tan tanan tanbasá tane tanen tanis tanis-teen tanke tansá tansaida tantu tapete tara tarak tarde tarefa taru tarutu tasak tasi tasi-balun tasi-boot tasi-feto tasi-ibun tasi-mane tasi-nakonu tasi-tun tata tátika s. tatoli tatuajen tau ta’uk ta’uk-teen taxa taxu teatru tebe tebe-bola tebes tebetebes tee teen tee-oan tee-raan tee-toos te’in teki tekitekir  tekla tekladu téknika s. adj.f. tékniku teknolojia tela telefona telefone telefonema telejornál telekomandu teleskópiu telespektadór  televizaun televizór  tella tema temperamentu temperatura temperus templu tempu tenda tendénsia tene tenente tenis tenke tensaun tenta teolojia teolójiku teoria terapia teri terik adj. terik vt. terilene termómetru termu s. territóriu terrorista terrorizmu tersa terseiru tersu terus tesi testamentu testemuña testemuñu testu tetak tetu tetun tetun-Dili teze tian tiba tibetana tibetanu Tibete (rai-) tifu tigre tiha vt. tiha mark. tiha-na’in ti’i tíl tilun tilun-diuk tilun-teen timir  timis Timór (rai-) timór  adj. Timór Loromonu timoroan adj. Timoroan s. timur  adj. tinan tinan-tinan tinta tintu tinturaria tintureiru típiku tipu tiran tiras tiru Titia títulu tiun toalla to’an toba toba-dukur  todan tohar  tohu toka Tókiu tokodede (lia-) tokon tolan toldu toleránsia tolok tolun tolunulu tomada tomak toman tomate tonél tonka to’o to’ok adv. toos to’os to’os-na’in tora torneira torrada torre torrezmu torsida

(32)

tortura totál toukadebañu toukadór  tousiñu traballista tradisaun tradisionál tradús tradusaun tradutór  traidór  traisaun traisueiru trajédia tranka trankuilu transforma transparente transplante transporte tranzistór  tranzmigrante tranzmigrasaun trasa trata tratadu trauma travaun trégua treina treinadór  treinu trexu triángulu tribuna tribunál tributa tributavel trikota tripulasaun triste tristeza troka troku trombeta trombone tropa tropikál trosa truke tua tuaka tua-mutin tua-nasun tua-siin tua-uvas tuba vt. tuba rai v. tubaraun tuberkuloze tubérkulu tubu tubun tuda tudik tudik-tahan tufaun tuir  tuirbá tuirmai tuituir  tukir  tuku tula tulun tun tuna Tunízia (rai-) tunizina tunizinu tun-sa’e turíbulu Turiskai turista turizmu turka Turkia (rai-) turku turnu turu turun tusan tutan tutu tutun tutur  tuu tuur  tuur-fatin

U

ualu udan udan-rahun udan-turun Uganda (rai-) ugandés ugandeza uhar  uit Ukránia (rai-) ukraniana ukranianu ukun ukun-fuan ular  úlsera ultrapasa uluk uluklai ulukliu uluknain uluknanain ulun ulun-aat ulun-boot ulun-fatuk ulun-halai ulun-molik ulun-ruin ulun-toos uma uma-han uma-kain uma-laran uma-lulik uma-moras uma-na’in umanidade umanu umorizmu umpa unar  úngara úngaru Ungria (rai-) uniaun unidade unidu unifika unifikasaun uniforme unilaterál universál universidade universitáriu universu urániu urbanu urjénsia urjente ursiñu ursu util utilidade utiliza utu utu-tolun uut uvas uza uzu

V

vadiu vagaun

Referências

Documentos relacionados

A informação fornecida neste documento contêm descrições gerais e/ou características técnicas do desempenho dos produtos contidos neste documento.. Este documento não pretende e

M.C.O.B.V. Encontrando-se negociados em mais do que um mercado, o valor a considerar na avaliação dos instrumentos financeiros reflecte o preço praticado no

A gente lia, lia bastante os roteiros que a gente tinha pra fazer os encontros, a própria leitura da bíblia para preparar os encontros, poesia a gente lia, a gente tinha

• SBC (Safe Brake Control / Sistema seguro de controle do freio conforme EN 61800-5-2) A função SBC comuta de forma segura o freio conectado para o estado sem cor- rente através

Para a realização desta pesquisa, foram aplicados três tipos de questionários aos docentes, aos acadêmicos do curso Superior de Tecnologia em Gastronomia e, também, aos alunos

corrupção baseadas no neo-institucionalismo econômico se centram na busca de reformas nas instituições, já que as falhas destas são as principais causas para este

cirrose, mostrou que os pacientes com disfunção hepática mais grave apresentaram menores níveis de IGFBP-3 e que os seus níveis não foram influenciados por outros

PROGRAMA DE PÓS-GRADUAÇÃO EM ADMINISTRAÇÃO – PPA UNIVERSIDADE ESTADUAL DE MARINGÁ – UEM Centros de Ciências Sociais Aplicadas - Departamentos de