Unifal-MG/ICHL/DL
LATIM
NOTAS DE AULA
INTRODUÇÃO
“Após a onda milenária da era rural, após a onda bem mais breve do maquinismo industrial, mil novos sintomas anunciavam o advento de uma terceira onda, de uma era pós-industrial capaz de exaltar a dimensão criativa das atividades humanas, privilegiando mais a cultura do que a estrutura; aquela cultura que pouco a pouco se tornou uma coisa só com a nossa natureza e que nos solicita a conquistá-la, explorando-lhe as zonas de sombra, residuais e crescentes.” (DE MASI, Domenico. A emoção e a regra. Os grupos criativos na Europa de 1850 a 1950. Trad. Elia Ferreira Edel. Rio de Janeiro: José Olympio- UnB, 1997.)
Aproveitando-me deste momento histórico em que o ensino de nível superior no Brasil defronta-se mais uma vez com a incumbência de reelaborar seus currículos escolares, tento uma reflexão sobre a situação do latim nas universidades brasileiras e no microcosmos de nossa universidade, considerando a possibilidade de que entre nós pudesse haver uma redução ou mesmo eliminação total do ensino de Latim na graduação.
A questão central, sempre de novo recolocada, formula-se em nossos dias de forma simples e clara: por que estudar latim? Uma questão que, ao longo dos séculos e de acordo com os diferentes momentos históricos, foi distintamente interpretada e respondida. A questão do estudo do Latim poderia ser investigada através da história da educação no Ocidente: uma pesquisa que provavelmente revelaria importantes aspectos da relação sociedade vs. cultura. O percurso histórico da civilização ocidental conferiu à língua latina um caráter de expressão cultural.
Brasil, UFSC, 2005. Um professor do Centro Tecnológico afirma não entender porque ainda existem cursos de Letras. Deduz-se que o que não for técnica e tecnológico não tem valor. E nós, velhos humanistas indefesos, nos calamos. A realidade é muito mais profunda do que a percebemos e de como a apresentamos. O pensamento daquele professor é repulsivo, mas também profundamente entristecedor. Para mim, o ponto último a que aponta uma tal concepção técnico-pragmático-utilitarista da educação, fruto de um capitalismo desumanizador, é o de que nosso sistema o cegou para o fato de que existe vida além do trabalho e do fator econômico! existe vida além do trabalho! e vida é cultura!
¡¿Seria necessário que eu me estendesse com argumentos e exemplos sobre estas afirmações?!
Podemos reinterpretar aqui o belíssimo pensamento de São Mateus (XVI, 26) “De que adianta ao homem ganhar o mundo inteiro e perder sua alma?”, questionando sobre o valor da técnica sem a cultura, do trabalho sem o prazer da vida. O que é que caracteriza essencialmente o ser humano senão a capacidade de desenvolvimento do intelecto e do espírito? Minha perspectiva aqui é existencialista, sim! E não temo ser tachado de anacrônico. Não podemos ser apenas a técnica e a esteira mecânica.
O espaço das Humanidades dentro da Universidade deve ser defendido. A dignidade
do ser humano deve ser garantida! Não se questiona que a universidade deve adequar o
sistema educacional à necessidade de mão-de-obra para o desenvolvimento industrial, e, oxalá, social, mas sem perder o lado humano.
Sou professor de Latim do curso de Letras, mas confesso que não deixo de surpreender-me com os alunos de outros cursos (Direito, Filosofia, História, Ciências Sociais, Medicina…) que frequentam minhas aulas buscando aprender a língua do Lácio, buscando ampliar seus conhecimentos culturais. São alunos que, pela não obrigatoriedade do aprendizado do Latim, pertencem manifestamente à Resistência, não se resignam à limitação impingida pelo sistema desumanizador do pragmatismo e utilitarismo.
Estamos vivendo um momento histórico, dizia anteriormente, no qual repensamos o currículo de ensino acadêmico que formará nosso aluno ideal, nosso profissional de amanhã, que nos substituirá em nossas funções. Temos duas opções: ou formamos um homem de cultura ou um homem técnico. Ou criamos uma universidade com valores humanos ou nos igualamos aos cursos técnico-profissionalizantes que pululam por aí.
Diante desta visão pouco otimista que nos pode oferecer o ensino na Universidade brasileira, devo apresentar uma pequena vitória local. O novo currículo que está sendo elaborado no Departamento de Língua e Literatura Vernáculas da UFSC aprovou um aumento de carga horária para o ensino de Língua e Literatura Latinas: no currículo atualmente vigente no LLV, temos 3 semestres de 45 horas cada para o ensino de Língua Latina, e 1 semestre de 45 horas para o de Literatura Latina. Passaremos a partir do próximo ano a três semestres de 72 horas cada para o ensino de Língua, e dois semestres de 45 horas cada para o de Literatura Latina. A obrigatoriedade do ensino do Latim em nosso currículo deve ser defendida como o é a das outras disciplinas obrigatórias, porque é parte fundamental das ciências estudadas.
(MAURI FURLAN, Quem Traduzirá Latim?(frag.) UFSC,
2005.)
O ALFABETO E PRONÚNCIA A, a; [ā],[ă]
B, b; [b]
C, c; [k]
D, d; [d]
E, e; [ē], [ĕ]
F, f; [f]
G, g; [g]
H, h; [‘]
I (J), i (j); [ī], [ĭ], [y]
K, k; [k]
L, l; [l]
M, m; [m]
N, n; [n]
O, o; [ō], [ŏ]
P, p; [p]
Q, q; [k
w] R, r; [ř]
S, s; [s]
T, t; [t]
U (V), u (v); [ū], [ŭ], [w]
X, x; [ks]
Z, z; [dz]
OBS.
Ditongos são pronunciados;
M e L em posição trava-sílaba são pronunciados;
K aparece em importações do grego;
Era comum entre a elite romana do período clássico a pronuncia helenizada de consoantes aspiradas (acompanhadas de h), embora o latim, primitivamente, só possuísse vogais aspiradas.
1 – EGO SUM
MENAECHMO ET SOSIA
– Quaeso eloquere tuum mihi nomen.
– Vale! Mihi est Menaechmo nomen. Siculus sum, Syracusanus.
– Eadem patria est mihi! Quid agis?
– Valeo, Gratias tibi. Et tu, quid nomen tibi est et quis es?
– Nomen Sosia mihi est et Syracusanus quoque sum! Mercator sum! Orbilius, magister, pater mihi est!
NOTA BENE
O VERBO SVM, ES, ESSE, FVI
Presente Imperfeito Pret. Perfeito
Sum Eram Fui
Es Eras Fuisti
Est Erat Fuit
Sumus Eramus Fuimus
Estis Eratis Fuistis
Sunt Erant fuerunt
GYMNASMA
– Quid nomen tibi est?
– Nomen mihi ______________ est!
– Quae nomina parentibus tuis sunt?
– Nomina _________________ et __________________ illis sunt.
– Quis/quae es? Quid patria est tibi?
– ______________ sum. (magister aut discens, uir aut mulier). _____________ sum!
– Et quid agis mane?
– _______________________ (valeo aut validum teneo aut male sum aut quod miserrimus)
2 – Sum, es, est, sumus...
EVANGELIUM SECUNDUM IOANNEM Et hoc est testimonium Iohannis:
“Tu quis es?”
Et confessus est et non negavit et confessus est quia “- Non sum ego Christus”.
Et interrogaverunt eum: “- quid ergo Helias es tu?”
Et dicit: “- Non sum.”
“- Propheta es tu?”
Et respondit “- Non.”
Dixerunt ergo ei: “- Quis es tu? Quid dicis de te ipso?’
Ait: “- Ego vox clamantis in deserto.”
GYMNASMA
Magister es tu? “- Non _____ ego.”
Quis/quae _______ tu? “Discipulus/discipula ____!”
Quid ________tu? “Minotaurum ____!
Qui _______ vos? “ _______ ________ discipuli.”
Sabini ________ Otavius et Marcus Aurelius? “Non, Romani _____.”
Romanae _______ Hipatia Saphaque? “Non, Graecae ______”
HYMNUS BRASILIENSIS a Francisco Emmanuele da Silva.
Audierunt Ypirangae ripae placidae Heroicae gentis validum clamorem, Solisque libertatis flammae fulgidae Sparsere Patria in caelos tum fulgorem.
Pignus vero aequalitatis
Possidere si potuimus brachio forti, Almo gremio in libertatis,
Audens sese offert ipsi pectus morti!
O cara Patria, Amoris atria, Salve! Salve!
Brasilia, somnium tensum, flamma vivida, Amorem ferens spemque ad orbis
claustrum,
Si pulchri caeli alacritate limpida, Splendescit almum, fulgens, Crucis plaustrum.
Ex propria gigas positus natura, Impavida, fortisque, ingensque moles, Te magnam praevidebunt jam futura.
Tellus dilecta, Inter similia Arva, Brasilia, Es Patria electa!
Natorum parens alma es inter lilia, Patria cara,
Brasilia!
In cunis semper strata mire splendidis, Sonante mari, caeli albo profundi, Effulges, o Brasilia, flos Americae, A sole irradiata Novi Mundi!
Ceterisque in orbi plagis Tui rident agri florum ditiores;
Tenent silvae in vitam magis, Magis tenet tuo sinu vita amores.
O cara Patria, Amoris atria, Salve! Salve!
Brasilia, aeterni amoris fiat symbolum, Quod affers tecum, labarum stellatum, En dicat aurea viridisque flammula Ventura pax decusque superatum.
Si vero tollis Themis clavam fortem, Non filios tuos videbis vacillantes, Aut, in amando te, timentes mortem.
Tellus dilecta, Inter similia Arva, Brasilia, Es Patria electa!
Natorum parens alma es inter lilia, Patria cara,
Brasilia!
3 – LUPUS VIDET AGNUM
Rosa, Rosa, Rosae
Rosa, Rosa, Rosae, na aula de latinorum do Prof. José Evangelistorum, só as moscas voorum, ninguém piorum. Rosae, Rosa, Rosam por qualquer coisorum o Prof. José Evangelista relampejorum, trovejorum. A todos castigabus, gritava Violeta, Violetae, Violetorum escrever mil vezes vezorum nunca mais hei de mascar chicles, chicletes, chicletorum na aula de latinorum. Paulo Paulus Paulu ficabus de joelho lá na frente frentorum e se outra vez eu te pegorum, dominus, domine, domini, o Prof. José Evangelistorum a mesa, esmurrorum na aula, aula, aulae de latinorum, como Joe Louisorum, a mesa, mesa, mesae nocauteorum.
Calça, calça, calçae, quase pega frangorum, cruz crudibus na lapela, o Prof. José Evangelista 12 anos passorum na soli, solidão, solidorum do seminário. Nunca ridibus, sempre serius e de meia preta, o colarinho da camisa encardido encardidae, as pontas viradas, nos olhos duas olheiras cor de uma 6ª feira da Paixãozorum. Só de entrar na sala, lá vem El Tigre Tigrorum, todos tremorum, aos alunos fuzilorum com seu olhar de lobisomem lobisomorum e todos tremiam per omnia saeculo seculorum. (...)
(in DRUMMOND, Roberto. A Morte de DJ em Paris. Rio de Janeiro, Objetiva, 2002.)
1 In principio creavit Deus caelum et terram.
7 Et fecit Deus firmamentum divisitque aquas,
(Liber Genesis)
9[Deus] Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem, veniens in mundum.
10 In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit.
(Evangelium secundum Ioannem)
“Caso é a função sintático-semântica que um nome desempenha numa oração.”
Em latim, o caso se manifesta através da morfologia. Os casos são atribuídos por
morfemas específicos que se juntam ao radical do nome (substantivo, adjetivo, pronome ou
forma nominal de verbos).
Deus era a verdadeira luz que vem ao mundo e o mundo não conheceu Deus.
Suj. Compl. Suj. Compl.
NOTA BENE
NOMINATIVO: caso do sujeito, da predicação e dos anacolutos.
Ex.: Maria, ela é muito bonita!
ACUSATIVO: caso do complemento verbal, ou argumento interno do verbo.
Ex.: Comprei um carro, vou até a concessionária buscá-lo.
Mneumônico
“Um NOMINATIVO faz um ACUSATIVO.”
ou
NOMINATIVO VERBO ACUSATIVO.
Morfemas:
Os morfemas de caso latinos estão divididos em:
2 números: Singular e Plural
3 gêneros: masculino, feminino e neutro
5 paradigmas de declinação(temas): Tema A, O, I, U e E.
O verbo latino se conjuga em 3 pessoas e 2 números. Para os primeiros exercícios de tradução, o paradigma abaixo bastará no seu reconhecimento.
Pessoa DNP
Ego -o/m
Tu -s
- -t
Nos -mus
Vos -tis
- -nt
O tema A é composto predominantemente por palavras femininas.
O tema O possui palavras, em sua grande maioria, masculinas ou neutras.
DESINÊNCIAS
Tema A Tema O
Sing pl. Sing pl
M/F N M/F N
Nom -a -ae -us, -er -um -i -a
Acus -am -as -um -os -a
A atribuição de caso pela morfologia permite uma sintaxe bem mais livre.
Petrus amat Luciam.
Petrus Luciam amat.
“Pedro ama Lúcia.” Amat Petrus Luciam.
Amat Luciam Petrus.
Luciam Petrus Amat.
Luciam amat Petrus.
USO DO DICIONÁRIO
Em razão das variações na forma das palavras, o dicionário latino-língua moderna possui entradas distintas:
o Substantivo: nom sing, gen sing.
o Alimentum,-i.(n) o puella, -ae. (f) o liber, -i. (m)
o Adjetivo: nom sing masc; nom sing fem; nom sing neut.
o Furiosus, -a, -um.
o liber, -a, -um
o Verbo: 1ªp. sing Pres.; 2ª p. sing Pres.; infinitivo; 1ª p. Sing Pret. Perf.; Supino.
o Lego, -is, -ere, legi, lectum.
o Advérbio, preposição, interjeição: invariáveis.
TRADUZIR.
1 - In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum.
Hoc erat in principio apud Deum.
(Evangelium secundum Ioannem)
2 - “Etiam capillus unus habet umbram suam.”
3 - “Famam curant multi, pauci conscientiam.”
4 - “Habet suum uenenum blanda oratio.”
5 - “Honos honestum decorat, inhonestum notat.”
Publio Sírio, Sententiae
6 - “Thaidam Quintus amat.” “Quam Thaidam?” “Thaidam luscam”
“Unum oculum Thais non habet, ille duos”
Marcial, Epigrammaton Libri, III, VIII
7 - Sunt bona, sunt quaedam mediocria, sunt mala plura
1quae legis hic: aliter non fit, Auite, liber.
Marcial, Epigrammaton Libri, I, XVI
AH, SI TE CAPIO Domina, Domina, Sic tu me necas.
Ah, si te capio, ah, ah, si te capio.
Deliciae, delíciae, Sic tu me necas.
Ah, si te capio, ah, ah, si te capio.
Saturni die, in convivio populus incepit saltare.
et pulchrior puella transiuit, Accipio animo et loqui incepi.
Domina, Domina, Sic tu me necas.
Ah, si te capio, ah, ah, si te capio.
1 Acus. Neutro plural de Pluris, -e.
3 – AGNUS DEI
“Ecce agnus Dei qui tollit peccatum mundi. Hic est de quo dixi post me venit vir qui ante me factus est quia prior me erat.”
(Evangelium secundum Ioannem)
NOTA BENE Vir, -i (m): homem, varão.
Única palavra de tema O terminada em -ir
agnus De-i: O cordeiro de Deus pecatta mund-i: os pecados do mundo
per omnia saecula saecul-orum: por todos os séculos dos séculos
Genitivo: caso que indica uma relação (posse, autoria, matéria, valor...) entre dois nomes, podendo ser considerado um adjetivo funcional.
statua Marci: estátua de Marcos
statua trium monedarum: estátua de três moedas
statua auri: estátua de ouro
Podemos dizer que o genitivo é o
lexicogênico do latim, pois é dele que
obtemos o radical da palavra. O
nominativo possui, frequentemente,
mutações fônicas que impedem que sirva
a este fim.
O dicionário registra o genitivo como forma de identificar a declinação, uma vez que é o único caso cuja desinência se distingue em todas as declinações.
A O I/Cons U E
Puella,-ae Puer,-i Mulier,-is Manus,-us Dies,-ei
DESINÊNCIAS
Tema A Tema O
Sing pl. Sing Pl
M/F N M/F N
Nom -a -ae -us, -er -um -i -a
Acus -am -as -um -os -a
Gen -ae -arum -i -orum
TRADUZIR.
8 - “Avarus ipse miseriae causa est suae.”
9 - “Amici vitia si feras, facis tua.”
Publio Sírio, Sententiae
IECI FUSTEM IN CATTO Ieci fustem in catto, to sed cattus, tus
non est mortus, tus
Domina Chica, ca,
mirata erat, rat,
clamorem, clamorem
quod catus dedit!
4 – GLORIA DEO
“Et ecce angelus Domini stetit iuxta illos, et lux Dei circumfulsit illos, Et dixit illis angelus:
"Ecce enim evangelizo vobis gaudium magnum, quod erit toto populo, quia natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus in oppido David ". Et subito facta est cum angelo multitudo "Gloria in altissimis Deo!”.
(Evangelium secundum Lucam)
Gloria De-o: Glória a Deus
Quod erit popul-o: Que será para o povo Et angelus dixit ill-is: E o anjo disse para eles Natus est Salvator vob-is: O Salvador nasceu para vós
Dativo: é o caso que indica o destinatário (beneficiário ou prejudicado) de uma ação.
DESINÊNCIAS
Tema A Tema O
Sing pl. Sing Pl
M/F N M/F N
Nom -a -ae -us, -er -um -i -a
Gen -ae -arum -i -orum
Acus -am -as -um -os -a
Dat -ae -is -o -is
NOTA BENE Deus,-i (m) > de-is
Dea, -ae (f) > de-is > de-abus Dativo de Posse:
Quid nomen tibi est? Que nome é “para ti”? Qual o teu nome?
Lucius Petro fillius est. Lúcio é o filho “para Pedro”. Lúcio é o filho de Pedro.
TRADUZIR.
10 - “Deinde regnum Priscus Tarquinius accepit
2. Hic numerum senatorum duplicavit
3, circum Romae aedificavit, ludos Romanos instituit, qui ad nostram memoriam permanent.
Vicit idem etiam Sabinos et non parum agrorum sublatum iisdem
4urbis Romae territorio adjunxit, primusque triumphans
5urbem
6intravit. Muros fecit et cloacas, Capitolium inchoavit.”
Eutropio, Historia Romana, I, VI
TIBI
Tibi conservaui infinitum amorem tibi quaesiui locum pulchriorem Somniaui tibi
somnium pacis meum tibi me conservaui nimium, nimium,
Si tu non reddas, Quid rem facio vitae?
Nescio, enim, quaerere laetitiam perditam Nescio male quare hic tantum amaui Ah, si essem te reddebam mihi reddebam, ita!
Ah, si essem te Ego reddebam mihi!
2 Pret perf.de accipit.
3 -ui-: marca ordinária de Pret. Perf.
4 Dat. pl. de idem, eadem, idem.
5 Triumphans, -antis. Que triunfa, triunfante.
6 Acus. sing. de urbs, urbis
5 – PER IPSUM ET CUM IPSO
“Per Christum, et cum Christo, et in Christo, est tibi Deo Patri omnipotenti, omnis honor et gloria per omnia saecula sæculorum.”
“Condito oppido, quod ex Romulo Romam vocauit.”
in Christ-o: em Cristos Condito oppid-o: Fundada a cidade cum Christ-o: com Cristo ex Romul-o: a partir de Rômulo
Ablativo: caso que indica as funções contíguas à ação verbal (origem, lugar onde, tempo em que, instrumento, companhia)
DESINÊNCIAS
Tema A Tema O
Sing pl. Sing Pl
M/F N M/F N
Nom
-a -ae
-us, -er
-um -i -a
Voc -us,-er,-e,-i
Gen -ae -arum -i -orum
Acus -am -as -um -os -a
Dat -ae
-is -O -IS
Abl -a
NOTA BENE Deus,-i (m) > de-is
Dea, -ae (f) > de-is > de-abus
DÊ O VERBETE
agri: _____________________________________________________________
agrium: _____________________________________________________________
agrum: _____________________________________________________________
amas: _____________________________________________________________
ambos: _____________________________________________________________
ambulamus: _____________________________________________________________
ample: _____________________________________________________________
amplias: _____________________________________________________________
amplorum: _____________________________________________________________
angusta: _____________________________________________________________
angustant: _____________________________________________________________
angusti: _____________________________________________________________
angustiae: _____________________________________________________________
aris: _____________________________________________________________
bellae: _____________________________________________________________
bellum: _____________________________________________________________
bona: _____________________________________________________________
bonae: _____________________________________________________________
cavatis: _____________________________________________________________
cavetis: _____________________________________________________________
cavis: _____________________________________________________________
iaces: _____________________________________________________________
iacis: _____________________________________________________________
jubas: _____________________________________________________________
jubes: _____________________________________________________________
juste: _____________________________________________________________
justo: _____________________________________________________________
E
STRUTURA GERAL DA ORAÇÃO:
O nominativo (DE genitivo) FAZ o acusativo (DE genitivo) A/PARA o dativo, NO ablativo (DE genitivo), COM/SEM ablativo (DE genitivo), por ablativo (DE genitivo), a partir do ablativo (DE genitivo).
TRADUZIR:
11- “In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. In ipso vita erat et vita erat lux mundi. Et lux in tenebris lucet et tenebrae eam non conprehenderunt.
7”
(Evangelium secundum Ioannem)
12 - Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris Italiam, fato profugus, Laviniaque venit
litora, multum ille et terris iactatus et alto
Virgílio, Eneida, I, 1-3.
VETUS SCIRPARE
Erat vetus scirpare, venit musca male facere Musca in vetere et vetus scirpare.
Erat musca in loco suo, venit aranea male facere,
aranea in musca, musca in vetere et vetus scirpare.
Erat aranea in loco suo venit mus male facere,
mus in aranea, aranea in musca, musca in vetere et vetus scirpare.
Erat mus in loco suo, venit cattus male facere.
Cattus in mure, mus in aranea, aranea in musca, musca in vetere et vetus scirpare.
Erat cattus in loco suo,
venit canis male facere,
Canis in catto, cattus in mure, mus in aranea, aranea in musca, musca in vetere et vetus scirpare.
Erat canis in loco suo, venit fustis male facere,
Fustis in cane, canis in catto, cattus in mure, mus in aranea, aranea in musca, musca in vetere et vetus scirpare.
Erat fustis in loco suo, venit ignis male facere,
Ignis in fuste, fustis in cane, canis in catto, cattus in mure, mus in aranea, aranea in musca, musca in vetere et vetus scirpare.
6 - ACUSATIVO COM INFINITIVO
O lobo vê o cordeiro.
Nominativo Verbo Acusativo
O lobo vê o cordeiro beber água.
Nominativo Verbo Oração acusativa.
Lupus agnum videt.
Lup-us agn-um aqu-am bibere videt.
Nominativo Oração Acusativa Verbo principal.
NOTA BENE
O latim possui 4 conjugações cujos infinitivos terminam em:
-ARE -ĒRE -ĔRE -IRE
NOTA BENE II
Verbo POSSUM, POTES, POSSE, POTUI (composto de sum)
Presente Imperfeito Pret. Perfeito Futuro Pres. Subj
Possum Poteram Potui Potero Possim
Potes Poteras Potuiste Poteris Possis Potest Poterat Potuit Poterit Possit Possumus Poteramus Potuimus Poterimus Possimus Potestis Poteratis Potuistis Poteritis Possitis Possunt Poterant Potuerunt Poterunt Possint
TRADUZIR.
11- Cum puero bello praeconem
8qui videt esse, quid credat nisi se vendere discupere?
Catulo, CVI.
12 - “Fraus est accipere quod non possis reddere.”
13 - “Parere scire, par imperio gloria est.”
14 - “Nemo esse judex in sua causa potest.”
Publio Sírio, Sententiae
15 - Non amo te, Sabidi, nec possum dicere quare:
hoc tantum possum dicere, non amo te.
Marcial, Epigrammaton Libri, I XXXII
7 – SI TU ES CHRISTUS, SALVUM FAC TEMET IPSUM ET NOS.
Sequebatur autem illum multa turba populi et mulierum, quae plangebant et lamentabantur eum. 28 Conversus autem ad illas Iesus, dixit: "Filiae Ierusalem, nolite flere super me, sed super vos ipsas flete et super filios vestri.
(Evangelium secundum Lucam)
Pronomes pessoais:
Tu es Christus: Tu és o Cristo Salvum fac nos: Faze-nos salvos
Salvum fac te: Faze-te salvum Flete super filios vestri: Chorai sobre os filhos de vós
1ª Pessoa 2ª Pessoa Reflexivo
Sing Pl. Sing. Pl.
Nom ego nos tu uos -
Acus me nos te uos se
Gen mei noster/
nostrum
tui uestri/
uostrum
sui
Dat mihi
nobis
tibi
uobis
sibi
Abl me te se
OBS.:
cum me > mecum
cum te > tecum
cum se > secum
cum nobis > nobiscum
cum vobis > vobiscum
TRADUZIR
16 - Mentula tam magna est quantus tibi, Papyle, nasus, ut possis, quotiens arrigis, olfacere.
Marcial, Epigram., VI, 36
17 - Cur non mitto meos tibi, Pontilliane, libellos?
Ne mihi tu mittas, Pontilliane, tuos.
Marcial, Epigram., VII, 3
18 - Quem recitas meus est, o Fidentine, libellus:
sed male cum recitas, incipit esse tuus.
Marcial, Epigram., I, 38.
19 - Ad riuum eundem
9lupus et agnus veniunt, compulsi aqua apetita. Superior est lupus longeque inferior agnus. Tunc aluo ímproba latro incitatus iurgii causam infert;
“Cur” inquit “turbulentam facis mihi aquam?” Laniger contra dicit:
“Quo possum, quaeso, facere quod dicis, lupe?”
Fedro, Fabulae, I, Lupus et Agnus (adaptação: 2 palavras excluídas e 2 formas verbais alterdas))
LUNA HABENDO Hodi rem tantam jeci
Vidi praeteritum meum transire me Litterae et picturae, gens qui abfuit, Sic domum bene melior est.
Caelum Ikari habet magis poesiam Quod Gallilei,
Legendo tabelas tuas, memoro quod feci
Volendo videre longium, Neque nescire volare,
Spernendo alas quas dedisti me.
Habendo luna illam gravitatem, Ubi homo fluitat
Merebatur adventum nom militium,
Sed choricorum, et tui et mei.
8 – FACTA EST LUX ET VIDIT DEUS LUCEM
27 Et creavit Deus hominem ad imaginem suam: ad imaginem Dei creavit illum, masculum et feminam creavit eos. 28 Benedixitque illis Deus, et ait: Crescite et multiplicamini, et replete terram, et subicite eam, et dominamini piscibus maris, et volatilibus caeli, et universis animantibus, quae moventur super terram.
creavit Deus hominem: Deus criou o homem piscibus maris: aos peixes do mar
Temas E, U e I/Cons
Tema I/Cons Tema U Tema E
Sing Pl Sing Pl Sing Pl
M/F N M/F N M/F N M/F N
Nom Voc
?
? -es -(i)a
-us
-u -us -ua
-es -es
Acus -em -um -em -es
Gen -is -(i)um -us -uum -ei -erum
Dat -i -ibus -ui -u -ibus -ei -ebus
Abl -e,-i -u -e
DÊ O VERBETE
Duciunt: _____________________________________________________________
Ducium: _____________________________________________________________
Ductatis: _____________________________________________________________
Ductores: _____________________________________________________________
Ductae: _____________________________________________________________
Ductare: _____________________________________________________________
Domibus: _____________________________________________________________
Domorum: _____________________________________________________________
Domo: _____________________________________________________________
Domo: _____________________________________________________________
Doles: _____________________________________________________________
Dolas: _____________________________________________________________
Dolia: _____________________________________________________________
Cruria: _____________________________________________________________
Cruoris: _____________________________________________________________
Creationes: _____________________________________________________________
Creas: _____________________________________________________________
Cras: _____________________________________________________________
Natabus: _____________________________________________________________
Natu: _____________________________________________________________
Nato: _____________________________________________________________
Natio: _____________________________________________________________
Nata: _____________________________________________________________
Mutatio: _____________________________________________________________
Mutato: _____________________________________________________________
Hominium: _____________________________________________________________
Humanum: _____________________________________________________________
Hominem: _____________________________________________________________
Humane: _____________________________________________________________
Agri: _____________________________________________________________
TRADUZIR
20 - Ad Cornelium
CVI
10dono lepidum nouum libellum arida modo pumice expolitum?
Corneli, tibi: namque tu soleba
11s meas esse aliquid putare nugas iam tum, cum ausus es unus Italorum omne
12aeuum tribus explicare cartis doctis, Iuppiter, et laboriosis.
Catulo, I, 1-7.
21 -
Cogit me Titus actitare causas et dicit mihi saepe'Magna res est.'
Res magna est, Tite, quam
13facit colonus.
Marcial, Epigram. I, XVII
10 dat. de qui, quae, quod.
11 -ba- : desinência de imperfeito
12 Acus. sing. neut. de omnis,-e.
13 acus. Sing de qui, quae, quod.
9 - NEC SALOMON IN OMNI GLORIA SUA
Respicite volatilia caeli, quoniam non serunt neque metunt neque congregant in horrea, et Pater vester caelestis pascit illa. Nonne vos pluris estis illis? Considerate lilia agri quomodo crescunt: non laborant neque nent. 29 Dico autem vobis quoniam nec Salomon in omni gloria sua coopertus est sicut unum ex istis.
(Secundum Matthaeum)
In omni gloria sua: Em toda sua glória Pater caelestis pascit: O pai celeste alimenta Vos pluris estis? Vós sóis de mais valor?
Adjetivos
O adjetivo concorda com o substantivo em gênero, número e caso.
ADJETIVOS 1ª CLASSE (Declinam-se nos temas A e O)
pulcher, -chra, -chrum
bonus, -a, -um
Masc. Fem. Neutro
Tema O Tema A Tema O
ADJETIVOS 2ª CLASSE (Declinam-se no tema I/Cons)
Triformes
acer, -cris, -cre
Masc. Fem. Neutro
Biformes
omnis, -e
Masc./Fem. Neutro
Uniformes
mirans, -ntis
Nom. Masc/Fem/Neutro Gen. Masc/Fem/Neutro
OBS.: O adjetivo verbal Particípio Presente flexiona-se neste paradigma.
Ex.:
amo: amans,-ntis (amante, o que ama) deleo: delens, -ntis (o que destrói) audio: audiens, -ntis (ouvinte) lego: legens,-ntis (o que colhe) TRADUZIR
22 –
Est locus in primo oriente remotus qua patet aeterni maxima porta poli
nec tantum aestivos hyemisque propinquus ad ortus in quo sol verno fundit ab axe diem.
illic planicies tractus diffundit apertos nec tumulus crescit nec cava vallis hiat sed nostros montes: quorum iuga celsa putantur
14per bis sex ulnas eminet ille locus,
hic solis nemus est:
14 -ur: marca de voz passiva
Lactancio (?); De ave Phonice NOTA BENE
Pronomes Relativos
Singular Plural
Masc Fem Neut Masc Fem Neut Nom qui quae Quod Qui quae quae Acus quem quam Quod Quos quas quae Gen Cuius quorum quarum quorum
Dat Cui quibus
Abl quo qua Quo quibus
23 - De Vulpe et Vva
Fame coacta uulpes alta in uinea
uuam adpetebat, summis saliens uiribus.
Quam tangere ut non potuit, discedens ait:
"Nondum matura es; nolo acerbam sumere."
Qui, facere quae non possunt, uerbis eleuant, adscribere hoc debebunt exemplum sibi.
Fedro, IV
APENDIX
Pronomes demonstrativos de 1ª Pessoa
SING PL
Masc Fem Neut Masc Fem Neut Nom hic haec Hoc Hi hae haec Acus hunc hanc Hoc Hos has haec
Gen Huius Horum harum horum
Dat Huic His
Abl hoc hac Hoc His
Pronomes demonstrativos de 2ª Pessoa
SING PL
Masc Fem Neut Masc Fem Neut Nom iste ista Istud Isti istae ista Acus istum istam Istud Istos istas ista Gen Istius Istorum istarum istorum
Dat Isti Istis
Abl isto ista Isto Istis
Pronomes demonstrativos de 3ª Pessoa
SING PL
Masc Fem Neut Masc Fem Neut Nom ille illa Illud Illi illae illa Acus illum illam Illud Illos illas illa Gen Illius Illorum illarum illorum
Dat Illi Illis
Abl illo illa Illud Illis
Pronomes Anafóricos
SING PL
Masc Fem Neut Masc Fem Neut Nom is ea Id ei (ii) eae ea Acus eum eam Id Eos eas ea
Gen Eius Eorum earum eorum
Dat Ei eis (iis)
Abl eo ea Eo eis (iis)
24 - Prometheus Iapeti filius primus homines ex luto fingit. Postea Vulcanus Iouis iussu ex luto mulieris effigiem facit, cui Minerua animam dat, ceterique dii alius aliud donum dant; ob id Pandoram nominant. Ea data in coniugium Epimetheo fratri; inde nata est Pyrrha, quae mortalis dicitur
15prima esse creata.
Higinus, Fabulae, CXLII
25 - Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea quae ad effeminandos animos pertinent important, proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt. (...)
César, De Bello Gallico, I, I.
26 -
Peras imposuit Iuppiter nobis duas:
propriis repletam uitiis post tergum dedit, alienis ante pectus suspendit grauem.
Hac re uidere nostra mala non possumus;
alii simul delinquunt, censores sumus.
Fedro, Fabulae, IV, 10.
AMOR OMNIA QUAE INDIGES EST Amor, amor, amor (bis)
Nihil est, quod facere potes, quod faci non potest.
Nihil est, quod canere potes, quod cani non potest, nihil, quod dicere potes sed ludum iocari discere potes.
Facilis est.
Nihil, quod creare potes, quod creari non potest.
Nemo, quem salvare potes, qui salvari non possit.
Nihil est, quod facere potes sed in tempore discere potes tu esse.
Facilis est.
Amor omnia quae indiges est.
Amor omnia quae indiges est.
Omnia quae indiges est amor, amor.
Amor omnia quae indiges est.
(bis)
Nihil, quod scire potes, non scitum.
Nihil, quod videre potes, non visum.
Nusquam ubi esse potes, quo tibi non est adesendum.
Facilis est
10 – NON TE NEGABIMUS
"Amen dico tibi, Petre, quia in hac nocte, antequam gallus cantet, ter me negabis." "Ah!
Domine! (35) Etiam si oportuerit me mori tecum, non te negabo." Similiter et omnes discipules dixerunt: "Non te negabimus."
dico: eu digo Si oportuerit: Se fosse oportuno
antequam gallus cantet: antes que o galo cante Non te negabo: Não te negarei.
discipules dixerunt: os discípulos disseram me negabis: tu me negarás.
FLEXÃO VERBAL
Morfologia:
o Tema (rad. + VT) + DMT +DNP
4 conjugações
o 1ª Conjugação (infnitivo em –āre): laudo,-as,-āre,-aui,-atum o 2ª Conjugação (infinitivo em –ēre): deleo,-es,-ēre,-eui,-etum o 3ª Conjugação (infinitivo em –ěre): lego,-is,-ěre,-i,-itum
facio,-is, -ěre, feci, factum o 4ª Conjugação (infiitivo em –īre): audio,-is,-īre,-iui,-itum
Desinências Modo Temporais
1ª conjugação 2ª conjugação 3ª conjugação 4ª conjugação Presente Ø
Imperfeito -ba- -eba-
Futuro do Pres -b-/-bi-/-bu- -a-/-e-
27-
LVGETE, o Veneres Cupidinesque, et quantum est hominum uenustiorum:
passer mortuus est meae puellae, passer, deliciae meae puellae, quem plus illa oculis suis amabat.
nam mellitus erat suamque norat ipsam tam bene quam puella matrem, nec sese a gremio illius mouebat, sed circumsiliens modo huc modo illuc ad solam dominam usque pipiabat.
qui nunc it per iter tenebricosum illuc, unde negant redire quemquam.
(...)
Catulo, III, 1-12.
NOTA BENE Imperativo
Verbo Singular Plural
amo ama amate
deleo dele delete
lego lege legete
capio capi* capite
audio audi audite
*
facio e derivados: face.ASPECTO
Infectum: Duratividade
Presente
Futuro do Presente
Pretérito Imperfeito x
Perfectum: Incoatividade
Pretérito Perfeito
Futuro do Perfeito
Pretérito mais-que-Perfeito
Marcado No Tema:
amo,-as,-are,-aui*,-atum: amau- facio,-is,-ere, feci*, -factum: fec-
scribo,-is,-ere, scripsi*, scriptum: scrips- fero, fers, ferre, tuli*, fertum: tul-
* 1ª pessoa do sing. do Pretérito Perfeito
Desinências Modo Temporais
1ª conjugação 2ª conjugação 3ª conjugação 4ª conjugação
Presente Ø
Imperfeito -ba- -eba-
Futuro do Pres -b-/-bi-/-bu- -a-/-e-
Perfeito Ø
+-Q-Perfeito -era-
Futuro Perfeito -er-/-eri-
NOTA BENE:
O Pretérito Perfeito do Indicativo possui DNPs próprias Ego -i
Tu -isti
- -it
Nos -imus Vos -istis - -erunt
-ere
28 - EPAPHVS.
Iuppiter Epaphum, quem ex Io procreauerat, Aegypto oppida communire ibique regnare iussit. Is oppidum primum Memphim et alia plura constituit; et ex Cassiopia uxore procreauit filiam Libyen, a qua terra est appellata.
Higino, Fabulae, CXLIX.
29 –
(47) Ecce Judas unus de duodecim venit, et cum eo turba multa cum gladiis et fustibus
amputavit. Cui dixit Jesus: (52) "Converte, Petre, gladium tuum in locum suum: calicem quem dedit mihi Pater, non vis ut bibam illum?"
Bíblia Vulgata, Mateus, XXVI.
30 - Homines antea ab immortalibus ignem petebant neque in perpetuum servare sciebant;
quod postea Prometheus in ferula detulit in terras, hominibusque monstravit quomodo cinere
16obrutum servarent
17. Ob hanc rem Mercurius Iovis iussu deligavit eum in monte Caucaso ad saxum clavis ferreis et aquilam apposuit, quae cor eius exesset
18; quantum die ederat, tantum nocte crescebat.
PROMETHEUS in HIGINUS, Fabulae.
31 - Lupus et Vulpis Iudice Simio Quicumque turpi fraude semel innotuit, etiam si verum dicit, amittit fidem.
Hoc adtestatur
19brevis Aesopi fabula.
Lupus arguebat vulpem furti crimine;
negabat illa se esse culpae proximam.
Tunc iudex inter illos sedit simius. (...) Fedro, Fabulae I, X
32 - Cervvs ad fontem, 3-6.
Ad fontem cervus, cum bibisset, restitit, et in liquore vidit effigiem suam.
Ibi dum ramosa mirans laudat cornua crurumque nimiam tenuitatem vituperat, venantum subito vocibus conterritus, per campum fugere coepit, et cursu levi canes elusit. Silva tum excepit ferum (...)”
Fedro, Fabulas I
16 Atenção, cinere não é verbo!
17 Imperf. subj. De servo,-as,-are,-aui,-atum.: “guardassem”
18 Mais que perf. do subjunt. de exedo,-is,-ere, edi. “teria comido”;
19 -ur: voz passiva