Aula 3: o adjetivo latino
Objetivos: apresentar o adjetivo latino e as classes adjetivais; definir as 1a. e 2a. classes adjetivais; exercitar a concordância entre subs. e adj. de 1a. e 2a. classes.
O latim nas obras raras: uma introdução
Prof. Fábio Frohwein de Salles Moniz
Relembrando
1 Os subs. latinos podem ser de três gêneros: ex. vita (fem.), calămus (masc.) e curricŭlum (neutro).
2 Os subs. latinos apresentam caso, isto é, têm sua terminação alterada conforme a função sintática: ex. est auctor (existe um autor), nomen
auctoris (o nome do autor), scire auctorem (conhecer um autor) etc.
3 Os subs. latinos se organizam em 5 grupos chamados de declinações, que podem ser identificadas no dicionário por meio da terminação ou forma de genitivo: ex. vita, ae (1a. decl.); calămus, i (2a. decl.); auctor, oris
Forma rotunda
Forma celĕbris
masc. fem. = rotunda neut. = rotundum masc. fem. = celĕbris neut. = celĕbreTypus rotundus
Typus celĕber
masc. fem. = rotunda neut. = rotundum masc. fem. = celĕbris neut. = celĕbreScutum rotundum
Scutum celĕbre
masc. fem. = rotunda neut. = rotundum masc. fem. = celĕbris neut. = celĕbreForma
rotunda
subs. adj.
Domus
rotunda
feminino (s.f.)
Typus
rotundus
Liber
rotundus
subs. adj. masculino (s.m.)
Scutum
rotundum
Emblema
rotundum
subs. adj. neutro (s.n.)
gênero fixo
(masc., fem. ou
neut.)
gênero variável
(masc., fem. e neut.)
Typus rotundus
Forma rotunda
Scutum rotundum
subs. adj.Typus celĕber
Forma celĕbris
Scutum celĕbre
s.m. masc. masc. fem. s.f. fem. neut. s.n. neut.Terminações distintas para mesmo gênero → grupos distintos de adjetivos
grupos adjetivos = classes adjetivais
adj. de 1a. classe
rotundus, a, um celĕber, bris, bre
adj. de 2a. classe
masc. fem. neut.
Triforme
masc. fem. neut.Triforme
rotundus, a, um
masculinofeminino: rotunda
neutro: rotundum
celĕber, bris, bre
masculinofeminino: celĕbris
adj. de 1a. classe
pulcher, chra, chrum celĕber, bris, bre
adj. de 2a. classe
masc. fem. = pulchra neut.: pulchrum
Triforme
masc. fem. = celĕbris neut. = celĕbreTriforme
Atividades
1 Concorde o adj. triforme com o subs.
a) Clerĭgus ____/___. durus, a, um; acer, acris, acre. (clérigo severo) b) Nota ____/___. durus, a, um; acer, acris, acre. (anotação severa) c) Verbum _____/___. durus, a, um; acer, acris, acre. (palavra severa) d) Pater ______/____. famosus, a, um; celĕber, bris, bre. (padre famoso) e) Thesis _____/_____. famosus, a, um; celĕber, bris, bre. (tese famosa) f) Textĭle ______/____. famosus, a, um; celĕber, bris, bre. (tecido famoso)
durus dura durum famosus celĕbris celĕbre s.m./nom. s.f./nom. s.n./nom. s.m./nom. s.f./nom. s.n./nom. acer acris acre celĕber famosa famosum
Cor do tipo redondo Color typi rotundi
Cor da forma redonda Color formae rotundae
Cor do escudo redondo Color scuti rotundi
Cor do tipo conhecido Color typi celĕbris
Cor da forma conhecida Color formae celĕbris
Cor do escudo conhecido Color scuti celĕbris
masc. gen. 1a. classe masc. gen. 2a. classe fem. gen. 1a. classe fem. gen. 2a. classe neut. gen. 1a. classe neut. gen. 2a. classe
Adj. de 2a. classe faz gen. em -is, independentemente do gênero.
rotundus, rotunda, rotundum
rotundi, rotundae, rotundi
masc. nom.
fem. nom. neut. nom.
masc. gen.
fem. gen. neut. gen.
Adj. de 1a. classe
typus, i
celĕber, celĕbris, celĕbre
celebris, celebris, celebris
masc. nom.
fem. nom. neut. nom.
masc. gen. fem. gen. neut. gen.
Adj. de 2a. classe
auctor, auctoris
Seguem padrão
de 1a. e 2a. decl.
Adj. de 1a. classe
Masc. e neut. (2a. decl.)
Fem. (1a. decl.)
gen.: -ae
gen.:
-i
Seguem padrão
de 3a. decl.
Adj. de 2a. classe
Masc., fem. e neut. (3a. decl.)
gen.:
-is
Atividades
2 Concorde o adj. com o subs.
a) Nomen clerĭgi ____/___. durus, a, um; acer, acris, acre. (O nome do clérigo severo)
b) Auctor notae ____/___. durus, a, um; acer, acris, acre. (O autor da anotação severa)
c) Orator verbi _____/___. durus, a, um; acer, acris, acre. (O orador da palavra severa)
d) Bula patris ______/_____. famosus, a, um; celĕber, bris, bre. (A bula do padre famoso)
e) Liber thesis _____/_____. famosus, a, um; celĕber, bris, bre. (O livro da tese famosa)
f) Imago textĭlis _____/_____. famosus, a, um; celĕber, bris, bre. (A imagem do tecido famoso)
duri durae duri famosi celĕbris celĕbris s.m./gen. s.f./gen. s.n./gen. s.m./gen. s.f./gen. s.n./gen. acris acris acris celĕbris famosae famosi
Editĭo rara
Editĭo notabĭlis
masc./fem.
Liber rarus
Liber notabĭlis
masc./fem.
Glossarĭum rarum
Glossarĭum notabĭle
masc./fem.
adj. de 1a. classe
rarus, a, um notabĭlis, e
adj. de 2a. classe
masc. fem. neut.
Triforme
masc./ fem. neut.Biforme
Atividades
3 Concorde o adj. biforme com o subs.
a) Clerĭgus _______. Parisiensis, e. (Clérigo parisiense) b) Nota _______. doctrinalis, e. (Anotação científica) c) Verbum ____. nobĭlis, e. (Palavra nobre)
d) Pater ______. Sinensis, e. (Padre chinês)
e) Thesis ______. perbrevis, e. (Tese muito concisa) f) Textĭle _______. admirabĭlis, e. (Tecido admirável)
Parisiensis doctrinalis nobĭle Sinensis perbrevis admirabĭle s.m./nom. s.f./nom. s.n./nom. s.m./nom. s.f./nom. s.n./nom.
Autor da edição rara Auctor editionis rarae
Autor do livro raro Auctor libri rari
Autor do glossário raro Auctor glossarĭi
rari
Autor da edição famosa Auctor editionis notabĭlis
Autor do livro famoso Auctor libri notabĭlis
Autor do glossário famoso Auctor glossarĭi notabĭlis
fem. gen. 1a. classe fem. gen. 2a. classe masc. gen. 1a. classe masc. gen. 2a. classe neut. gen. 1a. classe neut. gen. 2a. classe
Adj. de 2a. classe faz gen. em -is, independentemente do gênero.
notabĭlis, notabĭle
notabĭlis, notabĭlis
masc./fem. nom. neut. nom.
masc./fem. gen. neut. gen.
Adj. de 2a. classe (biforme)
auctor, auctoris
Atividades
4 Concorde o adj. biforme com o subs. sublinhado.
a) Decretum clerĭgi ________. Parisiensis, e. (Decreto do clérigo parisiense) b) Auctor notae _______. doctrinalis, e. (Autor da nota científica)
c) Orator verbi _____. nobĭlis, e. (Orador de palavra nobre)
d) Oratĭo patris ______. Sinensis, e. (Discurso do padre chinês) e) Liber thesis ______. perbrevis, e. (Livro da tese muito concisa)
f) Imago textĭlis ________. admirabĭlis, e. (Imagem do tecido admirável)
Parisiensis doctrinalis nobĭlis Sinensis perbrevis admirabĭlis s.m./gen. s.f./gen. s.n./gen. s.m./gen. s.f./gen. s.n./gen. -is → -is -is → -is -e → -is -is → -is -is → -is -e → -is
Editĭo nova
Editĭo recens
auctor, auctoris
(3a. decl.)
Liber novus
Liber recens
Glossarĭum recens
masc./fem./neut.adj. de 1a. classe
novus, a, um recens, entis
adj. de 2a. classe
masc. fem. neut.
Triforme
masc./ fem./ neut.Uniforme
gen.sing.: recentis auctor, auctoris (3a. decl.)Atividades
5 Concorde o adj. uniforme com o subs.
a) Clerĭgus _____. supplex, ĭcis. (clérigo súplice) b) Nota _____. dissors, ortis. (nota diferente) c) Verbum ____. atrox, ocis. (palavra cruel) d) Pater ___. vigil, ĭlis. (padre vigilante)
e) Thesis _____. elegans, antis. (tese elegante) f) Textĭle ______. simplex, ĭcis. (tecido simples)
supplex dissors atrox vigil elĕgans simplex s.m./nom. s.f./nom. s.n./nom. s.m./nom. s.f./nom. s.n./nom.
Autor da edição nova Auctor editionis
novae
Autor do livro novo Auctor libri novi
Autor do glossário novo Auctor glossarĭi
novi
Autor da edição recente Auctor editionis recentis
Autor do livro recente Auctor libri recentis
Autor do glossário recente Auctor glossarĭi recentis
fem. gen. 1a. classe fem. gen. 2a. classe masc. gen. 1a. classe masc. gen. 2a. classe neut. gen. 1a. classe neut. gen. 2a. classe
Adj. de 2a. classe faz gen. em -is, independentemente do gênero.
recens, entis
masc./fem./neut. nom. gen.
Adj. de 2a. classe (uniforme)
recentis
vetus, ĕris
masc./fem./neut. nom. gen.
Atividades
6 Concorde o adj. uniforme com o subs. sublinhado.
a) Oratio clerĭgi ______. supplex, ĭcis. (discurso do clérigo súplice) b) Auctor notae ______. dissors, ortis. (autor da nota diferente) c) Orator verbi _____. atrox, ocis. (orador de palavra cruel)
d) Consilĭum patris ____. vigil, ĭlis. (conselho do padre vigilante) e) Liber thesis ______. elegans, antis. (livro da tese elegante)
f) Imago textĭlis ______. simplex, ĭcis. (imagem do tecido simples)
supplĭcis dissortis atrocis vigĭlis elegantis simplĭcis s.m./gen. s.f./gen. s.n./gen. s.m./gen. s.f./gen. s.n./gen. -ex → -ĭcis -ors → -ortis -ox → -ocis -il → -ĭlis -ans → -antis -ex → -ĭcis
Em resumo
2 Os adj. de 2a. classe podem ser triformes, biformes e uniformes: ex.
celĕber, bris, bre; acer, acris, acre; notabĭlis, e; perbrevis, e; elegans, antis; atrox,
ocis.
4 Os adj. de 2a. classe seguem paradigma de 3a. decl., fazendo gen. em
-is: ex. typus celĕber → color typi celĕbris; liber notabĭlis → auctor libri notabĭlis;
verbum elegans → orator verbi elegantis.
5 Independentemente do gênero, os adj. de 2a. classe apresentam uma única forma no gen.: ex. celĕber, bris, bre → celĕbris; acer, acris, acre → acris; notabĭlis, e → notabĭlis; perbrevis, e → perbrevis; elegans → elegantis; atrox →
atrocis.
1 Os adj. de 1a. classe são sempre triformes: ex. rarus, a, um; pulcher, chra, chrum.
3 Os adj. de 1a. classe seguem paradigma de 1a. decl. para o fem., fazendo gen. em -ae: ex. forma rotunda → color formae rotundae; ou 2a. decl. para masc./neut., fazendo gen. em -i: liber famosus → auctor libri