58
P
P
R
R
O
O
N
N
O
O
M
M
I
I
1
1
1
.
.
.
3
3
3
5
5
5
P
P
P
RRROOONNNOOOMMMIIIPPPEEERRRSSSOOONNNAAALLLIII1
1
1
.
.
.
3
3
3
5
5
5
.
.
.
1
1
1
P
P
P
RRROOONNNOOOMMMIIIPPPEEERRRSSSOOONNNAAALLLIIICCCOOONNNFFFUUUNNNZZZIIIOOONNNEEEDDDIIISSSOOOGGGGGGEEETTTTTTOOOQuando sono esplicitati, i pronomi personali soggetto costituiscono tutto il gruppo del soggetto:
ele partiu uma perna
Le persone del discorso o le persone di cui si parla costituiscono tutto il gruppo del soggetto. Come i nomi propri servono ad identificare.
In portoghese il pronome personale soggetto viene spesso omesso; la desinenza verbale basta ad indicare la persona cui si riferisce il discorso:
quero batatas fritas ontem fomos ao Porto
1
1
1
.
.
.
3
3
3
5
5
5
.
.
.
2
2
2
F
F
F
OOORRRMMMEEEDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIPPPEEERRRSSSOOONNNAAALLLIIISSSOOOGGGGGGEEETTTTTTOOOI pronomi personali soggetto sono:
Singolare 1a persona Eu
2a persona Tu
3a persona ele / ela
Plurale 1a persona Nós
2a persona (vós)
3a persona eles / elas
Tuttavia l’uso delle forme dei pronomi soggetto ha subito dei cambiamenti diversi nelle due norme, quell’europea e quella brasiliana.
Sia in Portogallo sia in Brasile si usa la forma você proveniente da un’antica forma di cortesia Vossa Mercê.
Nelle due forme di cortesia una persona si rivolge ad un’altra - situazione di 2a persona - usando tutti i segni di un discorso alla 3a persona. Da un punto di vista diacronico você è dunque diventato un vero e proprio pronome personale di seconda persona singolare e vocês un pronome di seconda persona plurale.
1
11...333555..2.22...111 DDDIIFIFFFFFEEERRREEENNNZZZEEEDDD’’’UUUSSSOOODDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIPPPEEERRRSSSOOONNNAAALLLIIISSSOOOGGGGGGEEETTTTTTOOOTTTRRRAAALLLAAANNNOOORRRMMMAAAEEEUUURRROOOPPPEEEAAAEEEQQQUUUEEELLLLLLAAABBBRRRAAASSSIILILLIIAIAANNNAAA
♦ Eu
(P-B) Eu rappresenta la persona che parla
é isso que eu quero ♦ Tu
(P) Il pronome tu si usa: 1) Nell’interazione familiare
mãe, tu queres que eu vá ao supermercado com esta chuva?
2) Con gli amici
António, tu gostas de fígado?
3) Nelle relazioni informali fra colleghi di lavoro
♦ Você
(P) Quando fra due persone esiste un rapporto di rispetto o di distanza si fa un discorso con il verbo
alla terza persona (come si fa in italiano con “lei”) però senza soggetto esplicitato, ossia omettendo il pronome você.
Você è raramente usato come soggetto esplicitato e non è mai usato da inferiore a superiore in età, ceto sociale o gerarchia.
Já que vai ao notário entregue também esta procuração
(B) Nella norma d’uso brasiliana esiste soltanto una forma per la seconda persona singolare: você. Il pronome di seconda persona singolare tu è caduto in disuso (tranne negli stati dell’estremo Sud e nel Nordeste). Você, così come tutte le altre forme di cortesia usate con funzione pronominale, è seguito da un verbo alla terza persona singolare.
Nel registro corrente, você in inizio di frase è esplicitato il più delle volte.
Você si usa: 1) Nell’intimità
Querida, você quer que eu vá comprar cerveja?
2) Da superiore ad inferiore (età, ceto sociale, gerarchia)
Você limpa os vidros e depois lava o chão ♦ Ele/ Ela
(P-B) Sostituiscono il nome della persona di cui si parla e variano nel genere e nel numero ela acaba de chegar
Nós
(P-B) Nós corrisponde al “noi” in italiano
Nós queremos paz e desconso. Não procuramos criar problemas. ♦ A gente
(P-B) Il pronome nós è spesso sostituito da a gente nel linguaggio colloquiale. Con a gente il verbo appare alla terza persona singolare
amanhã a gente vai ao cinema
Con a gente il soggetto non è mai omesso al contrario di nós che può essere esplicitato o meno.
a gente, este ano, está a pensar ir a Itália
A gente corrisponderà, nell’italiano, al “si” con il verbo alla terza persona singolare: domani si va al cinema
amanhã a gente vai ao cinema ♦ Vocês/ Vós
(P-B) Vós il posto di vós e corrisponde all’italiano “voi”
então, vocês vão à Turquia nas férias ou já desistiram?
Com vocês il verbo viene alla terza persona plurale
♦ Eles/ Elas
Sostituiscono il nome delle persone di cui si parla
elas encheram as ruas de cravos
1
1
1
.
.
.
3
3
3
5
5
5
.
.
.
3
3
3
“
“
“
F
F
F
OOORRRMMMAAASSSDDDEEETTTRRRAAATTTAAAMMMEEENNNTTTOOO”
”
”
-
-
-
F
F
F
OOORRRMMMEEEDDDIIICCCOOORRRTTTEEESSSIIIAAAPPPEEERRRIININNTTTEEERRRPPPEEELLLLLLAAARRREEELLL’
’
’
AAALLLTTTRRROOO“Il signore mi perdonerà. (...) Le forme portoghesi di trattamento sono talmente complicate, abbia pazienza.”
ANTÓNIO TABUCCHI, REQUIEM
Le “formas de tratamento” sono forme rispettose per rivolgersi a qualcuno senza dargli del tu. Esse sostituiscono i pronomi di 2a persona facendo riferimento ad un attributo della persona.
Con esse il verbo si trova alla terza persona singolare.
La scelta di queste forme varia secondo l’importanza sociale, l’età, il rapporto gerarchico con l’interpellato. Tutto ciò dipende dal contesto dell’interazione sociale in quanto esso determina il
60
• O senhor / a senhora
Con funzione pronominale
(P-B) Quando uno si rivolge a qualcuno di età, ceto sociale o gerarchia più alta che però non ha
un titolo specifico (o non lo si conosce) usa o senhor / a senhora, os senhores / as senhoras
(preceduti da articolo)
não sei se a senhora pode subir esta escada quando o senhor me disse para vir, já era tarde as senhoras sabem o que aconteceu?
os senhores esqueceram-se da reunião
Con funzione vocativa
(P) Quando uno si rivolge ad una donna (senza titolo universitario o altra carica socialmente
importante) con funzione vocativa si usa:
Senhora+ NOME se questa donna appartiene alle classi popolari
senhora Maria, como vai? Está boazinha?
Senhora Dona+ NOME oppure Dona + NOME se si stà rivolgendo a qualcuna di classe media o medio
alta
dona Lurdes, como está?
senhora dona Margarida, como está?
Gli uomini sono chiamati Senhor + NOME (se non hanno un titolo universitario o altra carica di
importanza sociale).
Si tende ad usare il nome con quelli che appartengono alle classi popolari.
senhor João, como está?
e il cognome con quelli che appartengono alle classi medie
senhor Guedes, como está?
(B) Con funzione vocativa si usa senhor + NOME (o cognome), con gli uomini
senhor Nelson, como está?
Con le donne si usa Dona+ NOME
dona Fernanda, como está? Seu è una forma popolare di senhor
seu João, quero meio quilo de farinha • Menina
(P) Con le ragazze nubili si usa in certe circostanze l’epiteto menina+ NOME con funzione vocativa e
menina (preceduto da articolo) con funzione pronominale
menina Mariana, quer alguma coisa da cidade? fiz como a menina me disse
Altre “Formas de tratamento”
(P) o Senhor Doutor / a Senhora Doutora
o Senhor Engenheiro / a Senhora Engenheira o Senhor Director / a Senhora Directora o Senhor Presidente / a Senhora Presidente
ecc.
Queste forme possono essere usate: Con funzione di vocativo, senza articolo
Senhora Engenheira, muitos parabéns
Senhor Doutor, o senhor trouxe o parecer do tribunal?
Con funzione pronominale, con articolo
- Não sei se o Senhor Doutor foi informado da questão. - Fui sim.
Engenheiro - onde está o dossier do caso Ifadap?
Secretária - ontem o Senhor Engenheiro levou-o para casa (B) o Doutor / a Doutora
o Diretor / a Diretora o Presidente / a Presidente
ecc.
Queste forme possono essere usate soltanto con funzione di vocativo:
Presidente, muitos parabéns
Doutor, eu trouxe o parecer do tribunal. Está aqui.
Con funzione pronominale si usa o senhor / a senhora con articolo
não sei se o senhor foi enformado da questão
(P- B) Con tutte queste “formas de tratamento” quando nella frase succede di dover usare un possessivo questo viene alla terza persona
o senhor deixo aqui o seu chapéu
Lo stesso succede con i pronomi personali riflessivi e complemento:
a senhora penteou-se muito bem
• Uso del pronome proprio con funzione pronominale
I nomi propri possono anche avere una funzione pronominale in un contesto di relativa intimità:
José - ontem a Rosa estava muito bonita Rosa - obrigada
• Ellissi dell’attributo
Un modo comune di trattare con gli altri in un contesto formale o distante è non menzionare l’attributo, il nome o il pronome.
• Si ha così un discorso senza traccia di soggetto, tutto alla terza persona. Solo la situazione permette di capire che il parlante si stà rivolgendo a qualcuno e non stà parlando con qualcuno di terza persona.
vi-a ontem no cinema. Não a cumprimentei porque estava acompanhada.
1
1
1
.
.
.
3
3
3
5
5
5
.
.
.
4
4
4
P
P
P
RRROOONNNOOOMMMIIIRRRIIFIFFLLLEEESSSSSSIIVIVVIII1
11...333555..4.44...111 FFFOOORRRMMMEEEDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIRRRIIFIFFLLLEEESSSSSSIIVIVVIIINNNEEELLLLLLAAANNNOOORRRMMMAAAEEEUUURRROOOPPPEEEAAA
PRONOME PERSONALE SOGGETTO PRONOME RIFLESSIVO
PORTOGALLO BRASILE
Singolare eu me me
tu te †
você se se
ele / ela se se
Plurale nós nos nos
a gente se se
vocês se se
eles / elas se se
- Já te vestiste, Nuno Miguel?
- Já mãe. Já me peentei, já me lavei, já me vesti você da-se conta do que fez?
a Alcina casou-se
então a gente vê-se para a semana, não é? nós vestimo-nos em Paris
que fino! então vocês vestem-se em Paris! estão ricos! o Pedro e a Rita divertiram-se imenso no acampamento
62
Quando il pronome è usato dopo il verbo si attacca a questo con un trattino:
eu levanto-me tu levantas-te você levanta-se ele levanta-se nós levantamo-nos vocês levantam-se eles levantam-se
Nella prima persona plurale il verbo perse la – s .
1
1
1
.
.
.
3
3
3
5
5
5
.
.
.
5
5
5
P
P
P
RRROOONNNOOOMMMIIIAAACCCCCCUUUSSSAAATTTIIVIVVAAALLLIII-
-
-
(
(
(
CCCOOOMMMPPPLLLEEEMMMEEENNNTTTOOOOOOGGGGGGEEETTTTTTOOODDDIIIRRREEETTTTTTOOO)
)
)
PRONOME PERSONALE SOGGETTO PRONOMI ACCUSATIVALIPORTOGALLO BRASILE Singolare eu me me tu te † você o /a o /a o senhor / a senhora o /a o /a ele / ela o /a o /a
Plurale nós nos nos
vocês vos †
os senhores / as senhoras os / as os / as
eles / elas os / as os / as
- Como é que foste à festa?
- O Joaquim levou-me no carro dele. - Ah, o Joaquim levou-te
- Onde está o relatório do IPEP?
- Arquivei-o
- Marta, viu aquela caixa castanha onde guardávamos as luvas? - O Simão levou-nos no carro dele.
- Ah, o Simão levou-vos - Já vi todos os filmes de Truffaut - Viste-os todos?
1
11...333555...555...111 FFFOOORRRMMMEEEDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIII OOO---AAA,,,OOOSSS–––AAASSSIININNPPPOOOSSSIIZIZZIIOIOONNNEEEEEENNNCCCLLLIITITTIICICCAAAEEEMMMEEEZZZZZZOOOCCCLLLIITITTIICICCAAA
Pronome prima del verbo
Il pronome con valore di complemento oggetto alla terza persona può venire prima o dopo il verbo. Quando viene prima, la sua forma o, a, os, as non soffre cambiamenti:
não a chames
disse para os esperar
Quando però viene dopo il verbo ed è unito a questo da un trattino q- (pronome enclitico) la sua forma cambia secondo la terminazione del verbo:
a) Se il verbo finisce in vocale o dittongo orale, (-ou, -oi, -ei, -ai), il pronome rimane o, a, os, as: chamei-a
esperou-os como-as
b) Se il verbo finisce con una -r, una -s, o una -z queste consonanti vengono soppresse ed il pronome prende la forma lo, la, los, las:
fui obrigada a comprá-lo
quis comê-la
não quis abri-los encontrámo-las na rua fá-lo por mim
Se il verbo appartiene alla prima coniugazione (-ar), prende un accento acuto (´) sulla sillaba tonica:
fui obrigada a comprá-lo
Se appartiene alla seconda coniugazione (-er), prende un accento circonflesso (ˆ) sulla sillaba tonica:
quis comê-la
c) Se il verbo finisce con un dittongo nasale (-ão, -õe, -em, -am, -im) il pronome prende la forma
-no, -na, -nos, -nas:
dão-nos os presentes de Natal póe-no em cima da mesa
comem-nos todos
beberam-na toda
d) Dopo il tema verbale, che nel futuro e nel condizionale corrisponde alla forma dell’infinito, e prima delle desinenze personali:
INFINITO ( senza la - r finale e con accenti acuto o circonflesso) + PRONOME + DESINENZA:
FUTURO CON IL PRONOME CONDIZIONALE CON IL PRONOME
casar + ei = casarei casá-lo-ei comer + ia = comeria comê-lo-ia casar + ás = casarás casá-lo-ei comer + ias = comerias comê-lo-ias casar + á = casará casá-lo-ei comer + ía = comeria comê-lo-ía casar + emos = casaremos casá-lo-ei comer + íamos = comeríamos comê-lo-iamos casar + ão = casarão casá-lo-ão comer + iam = comeriam comê-lo-iam
Queste forme appartengono ormai ad un registro di linguaggio accurato, tanto più che l’uso del futuro e del condizionale non è frequente nel linguaggio colloquiale.
1
1
1
.
.
.
3
3
3
5
5
5
.
.
.
6
6
6
P
P
P
RRROOONNNOOOMMMIIIDDDAAATTTIIVIVVAAALLLIII-
-
-
(
(
(
CCCOOOMMMPPPLLLEEEMMMEEENNNTTTOOOOOOGGGGGGEEETTTTTTOOOIIINNNDDDIIIRRREEETTTTTTOOO)
)
)
PRON. SOGG. PRONOMI DATIVALI
senza
preposizione preposizione con con preposizione com
singolare eu me mim comigo
tu te ti contigo / † (B)
você lhe você / si consigo / com você (B)
ele / ela lhe ele / ela con ele / com ela
plurale nós nos nós connosco / conosco(B)
vocês vos / lhes vocês convosco(P) / com vocês eles / elas lhes eles / elas com eles / com elas - Ó Manel, tem a certeza que me deu a correspondência?
- Tenho sim, senhor doutor. Dei-lhe a correspondência toda ontem - Ó Marques, preciva que me emprestasse algum dinheiro - Mas eu emprestei-te vinte contos a semana passada! - Manel, levou a correspondência ao gabinete do doutor Vieira? - Levei sim, senhor doutor
- E entregou-lhe a correspondência em mão?
- O que è que vos deram os padrinhos pela Páscoa? - Deram-nos brinquedos
- Este livro é para mim? - E’. é para ti(P)
- Ó Antunes, você já sabe a última? (P)
64
- Conto-lhe isto a si, em privado, hein? - Gostas de Albetro?
- Gosto. Confio nele
- Então não confia em nós? - Fiz isto por vocês
- Por nós? Fizeste isto por ti, por mais ninguém - Aquele quadro foi pintado por ti?
- Foi, foi pintado por mim
- Venha comigo
- Não. Infelizmente não posso ir consigo. Estou à espera deles. 1
11...333555...666...111 PPPRRREEEPPPOOOSSSIIZIZZIIIOOONNNIIIEEEPPPRRROOONNNOOOMMMIIIPPPEEERRRSSSOOONNNAAALLLIII
Oltre a com, le preposizioni più comuni che reggono i pronomi dativali sono: para, de, a, por, em, entre, até.
• excepto, menos, fora, salvo, inclusive
Quando hanno valore di preposizione si usano le forme soggetto del pronome personale:
estão todos malucos menos eu dormem cá todos excepto tu 1
11...333555..6.66..2.22 CCCOOONNNTTTRRRAAAZZZIIOIOONNNEEEDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIImmmeee
,
,
,
ttteee,
,
,
lllhhheee,
,
,
nnnooosss,
,
,
vvvooosss,
,
,
lllhhheeesssCCCOOONNNIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIooo/
/
/
aaa,
,
,
ooosss/
/
/
aaasssQuando nella stessa frase si trovano due pronomi complemento, uno dopo l’altro, questi si combinano.
Quando si ha questa contrazione l’ordine è pronome dativale me, te, lhe, nos, vos, lhes + pronome accusativale o, a, os, as:
o Rui deu-lhos ontem a mãe leu-ta tantas vezes! me, te, lhe, nos, vos, lhes + o, a, os, as:
mo = me + o ma = me + a mos = me + os mas = me + as to = te + o ta = te + a tos = te + os tas = te + as lho = lhe + o lha = lhe + a lhos = lhe + os lhas = lhe + as no-lo = nos + o no-la = nos + a no-los = nos + os no-las = nos + as *
vo-lo = vos + o vo-la = vos + a vo-los = vos + os vo-las = vos + as *
lho = lhes + o lha = lhes + a lhos = lhes + os lhas = lhes + as
* Queste forme sono cadute in disuso nel registro corrente
1
1
1
.
.
.
3
3
3
5
5
5
.
.
.
7
7
7
C
C
C
OOOLLLLLLOOOCCCAAAZZZIIIOOONNNEEEDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIAAATTTOOONNNIIII pronomi complemento che hanno forme atone (me, te, se, lhe, o, a, nos, vos, se, lhes, os, as),
quando vengono dopo il verbo, formano con esso un’unità fonetica contrassegnata nello scritto da un trattino.
La posizione di questi pronomi rispetto alla forma verbale viene determinata dalle seguenti regole: • Enclitico(VERBO + PRONOME):
comprei um bolo e comi-o todo
• Proclitico(PRONOME + VERBO):
ele se sentou
• Mezzoclitico nel futuro e nel condizionale (INFINITO + PRONOME + DESINENZA):
contar-me-ás tudo
1
11...333555...777...111 RRREEEGGGOOOLLLEEEPPPEEERRRLLLAAACCCOOOLLLLLLOOOCCCAAAZZZIIOIOONNNEEEDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIAAATTTOOONNNIIINNNEEELLLLLLAAANNNOOORRRMMMAAAEEEUUURRROOOPPPEEEAAA
1) Pronome enclitico(VERBO + NOME)
Di regola i pronomi atoni vengono dopo il verbo:
vejo-o muito bem
disse-lhe tudo
2) Pronome proclitico(PRONOME + VERBO)
Il pronome viene prima del verbo nei casi in cui in posizione pre-verbale abbiamo: Un’espressione negativa não, nunca, jamais, ninguém, ecc.:
ninguém me disse nada
não te quero na rua tão tarde
• Una preposizione dipendente introdotta da un pronome relativo:
o livro que me deste é ótimo
• Una frase subordinativa introdotta da una congiunzione o da una locuzione subordinativa:
vim quando me pediste
gastou, gastou até que se acabou o dinheiro
• Un’espressione interrogativa introdotta da Que? Quem? Qual? Quanto? Como? Onde? Em que? Desde qundo? A quem? O que? Porque? Para que?:
como te chamas?
porque o queres agora?
• La presenza di uno di questi pronomi indefiniti: alguém, ninguém, nenhum, nenhuma, nenhuns, nenhumas, todo, toda, todos, todas, qualqur, quaisquer, nada tudo ambos:
todos a felicitaram
ninguém lhe disse a verdade
• La presenza di certi avverbi come: apenas, só, até, mesmo, também, já, talvez, sempre: no Carnaval, talvez me disfarce de rainha
também te disse isso
• Un’espressione esclamativa o un’espressione di desiderio:
que te leve o diabo! 1
11...333555..7.77..2.22 RRREEEGGGOOOLLLEEEPPPEEERRRLLLAAACCCOOOLLLLLLOOOCCCAAAZZZIIOIOONNNEEEDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIAAATTTOOONNNIIINNNEEELLLLLLEEEFFFOOORRRMMMEEEVVVEEERRRBBBAAALLLIIICCCOOOMMMPPPOOOSSSTTTEEE
• Con tutti i tempi composti
AUSILIARE + PRONOME + VERBO PRINCIPALE
Quando il tempo verbale è composto i rponomi atoni vengono immediatamente dopo l’ausiliare:
o Fernando tinha-o comprado no supermercado
• Con le forme verbali nelle preposizioni passive
SER + PRONOME + VERBO PRINCIPALE
Quando il tempo verbale è nella forma passiva i pronomi atoni vengono immediatamente dopo l’ausiliare ser:
foi-nos dado um relatório muito completo
• Con le locuzioni verbali
Nelle perifrasi verbali con verbo modale dever+ INFINITO,poder+ INFINITO, il pronome può venire sia
dopo il verbo modale che dopo il verbo principale. E’ però più elegante il rpimo uso:
devo ir-me embora amanhã devo-me ir embora amanhã posso levantar-me da mesa? posso-me levantar da mesa?
tinha podido comprá-lo se tivesse dinheiro tinha-o podido comprar se tivesse dinheiro
• Con le perifrasi verbali
In una perifrasi verbale cometer de+ INFINITO,començar a+ INFINITO, estar a+ INFINITO,acabar de+ INFINITO il pronome può venire sia dopo l’ausiliare che dopo il verbo principale:
deixou de visitá-lo deixou de o visitar
66 1
11...333555...777...333 QQQUUUAAADDDRRROOORRRIIAIAASSSSSSUUUNNNTTTIIVIVVOOODDDEEELLLLLLAAACCCOOOLLLLLLOOOCCCAAAZZZIIOIOONNNEEEDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIAAATTTOOONNNIIINNNEEELLLLLLAAAFFFRRRAAASSSEEE
norma portoghese / norma brasiliana (registro formale) Ordine basico
Verbo in un tempo semplice → → Verbo + pronome vi-o
Verbo in un tempo composto → → tenho-o vistoTer + pronome + participio passato Verbo al passivo con ser → → foi-lhe dito issoSer + pronome + participio passato
Con ausiliari modali o aspettuali →
→ Ausiliare + infinito + pronome
pode dizer-me
oppure → Ausiliare + pronome + infinito
pode-me dizer 1
11...333555..7.77...444 CCCOOONNNEEELLLEEEMMMEEENNNTTTIIICCCHHHEEEAAALLLTTTEEERRRAAANNNOOOLLL’’’OOORRRDDDIIINNNEEEBBBAAASSSIIICCCOOO
• quando la preposizione è subordinata • quando la frase è alla forma negativa
• quando prima del verbo c’è: tudo, ambos / ambas, alguém, ninguém, nada, qualquer, quaisquer, todo / todos / toda / todas, nenhum / nenhuma / nenhuns / nenhumas, apenas, só, até, mesmo, também, ecc.
Verbo in un tempo semplice →
→ Pronome + verbo
diz que a viu não a viu Alguém a viu? todos a viram também a viu?
Verbo in un tempo composto →
→ Pronome + ter + participio passato
diz que a tem vito diz que não a tem visto todos a têm visto também a têm visto?
Verbo al passivo con ser →
→ Pronome + ser + participio passato
creio que lhe foi dito não lhe foi dito nada lhe foi dito
ambos lhe foram dados também lhe foi dito
Con ausiliari modolai o aspettuali →
→ Pronome + ausiliare + infinito oppure → Ausiliare + infinito + pronome
diz que a pode ver / diz que pode vê-la não a pode ver / não pode vê-la
ninguém a pode ajudar / ninguém pode ajudá-la todos a podem ajudar / todos podem ajudá-la só tu a podes ajudar / só tu podes ajudá-la 1
11...333555...777...555 RRREEEGGGOOOLLLEEEPPPEEERRRLLLAAACCCOOOLLLLLLOOOCCCAAAZZZIIOIOONNNEEEDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIAAATTTOOONNNIIINNNEEELLLLLLAAANNNOOORRRMMMAAABBBRRRAAASSSIILILLIIAIAANNNAAA
In Brasile, oltre alle accentuate diversità fra linguaggio scritto e linguaggio parlato, nello scritto esistono due registri altrettanto diversi: quello formale e quello corrente. Soltanto nel REGISTROFORMALE
si seguono le regole di collocazione dei pronomi personali atoni della norma europea. Per registro formale s’intende quell’usato nelle relazioni, lettere formali, documenti ufficiali, contesti in cui è richiesto un alto grado di formalità.
Il REGISTROCORRENTE è il registro colto usato correntemente nel linguaggio scritto (testi giornalistici, testi
accadmici, ecc.) e nel linguaggio parlato in situazioni che richiedono un linguaggio accurato (riunioni professionali, programmi di radio, televisione, ecc.).
Registro formale: Vi-o ontem. Contou-me tudo.
Registro corrente: Eu o vi ontem. Ele me contou tudo.
Nel linguaggio colloquiale e popolare sono usate altre formule generalmente considerate incorrette se usate nelle situazioni sopra descritte.
Registro colloquiale: Eu vi ele ontem. Me contou tudo.
Il contrasto fra l’uso dei pronomi personali atoni nel registro formale e in quello corrente e colloquiale riflette il fatto che nella pronuncia brasiliana i pronomi me, te, se, lhe, a, o, as, os, nos, vos, lhes sono semi-tonici invece che atoni. Da questa tonicità deriva la tendenza generalizzata all’uso della proclisi(PRONOME + VERBO).
Si deve tenere conto che quando il contesto è sufficientemente chiaro si può evitare l’uso del pronome atono.
- Você já pagou a prestação? - Já. Eu paguei ontem.
Oppure ricorrere ad una forma sostitutiva: un dimostrativo o un pronome personale obliquo tonico al fine di evitare l’uso del pronome presonale atono, soprattutto quando il verbo è al condizionale o al futuro.
Eu faria isso ainda hoje (fá-lo-ia ...)
Eu teria feito o trabalho para você (ter-lhe-ia feito ...)
Quadro riassuntivo Registro corrente
1) Con i verbi coniugati in un verbo semplice:
PROCLISI
In tutti i casi tranne quelli indicati sotto.
In molti casi anche nel futuro e nel condizionale - Ele se transformará / Ele se transformaria
ENCLISI
Inizio frase - Vejo-o todos os dias
Con l’infinito - Disse para aprendê-las
MEZZOCLISI
Pressochè caduta in disuso.
Può anche seguire la norma EUROPEA.
2) Con le perifrasi verbali con ausiliari modali
Il pronome si trova tra l’ausiliare e l’infinito o il gerundio. - Ele pode lhe dizer - Ele está me ajudando muito - Ela foi nos buscar à escola
3) Con le forme verbali composte
Il pronome si trova fra l’ausiliare e il participio passato - O país tinha se transformado
Registro formale
Segue le regole della norma EUROPEA
1
1
1
.
.
.
3
3
3
6
6
6
P
P
P
RRROOONNNOOOMMMIIIEEEAAAGGGGGGEEETTTTTTIIIVVVIIIPPPOOOSSSSSSEEESSSSSSIIIVVVIIII pronomi e gli aggettivi possessivi variano secondo il genere e il numero delle cose possedute e secondo il numero dei possessori.
1
1
1
.
.
.
3
3
3
6
6
6
.
.
.
1
1
1
A
A
A
GGGGGGEEETTTTTTIIVIVVIIIPPPOOOSSSSSSEEESSSSSSIIVIVVIIIEEEAAARRRTTTIICICCOOOLLLOOO(P) L’articolo normalmente precede l’aggettivo possessivo. L’aggettivo possessivo usato senza
articolo appare solo in registri molto curati:
68
(B) Questa tendenza è meno generalizzata nella norma BRASILIANA, soprattutto nel linguaggio scritto:
Abriu a porta
de sua
residencia1
1
1
.
.
.
3
3
3
6
6
6
.
.
.
2
2
2
C
C
C
OOORRRRRRIISISSPPPOOONNNDDDEEENNNZZZAAADDDEEEIIIPPPOOOSSSSSSEEESSSSSSIIIVVVIIICCCOOONNNIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIPPPEEERRRSSSOOONNNAAALLLIIISSSOOOGGGGGGEEETTTTTTOOOUNA COSA POSSEDUTA PIÙ COSE POSSEDUTE
Eu (o) meu (a) minha (os) meus (as) minhas
Tu Você (o) teu (o) seu (a) tua (a) sua (os) teus (os) seus (as) tuas (as) suas Ele
Ela (o) seu (o) seu (a) sua (a) sua (os) seus (os) seus (as) suas (as) suas Ele
Ela Dele Dela dele dela dele dela dele dela
Nós (o) nosso (a) nossa (os) nossos (as) nossas
Vocês (o) vosso (a) vossa (os) vossos (as) vossas
Eles
Elas (o) seu (o) seu (a) sua (a) sua (os) suos (os) suos (as) suas (as) suas Eles
Elas deles delas Deles Delas deles delas deles delas - Onde deixaste os teus marcadores, Pedro?
- Os meus marcadores? Não sei.
- Empresta-me a sua caneta, por favor?
- A minha caneta não escreve. Está sem carga. - De quem é isto?
- É dele. - Não é. É dela.
- Esta pesquisa é vossa?
- É nossa, é. O que é que achou?
Vi o carro dele estacionando na Rodrigo de Freitas.
dele, dela, deles, delas - contrazione della preposizione de con il pronome personale ele, ela, eles, elas, prendono in questo contesto la funzione di un aggettivo o di un pronome possessivo.
1
1
1
.
.
.
3
3
3
6
6
6
.
.
.
3
3
3
U
U
U
SSSOOODDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIPPPOOOSSSSSSEEESSSSSSIIIVVVIIIDDDIIITTTEEERRRZZZAAAPPPEEERRRSSSOOONNNAAAQuando si usa il pronome seu / sua, seus / suas si può creare ambiguità:
Vi o seu livro
Può essere interpretato come: o livro dele, dela, deles, delas (il libro di esso, di essa, di essi, di esse). O ancora: o livro do Sr. Doutor, do chefe, do avô (il libro del dottore, del capo, del nonno).
Per evitare questo genere di ambiguità si sostituisce seu / sua / sesu / suas con dele / dela / deles / delas.
Vi o livro dele
Dele, dela, deles, delas concorda soltanto in genere ed in numero con colui (o coloro) che possiede (possiedono) l’oggetto:
a pasta dele a pasta deles
o caderno dele o caderno deles as meias dele as meias deles
os cadernos dele os cadernos deles a pasta dela a pasta delas
o caderno dela o caderno delas as meias dela as meias delas
os cadernos dela os cadernos delas
Dele, dela, deles, delas è posto sempre dopo il nome nei casi in cui ha la funzione di aggettivo possessivo:
isto é o casaco dela
o último romance dele é uma porcaria
Viene posto dopo il verbo nei casi in cui ha la funzione di pronome:
o caderno é dele
1
1
1
.
.
.
3
3
3
6
6
6
.
.
.
4
4
4
C
C
C
OOONNNCCCOOORRRDDDAAANNNZZZAAACome in italiano il pronome possessivo (tranne che dele, dela, deles, delas) concorda in genere e numero col nome dell’oggetto posseduto; concorda nella persona con colui che possiede l’oggetto:
a minha mala está em cima da mesa aquele carro é o teu?
empresta-me o teu guarda-chuva? aquela casa parece a nossa
dêem-me os vossos cadernos
1
1
1
.
.
.
3
3
3
6
6
6
.
.
.
5
5
5
P
P
P
OOOSSSIIIZZZIIOIOONNNEEEDDDEEELLLLLL’
’
’
AAAGGGGGGEEETTTTTTIIIVVVOOOPPPOOOSSSSSSEEESSSSSSIIIVVVOOONNNEEELLLLLLAAAFFFRRRAAASSSEEEL’aggettivo possessivo precede normalmente il nome che determina:
É o meu caderno
L’aggettivo possessivo può essere posto dopo il nome senza essere preceduto dall’articolo determinativo:
• Quando questo non viene accompagnato da articolo definito
recebi notícia tuas
• Quando prima del nome c’è già un articolo indefinito, un numerale, un pronome dimostrativo o un pronome indefinito
Estava um retrato teu em casa do Paulo Vi dois empregados teus no tribunal
• Nelle frasi interrogative dirette
Está calor ou é impressão minha?
• Quando si desidera dare enfasi
Deus meu, o que foste fazer?
1
1
1
.
.
.
3
3
3
6
6
6
.
.
.
6
6
6
R
R
R
IININNFFFOOORRRZZZOOODDDEEELLLPPPOOOSSSSSSEEESSSSSSIIVIVVOOOQuando si desidera rafforzare l’idea di possesso si aggiunge próprio o mesmo:
foi o meu próprio filho
a casa é mesmo nossa. Comprámo-la
1
1
1
.
.
.
3
3
3
6
6
6
.
.
.
7
7
7
V
V
V
AAALLLOOORRRIIIDDDEEELLLPPPOOOSSSSSSEEESSSSSSIIIVVVOOOIl possessivo può avere valore di: • Possesso vero e proprio
esta é a minha casa
• Espressione di rispetti, educazione
certamente, minha senhora, a encomenda segue já
• Espressione di cordialità, amicizia, affettività
meu caro amigo, aqui vai esta nota
70
faz a sua vida como se nada fosse
• Aggettivo indefinito
tem as suas manias
• Indicazione di calcolo numerico più o meno impreciso
teria os seus quarenta anos
1
1
1
.
.
.
3
3
3
7
7
7
P
P
P
RRROOONNNOOOMMMIIIEEEDDDAAAGGGGGGEEETTTTTTIIIVVVIIIDDDIIIMMMOOOSSSTTTRRRAAATTTIIIVVVIII1
1
1
.
.
.
3
3
3
7
7
7
.
.
.
1
1
1
F
F
F
OOORRRMMMEEEDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIEEEAAAGGGGGGEEETTTTTTIIIVVVIIIDDDIIIMMMOOOSSSTTTRRRAAATTTIIIVVVIII VARIABILI INVARIABILImaschile femminile neutro
singolare plurale
este
estes esta estas isto
singolare plurale
esse
esses essa essas isso
singolare
plurale aquele aqueles aquela aquelas aquilo
1
1
1
.
.
.
3
3
3
7
7
7
.
.
.
2
2
2
F
F
F
OOORRRMMMEEEVVVAAARRRIIIAAABBBIILILLIIIEEEFFFOOORRRMMMEEENNNEEEUUUTTTRRREEEI pronomi dimostrativi presentano così forme variabili e forme invariabili o neutre. Le forme variabili dei pronomi sono anche le stesse degli aggettivi possessivi:
este disco é do Pedro
o disco do Pedro é do Pedro
Quelle invariabili o neutre sono isto, isso, aquilo e sono sempre pronomi:
viste aquilo?
Si usano al posto di esta coisa, essa coisa, aquela coisa, sempre che si voglia designare qualcosa di cui non si può, o non si desidera specificare il nome:
falou-se disso
¯Isto in certi contesti corrisponde a “ciò”. E isto é corrisponde a “cioè”
1
1
1
.
.
.
3
3
3
7
7
7
.
.
.
3
3
3
C
C
C
OOORRRRRRIIISSSPPPOOONNNDDDEEENNNZZZAAAFFFRRRAAAPPPRRROOONNNOOOMMMIIIPPPEEERRRSSSOOONNNAAALLLIII,
,
,
DDDIIIMMMOOOSSSTTTRRRAAATTTIIIVVVIII,
,
,
PPPOOOSSSSSSEEESSSSSSIIIVVVIIIEEEAAAVVVVVVEEERRRBBBIIIDDDIIILLLUUUOOOGGGOOO 1A PERSONA 2A PESONA 3A PERSONAPronomi personali eu tu ele
Pronomi possessivi meu teu seu
Pronomi dimostrativi este esse aquele
Avverbi di luogo aqui aí ali
eu tenho o meu guarda-chuva. É este aqui tu tens a tua bola. É essa aí
ele ten a sua boina. É aquela ali
1
1
1
.
.
.
3
3
3
7
7
7
.
.
.
4
4
4
E
E
E
SSSTTTEEE,
,
,
EEESSSSSSEEE,
,
,
AAAQQQUUUIILILLOOONNNEEELLLLLLOOOSSSPPPAAAZZZIIIOOOeste romance é ótimo (aqui)
quando si parla di una cosa vicina a chi parla
(aí)
quando si parla di una cosa vicina a chi ascolta
aquela moça é muito bonita (ali)
quando si parla di una cosa lontana da chi parla e da chi ascolta
1
1
1
.
.
.
3
3
3
7
7
7
.
.
.
5
5
5
P
P
P
OOOSSSIIZIZZIIOIOONNNEEEDDDEEELLLLLL’
’
’
AAAGGGGGGEEETTTTTTIIVIVVOOODDDIIIMMMOOOSSSTTTRRRAAATTTIIIVVVOOOL’aggettivo dimostrativo precede normalmente il nome:
esta cozinha é minúscula
Però quando si vuole dare enfasi alla frase si può usare dopo il nome se c’è un pronome relativo sia anteriormente sia posteriormente:
que doces aqueles! Divinais
que capitão esse que veio mais tarde a ser general
1
1
1
.
.
.
3
3
3
7
7
7
.
.
.
6
6
6
C
C
C
OOONNNTTTRRRAAAZZZIIIOOONNNEEEDDDEEELLLPPPRRROOONNNOOOMMMEEEDDDIIMIMMOOOSSSTTTRRRAAATTTIIIVVVOOOCCCOOONNNLLLEEEPPPRRREEEPPPOOOSSSIIIZZZIIIOOONNNIIII pronomi e gli aggettivi dimostrativi appaiono spesso nelle frasi nella forma contratta con le preposizioni de e em. In questi casi prendono le forme seguenti:
con la preposizione de de + este
⇒
deste de + esse⇒
desse de + aquele⇒
daquele de + esta⇒
desta de + esse⇒
dessa de + aquela⇒
daquela de + isto⇒
disto de + isso⇒
disso de + aquilo⇒
daquilo con la preposizione em em + este⇒
neste em + esse⇒
nesse em + aquele⇒
naquele em + esta⇒
nesta em + esse⇒
nessa em + aquela⇒
naquela em + isto⇒
nisto em + isso⇒
nisso em + aquilo⇒
naquilo con la preposizione aCon a si può avere la contrazione dei pronomi aquele, aquela, aquilo a + aquele
⇒
àquelea + aquela
⇒
àquela a + aquilo⇒
àquilo72
1
1
1
.
.
.
3
3
3
7
7
7
.
.
.
7
7
7
U
U
U
SSSOOODDDIIIOOO/
/
/
OOOSSS,
,
,
AAA/
/
/
AAASSSIIINNNFFFUUUNNNZZZIIOIOONNNEEEDDDIIIDDDIIIMMMOOOSSSTTTRRRAAATTTIIIVVVOOOo, a, os, as, è sempre pronome e si usa al posto di aquele, aquela, aqueles, aquelas, aquilo.
houve uma manifestação de professores: vieram sobretudo os do liceu. Os das primárias participaram pouco
o Francisco trouxe estes livros mas não eram os que eu queria vi algumas colegas da Ana mas não eram as de que ela fala sempre
Quest’uso non è permesso in italiano.
1
1
1
.
.
.
3
3
3
7
7
7
.
.
.
8
8
8
U
U
U
SSSOOODDDEEEIIIDDDIIIMMMOOOSSSTTTRRRAAATTTIIIVVVIIIIININNRRRIIFIFFEEERRRIIIMMMEEENNNTTTOOOAAALLLPPPRRROOOPPPRRRIIOIOODDDIIISSSCCCOOORRRSSSOOOOOOAAAQQQUUUEEELLLLLLOOODDDEEELLLLLL’
’
’
IININNTTTEEERRRLLLOOOCCCUUUTTTOOORRREEE• Este, esta, isto si usano per far riferimento a ciò che si è appena detto:
disse-me isto em segredo os fatos são estes
Esse, essa, isso è la forma usata quando facciamo riferimento a ciò che è stato dello dall’interlocutore:
- guia com cautela
- já me disseste isso vinte vezes
Si usano anche per riassumere quanto è stato elencato precedentemente:
não falou de inflação, de desvalorização nem de indexação. Ora, esses são os assuntos importantes
• Esse, esses, essa, essas possono essere collocati dopo il nome quando si vuole specificare meglio quello che è stato detto in precedenza o si vuole dar enfasi. Devono però essere seguiti da un relativo:
escreveu um romance de grande sucesso na época. Romance esse que caiu no esquecimento.
• In un registro accurato, quando si vuole alludere ad argomenti già spiegati, si usa aquele per quello che è stato menzionato per primo e este per quello menzionato dopo:
as anginas e as bronquites são normais nestas idades. Mas estas são mais graves do que aquelas
• Per indicare che è stato appena enunciato sarà chiarito nella prossima frase si usa isto é
(“cioè”):
queriam que o presidente fosse demitido, isto é, que o congresso o suspendesse
L’espressione por isso (“per questo”) ha un senso conclusivo:
a movimentação popular era grande, por isso os sindicatos foram obrigados a agir
1
1
1
.
.
.
3
3
3
8
8
8
P
P
P
RRROOONNNOOOMMMIIIR
R
R
EEELLLAAATTTIIIVVVIII1
1
1
.
.
.
3
3
3
8
8
8
.
.
.
1
1
1
F
F
F
OOORRRMMMEEEDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIRRREEELLLAAATTTIIIVVVIII VARIABILI INVARIABILI MASCHILE FEMMINILEsingolare plurale singolare plurale
o qual os quais a qual as quais que
cujo cujos cuja cujas quem
quanto quantos quanta quantas onde
1
1
1
.
.
.
3
3
3
8
8
8
.
.
.
2
2
2
C
C
C
OOONNNCCCOOORRRDDDAAANNNZZZAAADDDEEELLLLLLEEEFFFOOORRRMMMEEEVVVAAARRRIIIAAABBBIILILLIIIDDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIRRREEELLLAAATTTIIIVVVIII1
1
1
.
.
.
3
3
3
9
9
9
P
P
P
RRROOONNNOOOMMMIIIEEEDDDAAAGGGGGGEEETTTTTTIIIVVVIIIIIINNNDDDEEEFFFIIINNNIIITTTIII1
1
1
.
.
.
3
3
3
9
9
9
.
.
.
1
1
1
P
P
P
RRROOONNNOOOMMMIIIEEEDDDAAAGGGGGGEEETTTTTTIIVIVVIIIIIINNNDDDEEEFFFIININNIIITTTIII VARIABILI INVARIABILI MASCHILI FEMMINILISingolare Plurale Singolare Plurale alguém
algum alguns alguma algumas ninguém
nenhum nenhuns nenhuma nenhumas tudo
todo todos toda todas outrem
outro outros outra outras cada
muito muitos muita muitas nada
pouco poucos pouca poucas algo
certo certos certa certas
vário vários vária várias
tanto tantos tanta tantas
quanto quantos quanta quantas
qualquer quaisquer qualquer quaisquer
Alcuni indefiniti hanno la funzione di pronome, altri quella di aggettivo, quindi possono apparire nella frase da soli oppure precedendo un nome:
ninguém quis a bolsa Erasmus para Zamora não disse nada
certas pessoas não têm educação
é fundamental que todos passem pelo deretor de metais
1
1
1
.
.
.
3
3
3
9
9
9
.
.
.
2
2
2
R
R
R
IIIFFFEEERRRIIIMMMEEENNNTTTOOOAAACCCOOOSSSEEEOOOAAAPPPEEERRRSSSOOONNNEEEAlcuni indefiniti vengono usati esclusivamente con riferimento a persone, altri con riferimento a cose. La maggior parte comunque può essere usata indifferentemente:
A PERSONE A COSE / A PERSONE A COSE
alguém algum nada
ninguém nenhum tudo
outrem todo algo
outro muito pouco certo vário tanto quanto qualquer cada está tudo de acordo
1
1
1
.
.
.
3
3
3
9
9
9
.
.
.
3
3
3
G
G
G
LLLIIIIININNDDDEEEFFFIIINNNIIITTTIIINNNEEELLLLLLAAAFFFRRRAAASSSEEENNNEEEGGGAAATTTIIIVVVAAAIn portoghese si possono avere due negazioni nella stessa frase senza che il senso negativo di esse venga alterato:
74
nem disse nada ficou sem ninguém
1
1
1
.
.
.
3
3
3
9
9
9
.
.
.
4
4
4
V
V
V
AAALLLOOORRRIIIDDDEEEGGGLLLIIIIININNDDDEEEFFFIININNIIITTTIII1
11...333999...444...111 AAALLLGGGUUUÉÉÉMMM,,,AAALLLGGGUUUMMMAAACCCOOOIIISSSAAA,,,TTTUUUDDDOOO,,,NNNIIINNNGGGUUUÉÉÉMMM,,,NNNAAADDDAAA
Queste forme si utilizzano sempre da sole e non precedono mai un nome.
Alguém, alguma coisa, tudo sono usati in frasi dalla forma affermativa: Con persone - alguém
alguém bateu à porta
Con cose - alguma coisa (=algo), tudo
- Alguma coisa mudou na politica italiana
- Mudou tudo. Não reconheci a minha terra quando cheguei
• Ninguém, nada sono usati in frasi alla forma negativa Con persone - ninguém
ninguém bateu à porta
Con cose - nada
• Nada è la negazione di algum, alguma, alguns, algumas + nome, di alguma coisa e di tudo - deu-te algum presente no dia dos teu anos?
- Não. Não me deu nada
- trataste de tudo que tinha tratar?
- Não. Por causa do engarrafamento do tránsito não consegui tratar de nada
• Algo appartiene ad un registro molto accurato. Nella lingua italiana si usa alguma coisa 1
11...333999...444...222 AAALLLGGGUUUMMM,,,AAALLLGGGUUUMMMAAA,,,AAALLLGGGUUUNNNSSS,,,AAALLLGGGUUUMMMAAASSS,,,NNNEEENNNHHHUUUMMM,,,NNNEEENNNHHHUUUMMMAAA,,,NNNEEENNNHHHUUUNNNSSS,,,NNNEEENNNHHHUUUMMMAAASSS
• Uso aggettivale
Questi aggettivi indefiniti fanno riferimento a una o più persone o cose di identità indeterminata
Algum è utilizzato in forma affermativa e viene normalmente prima del nome
mãe, tem alguma roupa que não queria usar?
Nenhum è usto nella forma negativa e viene normalmente dopo il nome
não tenho jeito nenhum para desenho
In un registro accurato algum si usa dopo il nome con senso negativo
Poltico algum ousa falar de coletivismo, hoje em dia
• Uso pronominale
- viu algum golfinho no Tejo? - não havia nenhum à vista 1
11...333999...444...333 CCCAAADDDAAA
Si usa solo con nomi che indicano cose che possono essere contate e precede normalmente il nome
dei um livro a cada aluno
Però si trova anche da solo nelle espressioni in cui il referente è stato già precedentemente menzionato
os melões custam cem escudos cada
• De cada
Appare quando si vuole indicare chiaramente che si tratta di una unità per ogni categoria di elementi di cui si parla
- Que biscoitos preferes?
- Dê-me um de cada, para provar • Em cada
Precede un numerale cardinale nelle espressioni che indicano una statistica o la ripartizione di una quantità
no antigo sistema de arrendamentos de terras no Algarve, quatro partes do produto em cada cinco eram para o dono da terra e uma para o caseiro
• Cada um / cada qual
Si riferiscono a persone, ma in modo impersonale
cada um faz o que quer cada qual sabe de si
Ha un valore d’intensità in frasi come
arranjas cada complicação tens cada uma!
1
11...333999...444...444 CCCEEERRRTTTOOO
Viene prima di un nome quando ha un senso equivalente a algum certas coisas não se contam
A volte appare preceduto da articolo indeterminativo (ARTICOLO INDETERMINATIVO +CERTO + NOME)
fez-me uma certa impressão ouvir aquilo 1
11...333999...444...555 QQQUUUAAALLLQQQUUUEEERRR///QQQUUUAAAIIISSSQQQUUUEEERRR
Con qualquer / quaisquer l’ordine degli elementi nella frase è: VERBO + ARTICOLO INDETERMINATIVO + NOME +QUALQUER / QUAISQUER
deu-lhe um livro qualquer
nesse momento chegaram uns agitadores quaisquer e a polícia començou a bater em toda a gente
Oppure: VERBO +QUALQUER + NOME
aconteceu qualquer coisa
Qualquer può avere un senso peggiorativo
com quaisquer quinhentos escudos de gorjeta, ele já fica contente - que é esse João?
- é um parvo qualquer que apareceu por aí 1
11...333999...444...666 OOOUUUTTTRRROOO,,,OOOUUUTTTRRRAAA,,,OOOUUUTTTRRROOOSSS,,,OOOUUUTTTRRRAAASSS
Si usano coi nomi che possono essere enumerati per esprimere l’idea di un’ulteriore unità simile a quella di cui si parla
comprei-lhe outro par de sapados
oppure per rinforzare la diversità di un altro elemento in rapporto al primo menzionato
não é esta a máquina que eu queria. Não tem outra com secador encorporado?
Quando nel contesto si stà parlando di parecchi elementi e si vuole fare riferimento a uno di essi si usa: O, A, OS, AS + OUTRO, OUTRA, OUTROS, OUTRAS
- é este?
- não. é o outro. O da direita 1
11...333999...444...777 TTTOOODDDOOO,,,TTTOOODDDAAA,,,TTTOOODDDOOOSSS,,,TTTOOODDDAAASSS
Sono normalmente seguiti da articolo quando dopo c’è un nome: TODO, TODA, TODOS, TODAS +
ARTICOLO DETERMINATIVO + NOME
no enterro estavam todos os amigos dele toda a gente disse que o concerto foi bom
L’articolo manca, anche dopo todo, toda, todos, todas nel caso di nomi che normalmente non lo richiedono
a fome alstra por todo Moçambique
ma
corri toda a Itália, de norte a sul
TODO / TODA (SINGOLARE)+ ARTICOLO INDETERMINATIVO (nel senso di “intero”, “completo”)
foi sacrificada todo uma generação
76
se dopo todos / todas c’è un numerale non si usa l’articolo
vinham todos três muito contentes TODO, TODA, TODOS, TODAS + AGGETTIVO
con TODO, TODA, TODOS, TODAS + AGGETTIVO (nel senso di muito) non si usa l’articolo
estavam todos contentes ela hoje está toda bonita
Espressioni comuni della lingua in cui entra todo / toda:
a todo custo (a ogni costo), a todo o instante, a todo o momento, a toda a hora (ad ogni momento), em todo o caso (in ogni caso), em toda a pressa (in tutta fretta), em toda a parte, por toda a parte (dappertutto).
1
11...333999...444...888 AAAMMMBBBOOOSSS,,,AAAMMMBBBAAASSS
Possono essere seguiti dall’articolo determinativo e dal nome a cui si riferiscono: AMBOS, AMBAS +
ARTICOLO DETERMINATIVO + NOME
ambas as casas ameaçam ruína
Nei casi in cui il riferente è conosciuto, ambos, ambas possono essere utilizzati da soli e costituiscono tutto il gruppo del soggetto
- então a Teresa e a Natalice não vêm? - como de costume estão ambas atrasadas 1
11...333999...444...999 MMMUUUIIITTTOOO,,,MMMUUUIIITTTAAA,,,MMMUUUIIITTTOOOSSS,,,MMMUUUIIITTTAAASSS
Denotano una grande quantità e sono gli operatori usati per esprimere il superlativo 1
11...333999...444...111000 TTTUUUDDDOOO
Tudo esprime la totalità delle cose, degli animali o delle persone entro un dato insieme.
Nella frase si trova da solo oppure seguito da un avverbio (bem, mal), da un aggettivo o da un participio passato
está tudo bem está tudo acabado
1
1
1
.
.
.
3
3
3
9
9
9
.
.
.
5
5
5
E
E
E
SSSPPPRRREEESSSSSSIIIOOONNNIIIFFFOOORRRMMMAAATTTEEECCCOOONNNGGGLLLIIIIININNDDDEEEFFFIIINNNIIITTTIIIEEELLLAAAPPPAAARRROOOLLLAAADDDIIIAAA• no outro dia
E’ utilizzata nel linguaggio colloquiale (“l’altro giorno”) per designare un giorno imprecisato del passato recente
vi-te no cinema, no outro dia • cada dia
Equivale all’espressione italiana “ogni giorno”
vemo-lo a ficar cada dia mais fraco • um dia
designa un giorno indeterminato nel futuro
um dia avemos havemos de ir todos na Italia • qualquer dia
Indica un giorno indeterminato nel futuro. La frase ha un senso meno ipotetico di quella in cui viene usata l’espressione um dia
qualquer dia vamos fazer-te uma visita • todo o dia / todos os dias
todo o dia ela diz que vai embora (ogni giorno) (B) Faço este tratamento todos os dias (tutti i giorni)
• certo dia
Questa espressione è utilizzata soprattutto nella narrazione
1
1
1
.
.
.
4
4
4
0
0
0
P
P
P
RRROOONNNOOOMMMIIIEEEDDDAAAGGGGGGEEETTTTTTIIIVVVIIIIIINNNTTTEEERRRRRROOOGGGAAATTTIIIVVVIII1
1
1
.
.
.
4
4
4
0
0
0
.
.
.
1
1
1
I
I
I
NNNTTTRRROOODDDUUUZZZIIOIOONNNEEEI pronomi e gli aggettivi interrogativi sono que, quem, qual, quais, quanto, quanta, quantos, quantas e vengono usati per formulare domande dirette e indirette
quantos anos tem?
perguntou-me quem eu era
1
1
1
.
.
.
4
4
4
0
0
0
.
.
.
2
2
2
U
U
U
SSSOOODDDEEEIIIPPPRRROOONNNOOOMMMIIIIININNTTTEEERRRRRROOOGGGAAATTTIIIVVVIIIque ...? / quem ...?
FUNZIONI PERSONE COSE
soggetto Quem chegou? quem é que chegou?
Que se passa? Que é que se passa? O que se passa? O que é que se passa? Passa-se o quê? complemento oggetto Quem vê? Quem é que vê? Que vê? Que é que vê? O que vê ele? O que é que ele vê? Ele vê o quê?
altri complementi (con preposizione)
De quem falam eles? De que é que (eles) falam? Falam de quem?
Para quem é isso? Isso é para quem? Com quem falam eles?
Com quem é que (eles)falam? Falam com quem?
A quem deu (ele) aquilo? A quem é que (ele) deu aquilo? Por quem chorou?
Por quem é que ela chorou? Ele chorou por quem?
De quem falam eles? De que é que eles falam? Falam de quê?
Para que é isso? Isso é para quê? Com que é feito isto? Com que é que isto é feito? Isso é feito com quê? A que terra foi?
A que terra é que ele foi? Por que caminho foi?
Por que caminho é que ele foi? qual ..? / quais ...?
PERSONE COSE
Qual dos meninos sabe responder? Qual é a sua caneta? Qual dos meninos é que sabe responder? Qual é que é a sua caneta? Quais professores? Quais são as hipóteses de cura? quanto ...? / quanta ...? / quantos ...? / quantas ...?
PERSONE COSE
Quantas pessoas vêem? Quantos carros tem você? Quantas pessoas é que vêem? Quantos carros é que você tem?
• Que
Que si riferisce solo a cose
78
Que può anche essere utilizzato anche prima di un nome nel senso di “che tipo di, che razza di” con valore di aggettivo interrogativo
que brinquedo preferem eles?
que homem é esse, que se vende tão facilmente?
Quando il verbo regge una preposizione questa viene collocata prima di que (PREPOSIZIONE + QUE +
VERBO)
de que fala?
para que quer ele isso? (querer para)
In fine di frase que prende la forma tonica quê o o quê (O quê? Poquê? Com o quê? De quê?)
queres o quê?
O quê? Que diz?
deu-me um presente. Porquê? Não é o meu aniversário
• Quem
Si riferisce sempre a persone
quem é?
quem disse isso? • Qual, quais
Si riferisce sia a persone che a cose
Qual é o número de telefone do Renato? Quais são as hipótesis de ele se curar? - Vou visitar os meus professores
- Quais professores, os do ciclo ou os da Escola Secundária?
Per rinforzare l’idea di selettività, prima di un nome, di un numerale o di un pronome al plurale si usa
qual de (dos o das)
qual dos dois quer ir?
qual delas é mais inteligente? • Quanto, quantos, quanta, quantas
Si riferisce sia a persone che a cose
quanto quer pelo livro?
quantos anos durou a guerra civil em Moçambique?
Uso degli interrogativi come esclamativi
I pronomi interrogativi possono essere usati come esclamativi. La distinzione tra uso interrrogativo ed esclamativo è affidata alle differenze di intonazione
que bruto!
quem disse essa parvoíce?!
qual carapuça!