Αφού επιλέχθηκαν οι συνθήκες του etching, χρησιμοποιήθηκε το σετ 1, των μετρητών για να γίνει βαθμονόμηση στα φιλμάκια. Η βαθμονόμηση έγκειται στην εξαγωγή ενός συντελεστή μετατροπής από συγκέντρωση ιχνών ανά μονάδα επιφάνειας στο φιλμ, σε συγκέντρωση ραδο- νίου στον αέρα.
Όπως αναφέρθηκε, μαζί με τους μετρητές στο υπόγειο των Κεντρικών Λυκείων, τοποθετήθηκε και ο Alpha Guard. Ο A-Guard είχε ρυθμιστεί να παίρνει μία μέτρηση συγκέντρωσης ραδονίου ανά 10 λεπτά. Ο συνολικός χρόνος έκθεσης ήταν 72 ημέρες, όμοιος για τους μετρητές και τον A-Guard. Έχει αναφερθεί ότι οι SSNTD δίνουν μία τιμή για τον μέσο όρο της συγκέντρωσης του ραδονίου για την διάρκεια της έκθεσης. Για την βαθμονόμηση θεωρήθηκε δεδομένο ότι η συγκέντρωση ραδονίου ήταν 28 ± 3% Bq/m3. Η τιμή αυτή είναι ο μέσος όρος των συγκεντρώ- σεων που κατέγραψε ο A-Guard για το διάστημα των 72 ημερών.
Όλες οι μετρήσεις που πήρε ο A-Guard είναι αποτυπωμένες στο διάγραμμα 5.1
Τα 5 φιλμ που χρησιμοποιήθηκαν για τη βαθμονόμηση, μετρήθηκαν σύμφωνα με τη τεχνική που περιγράφεται στο κεφάλαιο 5.12. Με βάση τις μετρήσεις υπολογίστηκε ο συντελεστής με- τατροπής.
5.14.1 Υπολογισμός συντελεστή μετατροπής
Ο συντελεστής μετατροπής, είναι ουσιαστικά η κλίση της ευθείας με τη μορφή y = ax +b, εάν στον άξονα των x τοποθετηθούν οι τιμές της πυκνότητας των ιχνών και στον άξονα των y, η έκθεση σε ραδόνιο μετρημένη σε Bq*d/m3 (σχήμα 5.5). Για να οριστεί η ευθεία, χρειάζονται δύο σημεία. Το ένα είναι η αρχή των αξόνων, αφού τα φιλμ που χρησιμοποιήθηκαν δεν είχαν δεχτεί προηγούμενη ακτινοβόληση. Άρα η ευθεία είναι της μορφής y = ax. Το δεύτερο σημείο προκύπτει από την βαθμονόμηση. Τα πέντε φιλμ που χρησιμοποιήθηκαν, έδωσαν κατά μέσο όρο 5,026 ± 5.8% ίχνη/mm2. Η τιμή αυτή υπολογίστηκε με βάση τον τύπο που παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 5.13. Η έκθεση που έδωσε αυτή την πυκνότητα είναι γνωστή και η τιμή της είναι 2016 ± 3% Bq*d/m3 (28 ± 3% Bq/m3 * 72 ημέρες). Από αυτό το σημείο, προκύπτει η κλίση της ευθείας, a = 401,11 ± 8,8%. Πολλαπλασιάζοντας την πυκνότητα ιχνών σε κάθε φιλμ με τον συντελεστή a και διαιρώντας με τις ημέρες έκθεσης, προκύπτει η συγκέντρωση ραδονίου στην οποία εκτέθηκε ο μετρητής.
Σχήμα 5.5: Ευθεία βαθμονόμησης για τους SSNTD
Ίχνη/mm2 Bq*d/m3
5,026 2016
a
Διάγραμμα 5.1: Συγκέντρωση Ραδονίου στα κεντρικά Λύκεια Μυτιλήνης από 16/9/03 έως 28/11/03
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
16.09.2003 13:30:00 21.09.2003 10:10:00 26.09.2003 06:50:00 01.10.2003 03:30:00 06.10.2003 00:20:00 10.10.2003 21:00:00 15.10.2003 17:40:00 20.10.2003 14:20:00 30.10.2003 18:20:00 04.11.2003 15:00:00 09.11.2003 11:40:00 14.11.2003 08:20:00 19.11.2003 05:00:00 24.11.2003 01:40:00
Bq/m2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ, ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ
ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
6.1 Εισαγωγή
Το αντικείμενο της παρούσης εργασίας, ήταν διπλό. Αρχικά έπρεπε να επιλεχτεί η μέθοδος για την μέτρηση του ραδονίου και στη συνέχεια να εξελιχθεί ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μετρήσεις στο περιβάλλον. Η εφαρμογή που αποφασίστηκε να γίνει, ήταν μετρήσεις σε δημο- τικά σχολεία και νηπιαγωγεία της Λέσβου. Η Λέσβος είναι ένα νησί με έντονο ιστορικό σε καρκινογενέσεις, ενώ μελέτες στα θερμά λουτρά έδειξαν ότι τα επίπεδα του ραδονίου είναι αυ- ξημένα (Vogiannis et al.1, 2004), (Vogiannis et al.2, 2004). Αποτελεί λοιπόν περιοχή που αξίζει να μελετηθεί. Από την άλλη, τα παιδιά αποτελούν εξ’ορισμού την πιο ευαίσθητη ομάδα του πληθυσμού. Ένας τελευταίος παράγοντας, είναι η παλαιότητα των σχολικών κτιρίων, τα οποία στο σύνολό τους είναι χτισμένα στις αρχές του περασμένου αιώνα. Τα παλιά κτίρια, είναι συ- νήθως ύποπτα για υψηλές συγκεντρώσεις ραδονίου.
6.2 Επιλογή των σχολείων
Αφού λοιπόν οριστικοποιήθηκε η μέθοδος και έγινε η βαθμονόμηση των SSNTD, κατασκευά- στηκαν περίπου 140 μετρητές με σκοπό να τοποθετηθούν σε επιλεγμένα σχολεία σε όλη τη Λέσβο. Τα μέρη που επιλέχθηκαν τελικά ήταν 32 όπως παρουσιάζονται στον χάρτη 1. Η επι- λογή τους έγινε με διάφορα κριτήρια. Το πρώτο ήταν να παρέχουν συνολικά μία καλή κάλυψη του νησιού, με μεγαλύτερη έμφαση στις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές. Προφανώς έπρεπε να υπάρχει εύκολη πρόσβαση στα χωριά, τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις είναι κεφα- λοχώρια. Τέλος, δόθηκε ιδιαίτερα σημασία στην περιοχή που σύμφωνα με την μελέτη των Tsetoura et al. (2003), έχουν αυξημένο υπόβαθρο φυσικής ραδιενέργειας. Η μέτρηση σε αυτή τη μελέτη είχε γίνει με την χρήση μετρητή Geiger και τα αποτελέσματά της είναι αποτυπωμένα στον χάρτη 1. Δίνεται έτσι η δυνατότητα για σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο μελετών.
Τα μέρη στα οποία τοποθετήθηκαν μετρητές, σύμφωνα με την αρίθμηση του χάρτη 1, είναι:
Α/Α Τοποθεσία Α/Α Τοποθεσία 1 Μυτιλήνη 17 Φίλια 2 Παναγιούδα 18 Σκουτάρος 3 Πάμφιλα 19 Ανεμώτια
4 Θερμή 20 Σκαλοχώρι
5 Μανταμάδος 21 Βατούσα
6 Κλειώ 22 Άντισσα
7 Κάπη 23 Ερεσός
8 Συκαμινέα 24 Μεσότοπος 9 Λεπέτυμνος 25 Άγρα 10 Πελόπη 26 Παράκοιλα
11 Στύψη 27 Λισβόρι
12 Μόλυβος 28 Πολυχνίτος
13 Πέτρα 29 Βρίσα
14 Αγία Παρασκευή 30 Πλωμάρι 15 Καλλονή 31 Παλαιόκηπος
16 Δάφια 32 Κεράμι
ΝΗΣΟΣ ΛΕΣΒΟΣ
0 – 0,0363 0,0363 – 0,0684 0,0684 – 0,1023 0,1023 – 0,1335 0,1335 – 0,3967 Διαβάθμιση ραδιενέργειας (μSv/h)
Οι μετρητές τοποθετήθηκαν στα σχολεία στο διάστημα από 18 Φεβρουαρίου 2003 έως 12 Ιου- νίου 2003. Το ιδανικό σε τέτοιες μετρήσεις είναι να παραμείνει ο μετρητής για ένα χρόνο, ώ- στε να καταγραφούν όλες οι εποχιακές διακυμάνσεις. Σε αυτή την περίπτωση, λόγω πίεσης χρόνου, οι μετρητές άρχισαν να συλλέγονται από τις 10 Νοεμβρίου 2003 μέχρι τις 6 Μαΐου ο- πότε και τέλειωσε η συλλογή. Κατά μέσο όρο, οι μετρητές παρέμειναν στα σχολεία για 262 η- μέρες, με ακραίες τιμές τις 325 και 233 ημέρες. Το διάστημα αυτό είναι αρκετά μεγάλο ώστε να αποτελεί καλή ένδειξη για τον ετήσιο μέσο όρο συγκέντρωσης ραδονίου που υπάρχει στα σχολεία. Το διάστημα της μέτρησης ήταν τέτοιο ώστε καλύφθηκε τόσο η εποχή του χειμώνα που τα σχολεία είναι ανοιχτά και λειτουργούν, όσο και η καλοκαιρινή περίοδος που τα σχολεία παραμένουν κλειστά.
6.3 Τοποθέτηση μετρητών στα σχολεία
Ένα σημαντικό πρόβλημα που έχουν οι μετρητές που χρησιμοποιήθηκαν, είναι ότι εύκολα μπορούν να χαθούν ή να μετατοπιστούν. Ειδικά στην περίπτωση των δημοτικών σχολείων, το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο, αφού τα παιδιά είναι μικρά σε ηλικία και δεν δείχνουν την απαι- τούμενη προσοχή, με αποτέλεσμα πολλοί μετρητές να αποτελούν αντικείμενο για παιχνίδι και να χάνονται. Ακόμα, επειδή το χρονικό διάστημα είναι μεγάλο, είναι εύκολο να ξεχαστούν ή να μην γίνει ενημέρωση σε κάποιον καινούργιο δάσκαλο ή καθαρίστρια, με αποτέλεσμα πολλοί μετρητές να χάνονται.
Εξαιτίας των προαναφερθέντων προβλημάτων, έγινε προσπάθεια να μην τοποθετείται μόνο έ- νας μετρητής σε κάθε σχολείο, αλλά όσο το δυνατόν περισσότεροι. Ένα επιπλέον πλεονέκτημα της τοποθέτησης μεγαλύτερου αριθμού μετρητών, είναι ότι γίνεται καλύτερη εκτίμηση της συ- γκέντρωσης του ραδονίου, αφού καλύπτονται περισσότεροι χώροι.
Η επιλογή του μέρους για την τοποθέτηση των μετρητών είναι επίσης πολύ σημαντική. Καταρ- χήν, το μέρος πρέπει να είναι σχετικά ψηλά, ώστε να μην μπορούν τα παιδιά να φτάσουν εύκο- λα στον μετρητή. Επίσης, πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικό του χώρου, να μην υπάρχει πιθα- νότητα να μετακινηθεί για το διάστημα που θα παραμείνει ο μετρητής, να είναι σταθερό κτλ.
Γενικά, ένας μετρητής τοποθετούνταν συνήθως στο γραφείο των δασκάλων και οι υπόλοιποι σε τάξεις, κατά προτίμηση σε κάποια σταθερή ντουλάπα ή σε κάποιο εντοιχισμένο ράφι. Εάν υ- πήρχε κάποια υπόγεια αίθουσα, της δινόταν προτεραιότητα, αφού οι υπόγειοι χώροι έχουν κατά κανόνα μεγαλύτερη συγκέντρωση ραδονίου (Louizi, et al., 1999).
Από τους 130 μετρητές που τοποθετήθηκαν, συλλέχθηκαν οι 82. Υπήρχε απώλεια 48 μετρη- τών, που αντιπροσωπεύουν το 37% του δείγματος.
6.4 Περιγραφή των σχολείων
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, τα σχολεία είναι στο σύνολό τους πολύ παλιά. Ενδεικτικά αναφέρο- νται οι χρονολογίες κατασκευής για το 3ο δημοτικό του Πλωμαρίου το 1916, του Λισβορίου το 1931 και του Πολυχνίτου το 1931. Δυστυχώς δεν ήταν δυνατό να βρεθούν οι χρονολογίες για τα άλλα σχολεία της μελέτης, όμως η επιτόπια έρευνα έδειξε ότι όλα τα σχολεία εκτός από αυ- τά τη Παναγιούδας, της Πέτρας και του Λεπέτυμνου, είναι χτισμένα περίπου στις ίδιες χρονο- λογίες. Τα περισσότερα δε από αυτά έχουν μεγάλους υπόγειους χώρους που τους χρησιμοποι- ούν ορισμένες φορές για μάθημα.
Ένα ακόμα στοιχείο που είναι χρήσιμο σε τέτοιες μελέτες, είναι ο αριθμός των μαθητών και διδασκόντων. Στον πίνακα 6.2, φαίνεται αυτός ο αριθμός για τα δημοτικά και νηπιαγωγεία που μελετήθηκαν. Τα στοιχεία είναι του σχολικού έτους 2002-2003.
Πίνακας 6.2: Αριθμός δασκάλων και μαθητών για το σχολικό έτος 2002 - 2003
Δημοτικά Δάσκαλοι Μαθητές Σύνολο Δημοτικά Δάσκαλοι Μαθητές Σύνολο
Αγ.Παρασκευής 7 116 Συκαμινέας 4 26
Αγρας 6 94 Φίλιας 3 33
Ανεμότιας 2 13 Κάπης- Κλειούς 5 46
Αντισσας 6 45 Θερμής 6 54
Βατούσας 2 21 Λισβορίου 3 21
Δαφίων 5 67 Μανταμάδου 6 57
Ερεσού 6 86 Παμφίλων 6 99
Μεσοτόπου 6 48 Παναγιούδας 3 25
Μολύβου 8 127 Πολιχνίτου 9 154
Παρακοίλων 6 43 Βρίσας 3 29
Πελόπης 3 23 1ο Πλωμαρίου 7 102
Πέτρας 6 67 3ο Πλωμαρίου 9 121
Κεράμι 3 45 10ο Μυτιλήνης 10 158
Σκαλοχωρίου 2 23 12ο Μυτιλήνης 8 145
Σκουτάρου 6 64 14ο Μυτιλήνης 8 106
Στύψης 6 74 8ο Μυτιλήνης 11 150
Νηπιαγωγεία Δάσκαλοι Μαθητές Σύνολο Νηπιαγωγεία Δάσκαλοι Μαθητές Σύνολο
2ο Μυτιλήνης 2 40 Κλειούς 1 6
3ο Μυτιλήνης 2 40 Λισβορίου 1 11
7ο Μυτιλήνης 2 36 Πελόπης 1 4
Κάπης 1 12
Πηγή: Διεύθυνση πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης νομού Λέσβου
Οι συνολικοί αριθμοί είναι: 181 δάσκαλοι σε δημοτικά, 2282 μαθητές, 10 νηπιαγωγοί και 149 νήπια. Ο αριθμός λοιπόν του πληθυσμού που εκτίθεται σε ραδόνιο στα σχολεία είναι αρκετά μεγάλος για να δικαιολογεί την μελέτη αλλά και τυχόν έργα αποκατάστασης.
Τα νηπιαγωγεία, εκτός από αυτό της Κάπης, συστεγάζονται με τα δημοτικά.
6.5 Αποτελέσματα
Τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα της μελέτης, παρουσιάζονται στον πίνακα στο παράρτημα I.
Ο γενικός μέσος όρος των συγκεντρώσεων, είναι 58 Bq/m3. Παρότι σαν νούμερο δεν έχει ιδιαί- τερη αξία, συγκρινόμενο με άλλες μελέτες για την Ελλάδα, όπως αυτή των Nikolopoulos et al.
(1999), για την Νότια Ελλάδα που έδωσε συνολικό μέσο όρο 55,1 φαίνεται ότι σε πρώτη ανά- γνωση η Λέσβος είναι περίπου στα ίδια επίπεδα. Να σημειωθεί εδώ ότι δεν συμπεριλαμβάνο- νται στα αποτελέσματα, οι μετρήσεις στον Παλαιόκηπο και την Καλλονή, γιατί χάθηκαν όλοι οι μετρητές που είχαν τοποθετηθεί εκεί, καθώς επίσης και η Μυτιλήνη και η Συκαμινέα που θα εξεταστούν ξεχωριστά.
Έχει ενδιαφέρον να δειχτεί η μέγιστη και η ελάχιστη τιμή που καταγράφηκε σε κάθε μέρος,
Οι μεγάλες διαφορές που παρατηρούνται έχουν να κάνουν με την τοποθεσία του μετρητή και κυρίως με τον όροφο. Στην Κάπη, που η διαφορά είναι πολύ μεγάλη, ο μετρητής που έδειξε την μικρή τιμή ήταν τοποθετημένος στο νηπιαγωγείο, που είναι ένα μικρό κτίριο δίπλα στο παλιό του δημοτικού, το οποίο φτιάχτηκε πρόσφατα και είναι προκατασκευασμένο.
Τα διαγράμματα 6.2, 6.3 και 6.4, παρουσιάζουν τη συχνότητα εμφάνισης των μετρημένων συ- γκεντρώσεων, για όλες τις τιμές συνολικά και ξεχωριστά για τις μέγιστες και τις ελάχιστες.
Μαζί εμφανίζονται και κάποια βασικά στατιστικά μεγέθη για τη κάθε ομάδα.
Διάγραμμα 6.1: Συγκεντρωτικές μετρήσεις ραδονίου στα σχολεία της Λέσβου
0 50 100 150 200 250 300
Μανταμάδος* Κλειώ* Πελόπη* Στύψη* Κάπη* Λεπέτυμνος* Φίλια** Άντισα** Δάφια** Ανεμώτια** Λισβόρι** ΑγίαΠαρασκευή** Πέτρα** Μόλυβος** Σκουτάρος** Κεράμι** Παράκοιλα** Άγρα^ Σκαλοχώρι^ Βατούσα^ Μεσότοπος^ Παναγιούδα^^ Πάμφιλα^^ Θερμή^^ Βρίσσα^^ Πολυχνίτος^^ Ερεσσός^^ Πλωμάρι^^
Συγκέντρωσηραδονίου (Bq/m3 )
Ελάχιστο Μέγιστο
RADON
290,0 270,0 250,0 230,0 210,0 190,0 170,0 150,0 130,0 110,0 90,0 70,0 50,0 30,0 10,0
RADON
Frequency
30 27 24 21 18 15 12 9 6 3 0
Std. Dev = 43,84 Mean = 57,6 N = 73,00
Διάγραμμα 6.2: Συχνότητα εμφάνισης συγκεντρώσεων για όλες τις μετρήσεις
RADMIN
290,0 270,0 250,0 230,0 210,0 190,0 170,0 150,0 130,0 110,0 90,0 70,0 50,0 30,0 10,0
RADMIN
Frequency
18
15
12
9
6
3
0
Std. Dev = 31,29 Mean = 43,3 N = 28,00
Διάγραμμα 6.3: Συχνότητα εμφάνισης συγκεντρώσεων για τις ελάχιστες τιμές της μέτρησης
RADMAX
290,0 270,0 250,0 230,0 210,0 190,0 170,0 150,0 130,0 110,0 90,0 70,0 50,0 30,0 10,0
RADMAX
Frequency
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
Std. Dev = 54,28 Mean = 77,3 N = 28,00
Διάγραμμα 6.4: Συχνότητα εμφάνισης συγκεντρώσεων για τις μέγιστες τιμές της μέτρησης
Όπως φαίνεται, το 85% όλων των μετρήσεων είναι κάτω από τα 100 Bq/m3, ενώ μόλις 2 περι- πτώσεις είναι πάνω από τα 150 Bq/m3 και μόνο μία ξεπερνά τα 200 Bq/m3.
Σύμφωνα λοιπόν με την νομοθεσία, η οποία θέτει ως όριο τα 400 Bq/m3 για τα υπάρχοντα κτί-
και επειδή η δόση από τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες είναι αθροιστική από όλες τις πηγές, δεν υπάρχει λόγος γιατί να μην γίνει προσπάθεια μείωσης των συγκεντρώσεων όπου είναι αυτό δυ- νατό.
6.5.1 Τα σχολεία της Μυτιλήνης
Στην πόλη της Μυτιλήνης μετρήθηκαν συνολικά 7 δημοτικά και νηπιαγωγεία, το καθένα με έναν μετρητή, εκτός του 8ου όπου τοποθετήθηκαν δύο. Γενικά, προηγούμενες μετρήσεις είχαν δείξει ότι η πόλη της Μυτιλήνης δεν έχει ιδιαίτερο πρόβλημα ραδονίου, πράγμα που επιβε- βαιώνεται και από αυτή την μέτρηση. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον πίνακα 6.3.
Πίνακας 6.3: Μετρήσεις ραδονίου σε δη- μοτικά και νηπιαγωγεία της Μυτιλήνης
Σχολείο Ραδόνιο (Bq/m3)
10ο Δημοτικό 32
3ο Νηπιαγωγείο 5
14ο Δημοτικό 49
7ο Νηπιαγωγείο 27
8ο Δημοτικό 36
8ο Δημοτικό 18
2ο Νηπιαγωγείο 11
12ο Δημοτικό 6
6.6 Σύγκριση με τις περιοχές του χάρτη
Στο διάγραμμα 6.1, με * είναι σημειωμένα τα μέρη που βρίσκονται στο μέρος του χάρτη με τα υψηλότερα ποσά ραδιενέργειας (0,1335 – 0,3967 μSv/h). Με ** είναι τα μέρη που ανήκουν στην περιοχή με αμέσως χαμηλότερη τιμή, με ^ σημειώνονται τα μέρη της περιοχής με μεσαία επίπεδα ραδιενέργειας, ενώ με ^^ είναι τα μέρη που ανήκουν στην προτελευταία διαβάθμιση του χάρτη (0,0363 – 0,0684 μSv/h).
Στην περιοχή με το μεγαλύτερο ποσό ραδιενέργειας, ανήκει η Κάπη, που έδωσε την υψηλότερη τιμή ραδονίου, καθώς επίσης και η Συκαμινιά, που όπως θα αναλυθεί παρακάτω έχει επίσης πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις. Υπάρχει επίσης η Κλειώ, με μία μέτρηση λίγο επάνω από τα 100 Bq/m3. Η δεύτερη περιοχή περιλαμβάνει τη Φίλια, που βρίσκεται στο όριο μεταξύ των δύο πε- ριοχών και έχει επίσης υψηλή συγκέντρωση ραδονίου, καθώς επίσης την Ανεμώτια, την Αγία Παρασκευή, το Λισβόρι και τη Πέτρα, με συγκεντρώσεις κοντά στα 100 Bq/m3. Το πρόβλημα προκύπτει από το Σκαλοχώρι, τον Μεσότοπο, τον Πολυχνίτο και την Ερεσό, που ενώ βρίσκο- νται σε περιοχές με χαμηλότερη ραδιενέργεια, παρουσιάζουν υψηλές συγκεντρώσεις ραδονίου, παρόμοιες με αυτές της δεύτερης περιοχής.
Η σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο μελετών, δείχνει ότι ενδεχόμενα να υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ της ραδιενέργειας υποβάθρου και της συγκέντρωσης ραδονίου και είναι πολύ πιθανό, τέτοιες μετρήσεις να μπορεί να χρησιμοποιηθούν για τον προσδιορισμό επικίνδυνων περιοχών. Σε αυτή τη περίπτωση, το δείγμα είναι πολύ μικρό για να γίνει σοβαρή μελέτη του ενδεχόμενου αυτού. Οι ενδείξεις που υπάρχουν, υποδηλώνουν ότι μπορεί να υπάρχει όντως κα- λή συσχέτιση.
6.7 Συπληρωματικές μετρήσεις 6.7.1 Η περίπτωση της Κάπης
Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 6.1, το δημοτικό σχολείο της Κάπης έδωσε την υψηλότερη τιμή των μετρήσεων (266 Bq/m3). Γι’αυτό τον λόγο, κρίθηκε σκόπιμο να γίνει επαλήθευση της μέ- τρησης με την χρήση του Alpha Guard. O A-Guard, τοποθετήθηκε στο γραφείο των δασκάλων του δημοτικού της Κάπης, για το διάστημα από 14 Μαϊου, έως τις 18 Μαΐου. Το διάστημα μέ- τρησης περιλάμβανε το σαββατοκύριακο, για να φανεί έτσι εάν υπάρχει τάση αύξησης του ρα- δονίου όσο καιρό το σχολείο είναι κλειστό. Οι τιμές αυτές ενδεχόμενα να αποτελούν καλή έν- δειξη για την κατάσταση που επικρατεί τον χειμώνα, που το σχολείο παραμένει κλειστό. Οι με- τρήσεις του A-Guard παρουσιάζονται στο διάγραμμα 6.5.
Η μέση συγκέντρωση ραδονίου που έδωσε η μέτρηση ήταν 446 Bq/m3, ενώ επιβεβαιώθηκε η υπόθεση ότι όσο καιρό το σχολείο είναι κλειστό, η συγκέντρωση αυξάνει. Εάν αφαιρεθούν οι μετρήσεις του σαββατοκύριακου, ο μέσος όρος είναι πολύ κοντά σε αυτόν που έδειξε η μέτρη- ση με τους SSNTD. Είναι λοιπόν προφανές, ότι οι χαμηλές συγκεντρώσεις που υπολογίστηκαν με τους SSNTD, δεν πρέπει να δράσουν καθησυχαστικά, αφού οι τιμές αυτές είναι ένας μέσος όρος των συγκεντρώσεων όλου του έτους, ενώ κατά την διάρκεια κάποιων μηνών του χειμώνα, η πραγματική συγκέντρωση μπορεί να είναι αρκετά υψηλότερη.
Στους δασκάλους της Κάπης, δόθηκαν συμβουλές για τον καλό εξαερισμό του κτιρίου, ώστε να μην υπάρχει πρόβλημα.
Διάγραμμα 6.5: Μετρήσεις στο δημοτικό σχολείο της Κάπης
0 200 400 600 800 1000 1200
14.05.2004 14.05.2004 14.05.2004 14.05.2004 15.05.2004 15.05.2004 15.05.2004 15.05.2004 15.05.2004 15.05.2004 16.05.2004 16.05.2004 16.05.2004 16.05.2004 16.05.2004 16.05.2004 17.05.2004 17.05.2004 17.05.2004 17.05.2004 17.05.2004 17.05.2004 18.05.2004 18.05.2004
Bq/m3
6.7.2 Η περίπτωση της Συκαμινέας
Μετά το etching του φιλμ της Συκαμινέας, διαπιστώθηκε ότι ήταν αδύνατο να μετρηθεί η πυ- κνότητα των ιχνών αφού αυτή ήταν υπερβολικά μεγάλη. Με βάση αυτή την παρατήρηση, απο- φασίστηκε να γίνει έλεγχος του σχολείου με τον A-Guard.
Σε πρώτη φάση, ο A-Guard τοποθετήθηκε στο υπόγειο του σχολείου, το διάστημα από 18 Μαΐ-
Διάγραμμα 6.6: Μετρήσεις ραδονίου στο υπόγειο του δημοτικού σχολείου της Συκαμινέας
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000
18.05.2004 18.05.2004 19.05.2004 19.05.2004 19.05.2004 19.05.2004 19.05.2004 20.05.2004 20.05.2004 20.05.2004 20.05.2004 21.05.2004 21.05.2004 21.05.2004 21.05.2004 22.05.2004 22.05.2004 22.05.2004 22.05.2004 23.05.2004 23.05.2004 23.05.2004 23.05.2004 24.05.2004 24.05.2004
Bq/m3
Ο μέσος όρος της συγκέντρωσης είναι 1679 Bq/m3. Είναι προφανές ότι αποτελεί τεράστιο πο- σό, που δείχνει πόσο μπορεί να ανεβεί η συγκέντρωση σε κλειστούς υπόγειους χώρους. Επειδή όμως δεν υπήρχαν τάξεις στο υπόγειο, αποφασίστηκε να γίνει άλλη μία μέτρηση, αυτή τη φορά στο γραφείο των δασκάλων που είναι στον υπερκείμενο όροφο του υπογείου από τις 24 Μαΐου μέχρι τις 27 Μαΐου. Το αποτέλεσμα της μέτρησης παρουσιάζεται στο διάγραμμα 6.7.
Διάγραμμα 6.7: Μετρήσεις ραδονίου στο γραφείο των δασκάλων του δημοτικού σχολείου της Συκαμινέας
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450
24.05.2004 24.05.2004 24.05.2004 24.05.2004 24.05.2004 25.05.2004 25.05.2004 25.05.2004 25.05.2004 25.05.2004 25.05.2004 25.05.2004 25.05.2004 25.05.2004 26.05.2004 26.05.2004 26.05.2004 26.05.2004 26.05.2004 26.05.2004 26.05.2004 27.05.2004 27.05.2004
Bq/m3
Ο μέσος όρος της συγκέντρωσης του ραδονίου ήταν 110 Bq/m3. Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι η φανερή αυξητική τάση που παρουσιάζει το ραδόνιο από το απόγευμα της 25 Μαΐου, μέχρι το πρωί της 26, όπου το σχολείο ξανανοίγει. Ενώ ο μέσος όρος δεν είναι ιδιαίτερα υψη- λός, φαίνεται ότι υπάρχει δυναμική στον χώρο, λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης του ραδονίου στο υπόγειο, που μπορεί ειδικά τον χειμώνα να δώσει πολύ υψηλές συγκεντρώσεις. Στην περί- πτωση της Συκαμινέας, η πρόταση είναι εκτός από καλό εξαερισμό, να παρθούν μέτρα και για το υπόγειο, όπως περιγράφεται σε επόμενο κεφάλαιο.
6.8 Υπολογισμός δόσης
Για να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις από μία έκθεση σε ραδόνιο, πρέπει να υπολογιστεί η δόση που παίρνει το εκτιθέμενο άτομο. Για τον υπολογισμό της δόσης που λαμβάνουν οι μαθητές και οι δάσκαλοι στα σχολεία, θα γίνει χρήση του συντελεστή μετατροπής, όπως αυτός υπολογίστηκε στο κεφάλαιο 3.2.
DCF = 8,62 mSv/WLM
Για να γίνει η μετατροπή από Bq/m3 σε WLM, πρέπει να γίνουν κάποιες υποθέσεις σχετικά με τον χρόνο έκθεσης. Επειδή στη νομοθεσία η δόση αναφέρεται σε mSv τον χρόνο, η εκτίμηση και εδώ θα γίνει σε επίπεδο χρόνου.
Οι παραδοχές για τον υπολογισμό της δόσης είναι: έκθεση για 9 μήνες τον χρόνο, 22 ημέρες τον μήνα και 6 ώρες την ημέρα. Στο διάγραμμα 6.8, παρουσιάζονται οι υπολογισμοί της δόσης με αυτές τις υποθέσεις έκθεσης.
Επειδή όπως έχει ήδη αναφερθεί, η δόση από τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες γενικά και το ραδό- νιο ειδικότερα, είναι αθροιστική και λαμβάνεται σε καθημερινή βάση 24 ώρες το 24-ωρο, είναι λογικό να εξεταστεί κάποιο σενάριο συνολικής δόσης, ώστε να φανεί κατά πόσο το σχολείο βασική πηγή ακτινοβόλησης.
Από την εργασία των Tsetoura et al. (2003), μπορεί να υπολογιστεί μία συνολική δόση που δέ- χονται οι κάτοικοι μίας περιοχής του χάρτη. Με έναν μέσο όρο δόσης της τάξης των 0,11 μSv/hr, υπολογίζεται συνολική έκθεση για ένα χρόνο: 0,95 mSv/yr. Είναι άμεσα αντιληπτό ότι και μόνο από την έκθεση σε ραδόνιο στα σχολεία, η τιμή αυτή προσεγγίζεται σε αρκετές περι- πτώσεις, ενώ ξεπερνάται στην Κάπη, και τη Φίλια. Φαίνεται λοιπόν πόσο σημαντικό ρόλο παί- ζει η έκθεση στα σχολεία.
Για να υπολογιστεί μία συνολική δόση από την έκθεση σε ραδόνιο, πρέπει να γίνουν κάποιες υποθέσεις για την έκθεση στο σπίτι. Με μία μέση τιμή συγκέντρωσης ραδονίου τα 55 Bq/m3 (Nikolopoulos et al., 1999) και την υπόθεση ότι το παιδί περνά τις υπόλοιπες ώρες μετά το σχολείο στο σπίτι, υπολογίζεται η δόση σε 2,23 mSv/yr. Η συνολική δόση από έκθεση σε ρα- δόνιο υπολογίζεται από το άθροισμα των δύο δόσεων (σπίτι και σχολείο). Η συνολική δόση κυμαίνεται μεταξύ των 2,33 και 3,95 mSv/yr. Εάν το παιδί βρισκόταν όλο τον χρόνο σε περι- βάλλον με 55 Bq/m3, η δόση που θα δεχόταν είναι: 2,59 mSv/yr. Από αυτή την απλή σύγκριση, φαίνεται ότι η παραμονή για τις ώρες που εκτιμήθηκαν στο χώρο του σχολείου, μπορεί να επι- φέρει αύξηση στη συνολική δόση που λαμβάνει το παιδί μέχρι και 52%. Το ποσοστό αυτό εί- ναι μεν ενδεικτικό, αλλά μπορεί να αποτελέσει την βάση για να στηριχτεί η οποιαδήποτε προ- σπάθεια μείωσης αυτής της δόσης.
Δεν πρέπει επίσης, να παραγνωρίζεται το γεγονός, ότι με βάση τις συμπληρωματικές μετρήσεις στη Συκαμινέα και τη Κάπη, υπάρχει σοβαρή περίπτωση οι συγκεντρώσεις του ραδονίου κατά τη διάρκεια του χειμώνα να είναι αρκετά μεγαλύτερες, αυξάνοντας έτσι την δόση που λαμβά- νουν παιδιά και δάσκαλοι.
Για τα σχολεία της Μυτιλήνης δεν είναι απαραίτητο να γίνει ιδιαίτερη αναφορά, αφού οι συ- γκεντρώσεις ραδονίου είναι πολύ μικρές.
6.9 Εκτίμηση επικινδυνότητας
Όπως έχει αναλυθεί στο κεφάλαιο 3.6, η EPA βασιζόμενη στα ευρήματα της έκθεσης BEIR VI, υπολόγισε συντελεστές επικινδυνότητας από την έκθεση σε ραδόνιο. Οι συντελεστές υπο- λογίζουν την πιθανότητα να πεθάνει κάποιος από καρκίνο του πνεύμονα εξαιτίας της έκθεσής του σε ραδόνιο. Για μη καπνιστές και καπνιστές, οι συντελεστές είναι αντίστοιχα:
1.67*10-4 /WLM 9.68*10-4 /WLM
Η επικινδυνότητα θα υπολογιστεί για 4 επίπεδα έκθεσης (30, 50, 100 και 200 Bq/m3) και για διάστημα 6 χρόνων για τα παιδιά και 25 χρόνων για τους δασκάλους. Τα αποτελέσματα πα- ρουσιάζονται στον πίνακα 6.4.
Πίνακας 6.4: Υπολογισμός επικινδυνότητας από την έκθεση σε ραδόνιο στα σχολεία
Επίπεδο έκθεσης
(Bq/m3) 30 50 100 200
Παιδιά 0,02 0,04 0,08 0,15
Δάσκαλοι
Μη-καπνιστές 0,09 0,16 0,31 0,63
Καπνιστές 0,55 0,91 1,82 3,64
Διάγραμμα 6.8 : Υπολογισμός μέγιστης και ελάχιστης δόσης από την παραμονή στα σχολεία
0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80 2,00
Μανταμάδος Κλειώ Πελόπη Στύψη Κάπη Λεπέτυμνος Φίλια Άντισα Δάφια Ανεμώτια Λισβόρι Αγία Πέτρα Μόλυβος Σκουτάρος Κεράμι Παράκοιλα Άγρα Σκαλοχώρι Βατούσα Μεσότοπος Παναγιούδα Πάμφιλα Θερμή Βρίσσα Πολυχνίτος Ερεσσός Πλωμάρι Ελάχιστη δόση (mSv/yr) Μέγιστη δόση (mSv/yr)
Η επικινδυνότητα αντιπροσωπεύει την πιθανότητα επί τοις χιλίοις (‰) να πεθάνει κάποιος από καρκίνο του πνεύμονα λόγω της έκθεσής του σε ραδόνιο. Για παράδειγμα, ένας καπνιστής δά- σκαλος που έχει μείνει για 25 χρόνια σε ένα σχολείο με συγκέντρωση ραδονίου 200 Bq/m3, παρουσιάζει πιθανότητα 3,64 ‰, να πεθάνει από καρκίνο του πνεύμονα που θα προκαλέσει το ραδόνιο. Με άλλα λόγια, εάν 1000 άνθρωποι εκτεθούν σε αυτή τη συγκέντρωση ραδονίου, για τον ίδιο χρόνο, οι 3,64 από αυτούς θα πεθάνουν από καρκίνο του πνεύμονα.
Για τα παιδιά, η τιμή της επικινδυνότητας δεν είναι μεγάλη, αλλά πρέπει να συνυπολογιστεί το γεγονός ότι αναφέρεται σε έκθεση μόνο 6 χρόνων και μόνο στο σχολείο. Όπως έχει αναφερθεί, ο κίνδυνος από την έκθεση σε ιοντίζουσες ακτινοβολίες είναι αθροιστικός. Οπότε πρέπει να γίνεται προσπάθεια σε κάθε περίπτωση να μειώνεται η έκθεση όσο το δυνατόν χαμηλότερα.
Για τους δασκάλους και ειδικά για τους καπνιστές, ο κίνδυνος είναι πιο υπαρκτός. Αυτό που έχει ενδιαφέρον να δειχτεί, είναι ότι με μία μείωση της συγκέντρωσης ραδονίου από τα 200 στα 50 Bq/m3, η οποία είναι σχετικά εύκολο να γίνει, πετυχαίνεται μείωση στην επικινδυνότητα κατά 4 φορές. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι υποτετραπλασιάζεται ο αριθμός των ανθρώπων που θα πεθάνουν από καρκίνο των πνευμόνων λόγω του ραδονίου.
6.10 Προτάσεις
6.10.1 Αερισμός χώρων
Ο πιο διαδεδομένος, εύκολος και φτηνός τρόπος μείωσης της συγκέντρωσης ραδονίου σε εσω- τερικούς χώρους, είναι ο εξαερισμός. Στην μελέτη των Titov et al. (1997), προτείνεται, στους χώρους με συγκέντρωση από 200 – 500 Bq/m3, να εφαρμόζεται αερισμός σαν αποτελεσματικό- τερη πρακτική. Ο αερισμός μπορεί να μειώσει τη συγκέντρωση ραδονίου κατά έναν παράγοντα από 3 έως 10. Στο σχήμα 6.1 φαίνεται η επίδραση του αερισμού στη συγκέντρωση ραδονίου σε ένα δωμάτιο, σε αντιπαράθεση με την περίπτωση απουσίας αερισμού.
Πιο συγκεκριμένα, σε μία άλλη μελέτη, ο εξαερισμός σε επίπεδα μεγαλύτερα των 3 ACH*, ή- ταν ικανός να ρίξει τις συγκεντρώσεις του ραδονίου στους εσωτερικούς χώρους, σε επίπεδα όμοια με αυτά του περιβάλλοντος. Αντίθετα, όταν ο ρυθμός αερισμού ήταν της τάξεως των 0,2 ACH, οι συγκεντρώσεις στους εσωτερικούς χώρους, έφτασαν να είναι 46,5 φορές μεγαλύτερες από του περιβάλλοντος (Chao et al., 1997).
Από τα παραπάνω, είναι φανερό ότι η πρώτη και βασικότερη πρόταση που πρέπει να γίνει, εί- ναι η αύξηση του αερισμού. Το πρόβλημα είναι σημαντικότερο κατά την διάρκεια του χειμώνα, που οι χώροι παραμένουν κλειστοί για λόγους θέρμανσης. Πρακτικά λοιπόν, μπορεί να εφαρ- μοστεί ένα σύστημα όπου θα γίνεται καλός αερισμός το πρωί, προτού πάνε οι μαθητές για μά- θημα και σε περιπτώσεις υψηλή συγκέντρωσης όπως της Κάπης, της Συκαμινέας και της Φίλι- ας, ενδεχόμενα να απαιτείται συμπληρωματικός αερισμός κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Σχήμα 6.1: Μετρήσεις ραδονίου σε (1) μη αεριζόμενο και (2) αεριζόμενο δωμάτιο
(Πηγή: Titov et al., 1997)
6.10.2 Αερισμός υπογείων
Οι χώροι που κατά κανόνα συγκεντρώνουν το περισσότερο ραδόνιο, είναι τα υπόγεια. Το ρα- δόνιο του εδάφους, εισχωρεί πρώτα στα υπόγεια των κτιρίων και από εκεί διαχέεται στους υ- πόλοιπους ορόφους. Εάν λοιπόν με κάποιο τρόπο μειωθεί δραστικά η συγκέντρωση ραδονίου στο υπόγειο, μειώνεται ανάλογα και στους υπόλοιπους χώρους.
Για την μείωση της συγκέντρωσης του ραδονίου στα υπόγεια, έχουν προταθεί διάφορες μέθο- δοι, που εφαρμόζονται κατά την κατασκευή του κτιρίου αλλά και μέθοδοι για ήδη υπάρχοντα κτίρια. Όπως και προηγουμένως, η καλύτερη μέθοδος είναι αυτή του εξαερισμού. Ο εξαερι- σμός στο υπόγειο, μπορεί να γίνει με την τοποθέτηση ανεμιστήρων και την διάνοιξη τρυπών, ώστε να διαφεύγει ο αέρας.
Στη Σουηδία, εφαρμόστηκε με επιτυχία η μέθοδος του εξαερισμού του υπογείου. Ανοίχτηκαν δύο τρύπες στα θεμέλια από όπου με χρήση αντλίας που είναι τοποθετημένη στην ταράτσα και σωληνώσεων, αντλείται ο αέρας του υπογείου προς το περιβάλλον. Με αυτό τον τρόπο, πέτυ- χαν μείωση του ραδονίου από τα 1000 – 2500 Bq/m3 σε συγκεντρώσεις χαμηλότερες από 200 Bq/m3 (Piller et al., 1999).
Οι ίδιοι συγγραφείς, προτείνουν μία εναλλακτική πρακτική, με σκοπό να μην αφήνει το ραδό- νιο να ανεβεί από το υπόγειο στους άνω ορόφους. Προτείνουν την εγκατάσταση νοβοπάν, στο πάτωμα του πρώτου ορόφου, με κενά ανάμεσα στις σανίδες. Όλη η επιφάνεια καλύπτεται από πλαστικό και ο αέρας από τον ενδιάμεσο χώρο αποβάλλεται με χρήση ανεμιστήρων. Σε ένα νηπιαγωγείο που εφαρμόστηκε αυτή η τεχνική, πέτυχε μείωση της συγκέντρωσης του ραδονίου από τα 1000 Bq/m3, στα 150 Bq/m3 (Piller et al., 1999). Σχηματικά, η κατασκευή φαίνεται στο σχήμα 6.2.
Σχήμα 6.2: Σύστημα άντλησης αέρα με υψηλή περιεκτικότητα ραδονίου από τα κενά στο πάτωμα.. (Πηγή: Piller et al., 1999)
Οι δύο τεχνικές που παρουσιάστηκαν είναι εύκολες στην εφαρμογή τους και σχετικά φτηνές. Ο εξαερισμός του υπογείου, έχει και το πλεονέκτημα ότι δεν επηρεάζει την θέρμανση των υπο- λοίπων χώρων. Προτείνεται λοιπόν, στα σχολεία που έχουν υπόγεια με υψηλές συγκεντρώσεις ραδονίου, να εφαρμοστεί κάποιο τέτοιο σύστημα.
Βιβλιογραφία:
Åkerblom Gustav (1999), Radon Legislation and National Guidelines, SSI report no. 99:18 July 1999. ISSN 0282-4434
Barros-Dios Juan Miguel, María Amparo Barreiro, Alberto Ruano-Ravina, and Adolfo Figuei- ras (2002), Exposure to Residential Radon and Lung Cancer in Spain: A Population-based Case-Control Study, American Journal of Epidemiology Vol. 156, No. 6
Becker Klaus (2002), Residential radon and the LNT hypothesis, International Congress Series 1225, pp. 259–266
BEIR IV (Committee on the Biological Effects of Ionizing Radiation) (1988) Health Risks of Radon and Other Internally Deposited Alpha-Emitters, NAS/NRC, National Academic Press, Washington DC.
BEIR VI (Committee on the Biological Effects of Ionizing Radiation) (1999), The Health Ef- fects of Exposure to Indoor Radon, National Academy Press, Washington DC
Bochicchio F., G. Campos Venuti, S. Piermattei, G. Torri, C. Nuccetelli, S. Risica, L. Tomma- sino (1999)1, Results of the National Survey on Radon Indoors in All the 21 Italian Regions, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Bochicchio F., S. Bucci, M. Bonomi, G. Cherubini, C. Giovani, M. Magnoni, L. Minach, P. Sa- batini (1999)2, Areas with High Radon Levels in Italy, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Chao Christopher Y.H., Thomas C.W. Tung and John Burnett (1997), Influence of Ventilation on Indoor Radon Level, Building and Environment, Vol. 32, No 6, pp. 527 – 534
Chen Ching-Jiang, Chi-Chaung Liu, Yu-Ming Lin (1998), Measurement of Equilibrium Factor and Unattached Fraction of Radon Progeny in Kaioshiung, Taiwan, Appl. Radiation Isotopes Vol. 49, No 12 – pp 1613-1618
Cohen, B. Test of the linear no-threshold theory of radiation carcinogenesis for inhaled radon decay products. Health Phys. 68, 157-174, 1995.
Counsil Directive 96/29/Euratom of 13 May 1996, Laying down basic safety standards for the protection of the health of workers and the general public against the dangers arising from ion- izing radiation
Durrani S.A. (1997), Alpha-Particle Etched Track Detectors, in S.A. Durrani and R. Ilic (edi- tors) (1997), Radon Measurements by Etched Track Detectors: Applications in Radiation Pro- tection, Earth Sciences and the Environment, World Scientific Publishing Co
Durrani S.A. and R. Ilic (editors) (1997), Radon Measurements by Etched Track Detectors: Ap- plications in Radiation Protection, Earth Sciences and the Environment, World Scientific Pub- lishing Co.
Eisenbud Merril, Thomas Gesell (1997), Environmental Radioactivity From Natural, Industrial and Military Sources, Academic Press
El-Hussein A. (1996), Unattached Fractions, Attachment and Deposition Rates of Radon Prog- eny in Indoor Air, Appl. Radiation Isotopes Vol. 47, No 5, pp. 515-523
Enge W. (1995), On the Question of Nuclear Track Formation in Plastic Material, Radiation Measurements, Vol. 25, No 1-4, pp. 1-26
EPA (1993), A Physician's Guide - Radon: The Health Threat with a Simple Solution, United States Environmental Protection Agency, Office of Air and Radiation (6604J), EPA Document
#402-K-93-008
EPA (2003), Assessment of Risks From Radon in Homes, Office of Radiation and Indoor Air United States Environmental Protection Agency Washington, DC 20460
Espinosa G., J.I. Golzarri, J.Rickards and R.B. Gammage (1999), Distribution of Indoor Radon Levels in Mexico, Radiation Measurements 31, pp. 355-358
Faísca M.C. and M.M.R. Teixeira (1999), Different Studies on Building Materials, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Falk R., K. Almrénand I. Östergren (1999), Experience from Retrospective Radon Exposure Estimations for Individuals in a Radon – Epidemiological Study Using Solid State Nuclear Track Detectors, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Fennell S.G., G.M. Mackin, J.S. Madden and A.T. McGarry (1999), The National Radon Sur- vey in Ireland, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Fleischer R. L. (1989), Reply to radiation cancer risk series, Health Physics 57, 5 ,842.
Fleischer R.L. (1997), Radon: Overview of Properties, Origin and Transport, in S.A. Durrani and R. Ilic (editors) (1997), Radon Measurements by Etched Track Detectors: Applications in Radiation Protection, Earth Sciences and the Environment, World Scientific Publishing Co Friedmann H., C. Atzmüller, L. Breitenhuber, P. Brunner, K. Fink, K. Fritsche, W. Hofmann, H. Kaineder, P. Karacson, V. Karg, P. Kindl, C. Kralik, J. Krischan, H. Lettner, F. J. Maringer, E. Nadschläger, W. Ringer, F. Schönhofer, P. Schönleitner, S. Sperker, H. Stadtmann, F.
Steger, F. Steinhäusler, R. Winkler (1999), The Austrian Radon Project, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
George Andreas C. and Nancy Bredhoff (1999) The Present Status of the Radon Program in the United States of America, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Ac- tions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Geranios A., M. Kakoulidou, Ph. Mavroidi, S. Fischer, I. Burian and J. Holecek (1999)1, Pre- liminary Radon Survey in Greece (B), Proceedings of the Workshop organized by the EU Con- cerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Geranios A., M. Kakoulidou, Ph. Mavroidi, S. Fischer, I. Burian and J. Holecek (1999)2, Radon Survey in Kalamata (Greece), Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Howarth C. B. and J. C. Miles (2002), Results of the 2000 NRPB Intercomparison of Passive Radon Detectors, National Radiological Protection Board
Ilic R. and T. Sutej (1997), Radon Monitoring Devices Based on Etched Track Detectors, in S.A. Durrani and R. Ilic (editors) (1997), Radon Measurements by Etched Track Detectors: Ap- plications in Radiation Protection, Earth Sciences and the Environment, World Scientific Pub- lishing Co
James A.C., A. Birchall, and G.H. Akabani., Comparative Dosimetry of BEIR VI Revisited, Ra- diat. Protect. Dosim. 108, 3-26, 2004.
Kendall G. M. and T. J. Smith (2002), Doses to Organs and Tissues from Radon and its Decay Products, Journal of Radiological Protection, Vol. 22, pp. 389-406
Khan E.U., S.N. Husaini, F. Malik, M. Sajid, S. Karim, I.E. Qureshi (2002), A quick method for maintaining the molarity of NaOH solution during continuous etching of CR-39, Radiation Measurements 35 pp. 41–45
Louizi A., D. Nikolopoulos, H. Lobotessi and C. Proukakis (1999), Factors Affecting Indoor Radon Concentrations in Greece, Proceedings of the Workshop organized by the EU Con- cerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Lubin J. H., Boice J. D., Edling C., Hornung R. W., Howe G., Kunz E. et al. (1994), Radon and Lung Cancer Risk: A Joint Analysis of 11 Underground Miners Studies, National Institutes of Health, Washington DC, NIH Publication No. 94-3644
Lubin J. H., Boice J. D., Edling C., Hornung R. W., Howe G., Kunz E. et al. (1995), Lung can- cer risk in radon-exposed miners and estimation of risk from indoor exposure, J. Natl. Cancer Institute, 87, 817-827
Mócsy Ildikó, György Köteles (1999), Radon Studies in the Living Environment in Central and Eastern Europe Countries, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Ac- tions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Monnin M.M. and J.L. Seidel (1997), Radon Measurement Techniques, in S.A. Durrani and R.
Ilic (editors) (1997), Radon Measurements by Etched Track Detectors: Applications in Radia- tion Protection, Earth Sciences and the Environment, World Scientific Publishing Co
Morkunas Gendrutis, Gustav Akerblom (1999), The Results of the Lithuanian Radon Survey, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Muirhead C.R. (1997), Radon-Induced Health Effects, in S.A. Durrani and R. Ilic (editors) (1997), Radon Measurements by Etched Track Detectors: Applications in Radiation Protection, Earth Sciences and the Environment, World Scientific Publishing Co
Nazaroff William W. and Anthony V. Nero (editors) (1988), Radon and its Decay Products in Indoor Air, John Wiley & Sons, Inc.
Nikolopoulos D., A. Louizi, V. Koukouliou, H. Lobotessi, C. Proukakis (1999), Exposure of the Population of Southern Greece to Radon Risk Assessment, Proceedings of the Workshop organ- ized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Ath- ens, Greece.
Pahapill L., G.Åkerblom (1999), Radon Control in Estonia, Proceedings of the Workshop or- ganized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Papaefthymiou H., A. Mauroudis, P. Kritidis (1999), Indoor Radon Measurements in Patras, Greece, with Solid State Nuclear Track Detectors, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Philips Colin R., Atika Khan and Helen M. Y. Leung (1988), The Nature and Determination of the Unattached Fraction of Radon and Thoron Progeny, in William W. Nazaroff and Anthony V. Nero (editors), Radon and its Decay Products in Indoor Air, John Wiley & Sons, Inc.
Piller G., G.A. Roserens and W. Zeller (1999), The Swiss Radon Program, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Porstendorfer J. (1996), Radon: Measurements Related to Dose, Environment International Vol.
22, Suppl. 1, pp. S563 – S583
Porstendorfer J. (2001), Physical Parameters and Dose Factors of the Radon and Thoron De- cay Products, Rad. Prot. Dosimetry, Vol. 94, No. 4, pp. 365-373
Rana Mukhtar A., I.E. Qureshi (2002), Studies of CR-39 etch rates, Nuclear Instruments and Methods in Physics Research, B 198 pp. 129–134
Serway R.A., Moses C.J., Moyer C.A., (2000), Σύγχρονη Φυσική, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
SteckDaniel J. and R. William Field (1999), The Iowa Radon Lung Cancer Study: Contempo- rary and Historical Airborne Radon (222Rn) and Radon Progeny Concentrations, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Titov V.C., D.P. Lashkov, L.M. Khaykovich and D.A. Chernik (1997), Strategies for Revealing Dangerous Concentrations of Radon in Buildings, Appl. Rad. Isot., Vol 48, No 7, pp. 997 – 1001
Tomášek L., E. Kunz, T. Müller, J. Hůlka, A. Heribanová, J. Matzner, V. Plaček, I. Burian, and J. Holeček (1999), Radon Exposure and Lung Cancer Risk – Czech Cohort Study on Residential Radon, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Living Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Tommasino L. (1990), Radon Monitoring by alpha track detection, In Proc. Int. Workshop on Radon monitoring in Radioprotection, Environmental Radioactivity and Earth Science (eds. L.
Tommasino et al.), Trieste, 1981, World Scientific, Singapore, pp. 123-132.
Tommasino L. (1997), Track Registration: Etching and Counting Methods for Nuclear Tracks, in S.A. Durrani and R. Ilic (editors) (1997), Radon Measurements by Etched Track Detectors:
Applications in Radiation Protection, Earth Sciences and the Environment, World Scientific Publishing Co
Tsetoura C., V. Voulgaraki, S. Vogiannis, S. Bellas and C.P. Halvadakis (2003), Measurements of Background Radioactivity in Lesvos Island (Greece), 1st International Meeting on Applied Physics – Aphys, Badajoz, Spain (poster)
Tykva Richard, Josef Sabol (1995), Low – Level Environmental Radio activity, Sources and Evaluation, Technomic Publishing Company
UNSCEAR (1993) United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation Report to the General Assembly, with Scientific Annexes, Sources and Effects of Ionizing Ra- diation
Voggianis1 S., C.P. Halvadakis, D. Nikolopoulos and A. Louizi (2004), Radon Exposure in the Thermal Spas of Lesvos Island – Greece, Rad. Prot. Dosimetry, Vol. 111, No. 1, pp. 1-7
Vogiannis2 E., D. Nikolopoulos, A. Louizi and C.P. Halvadakis (2004), Radon Variations Dur- ing Treatment in Thermal Spas of Lesvos Island (Greece), Journal of Environmental Radioac- tivity 75, pp. 159-170
Żak A., M. Biernacka, P. Lipiński, K. Mamont-Cieśla (1999), The Results of Measurements of Raw and Building Materials in Poland in the Context of the Indoor 222Rn Concentration Limita- tion, Proceedings of the Workshop organized by the EU Concerned Actions, Radon in the Liv- ing Environment, 19-23 April 1999, Athens, Greece.
Βεργανελάκης Α., Κρητίδης Π., Οικονόμου Λ., Παπάζογλου Γ., Παπανικολάου Ε., Σιδέρης Λ., Σιμόπουλος Θ., (1989), Εμείς και η Ραδιενέργεια, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Υπουργική Απόφαση 101//2001 / Β-216, Εγκριση Κανονισμών Ακτινοπροστασίας
Χαλβαδάκης Κ.Π. (1998), Σημειώσεις για το μάθημα: Περιβαλλοντική Φυσική, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Περιβάλλοντος, Μυτιλήνη, Ελλάδα
Αριθμός Ιχνών
Σχολείο Π 1 Π 2 Π 3 Π 4 Π 5 Π 6 Π 7 Π 8 Π 9 Σύνολο
Πυκνότητα Ιχνών (ί- χνη/mm2)
Ημέρες Έκθεσης
Ραδόνιο
(Bq/m3) Σφάλμα %
Παναγιούδα 36 21 28 30 25 18 27 27 25 237 20,26 236 34 15,3
Παναγιούδα 34 32 27 36 32 37 43 27 35 303 25,90 236 44 14,5
Παναγιούδα 23 22 14 13 13 14 19 16 15 149 12,74 236 22 17,0
Πάμφιλα 24 17 16 17 24 14 11 20 17 160 13,68 236 23 16,7
Πάμφιλα 70 53 81 64 64 47 64 77 67 587 50,17 236 85 12,9
Θερμή 32 18 30 19 15 23 22 21 25 205 17,52 234 30 15,8
Θερμή 33 26 24 23 20 27 25 17 20 215 18,38 234 31 15,6
Μανταμάδος 36 30 22 34 27 23 27 30 35 264 22,56 281 32 15,0
Κλειώ 55 42 49 38 46 40 41 37 52 400 34,19 281 49 13,8
Κλειώ 102 112 105 122 108 112 104 95 114 974 83,25 281 119 12,0
Πελόπη 19 29 23 23 13 18 23 13 19 180 15,38 281 22 16,3
Πελόπη 50 50 50 50 50 50 50 50 50 450 38,46 281 55 13,5
Στύψη 39 37 55 33 40 51 28 33 50 366 31,28 281 45 14,0
Στύψη 48 55 43 64 50 50 51 44 46 451 38,55 281 55 13,5
Στύψη 39 30 44 32 37 41 45 43 44 355 30,34 281 43 14,1
Κάπη 265 238 240 240 240 240 240 235 240 2178 186,15 281 266 10,9
Κάπη 89 77 67 63 77 74 71 69 79 666 56,92 281 81 12,7
Κάπη 35 31 30 35 28 24 33 32 23 271 23,16 281 33 14,9
Κάπη 32 34 33 36 40 33 34 36 37 315 26,92 281 38 14,4
Άγρα 42 33 55 32 39 36 33 30 35 335 28,63 234 49 14,3
Άγρα 20 33 22 33 23 15 18 18 19 201 17,18 234 29 15,9
Φίλια 140 162 165 165 180 162 156 173 163 1466 125,30 298 169 11,4
Φίλια 152 160 168 160 150 160 173 160 160 1443 123,33 298 166 11,4
Σκαλοχώρι 96 81 84 89 66 76 79 82 83 736 62,91 233 108 12,5
Σκαλοχώρι 89 78 77 104 88 75 88 101 88 788 67,35 233 116 12,4
Σκαλοχώρι 71 81 77 64 72 63 67 72 82 649 55,47 233 95 12,7
Άντισσα 45 50 63 61 40 62 50 51 54 476 40,68 233 70 13,4
Άντισσα 36 31 37 42 29 35 43 31 36 320 27,35 233 47 14,4
Άντισσα 40 44 47 52 45 41 40 39 36 384 32,82 233 57 13,9
Δάφια 26 22 34 28 27 18 18 21 21 215 18,38 298 25 15,6
Σχολείο Π 1 Π 2 Π 3 Π 4 Π 5 Π 6 Π 7 Π 8 Π 9 Σύνολο
Πυκνότητα Ιχνών (ί-
χνη/mm2) Ημέρες
Έκθεσης Ραδόνιο
(Bq/m3) Σφάλμα %
Βατούσα 18 20 17 18 19 17 14 18 22 163 13,93 233 24 16,6
Βατούσα 34 23 42 29 47 35 32 48 44 334 28,55 233 49 14,3
Ανεμώτια 81 69 64 60 58 78 78 86 76 650 55,56 233 96 12,7
Ανεμώτια 65 71 73 63 81 87 60 72 72 644 55,04 233 95 12,7
Ανεμώτια 56 58 48 51 60 55 54 55 53 490 41,88 233 72 13,3
Λισβόρι 111 87 78 110 96 102 109 99 90 882 75,38 297 102 12,2
Λισβόρι 53 44 45 58 56 52 46 50 43 447 38,21 297 52 13,5
Λισβόρι 35 37 36 39 33 36 25 24 30 295 25,21 297 34 14,6
Βρίσα 24 29 35 27 27 20 29 20 32 243 20,77 297 28 15,2
Βρίσα 22 16 13 24 19 19 25 16 15 169 14,44 297 20 16,5
Πολυχνίτος 33 24 27 21 33 21 26 24 36 245 20,94 297 28 15,2
Πολυχνίτος 100 117 112 114 102 111 94 109 127 986 84,27 297 114 12,0
Πολυχνίτος 39 45 41 49 43 42 44 55 37 395 33,76 297 46 13,8
Μεσότοπος 64 49 35 51 43 47 55 60 53 457 39,06 234 67 13,5
Μεσότοπος 47 57 57 55 61 52 59 54 52 494 42,22 234 72 13,3
Μεσότοπος 89 94 113 106 105 104 110 120 121 962 82,22 234 141 12,0
Ερεσσός 85 84 89 68 75 71 69 99 65 705 60,26 234 103 12,6
Ερεσσός 61 63 80 61 53 66 46 67 66 563 48,12 234 82 13,0
Αγία Παρα-
σκευή 73 64 68 87 65 62 73 55 53 600 51,28 296 69 12,9
Αγία Παρα-
σκευή 43 45 32 45 39 42 34 40 44 364 31,11 296 42 14,0
Αγία Παρα-
σκευή 98 99 97 102 98 91 91 74 93 843 72,05 296 98 12,2
Πέτρα 26 48 38 50 41 42 50 41 31 367 31,37 267 47 14,0
Πέτρα 58 57 46 60 63 72 55 49 54 514 43,93 267 66 13,2
Πέτρα 97 91 90 85 86 87 85 70 95 786 67,18 267 101 12,4
Μόλυβος 32 18 25 39 24 25 38 30 30 261 22,31 267 34 15,0