Ανθρώπινα δικαιώματα και οικονομική δράση (ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, ελεύθερη έκφραση, ελεύθερη απόκτηση και απόλαυση της περιουσίας)

ΙΔΡΥΜΑ: Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ; ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΕΞΑΜΗΝΟ: ΔΕΚΑΤΟ (Πτ 2)

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΘΕΜΑ:

«Ανθρώπινα Δικαιώματα & Οικονομική Δράση (Ελεύθερη Ανάτπυξη της προσωπικότητας, Ελεύθερη Έκφραση,

Ελεύθερη Απόκτηση & Απόλαυση της περιουσίας)»

ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ-ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ:

ΓΚΟΡΟΓΙΑ ΚΑΛΛΙΡΟΗ Α.Μ: 251

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

κ. ΣΙΜΙΤΣΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ

lC4BAt4 2006

τ. Ε. I. Κ Α Β Α Λ Α Σ , Σ Δ . Ο . ΙΜΗΜΑ ΔΙΑα£1Ρ , Ι „ Ι nAr.r OiOPiDN

...

Ημ«^ομην(α J J / e / 2 .0 0 6

Στους γονείς μου, τους φίλους και σε όλους όσους μου συμπαραστάθηκαν για την διεκπεραίωση της εργασίας αυτής.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ ...

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η ....

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ

Α Τ Ο Μ ΙΚ Α Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Α - Ε Ν Ν Ο ΙΑ & Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Ο ... Σ Ε Λ .4

1.1 Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Ο - Ο Ρ ΙΣ Μ Ο Σ ... Σ Ε Λ . 4 1.2 ΟΙ Χ Ρ Η Σ ΙΜ Ο Π Ο ΙΟ Υ Μ Ε Ν Ο Ι Ο Ρ Ο Ι... Σ Ε Λ . 5 1.3 Δ ΙΑ Κ Ρ ΙΣ Ε ΙΣ Σ Ε Σ Χ Ε Σ Η Μ Ε Α Λ Λ Α Δ Η Μ Ο Σ ΙΑ Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Α ...Σ Ε Λ .6

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 2°

ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΚ Η Ε Ξ Ε Λ ΙΞ Η & Κ Α Τ Ο Χ Υ Ρ Ω Σ Η Τ Ω Ν Α Ν Θ Ρ Ω Π ΙΝ Ω Ν Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Ω Ν ...ΣΕ Α .8

Ζ 1 ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΚ Η Ε Ξ Ε Λ ΙΞ Η Τ Ω Ν Α Ν Θ Ρ Ω Π ΙΝ Ω Ν Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Ω Ν Κ ΑΙ Η Κ Α Τ Ο Χ Υ Ρ Ω Σ Η Τ Ο Υ Σ Μ Ε Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α Τ ΙΚ Ε Σ Δ ΙΑ Τ Α Ξ Ε ΙΣ ... Σ Ε Λ . 8

2.1.1 Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΚ Η Ε Ξ Ε Λ ΙΞ Η ...Σ Ε Λ .8 2.1.2 Η Κ Α Τ Ο Χ Υ Ρ Ω Σ Η Μ Ε Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α Τ ΙΚ Ε Σ Δ ΙΑ Τ Α Ξ Ε ΙΣ ... Σ Ε Λ .1 0 2.1.3 Η Κ Α Τ Ο Χ Υ Ρ Ω Σ Η Α Π Ο Τ Ο Δ ΙΕ Θ Ν Ε Σ Δ ΙΚ Α ΙΟ ... ΣΕΑ .1 3 2.2 Η Α Λ Λ Η Λ Ε Ξ Α Ρ Τ Η Σ Η Τ Ω Ν Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α Τ ΙΚ Ω Ν Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Ω Ν ΚΑΙ Η R A T IO Τ Η Σ Κ Α Τ Ο Χ Υ Ρ Ω Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ ... Σ ΕΑ .15 2.3 Η Δ Υ Ν Α Μ ΙΚ Η Τ Ω Ν Α Τ Ο Μ ΙΚ Ω Ν Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΩ Ν ... Σ Ε Λ . 19 2.4 Η Ν Ο Μ ΙΚ Η Φ Υ Σ Η Τ Ω Ν Α Τ Ο Μ ΙΚ Ω Ν Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΩ Ν ... ΣΕ Λ .1 9 2.5 Ο Ι Φ Ο Ρ Ε ΙΣ Τ Ω Ν Α Τ Ο Μ ΙΚ Ω Ν Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Ω Ν ...Σ Ε Λ .2 3 2.6 Η Θ Ε Ω Ρ ΙΑ Τ Η Σ Τ Ρ ΙΤ Ε Ν Ε Ρ Γ Ε ΙΑ Σ ... Σ Ε Λ .2 5

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 3”

Η Σ Η Μ Α Σ ΙΑ Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Ο ..

Τ Ω Ν Α Ν Θ Ρ Ω Π ΙΝ Ω Ν Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Ω Ν Ε Ν Ν Ο ΙΑ ...Σ Ε Λ .2 7

3.1 Η Σ Η Μ Α Σ ΙΑ Τ Ω Ν Α Ν Θ Ρ Ω Π ΙΝ Ω Ν Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Ω Ν ...Σ ΕΛ.2 7 3.2 Η Α Ξ ΙΑ Τ Ο Υ Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Υ ...Σ ΕΛ.2 8

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 4°

Η Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΑ Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η Σ Τ Η Σ Π Ρ Ο Σ Ω Π ΙΚ Ο Τ Η Τ Α Σ ΚΑΙ Σ Υ Μ Μ Ε Τ Ο Χ Η Σ Σ Τ Η Ζ Ω Η Τ Η Σ Χ Ω Ρ Α Σ ... ΣΕΑ.31

4.1 Τ Ο Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Π Α Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Η Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η Τ Η Σ Π Ρ Ο Σ Ω Π ΙΚ Ο Τ Η Τ Α Σ ... ... ΣΕΛ.31 4.2 Η Ν Ο Μ ΙΚ Η Φ Υ Σ Η Τ Η Σ Δ ΙΑ Τ Α Ξ Η Σ Τ Ο Υ Α Ρ Θ Ρ Ο Υ 5 Π Α Ρ . 1 Σ Υ Ν Τ ...Σ Ε Λ .3 4 4.3 Π Ρ Ο Σ Τ Α Τ Ε Υ Ο Μ Ε Ν Ε Σ Ε Π ΙΜ Ε Ρ Ο Υ Σ Ε Κ Δ Η Λ Ω Σ Β Σ Τ Η Σ Π Ρ Ο Σ Ω Π ΙΚ Ο Τ Η Τ Α Σ ...Σ Ε Λ .3 6 4.4 Ο Ι Π Ε Ρ ΙΟ Ρ ΙΣ Μ Ο Ι... Σ Ε Λ .3 8 4.5 Η Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΑ ...Σ Ε Λ .4 0

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 5°

Τ Ο Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Π Α Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Η Ε Κ Φ Ρ Α Σ Η ... Σ ΕΛ.4 7

5.1 Τ Ο Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Ο Τ Η Σ Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΑ Σ Τ Η Σ Ε Κ Φ Ρ Α Σ Η Σ ... ΣΕΑ .4 7 5.2 Ε Ν Ν Ο ΙΑ Κ Α Ι Κ Α Τ Ο Χ Υ Ρ Ω Σ Η ...ΣΕΑ .50 5.3 Π ΕΡ ΙΟ Ρ ΙΣΜ Ο Ι Τ Η Σ Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΑ Σ Τ Η Σ Ε Κ Φ Ρ Α Σ Η Σ ...ΣΕΑ .5 3

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 6°

Τ Ο Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Γ ΙΑ Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Η Α Π Ο Κ Τ Η Σ Η & Α Π Ο Λ Α Υ Σ Η Τ Η Σ Π Ε Ρ ΙΟ Υ Σ ΙΑ Σ ... Σ ΕΛ.5 6

6.1 Τ Ο Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Ο Τ Ω Ν Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Ω Ν Τ Η Σ ΙΔ ΙΟ Κ Τ Η Σ ΙΑ Σ ...Σ Ε Λ .5 6 6.2 Τ Ο Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Π Α Ε Ρ Γ Α Σ ΙΑ ...Σ Ε Λ .5 9 6.3 Η Ν Ο Μ ΙΚ Η Τ Ο Υ Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Ο Σ ΙΔ ΙΟ Κ Τ Η Σ ΙΑ Σ ...ΣΕΑ .6 2 6 .4 Η ΙΔ ΙΟ Κ Τ Η Σ ΙΑ Ω Σ Θ Ε Σ Μ Ο Σ ΚΑΙ Ω Σ Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α ...Σ Ε Λ .6 3 6.4.1 Η ΙΔ ΙΟ Κ Τ Η Σ ΙΑ Ω Σ Θ Ε Σ Μ Ο Σ ... Σ Ε Λ .6 3 6.4.2 Η ΙΔ ΙΟ Κ Τ Η Σ ΙΑ Ω Σ Α Τ Ο Μ ΙΚ Ο Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α ... Σ Ε Λ .6 6 6.5 Ν Ο Μ ΙΜ Α Π Ε Ρ ΙΟ Ρ ΙΣ Τ ΙΚ Α Μ Ε Τ Ρ Α Τ Η Σ ΙΔ ΙΟ Κ Τ Η Σ ΙΑ Σ ΚΑΙ

Α Π Ο Ζ Η Μ ΙΩ Σ Η ... Σ ΕΑ .67 6.5.1 Σ Τ Ε Ρ Η Σ Η , Ε Ν Ν Ο ΙΑ & Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η Α Ξ ΙΑ Τ Η Σ ΙΔ ΙΟ Κ Τ Η Σ ΙΑ Σ ...ΣΕΑ .67 6 .5.2 Π Ε Ρ ΙΟ Ρ ΙΣΜ Ο Ι & Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΚ Η Δ Ε Σ Μ Ε Υ Σ Η Τ Η Σ ΙΔ ΙΟ Κ Τ Η Σ ΙΑ Σ ... Σ Ε Λ .6 9

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Λ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στις μέρες μας. ανθρωπισμός είναι το ιδεώδες σύμφωνα με το οποίο ο άνθρωπος είναι η υττέρτατη αξία και γι’ αυτό οφείλουμε να του δείχνουμε με κάθε τρόπο το σεβασμό που του πρέπει. Εντούτοις τα ανθρωτπνα δικαιώματα παραβιάζονται, συνεττώς κοπ η ανθρώπινη φύση.

Ο αγώνας για το σεβασμό των δικαιωμάτων του άλλουο, την αρήνη, την ελευθερία, τη &Kaioor0wi. την αξιοκρατία, την πολιτισμική δημιουργία κλπ.

έχει ττολλούς συμμάχους.

Πρώτα απ’ όλα ο Ο Η Ε που προσπαθεί να προστατεύσει τα ανθράππνα δικαιώματα με συνταγματικές κατοχυρώσεις. Συνήθως, τα αίτια τταρα^ασης τωτν αν^ΧΑΠττνων δικαιωμάτων στην εποχή μας είναι τα οικονομικά συμφέροντα ττου οδηγούν με τη σειρά τους στην ανηθικότητα και την ασυδοσία των ισχυρών ενώ παράλληλα η αλαζονεκι και η υποκρισία συνδέονται με τις πολιπκές σκοπιμότητες και τον αυταρχισμό. Επίοης άλλες σοβαρές αιτκς είναι η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός και κυρίως η ακατάλληλη διατταιδαγώγηση.

Παρατηρούι^ δηλαδή, όπ το συμφέρον μας οδηγεί στην αλλοτρίωση, στη στέρηση βούλησης και κρίσης. Η ειρήνη πλέον αττειλείται και ταυτόχρονα αττειλείτσι και η ζωή και ο ττολιπσμός του ανθρώττου. Ή δ η σύμφωνα με τα νέα

“αξιολογικά’ κριτήρια, τα πράγματα θεωρούνται συχνά πολυπμότερα σττό τον άνθρωπο. Πρέττει να καταλάβουμε όλοι μας, όπ η εξαθλίωση και η φτώχεια έ ^ εξαπλωθεί στους περισσότερους ανθρώπους, ιδιαίτερα μετά αττό τους πολέμους στο Σεράγεβο, στο Κόσσοβο και τελευταία στο Ιράκ τταρατηρούμε την τταραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου στην ίδια του τη )^ύρα.

Παράδειγμα για την τταραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώττου στην ίδια του τη )^όρα αποτελούν και ττάρα ττολλοί Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες και μετατοτησμένοι και ετπβεβαιώνεται από την Ευρωτταϊκή Ετπτροττή Ανθρωττίνων Δικαιωμάτων το γεγονός ότι συνεχίζονται μέχρι και σήμερα οι τταραβιάσεις ττολυάριθμων δικαιωμάτων, εςιόσον εμποδίζεται η ετηστροςρή στα οικογενειακά τους σπίτια στην κατεχόμενη Κύπρο, και αττοκλείεται η πρόσβαση σε ττεριουσίες τους και κάθε αποζημίωση, ενώ στερούνται

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΑΠίΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΛΡ.ΑΣΗ

σττοτεΑεσμσηκής δικαστικής προστασίας, σε συνθήκες σαφώς δυσμενούς διάκρισης ένεκα εθνικής προέλευσης.

Ο άνθρωττος είναι το μέτρο άλλων αξιών, όμως δεν λογαριάζεται τηα ως ιδιαπερη ύπαρξη ττου του αξίζει ςιροντίδα και σεβασμός αλλά υ π ο λ ο γ ί^ α ι ττερκτσότερο ως μονάδα τταραγωγής και κατανάλωσης. Αυτό έχα ως αποτέλεσμα τη μαζικσποίηση του ανθρώπου, ο οποίος δεν μπορεί να ετπκοινωνήσει και να δημιουργήσει ουσιαστικούς δεσμούς με το συνάνθρωπό του. Έ ν α καίριο κοινωνικό πρόβλημα της εττοχής είναι η μσναφά, η οττοία δημκχιργείται από τον ατομισμό και τον εγωισμό εξαιτίας της χρήστες του ανθρώπου ως μέσο και όχι ως σκοπό.

Τέλος ο σύγχρονος άνθρωττος μετά την αποξένωση κσταλήγα στην αλλοτρίωση, aqxiu η ίδια του η εργασία υπηρετεί συχνά αλλότρκχις σκσττούς.

Ταυτόχρονα ο ίδιος μηχανοποιείται και ανπμετωττίζεται ως εργαλείο. Όλοι πρέττει να αγωνιστούμε για τα ανθρώτπνα δικαιώματα και να αναγνωρίσουμε τον άνθρωπο ως υττέρτατη αξία.

Τ α ανθρώτπνα δικαιώματα δεν είναι μόνο πολιπκό αλλά και ηθικό αίτημα, γκπί χωρίς ετπκοινωνία, αγάπη, αλληλεγγύη, υπευθυνότητα είναι αδιανόητη η ανθρώτπνη ζωή.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τ α Ανθρώπινα Ζ^καιώματα έχουν διαρκώς αυξανόμενη θεωρηπκή και νομολογική σπχκιδαιότητα. Αποτελούν κατά βάση ανπκείμενο μελέτης της επιστήμης του Συνταγμσπκού δικαίου. Τα Συντάγματα τουν κρατών - μελών έχουν τα σημανπκότερα νομοθεπκά κείμενα και διατυτπύνουν τις αρχές των δικαιωμάτων αυτών.

Τ ο περιεχόμενο των ανθρΰππνων δικαιωμάτων μπορεί να είναι είτε αμυνπκό, είιε προστατευπκό, εκτός από τον όρο ανθρώτπνα δικαιώματα χρησιμοτταούνται και άλλοι όροι όπως ατομικές ελευθερίες, ατομκά δικαιώματα, θεμελιώδη δικαιώματα, δημόσιες ελευθερίες αλλά και Συνταγμαπκά δικαιώματα εφόσον χαρακτηρισπκό γνώρισμά τους είναι όπ θεσπίζονται από το Σύνταγμα

Η προστασία των ανθραπττνων δικαιωμάτων χρονολογείται με καμένα Ktn διατάξεις της Αγγλίας, ττ}ς Γαλλίας και της Γερμανίας σχεδόν από τον 17*

ακϋνα Σταδιακά εμςισνίστηκαν διεθνή νομικά καμένα για την προστασία των ανθρωτττνων δικαιωμάτων όπως για τταράδειγμα η Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Φορείς των δικαιωμάτων αυτιύν είναι τα φυσικά πρόσωπα αλλά μττορα' να είναι και τα νομικά πρόσαπτα.

Κάθε άνθραπτος έ ) ^ δικαίωμα να ανσπτύσσα την προσαππκότητα του, να εκφράζεται ελεύθερα Έ χ α δικαίωμα να διεκδικεί μία θέση εργασίας, να αποκτά ττεριουσία και να την απολαμβάνει χωρίς βέβαια να προσβάλλα τα δικαιώματα ή να παραβιάζει το Σύνταγμα.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1°

ΑΤΟΜΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ - ΕΝΝΟΙΑ & ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

1.1 Π Ε Ρ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Ο - Ο Ρ ΙΣ Μ Ο Σ

Η κρατικά οργανωμένη κοινωνική συμβίωση, ττεριέχει και κανόνες ττου ανοφέρονται ειδικότερα σπς σχέσεις μεταξύ εξουσκιζόντων και εξουσιαζομένων και που καθορίζουν το ποσοστό ελευθερίας που διαθέτουν τα μέλη της συγκεκριμένης κοινωνίας σε σχέση με τον κρατικό καταναγκασμό που ασκείται μέσα σ'αυτήν.

Εάν στην κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων ελευθερία γενικά θεωρείται το να μην υττόκειτα! κάποιος στη θέληση άλλου . στην προκειμένη περίτττωση η ελευθερία έγκεπσι στη δυνατότητα ανεμπόδιστης, ιδίως από την κρατική εξουσία, ανάτττυξη της προσωπικότητας, δηλαδή αυτοκαθορισμου.

Πιο συγκεκριμένα: ότι είναι ελεύθερο και σ το βαθμό π ο υ είναι ελεύθερο σε σχέ σ η ιδίως με τη ν κραπκή εξσυσία δεν μπ ο ρ εί να αποτελέσει εκ μέρους της ανπκείμενο καταναγκασμού, ούτε α πα γό ρευσης, ούτε υπ οχρέω ση ς. Πρόκεπαι π ά ν τω ς για π ο σ ο σ τ ό ελευθερίας, επειδή ακριβώ ς μό νο σχετική ελευθερία μ π ο ρεί να υπάρξει μέσα σε μία κοινω νική σ υ μ β ίω σ η η ο π ο ία π λα ισιώ νετα ι και διέπεται α π ό το κράτος π ο υ είναι ορ γα νω μένη καταναγκασπκής επ ιβ ο λή ς της κυρίαρχης θέλησης V

Τ ο Σύνταγμα ως θεμελιώδης νόμος και γενικότερα το εκάστοτε κτχύον δίκαιο που θεσττίζεται βασικά από το κράτος, θέτει ανάλογα με τον υπάρχοντα συσχετισμό κοινωνικοττολιπκών δυνάμεων, όρια στην άσκηση της κρατικής εξουσίας, αττονέμοντας ορισμένα δικαιώματα στα πρόσωπα που υπόκεινται σ' αυτήν ώστε να μπορούν να διεκδικήσουν το ποσοστό ελευθερίας που τους έχει αναγνωριστεί. Η εξουσία αυτοκαθορισμού ττου σπονέμεται αττό τη ν έ ννομ η τάξη και τείνει σ το να αποκλείσει ή περ ιο ρίσει επεμβάσεις του κράτους σε συγκεκριμένο χ ώ ρ ο ελεύθερης ύπ α ρξης και δρά ση ς τω ν

' Βλ. Α. Μ ΑΝ ΕΣΗ Σ Ατομικές Ελευθερίες. Εκδόσεις Σάκκουλα, 1982,10.

κυβ ερνω μένω ν, ονομάζονται ατομικά δικαιώ ματα ή ατομικές ελευθερίες.

Πρόκειται δηλαδή για δικαιώματα ττου θεμελιώνουν αξίωση αττένανπ σ ' αυτούς ττου ασκούν την κρατική εξουσία και αντίστοιχη δική τους υττοχρέωση να μην εττεμβαίνουν σ' αυτό το χώρο ελεύθερης ύπαρξης και δράσης των κυβερνουμένων ή να επεμβαίνουν μόνον υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και καθορισμένες διαδικασίες και μέσα σε ορισμένα όρια. Τ ο "περιεχόμενο της αξίωσης μττορεί να είναι είτε αυυνπκό. δηλαδή ευχέρεια του δικαιούχου, αυτός ο ίδιος ανεμπόδιστα να πράξει ή να μην πράξει κάπ, είτε προστατευπκό.

δηλαδή να προβεί αυτή σε πράξη προστατευτική της συγκεκριμένης ελευθερίας του.

ANePOraNA ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

1.2 Ο Ι Χ Ρ Η Σ ΙΜ Ο Π Ο ΙΟ Υ Μ Ε Ν Ο Ι Ο Ρ Ο Ι

Στην Ελλάδα τόσο στη συνταγματική θεωρία όσο και στην πριάξη χρησιμοττοιείται ο όρος ‘ατομικά δικαιώματα’. Γενικότερα γίνεται όμως χρήση και άλλων όρων όπως: ατομικές ελευθερίες, θεμελκύδη δικαιώματα, δημόσιες ελευθερίες, ανθρώπτπνα δικαιώματα.

Ο όρος Α ν θ ρ ώ π ινα δικαιώ ματα έχει διαδοθεί και χρησιμσποιαται σε συνδυασμό με την προσπάθεια ττου γίνεται για την προστασία των ατομικών ελευθεριών σε διεθνές εττπτεδο. Είχε βέβαια χρησιμοποιηθεί αρχικά στη γαλλική Διακήρυξη των δικοαωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη του 1789 η οττοία σύμφωνα με την ιδεολογία του ςκλελευθερισμού, θεωρούσε αυτά τα δικαιώματα ‘ςκχπκά’ και γι' αυτό απαραβίαστα, ιερά, απαράγραπτα, και ανατταλλοτρίωτα. Μ ’ αυτήν ακριβώς την ιδεολογική άποψη και σε συνδυασμό με τους όρους αξία αξιοπρέττεια ή προσωπικότητα του ανθρώττου, γίνεται χρήση του όρου ανθρώτπνα δικαιώματα στα διεθνή κείμενα αλλά καί σε μεταττολεμικά Συντάγματα. Ο όρος ανθρώπινα δικαιώματα έ ) ^ το μειονέκτημα όπ είναι ευρύς σε σ )^σ η με το ττεριεχόμενό του διόπ μττορεί να θεωρηθεί όπ ττεριλαμβάνει όχι μόνο τα ατομικά αλλά και τα κοινωνικά και ττολιπκά δικαιώματα. Έ ν α άλλο μειονέκτημα του όρου αυτού είναι όπ φαίνεται να εκςτράζει μία συγκεκριμένη ιδεολογική αντίληψη ττου

σχετίζεται με τη νομική ς>ύση αυτών των δικαιωμάτων ως οιονεί έμφυτων στον όνθροατΓΟ. Ο όρος αυτός ατταντά για ττρώτη φορά σε ελληνικό Σύνταγμα στα άρθρα 25 τταρ. 1 και 2 και 28 τταρ. Συντ. 1975 όπω ς και οι όροι αξία του ανθρώπου, προσωπικότητα, ανθρώπινη αξιοπρεττεκχ. Ειδικότερα με τον όρο δικαιώματα του ανθρώπου ή ανθρώπινα δικαιώματα εννοούνται μάλλον τα κλασικά ατομικά δικαιώματα ή ατομικές ελευθερίες σττό τα οποία αντιδιαστέλλονται οι θεμελιώδης ελευθερίες που υποδηλώνουν ιδίως τα κοινωνικά, οικονομικά και ττολιπσπκά δικαιώματα ττου δεν έχουν χαρακτήρα ελευθεριών αλλά και ορισμένα πολιτικά δικαιώματα. Τελικά προτιμότερος qxlrvεται ο όρος Συνταγματικά δικαιώματα εφόσον βασικό χαρακτηρκπικό γνώρισμα αυτών των δικαιωμάτων σε σχέση με οποιαδήττοτε άλλα ττου αναγνωρίζει η κτχύουσα έννομη τάξη α'ναι ότι θεστπζονται αττευθείας αττό το Σύνταγμα και έχουν έτσι ττεριβληθεί με αυξημένη νομική ισχύ. Ο όρος αυτός είναι εκφραστικότερος για την υποδήλωση των δυνατοτήτων ττου τταρέ)^

στους ανθρώπους το ισχύον Σύνταγμα για την ανάπτυξη της προσωτπκότητας τους, εξασφαλίζοντας ένα ττεδίο ελεύθερης ύπαρξης και δράσης στο οποίο η εττέμβαση της εξουσίας αποκλείεται ή είναι περιορισμένη ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΛΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

1.3 Δ ΙΑ Κ Ρ ΙΣ Ε ΙΣ Σ Ε Σ Χ Ε Σ Η Μ Ε Α Λ Λ Α Δ Η Μ Ο Σ ΙΑ Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Α

Τ α ατομικά δικαιώματα ανήκουν στη γενικότερη καττιγορία των δημοσίων δικαιωμάτων. Δημόσιο δικαίωμα εννοούμε την ικανότητα ττου αττονέμετοΒ αττό το ισχύον δίκαιο για ικανοποίηση συμςιερόντων που έχουν σχέση με την άσκησπ της κραπκής εξουσίας, είναι δηλαδή δικακύμστα ττου διέττονται αττό κανόνες του δημοσίου δικαίου. Υττάρχουν τρία βασικά είδη δικαιωμάτων, κατά την κλασική διάκριση του G . Jellinek^:

• Τ α ατουικά δικαιώυατα ττου έχουν αμυνπκό ττεριεχόμενο^ (status negativus) και διασφαλίζουν τη νομική κατάσταση των κυβερνωμένων, θεμελιώνοντσς αξίωση για αποχή της κραπκής

Βλ. A ΜΑΝΕΣΗΣ, Ατομικές Ελευθερίες. Εκδόσεις Σάκκουλα, 1982.18.

’ Βλ. ΔΑ ΓΤΟ ΓΛΟ Υ. Ατομικά Δικαιώματα, Εκδόσεις Σάκκουλα. Τ. Α', 9.

εξουσίας. Παραδείγματα ατομικών δικαιωμάτων είνα ι: η προσωττική ελευθερία, ττροσωττική ασφάλεια, άσυλο κατοικίας, δικαίωμα συναθροίσεων, δικαίωμα συνεταιρισμού, ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης, ελευθερία γνώμης και τύττου, ελευθερία διδασκαλίας, έρευνας και εκτταίδευσης, δικαίωμα ιδιοκτησίας, σττόρρητο εττκπολών και ελευθερία ετπκοινωνίας.

Τ α ττολιπκά δικαιώυατα που έχουν ενεργητικό ττεριεχόμενο (status activous) και θεμελιώνουν αξίωση για συμμετοχή στην άσκηση της κρσπκής εξουσίας όπως για παράδειγμα το δικαίωμα να εκλέγει κανείς και να εκλέγεται.

Τα κοινωνικά δικαιώυατα. ττου έχουν θεπκό ττεριεχόμενο (status positivus) και θεμελιώνουν παροχή ορισμένων υπηρεσιών, ιδίως οικονομικών παροχών ή θεπκών ενεργειών όπως για παράδειγμα το δικαίωμα για εργασία

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

Πρέπει να ετπσημάνουμε όπ κάθε μία από τις τταραττάνω κατηγορίες δημοσίων δικαιωμάτων αντιστοιχεί σε διαφορεπκά στάδια της κοινοΛπκοττολιπκής εξέλιξης των νεότερων χρόνων;

Τα ατομικά δικαιώματα θεσπίστηκαν κατά την ττερίοδο της ττολιπκής ανόδου της ασπκής τάξης. Τα ττολιπκά δικαιώματα σε πρώτη ςράση υπήρξαν επίσης κατάκτηση της ασπκής τάξης και αργότερα με τον βαθμιαίο υποβιβασμό της εκλογικής ηλικίας και την επέκταση της ψήφου και των άλλων ττολιπκών δικαιωμάτων στις γυναίκες, υπήρξε διεκδίκηση των λοΰκών τάξεων ενώ για τα κοινωνικά δικαιώματα η καθιέρυχτή τους έγινε με τους αγώνες της εργαπκής τάξης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2°

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ & ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

2.1 ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΚ Η Ε Ξ Ε Λ ΙΞ Η Τ Ο Ν Α Ν Θ Ρ Ω Π ΙΝ Ο Ν Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Ω Ν Κ ΑΙ Η Κ Α Τ Ο Χ Υ Ρ Ω Σ Η Τ Ο Υ Σ Μ Ε Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α Τ ΙΚ Ε Σ Δ ΙΑ Τ Α Ξ Ε ΙΣ

2.1.1 Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΚ Η Ε Ξ Ε Λ ΙΞ Η

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

Εκτός από πς οικείες διατάξεις του Συντάγματος, σημασία για πτν κατοχύραχτη των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων έχει και πλήθος άλλων κανόνων δικαίου, αφού πρόκειται για το τπο διακλαδικό κεςχίλαιο του Συνταγμαπκού Δικαίου. Στο πεδίο αυτό κινούνται πολυάριθμες διεθνείς συμβάσεις, εκτελεσπκοί νόμοι του Συντάγματος και ένα πλήθος άλλων,

•περισσότερο ή λιγότερο σχεπκών, τυτπκών νόμων και κανονιστικών πράξεων της Διοίκησης.

θ α πρότει να σημειωθεί ότι η ρητή κατοχύρωση συγκεκριμένων δικαιωμάτων δεν έχει την έννοια όπ πρόκειται για νησίδες ελευθερίας σε μία θάλασσα ανελευθερίας. Αντίθετα ισχύει ως γενικός κανόνας ττως όπ δεν στταγορεύεται με ρητή διάταξη ετπτρέπεται, χωρίς να είναι αναγκαία η ρητή πρόβλεψή του. Ο κανόνας αυτός συνάγεται αττό τον συνδυασμό των διατάξεων αφενός του άρθρου 5 παρ.1 Συντ., που αναγνωρίζει στον καθένα το δικαίωμα για ελεύθερη ανάπτυξη τη σ προσωπικότητας του, και αφετέρου των άρθρων 50και 87 παρ.2 Συντ.; Τ ο άρθρο 50 ττεριορίζει τον Πρόεδρο ττ)ς Δημοκρατίας σε όσες αρμοδιότητες του απονέμουν το Σύνταγμα και a σύμφωνοι με αυτό νόμοι, ενώ το άρθρο 87 παρ. 2 ετπβάλλει στους δικαστές να εφαρμόζουν μόνο το Σύνταγμα και τους νόμους. Α ν επομένως οι κείμενες διατάξεις δεν ττεριορίζουν ή απαγορεύουν συγκεκριμένη συμπεριφορά αυτή είναι ελεύθερη, όσο δυσάρεστη, ανόητη ή ανήθικη και αν είναι, καθώς δεν

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ * ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

μπορεί να συναχθεί απαγόρευσή πις από το γεγονός και μόνο ότι δεν έχα θεστησθεϊ σχεπκή νομοθετική ρΟθμκπι (εδώ βέβαια πρέττει να αναφέρουμε ότι υττάρχει το Αρθρο 7 παρ.2 Συντ. σύμφωνα με το οποίο: τα βασανιστήρια σττοιαδήποτε σωμοπτκή βλάβη υγείας ή άσκηση ψυχολογικής βίας, καθώς και κάθε άλλη προσβολή της ανθρώπινης αξκπτρέττειας απαγορεύονται και πμωρούνται όπως νόμος ορίζει.) Με αυτή και μόνο την έννοια μττορεί να γίνει λόγος για ένα η εκμήριο» in dubio pro libertate.

Αντίθετα δεν υπάρχει ερμηνευπκός κανόνας in άυόίο pro libertate.

σχεπκός με την ερμηνεία των διατάξεων ττερί ατομικών δικαιωμάτων, αντίστοιχος ενδεχομένως προς τον κανόνα in dodio pro mitiore του ττοινικού δικαίου. Τέτοιος κανόνας θα τταραγνώριζε ότι το Σύνταγμα δεν ττεριλαμβάνει μόνο εγγυήσεις υπέρ της ελευθερίας αλλά και κανόνες αρμοδιότητας και θα συνετταγόταν μονόπλευρο περιορισμό της αρμοδιότητας υττερ της ελευθερίας.

Εξάλλου είναι αμςρίβολο κατά πόσο μια τέτοια, τεχνητή σε μεγάλο βαθμό, αντιδιαστολή και αντιπαράθεση μεταξύ αρμοδιότητας και ελευθερίας είναι ατταραίτητη για την προστασία της πραγμαπκής ελευθερίας, καθώς η τελευταία χρειάζεται ττολλές φορές την άσκηση της αρμοδιότητας προκειμένου να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις της.

Είναι ατταραίτητο ωστόσο να διευκρινισθεί όπ τταραττάνω

■παρατηρήσεις αψορούν στο ζήτημα της ερμηνείας των Συνταγμαπκών διατάξεων για τα ατομικά κυρίως δικαιώματα. Εςιόσον η ερμηνεία, γραμμαπκή , ιστορική, συστηματική, οδηγήσει πάντως στο συμπέρασμα όπ συγκεκριμένη κοινωνική συμττερκρορά υπάγεται στο ρυθμιστικό βεληνεκές ενός δικαιώματος και κατοχυρώνεται αττό αυτό, αττό κει και πέρα αξιώνεται οι ετηβαλλόμενοι με νόμο ττεριορισμοί της να προβλέττονται ρητά. Και αυτό διόπ οι νομοθεπκοί αυτοί περιορισμοί καθιερώνουν ουσιαστικά, σχεπκής βέβαια σημασίας, εξαίρεση αττό την ττεριεχόμενη σε κάθε δικαίωμα αξίωση σεβασμού της ελευθερίας του φορέα του και άρα η εξαίρεση αυτή, με υποδεέστερες μάλιστα τιπηκής ισχύος κανόνα δικαίου, δεν μττορεί να εττεκταθεί ερμηνευηκά.

Συνεπώς, όττως δέχεται η νομολογία του Συμβουλίου της Ετπκρατείας, τέτοιοι ττεριορισμοί δεν

είναι δυνατόν να συναχθούν μέσω διασταλτικής^ ή αναλογικής® ερμηνείας άλλης διάταξης, αλλά οφείλουν να ττροκύπτουν από σα<ρή διάταξη νόμου ad hoc. Αυτό συνκττά άλλωστε και τον πρώτο «ττεριορισμό των περιορισμών»

των στομικάιν δικαιωμάτων.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΡΑΧΗ

2.1.2 Η Κ Α Τ Ο Χ Υ Ρ Ω Σ Η Μ Ε Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α Τ ΙΚ Ε Σ Δ ΙΑ Τ Α Ξ Ε ΙΣ

Σε διεθνές επίπεδο η διακήρυξη θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι άρρηκτα συνυφοσμένη με το ιστορικό κίνημα του συνταγμσπσμού, δηλαδή τη διεκδίκηση της θέστπσης θεμελιωδών κανόνων για την νομική οργάνωση και τον ττεριορισμό της κρατικής εξουσίας. Αυτό με τη σειρά του συνδέεται με την επικράτηση, στον δυτικοευρωτταίκό κυρίως χώρο, του κστπταλισπκού τρόπου παραγωγής και την οικονομική και κοινωνική ενίσχυση ττ^ς ασπκής τάξης αττένανπ στον μονάρχη και ττ^ν αριστοκρατία, καθώς και την συνακόλουθη ττολιτική και φίλοσοςΜκή αμςικτβήτηση ττ)ς αττόλυτης μοναρχίας. Πρόδρομος των ιστορικών αυτών εξελίξεων υττήρξε η Αγγλία από τον 17" αιώνα, με κείμενα όπως το Habeas Corpus του 1679 (εγγυήσεις προσωπικής ασφάλειας ένανπ αυθαίρετης κράτησης) και το Bill of Rights του 1688 (ισότητα στην εφαρμογή των νόμων κ.α.). Με μια π ολύ ευριεία έννοια θα μπορούσε να συμττεριληιρθεί εδώ και η Magna Charta Libertatum, που οι επσναστατημένοι βαρόνοι είχαν αναγκάσει τον βασιλιά Ιωάννη Ακτήμονα να παραχωρήσει ήδη το 1215. Τ ο 1776 οι επαναοτατημένες αποικίες της Βόρειας Αμερικής, εττηρεασμένες και από τη φιλελεύθερη αγγλική παράδοση, ττεριέλαβαν διακηρύξεις δικαιωμάτων στα προοίμια των Συνταγμάτων τους. Καμττή ωστόσο στην ττορεία αυτή αποτέλεσε η γαλλική επανάσταση του 1789 και η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, την οποία υιοθέτησε η Συνταγμαπκή Συνέλευση τον Αύγουστο του ίδιου έτους.

* ΣτΕ 926/1995. ΕλλΔνη 1996,782, Κ. ΧΡΥΣΟΓΟΝΟΣ. Ατομικά & Κοινίιηπκά Δικαιώματα. Εκδόσεις Σάκκουλα, 2002.

® ΣτΕ 1444/1991, Ολ. Ρ Λ Λ 1991, 377. Κ. ΧΡΥΣΟΓΟΝΟΣ, Ατομικά & Κοινωνικά /^καιώματα. Εκδόσεις Σάκκουλα, 2002.

Η κατοχύρωση ατομικών σε ττρώτη φάση δικαιωμάτων υπήρξε κοινός τόπος για όλα τα Ελληνικά Συντάγματα, ήδη από την επαναστσπκή ττερίοδο.

Για τταράδειγμα το Σύνταγμα της Ετπδαύρου προέβλεττε, μεταξύ άλλων, την ισότητα ενώπιον των νόμων. Έκδηλη είναι η εττιδραση των ιδεών της γαλλικής κυρίως εττανάστασης, όττως αυτές εκφράστηκαν μέσα από τη διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, πάνω στα κείμενα αυτά του εθνικοαττελευθερωπκού μας αγώνα®.

Αττό το 1844 οι κατάλογοι ατομικών δικαιωμάτων των ελληνικών Συνταγμάτων αρχίζουν να παίρνουν μια μορφή η οποία σε ττολλά σημεία μοιάζει με τη σημερινή. Οι Συνταγμαπκές μεταβολές ττου μεσολάβησαν έκτοτε εμπλούτισαν βέβαια την προστασία των δικαιωμάτων αυτών με νέα στοιχεία. Μέσα στο πλαίσιο αυτό μπορούμε να παρατηρήσουμε όπ οι σχεπκές διατάξεις του Συντάγματος του 1844 αρθρώνονταν όττως άλλωστε και οι αντίστοιχες των επαναστατικών Συνταγμάτων, γύρω από το τρπττυχο π ρ ο σ ω π ι κ ή ε λ ε υ θ ε ρ ί α - ι σ ό τ η τ α - ι δ ι ο κ τ η σ ί α . Π ρ ό κ ε ι τ α ι μ ε ά λ λ ε ς λ έ ξ ε ι ς γ ια τα κ λ α σ ι κ ά α τ ο μ ικ ά - α μ υ ν τ ι κ ά δ ι κ α ι ώ μ α τ α ή δ ικ α ιώ μ α τ α « π ρ ώ τ η ς γ ε ν ι ά ς » ^ .

Τ ο Σύνταγμα του 1952 σηματοδοτεί μια σαςιή οτπσθοδρόμηση στην προστασία των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων στη χώρα μας.

σπότοκη της ιστορικής συγκυρίας της εμφυλιοπολεμικής ττεριόδου μέσα στην οττοία καταρτίσθηκε. Όχι μόνο δεν επαναλήφθηκαν οι περί κοινωνικών δικαιωμάτων διατάξεις του Συντ. 1927, αλλά υπήρξε περιστολή ατομικάιν δικαιωμάτων και όσων έχουν ιδιαίτερη πολιπκή σημασία όττως η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και η ελευθερία της έκφρασης και του τύπου. Τ ο χειρότερο όμως απ’ όλα ήταν όπ το Ψήφισμα της 16/29.4.1952 προέβλεψε π ω ς «εξακολουθούν να ισχύουν και μετά την αναθεώρηση του συντάγματος κατά παρέκκλιστν εξ αυτού... διατάξεις των από της 14.10.1944 και εφεξής εκδοθεκτών Συντακτικών Πράξεων και Ψηφισμάτων, αντίθετοι προς το Σύνταγμα». Έ τσ ι παρατάθηκε χωρίς συγκεκριμένο χρονικό όριο η ισχύς πλειάδας ανπσυνταγμαπκών διατάξεων με αποτέλεσμα να καθίστανται

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

® Βλ. Α. ΜΑΝΕΣΗΣ, Η γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, 1991.

^ Βλ. Δ. ΤΣ Α ΤΣ Ο Σ, θεμελιώδη Δικαιώματα, Εκδόοεις Σάκκουλα, Τ. Γ , 1987,66.

δκίτρητα τα ττροβλεττόμο/α αττό το συντ. 1952 ατομικά δικαιώματα. Αυτό το κτταρασύνταγμα», όττως εύστοχα χαρακτηρίσθηκε®, μττορούσε σύμφωνα με το τταραττάνω Ψήφισμα να καταργηθεί με διατάξεις άλλων νόμων. Ωστόσο ο κοινοβουλευτικός νομοθέτης δεν Θέλησε να κάνει χρήση της δυνατότητας αυτής στο βαθμό που θα έπρεττε, ενώ ούτε η νομολογία αντέδρασε όττως έπρεπε®

Τ ο Σύνταγμα του 1975 περιέχει ασςιαλώς πληρέστερο κατάλογο ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων σε σύγκριση με όλα τα προϊσχύοντα θ α πρέπει ιδίως να ετπσημανθεί η προσθήκη στα κλασικά δικαιώματα των διατάξεων των άρθρων 5 τταρ. 1 ττου αναφέρεται στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, 20 τταρ. 1 (παροχή έννομης προστασίας) και τταρ. 2 (προηγούμενη ακρόαση του διοικούμενου) και η κατοχύρωση νέων ατομικών δικαιωμστων συλλογικής δράσης στο άρθρο 23 παρ.1 (συνδικαλισπκή ελευθερία) και παρ. 2 (δικαίωμα απεργίας). Ετπ' πλέον θεσττιστηκε σειρά ολόκληρη κοινωνικών δικαιωμάτων στα άρθρα 21 και 22. η ποιοτική εττίδραση της αναθεώρησης του Συντάγματος αυτής στο επίπεδο προστασίας των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα δεν είναι πάντως βέβαιο όπ θα είναι ανάλογη προς το εύρος των αλλαγών και τον λεκπκό πλούτο των νέων διατάξεων. Αλλωστε τα προβλήματα και οι υστερήσεις στην προστασία των ατομικών καί κοινωνικών δικαιωμάτων δεν οφείλονται τόσο στη φρασπκή διατύπωση του αρχικού κειμένου του συντάγματος, όσο σε νοοτροττίες και κατεστημένες πρακτικές των κρατικών οργάνων, σχεπζόμενες με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. Αττό δικασπκή άποψη το Σύνταγμα αν εξαιρέσουμε τη διάταξη του άρθρου 72 τταρ.

1 δεν προβλέπει ιδιαίτερες τηρήσεις των διατάξεων του για ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, ττέρα από εκείνες που αφορούν στο σύνολό του. Σττρτ πράξη βέβαια η άσκηση ορισμένων δικαιωμάτων μπορεί να λειτουργήσει και ως εγγύηση υττέρ των υπολοίπων. Γενικότερης σημασίας εγγύηση αττοτελει το δικαίωμα αντίστασης σύμφωνα με το άρθρο 120 παρ. 4 Συντ.., εναντίον οπουδήττοτε επιχειρεί να καταλύσει το Σύνταγμα με τη βία, όττως και η

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΡΑΣΗ

* Βλ. Α. ΜΑΝΕΣΗΣ. Ατομικές Ελευθερίες. Εκδόσεις Σάκκουλα,1982, 272.

® Βλ. Κ. ΧΡΥΣΟΓΟΝΟΥ, Ατομικά κοπ Κοινωνικά Δικαιώματα, Εκδόσεις Σάκκουλα.2002,12.

ελευθερία της έκφρασης ως εγγύηση της διαμόριρωσης της κοινής γνώμης.

Μττορούμε εττίσης να ετπσημάνουμε ότι στην ττραξη αξιόλογη δραστηριότητα ττρος την κατεύθυνση μιας ουσιαστικής και αποτελεσματικής ττροστασίας των ανθρώτπνων δικαιωμάτων αναπτύσσει ο Συνήγορος του πολίτη, θεσμός ο οποίος καθιερώθηκε με τον ν.2477/1997 και ήδη κατοχυρώθηκε και συνταγματικά (άρθρο 103 παρ.3 Συντ. όπως ισχύει μετά την αναθεώρηση του 2001). Αξιοσημείωτη εξέλιξη στο επίπεδο της κοινής νομοθεσίας αποτελεί η ίδρυση της Εθνικής Ετπτρσπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ν.2667/1998) ττου είναι συμβουλευπκό όργανο της πολιτείας σε θέματα προστασίας δικαιωμάτων του ανθρώπου και δημοσιεύει σχεπκές εκθέσεις.

ΑΝΘΡΟΓΠΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & OflCONOMIKH ΔΡΑΣΗ

2.1.3 Η Κ Α Τ Ο Χ Υ Ρ Ω Σ Η Α Π Ο Τ Ο Δ ΙΕ Θ Ν Ε Σ Δ ΙΚ Α ΙΟ

Μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τις φρικαλεότητες ττου δκπτράχθηκαν κατά τη διάρκεια του από τα ολοκληρωπκά καθεστώτα άρχισε πλέον να γίνεται κοινή συνείδηση σε παγκόσμιο εττπτεδο όπ η προστασία του ανθρώπου είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να αςιεθεί αποκλεκτηκά στα εθνικά κράτη. Εμφανίσθηκε έτσι σταδιακά στα μεταπολεμικά χρόνια μια σειρά διεθνών νομικών κειμένων για την προστασία των ανθρώτπνων δικαιωμάτων ενώ ιδρύθηκαν και διακαιοδοπκά όργανα επιφορτισμένα με την τήρηση kjjv εγγυήσεων αυτών. Τέτοια κείμενα αναφορικά μττορούμε να αναφέρουμε τα ε ξ ή ς . είναι ο Κατασταπκός Χάρτης του Ο Η Ε και η Οικουμενική Διακήρυξη των δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Υπάρχουν επίσης το διεθνές Σύμφωνο για τα οικονομικά, κοινωνικά και ττολιπκά δικαιώματα και το Διεθνές σύμφωνο για τα ατομικά και ττολιπκά δικαιώματα . Παρόμοια διεθνή όργανα είναι η Εττπρσττή Ανθρωπίνω ν δικαιωμάτων του Ο Η Ε , η οποία εξετάζει γενικά την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο και επεξεργάζεται διεθνή κείμενα για την προστασία τους.

Παράλληλα με τις προσπάθειες του Ο Η Ε και της Δ Ο Ε για τη προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων έχουν ανσπτυχθα κοβ ττερκρερειακά συστήματα με την ίδια στόχευση όπως αυτά καθιερώνονται με την Αμερικανική Σύμβαση του Ανθρώπου του 1969, τον Αςιρικανικό Χάρτη

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

των Ανθρώπινω ν Δικαιωμάτων του 1981 και διαχρονικά τον αντίστοιχο Αραβικό Χάρτη του 1994. Το χρονικά ττρώτο και διαχρονικά οττΌτεΑεσμσπκότερο αττό τα ττερκρερειακά αυτά συστήματα ιδρύθηκε όμως το 1950, με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η Ε Σ Δ Α όπω ς τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε κατοχυρώνει πλειάδα ατομικών κυρίως δικαιωμάτων και παράλληλα θεσμοθετεί το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που είναι αρμόδιο σύμφωνα με τα άρθρα 33 και 34 Ε Σ Δ Α να εξετάζει τόσο πς διακραπκές όσο και ατομικές προσφυγές κατά συμβαλλόμενων κρατών είτε της Σύμβασης, είτε των Πρωτοκόλλων. Η νομολογία του Ε Δ Δ Α έχει κάνει βήματα προς την κατεύθυνση μιας πραγμαπκής και αττοτελεσμσπκής προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου αναπτύσσοντας έτσι δυναμικά το κανονκτπκό περιεχόμενο των διατάξεων της Ε Σ Δ Α Απ ό το 1991 έως σήμερα έχουν εκδοθεί αττό το Ε Δ Δ Α πολλές βαρυσήμαντες καταδικαστικές για τη χώρα μας αττοφάσεις οι οποίες αποκάλυτπαν σοβαρά ελλείμματα στην προστασία συγκεκριμένων δικαιωμάτων. Έ ν α αττό αυτά είναι η ιδιοκτησία και γενικότερα τα ττεριουστακά δικαιώματα. Τ α ελλείμματα αυτά δεν οφείλονται τόσο στη γραμμική διατύπωση των αντίστοιχων διατάξεων του Συντάγματος όσο κυρίως στην τταρερμηνεία και τη μη εφαρμογή τους αττό τα κραπκά όργανα.

Συμπερασματικά, εάν το Σύνταγμα παρέχει μείζονα προστασία στο άτομο αττό όπ το διεθτ^ς δίκαιο, τότε θα ληφθεί υπόψη η συνταγμαπκή διάταξη, για να κριθεί το θεμιτό ή μη συγκεκριμένης μορφής πολιτειακής δράσης. Αυτό άλλωστε προβλέττεται ρητά και σε πολλές από τις διεθνές συμβάσεις. Εάν ανπθετα μείζονα προστασία τταρέχει το διεθνές δίκαιο τότε αυτό θα αποτελέσει το κριτήριο.

2.1.4 Αυτό που πρέπει να ετπσημανθεί είναι πω ς όταν πρόκεπαι για διεθνείς συμβάσεις για την προστασία δικαιωμάτων του ανθρώττου, οι παραδοσιακές παραδοχές της ελληνικής θεωρίας και νομολογίας ττερί υπερνομοθετικής αλλά υποσυνταγμαπκής ισχύος των διεθνών συνθηκών γενικά δεν ευσταθούν. Η διεθνής και η συνταγμαπκή προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώττου

βρίσκονται θα μπορούσαμε να πούμε σε μκ3 σχέση συγκοιναινούντων δοχείων’®,

ΥττΌ τα ελληνικά δεδομένα η σύμφωνη με πς διεθνείς συνθήκες για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ερμηνεία του Συντάγματος βρίσκει έρεκτμα στην κατά το άρθρο 25 παρ. 1 Συντ. υποχρέωση όλω ν των κραπκών οργάνων να δκκτφολίζουν την ανεμπόδιστη άσκηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η χρησιμοποίηση του όρου αυτού και όχι των όρων κσυνταγμαπκά δ ικ α ίω μ α » ή έστω «ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα» τόσο στις παρ. 1 και 2 του άρθρου 25 όσο και στην παρ. 3 του άρθρου 28, υττοδηλώνα ότι ο συντακτικός νομοθέτης εκλαμβάνα τα ανθρώτπνα δικαιώματα ανεξάρτητα από τη συνταγματική ή συμβατική τους προέλευση, ως νοηματική ενότητα. Η μεταξύ του Συντάγματος και των διεθνών συμβάσεων για τα ανθρώτπνα δικαιώματα σχέση πρέπει να γίνεται ανπλητττή όχι τόσο με όρους ιεραρχίας των πηγών του εσωτερικού δικαίου, όσο κυρίως με όρους προσαρμογής στη διεθνή και ιδίως στην «ευρωπαϊκή τάξη των ανθρώτπνων δικαιωμάτων».

Στην πράξη ττάντως η προσαρμογή της ελληνικής έννομης τάξης αττοδεικνύεται συχνά ελλτπής και την ευθύνη μοιράζονται τόσο ο νομοθέτης και η διοίκηση όσο και τα δικαστήρια ττου συχνά αγνοούν τη νομολογία του Ε Δ Δ Α και ανπμετωτπζουν τόσο την ΕΣ Δ Α όσο και τις άλλες σχεπκές διεθνείς συμβάσεις ως κΒ'μενα του εσωτερικού δικαίου, υποκείμενα στην αττοκλεκπική ερμηνευπκή αρμοδιότητα ταυ έλληνα δικαστή.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

2.2 Η Α Λ Λ Η Λ Ε Ξ Α Ρ Τ Η Σ Η Τ Ω Ν Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α Τ ΙΚ Ω Ν Δ ΙΚ Α ΙΩ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η R A T IO Τ Η Σ Κ Α Τ Ο Χ Υ Ρ Ω Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ

Μεταξύ των συνταγματικών δικαιωμάτων υπάρχουν σχέσεις αλληλεξάρτησης, με αποτέλεσμα στη θεωρία να γίνεται λόγος για

•τταραπληρωμσπκότητα*” ή για ‘ status mixtus’ ’^. Η ελευθερία και η ισότητα

Βλ. Κ. ΧΡΥΣΟΓΟΝΟΥ, Ατομικά & Κοινωνικά Δικαιώματα. Εκδόσεις Σάςκουλα 2002.18.

" Βλ. Α. ΜΑΝΕΣΗΣ, Ατομικές Ελευθερίες. Εκδόσεις Σάκκουλα, 1982, 25.

Βλ. Δ. ΤΣΑ ΤΣ Ο Σ, θεμελιώδη Δικαιώματα Εκδόσεις Σάκκουλα. 1987, Τ. Γ . 216.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

μένουν τιλασματικές αν νοούνται μόνο ιος ελευθερία έναντι κρατικών επεμβάσεων και ισότητα έναντι νομικών κανόνων, διότι η πραγματικότητα μιας ταξικής κοινωνίας χαρακτηρίζεται από σχέσεις εξάρτησης και ανισότητας.

Αρα είναι αναγκαία, προκειμένου να προσλάβουν ουσιαστικό ττεριεχόμενο και αντίκρισμα, η θετική παρέμβαση του κράτους για την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και τη χαλάρωση των κοινωνικών εξαρτήσεων. Η θεσμοποίηση της συμμετοχής των πολιτών στην άσκηση της κρατικής εξουσίας αποτελεί καίριας σημασίας εγγύηση σεβασμού από αυτήν της συνταγματικά κατοχυρωμένης ιδιωτικής αυτονομίας, αλλά και σοβαρό κίνητρο για την τταροχή υποστήριξης στους κοινωνικά και οικονομικά ασθενέστερους αττό αυτούς. Αττό την άλλη η γνήσια έκφραση της λαϊκής βούλησης προϋποθέτει την ανεπηρέαστη διαμόρφωσή της μέσα σ ’ αυτή τη σιραίρα ιδιωπκής αυτονομίας, αλλά ως ένα σημείο και την εγγυημένη κάλυψη στοιχειωδών βιοτικών αναγκών, ώστε ο πολίτης να μπορεί σχετικά αττεριόρκπος να διαθέτει τον αναγκαίο χρόνο για την ενεργό συμμετοχή του στα κοινά. Εφόσον η κατοχύρωση των δικαιωμάτων αυτών ανταττοκρίνεται στα πραγματικά αυτά δεδομένα, τότε τα συνταγμσπκά δικαιώματα μπορούν να εκφράσουν μια ευρύτερη κοινωνική και ττολιτική συναή^αη και να αττοτελέσουν μια από πς ιδεολογικές βάσεις ττάνω στις οττοίες θεμελιώνεται η πολιπκή ενότητα του κοινωνικού σχηματισμού. Με την έννοια αυτή μπορεί να γίνει λόγος για τα συνταγματικά δικαιώματα ως «θεμελιώδεις αξίες της κοινωνικής συμβίωσης».

Τ η διάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του γερμανικού Συντάγματος ως αξιών τονίζει, προσδιορίζοντάς της οιονεί μεταφυσική διάσταση, η τταλαιότερη νομολογία του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας σχετικά με την «αντικειμενική τάξη αξιών* του θεμελιώδους Νόμου της Βόννης. Παρόλο τπχι τα ατομικά δικαιώματα εξακολουθούν να έχουν τη σημασία αμυντικών δικαιωμάτων του ατόμου έναντι του κράτους, αποκτούν ταυτόχρονα και έναν αντικειμενικό χαρακτήρα και ισχύουν, σύμφωνα με την απόφαση αυτή, για όλους τους κλάδους του δικαίου. Εππτλέον (η^κο πο ιείτα ι η προστατευτική λειτουργία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ειδικά σε ότι αφορά τις μειονότητες διότι μόνο η σύμφωνη με τις εκάστοτε κρατούσες αντιλήψεις ττερί αξιών χρήση της

ελευθερίας μπορεί και άρα γίνεται αποδεκτή. Ακόμη τα θεμελιώδη δικτοώματα δεν αποτελούν ένα κλειστό σύστημα, έναν κώδικα, αλλά συνκηούν ετπμέρους εγγυήσεις. Γενικότερα μπορούμε να παρατηρήσουμε ό π εκείνο π ο υ ττροέχει σ τη ν κατοχύροκτη τω ν ατομικών και κο ινω νικώ ν δικαιω μάτω ν είναι ο ά νθρω πος, ω ς άτομο και ως μέλος του κοινωνικού σ υνόλου . Με αυτή τη ν έννοια τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα α π ο τε λο ύν κατά βάση α υτοσ κοπ ούς’^.

Σε όπ αφορά ειδικότερα το ισχύον Σύνταγμα, το άρθρο 25 παρ. 2, σε συνδυασμό με πς δκπάξρς των άρθρων 2 παρ.1 και 5 τταρ. 1, υποδηλώνει όπ η Πολιτεία δεν αποτελεί αυτοσκοττό, αλλά μέσο για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η κοινωνική πρόοδος οφείλει, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 25 παρ. 2 συντ. να πραγματωθεί μέσα σε ελευθερία, την οποία διασςραλίζουν κυρίως τα ατομικά δικαιώματα, και δικαιοσύνη, που αποτελεί τον προορισμό των κοινωνικών βασικά δικαιωμάτων’^.

Α π ό την άλλη πλευρά , ο λειτουργικός τους προορισμός προέχει στα δικαιώματα ττολιπκής συμμετοχής. Αυτά αποσκοττούν να καταστήσουν εφικτή τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, γι’ αυτό άλλωστε και το σπουδαιότερο όλων, το δικαίωμα του εκλέγειν αττοτελεί ταυτόχρονα και υποχρέωση. Σε κάθε ττερίτπωση βέβαια στον σκοττό αυτόν μπορεί να εκπμήσει και ανάλογα να καθορίσει τον τρόπο άσκησης του δικαιώματος, μόνο ο ίδιος ο ςρορέας του, υλοποιώντας τη συμμετοχή του στη λαϊκή κυριαρχία, και κανείς άλλος, κατεξοχήν δε όχι ο δικαστής. Παράλληλα η άσκησή τους αποτελεί έναν τρόπο έκφρασης και ανάπτυξης της προσωπικότητας και βέβαια επιβεβαίωσης και εξύψωσης της αξίας του ανθρώπου, ο οττοίος έτσι αυτοκαθορίζεται, αττό κοινού με τους συμττολίτες του.

Γενικά ττάντως θα πρέπει να σημειωθεί όπ εκα όττου ο συντακπκός νομοθέτης θέλησε να δώσει μια διάσταση σκοπού σε συγκεκριμένα ατομικά δικαιώματα το έπραξε θεσπίζοντας ρητή και ειδική διάταξη, με την οποία τα οριοθέτησε με μια θεπκή ή αρνητική αναιρορά σκοπού ή σκοπών. Έτσι, για

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

Β λ Δ Α ΓΤΟ ΓΛ Ο Υ , Ατομκά Δικαιώματα. Εκδόσας Σάκκουλα. 1991. Τ. Α ’, σελ. Η ατομκή ελευθερία (π.χ. η ελεύθερη ανάπτυξη π κ προσυππκόπιτας) κατοχυρώνεται βασκά γ β χάρη του εκάστστε φορέας της, ως συτοσκοττός, ως σττόρροια δηλαδη ττις ανθρώπινης αξκπτρέττειας

Βλ. Α. ΜΑΝΕΣΗΣ. Ατομικές Ελευθερίες. Εκδόσεις Σάκκουλα. 1982. 84-85

παράδειγμα το άρθρο 23 παρ. 2 Συντ. προστατεύει την απεργία μόνο εφόσον αττοσκοττεί στη €δκκρυλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών γενικά συμφερόντων των εργαζομένων», ενώ το άρθρο 17 παρ. 1 Συντ.

αττοκΑειει την άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από την ιδιοκτησία

«σ ε βάρος του γενικού συμφέροντος». Ακόμη το άρθρο 106 παρ. 2 Συντ.

απαγορεύει την ανάτττυξη ττ^ς ιδιωτικής οικονομικής πρωτοβουλίας «π ρος βλάβη της εθνικής οικονομίας», οριοθετώντας έτσι και την κατά το άρθρο 5 τταρ. 1 Συντ. οικονομική ελευθερία. Από τις ειδικές αυτές διατάξες συνάγεται ότι τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα καταρχήν αποτελούν αυτοσκοπούς.

Εττομένως για όσα δικαιώματα δεν συνδέονται ρητά από το Σύνταγμα, θετικά ή αρνητικά, με συγκεκριμένους σκοττούς, δεν τίθεται καν θέμα κατάχρησή τους. δηλ. χρήσης τους για σκοπό διαςχτρετικό από εκείνον για τον οποίο θεσμοθετήθηκαν, oqxxi αυτά δεν υπηρετούν κανέναν εξωγενή σκοπό.

Σκοπός τους είναι ο αυτοκαθορκτμός του ςιορέα τους. Δεν μπορεί συνεπώς να θεμελιωθεί με σποιονδήποτε τρόπο υποχρέωση του φορέα τους να κάνει συγκεκριμένη χρήση και μάλιστα χρήση κοινωνικά αττοδεκτή ή δικασπκά ελέγξιμη, της δυνατότητας αυτής για αυτοκαθορισμό του, ούτε να κηρυχθεί οττΌιαδήττοτε άλλη χρήση τους αθέμιτη και ανησυνταγμσπκή. Αλλωστε εύστοχα παρατηρήθηκε όπ «η ελευθερία που αξίζει και έχει πρακπκή σημασία δεν είναι τόσο η ελευθερία των συμφωνούντων όσο η ελευθερία των διαφωνούντων»^®, δηλαδή εκείνων που σκέφτονται διαφορετικά.

Εφόσον πρόκειται για τον αυτοκαθορισμό του ιρορέα του δικαιώματος, είναι σαφές όπ αυτός περιλαμβάνει όχι μόνο τη θεπκή πλευρά, π.χ. την ελευθερία να τπστεύεις σε συγκεκριμένη θρησκεία ή δόγμα, να εκφράζες ορισμένη άποψη, να ιδρύεις συνδικαλιστικό σωματείο ή να συμμετέχεις σε αυτό κ λ.π ., αλλά και την αρνητική πλευρά, την ελευθερία να μην τπστεύεις ττουθενά, να μην εκφράζεις καμία άποψη, να μην συμμετέχεις στη συλλογική δράση κ.λ.π. Διαφορεπκά δεν θα μιλούσαμε για δικαιώματα αλλά για υττοχρεώσεις που είναι ταγμένες στην εξυπηρέτηση τελικά της ττολπείας, πράγμα που θα αντέστρεφε τη λειτουργία των κλασικών ιδίως ατομικών — αμυνπκών δικαιωμάτων. Τ ο άρθρο 25 παρ. 1 Συντ.. κάνοντας λόγο για ατταράγρατττα δικαιώματα του ανθρώττου. καθιστά σαφές ότι δεν νοείται

ΑΝΘΡΟΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

ΒΛ. Α. ΜΑΝΕΣΗΣ. Ατομικές Ελευθερίες. Εκδόσεις Σάκκουλα. 1982.