Οι απόψεις γονέων μαθητών με σοβαρές αναπηρίες για την εκπαίδευση του παιδιού τους

ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ

΢ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΧΠΗ΢ΣΗΚΧΝ ΔΠΗ΢ΣΖΜΧΝ

ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ΢

Π Σ Τ Υ Η Α Κ Ζ Δ Ρ Γ Α ΢ Η Α

ΟΙ ΑΠΟΨΔΙ΢ ΓΟΝΔΩΝ ΜΑ ΘΗΣΩΝ ΜΔ ΢ΟΒΑΡΔ΢ ΑΝΑΠΗΡΙΔ΢

ΓΙΑ ΣΗΝ ΔΚΠΑΙΓΔΤ΢Η Σ ΟΤ ΠΑΙΓΙΟΤ ΣΟΤ΢

ΠΟΤΛΗΑΝΟ΢ ΚΧΝ΢ΣΑΝΣΗΝΟ΢ Α.Μ. 411/2011183

ΣΡΗΜΔΛΖ΢ ΔΠΗΣΡΟΠΖ

Σζηκπηδάθε Αζεκίλα Δπίθνπξε Καζεγήηξηα Δπηβιέπνπζα

Γάξξα Μαξία Λέθηνξαο Μέινο Σξηκεινχο Δπηηξνπήο Λππνπξιή Διέλε Λέθηνξαο Μέινο Σξηκεινχο Δπηηξνπήο

Ρφδνο, 2015

ΠΔΡΗΛΖΦΖ

Οη καζεηέο κε ζνβαξέο αλαπεξίεο ζηελ Διιάδα είλαη δχζθνιν λα εληαρζνχλ ζε νπνηνδήπνηε κνληέιν ελζσκάησζεο, κε απνηέιεζκα λα εθπαηδεχνληαη ζε απηνηειείο ζρνιηθέο κνλάδεο εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο. Οη απφςεηο ησλ γνλέσλ ηνπο γηα ηηο παξερφκελεο εθπαηδεπηηθέο ππεξεζίεο απνηέιεζαλ ην αληηθείκελν ηεο παξνχζαο κειέηεο, κε ζηφρν ηελ παξαγσγή ζπκπεξαζκάησλ θαη πξνηάζεσλ γηα ηελ άξζε ησλ εκπνδίσλ ζηελ παξνρή επαξθνχο εηδηθήο εθπαίδεπζεο, ηελ απνηειεζκαηηθή θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηνπο θαη ηε ζπλεπαγφκελε ςπρν-ζπλαηζζεκαηηθή πγεία ησλ ίδησλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο. Γηα ηελ δηεξεχλεζε ησλ απφςεσλ δηεμήρζε πνηνηηθή έξεπλα, ε νπνία πεξηέιαβε ηε ρξήζε εκη-δνκεκέλεο ζπλέληεπμεο κε 30 γνλείο καζεηψλ ηνπ Δηδηθνχ Νεπηαγσγείνπ, ηνπ Δηδηθνχ Γεκνηηθνχ ΢ρνιείνπ θαη ηνπ ΔΔΔΔΚ Υίνπ θαη βαζίζηεθε ζηελ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ. ΢χκθσλα κε ηα επξήκαηα ππάξρεη έγθαηξε ελεκέξσζε ησλ γνλέσλ γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη ηα πιαίζηα ζηήξημεο ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία, ηθαλνπνηεηηθή ζπλεξγαζία ζρνιείνπ-νηθνγέλεηαο θαη κεγάιε γνλετθή εκπινθή. Σα ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα ησλ γνλέσλ ζρεηίδνληαη κε ηελ έλαξμε ηεο θνηλσληθήο ζπκκεηνρήο ηνπ παηδηνχ ηνπο ελψ ηα αξλεηηθά πεγάδνπλ θπξίσο απφ άγρνο θαη αλαζθάιεηα. Οη εηδηθνί παηδαγσγνί, ην εηδηθφ εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ θαη ηα κέιε ηνπ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο ζεσξνχληαη σο ηα ζεκαληηθφηεξα άηνκα ζηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ελψ νη παξάγνληεο πνπ ζα ζπκβάιινπλ ζηελ αλάπηπμε ησλ γλσζηηθψλ θαη ςπρνθνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ηνπο είλαη ε χπαξμε θαηάιιεινπ θαη νξγαλσκέλνπ πιαηζίνπ θνίηεζεο θαη ε θαηάξηηζε θαη επαγγεικαηηθή ζπλέπεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ζ επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε θαληάδεη αδχλαηε γηα έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ ησλ γνλέσλ. Βαζηθφ ζπκπέξαζκα είλαη φηη νη γνλείο καζεηψλ κε αλαπεξία πξφζθεηληαη ζεηηθά ζηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ηνπο ζηα εηδηθά πιαίζηα.

Χζηφζν, θχξηεο πεγέο δπζθνιίαο είλαη νη πιηθνηερληθέο ειιείςεηο ησλ εηδηθψλ ζρνιείσλ, ε πιεκκειήο ζηειέρσζή ηνπο θαη ε απνπζία θξαηηθήο κέξηκλαο γηα ηε ζπλέρηζε ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηελ θνηλσληθή ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ κε αλαπεξίεο κεηά ην πέξαο ηεο ππνρξεσηηθήο θνίηεζήο ηνπο.

ABSTRACT

Students with severe disabilities in Greece are difficult to integrate into any model of integration thus educated in separate schools for special education and training units. The views of their parents for the provided education services were the subject of this study, in order to produce conclusions and proposals to remove obstacles to the provision of adequate special education, effectively meet their needs and the consequent psycho-emotional health of themselves and their families. To explore the views conducted qualitative research, which included the use of semi- structured interviews with thirty parents of the Special Kindergarten, Special Primary School and Special Vocational Education and Training of Chios Island and was based on content analysis. According to the findings provide early information for parents about educational needs and child support frameworks with disabilities, satisfactory school-family cooperation and high parental involvement. Positive feelings of parents associated with the beginning of their child's social participation and negatives stemming mainly from anxiety and insecurity. The special educators, special education staff and members of the family environment are considered as the most important people in the education of children and the factors that will contribute to the development of their cognitive and psychosocial skills are an adequate and organized study framework and training and professionalism of teachers. The vocational rehabilitation seems impossible for a significant proportion of parents. The main conclusion is that parents of students with disabilities adjacent positively to their children's education in specific contexts. However, the main sources of difficulty are logistical shortcomings of special schools, their inadequate staffing and lack of state care for the continuation of education and social participation of children with disabilities after their compulsory schooling.

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ

Πεξίιεςε………. 2

Abstract……… 3

Πεξηερόκελα……….……… 4

Καηάινγνο ζρεκάησλ, γξαθεκάησλ, πηλάθσλ……… 6

΢πληνκνγξαθίεο……….…..…... 8

Πξόινγνο ……… 9

Δηζαγσγή……….…..……. 10

Α΄ ΜΔΡΟ΢: ΘΔΧΡΖΣΗΚΖ ΠΡΟ΢ΔΓΓΗ΢Ζ

Κεθάιαην 1^ν: Δλλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο αλαπεξίαο………..…… 14

1.1. Μνληέια αλαπεξίαο………... 14

1.1.1. Σν ηαηξηθφ κνληέιν……… 14

1.1.2. Σν θνηλσληθφ κνληέιν………... 15

1.2. Καηεγνξηνπνίεζε ησλ εηδηθψλ αλαγθψλ………... 17

1.3. Ζ δηαγλσζηηθή εθηίκεζε……… 17

Κεθάιαην 2^ν: Ζ εθπαηδεπηηθή αληηκεηώπηζε ηεο αλαπεξίαο……… 19

2.1. Ηζηνξηθή αλαζθφπεζε……….………... 19

2.2. Ζ εμέιημε ηεο Δηδηθήο Αγσγήο ζηελ Διιάδα………. 20

2.3. Ζ εθπαίδεπζε καζεηψλ κε ζνβαξέο αλαπεξίεο………. 22

2.3.1. Ννκνζεηηθέο ξπζκίζεηο………. 22

2.3.2. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ εηδηθήο αγσγήο………. 23

2.4. Ζ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα……….. 24

Κεθάιαην 3^ν: Ζ νηθνγέλεηα ηνπ αλάπεξνπ παηδηνύ………. 26

3.1. Οη γνλετθέο αληηδξάζεηο ζηε δηάγλσζε ηεο αλαπεξίαο ηνπ παηδηνχ……….. 26

3.2. Ζ πξνζαξκνγή ζηελ πξαγκαηηθφηεηα……… 27

3.3. Θέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ……….. 29

3.3.1. Ζ επηινγή ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ………. 29

3.3.2. ΢ρέζεηο ζρνιείνπ – νηθνγέλεηαο………. 29

3.3.3. Ζ γνλετθή εκπινθή……… 31

3.3.4. Δκπφδηα ζηε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ – νηθνγέλεηαο………. 32

Κεθάιαην 4^ν: Σν ζεσξεηηθό ππόβαζξν ηεο κειέηεο……… 34

4.1. Ζ βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε………..……….. 34

Βαζηθέο επηζεκάλζεηο………... 37

Β΄ ΜΔΡΟ΢: ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔΤΝΑ΢ – ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ

1.1. Δηζαγσγή……….... 40

1.2. Πξνβιεκαηηζκφο, ζηφρνη θαη εξεπλεηηθά εξσηήκαηα………... 40

1.3. Δξεπλεηηθφο ζρεδηαζκφο……… 42

1.4. Γείγκα……… 44

1.5. Μέζα ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ……… 50

1.6. Γηαδηθαζία θαη αλάιπζε δεδνκέλσλ………. 51

Κεθάιαην 2^ν: Δπξήκαηα ……….………... 53

Κεθάιαην 3^ν: ΢πδήηεζε ……….………... 101

Κεθάιαην 4^ν: ΢πκπεξάζκαηα θαη πξνηάζεηο……… 111

3.1. ΢πκπεξάζκαηα………... 111

3.2. Πεξηνξηζκνί ηεο κειέηεο………... 113

3.3. Πξνηάζεηο γηα κειινληηθή έξεπλα………. 113

Αληί επηιόγνπ……….… 115

Βηβιηνγξαθία………. 116

Γ. Λίζηα Παξαξηεκάησλ

Παξάξηεκα 2………. 123

Παξάξηεκα 3………. 127

ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΢ΥΖΜΑΣΧΝ, ΓΡΑΦΖΜΑΣΧΝ, ΠΗΝΑΚΧΝ

΢ρήκα 1: Σν νηθνζπζηεκηθφ κνληέιν ηεο ζρέζεο ζρνιείνπ – νηθνγέλεηαο……... 30

Γξάθεκα 1 : Φχιν εξσηεζέλησλ………... 45

Γξάθεκα 2: Ζιηθηαθή νκάδα εξσηεζέλησλ……….. 45

Γξάθεκα 3: Δθπαίδεπζε εξσηεζέλησλ ……… 45

Γξάθεκα 4: Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε εξσηεζέλησλ………... 46

Γξάθεκα 5: Δπάγγεικα εξσηεζέλησλ ……….. 46

Γξάθεκα 6: Δξγαζηαθή θαηάζηαζε εξσηεζέλησλ ………... 47

Γξάθεκα 7: Δηήζην νηθνγελεηαθφ εηζφδεκα ……… 47

Γξάθεκα 8: ΢πλνιηθφο αξηζκφο παηδηψλ αλά νηθνγέλεηα ……….……… 48

Γξάθεκα 9: Σφπνο δηακνλήο εξσηεζέλησλ ……….. 48

Γξάθεκα 10: Σφπνο θαηαγσγήο εξσηεζέλησλ……….. 48

Γξάθεκα 11: Φχιν παηδηψλ κε αλαπεξία….………..…….. 49

Γξάθεκα 12: Ζιηθία θαη πιαίζην εθπαίδεπζεο παηδηψλ ..………. 49

Γξάθεκα 13: Γηάγλσζε παηδηνχ ………... 50

Πίλαθαο 1: Πεξηγξαθή εκπεηξίαο ηνπ λα είζαη γνλέαο παηδηνχ κε αλαπεξία….... 55

Πίλαθαο 2: Παξάζεζε εκπεηξηψλ ζηα πξψηα ζηάδηα εθπαίδεπζεο ηνπ παηδηνχ……… 57

Πίλαθαο 3: Όπαξμε ελεκέξσζεο γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ….. 58

Πίλαθαο 4: Πεγέο ελεκέξσζεο γνλέσλ………..………...… 58

Πίλαθαο 5: Όπαξμε ελεκέξσζεο γηα ηα πξνζθεξφκελα εθπαηδεπηηθά πιαίζηα... 60

Πίλαθαο 6: Πεγέο ελεκέξσζεο γηα ηα πξνζθεξφκελα εθπαηδεπηηθά πιαίζηα….. 60

Πίλαθαο 7: Πεξηγξαθή ζεηηθψλ εκπεηξηψλ ζηελ αξρή ηεο εθπαίδεπζεο……….. 61

Πίλαθαο 8: Πεξηγξαθή αξλεηηθψλ εκπεηξηψλ ζηελ αξρή ηεο εθπαίδεπζεο……. 63

Πίλαθαο 9: Πεξηγξαθή αξρηθψλ ζπλαηζζεκάησλ γηα ηε ζρνιηθή θνίηεζε ηνπ παηδηνχ……… 65

Πίλαθαο 10: Παξάζεζε πξνζδνθηψλ ησλ γνλέσλ κε ηελ έλαξμε ηεο θνίηεζεο ηνπ παηδηνχ……….. 67

Πίλαθαο 11: Αλαθνξά ζεκαληηθψλ παξαγφλησλ θαηά ηελ αξρηθή εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ..……… 68

Πίλαθαο 12: Αλαθνξά ζεκαληηθψλ αηφκσλ θαηά ηελ αξρηθή εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ……… 69

Πίλαθαο 13: Πεξηγξαθή ζπλεξγαζίαο κε ην ζρνιείν θαη ηνπ ξφινπ ηνπ ζρνιείνπ ζηελ αξρή ηεο εθπαίδεπζεο ……… 70

Πίλαθαο 14: Πεξηγξαθή ηνπ ξφινπ εκπινθήο ηνπ γνλέα κε ην ζρνιείν..………. 71

Πίλαθαο 15: Ζ εκπεηξία απφ ηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ κέρξη ηψξα..……….. 72

Πίλαθαο 16: Πεξηγξαθή ζεηηθψλ εκπεηξηψλ απφ ηε θνίηεζε ηνπ παηδηνχ ζήκεξα……… 73

Πίλαθαο 17: Πεξηγξαθή αξλεηηθψλ εκπεηξηψλ απφ ηε θνίηεζε ηνπ παηδηνχ ζήκεξα……… 75

Πίλαθαο 18: Πεξηγξαθή ησλ ζπλαηζζεκάησλ ησλ γνλέσλ γηα ηε ζρνιηθή θνίηεζε ηνπ παηδηνχ..………. 76

Πίλαθαο 19: Αλαθνξά ζεκαληηθφηεξσλ παξαγφλησλ ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ……… 77 Πίλαθαο 20: Αλαθνξά ζεκαληηθφηεξσλ αηφκσλ ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ. 78

Πίλαθαο 21: Πεξηγξαθή ηεο ζπλεξγαζίαο κε ην ζρνιείν ζήκεξα..……….. 79 Πίλαθαο 22: Αλαθνξά ζεκάησλ ζηα νπνία αθνξά ε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ -

νηθνγέλεηαο..……… 81

Πίλαθαο 23: Πεξηγξαθή ηνπ ξφινπ εκπινθήο ησλ γνλέσλ κε ην ζρνιείν

ζήκεξα……… 82

Πίλαθαο 24: Πεξηγξαθή ηεο ζπλεξγαζίαο κε ηνπο γνλείο ησλ άιισλ παηδηψλ… 83 Πίλαθαο 25: Σν επίπεδν ζπκκεηνρήο ζην ΢χιινγν Γνλέσλ.………. 84 Πίλαθαο 26: Δλεκέξσζε γηα ηελ εθπαηδεπηηθή πνξεία ηνπ παηδηνχ..…………. 85 Πίλαθαο 27: Ζ θαηαιιειφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιαηζίνπ αλαθνξηθά κε ηηο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ………

86 Πίλαθαο 28: Ζ ζηήξημε ηεο εθπαίδεπζεο ηνπ παηδηνχ απφ ηελ πνιηηεία..……... 87 Πίλαθαο 29: Πξαθηηθά ζέκαηα πνπ απαζρνινχλ ηνπο γνλείο ζρεηηθά κε ην

ζρνιείν ηνπ παηδηνχ..……….. 88

Πίλαθαο 30: Πεξηγξαθή βαζηθψλ ζπλαηζζεκάησλ γηα ηε ζρνιηθή θνίηεζε ηνπ

παηδηνχ ζην κέιινλ..……….. 89

Πίλαθαο 31: Αλαθνξά ζεκαληηθψλ παξαγφλησλ ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ ζην κέιινλ... 91 Πίλαθαο 32: Αλαθνξά ζεκαληηθψλ αηφκσλ ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ ζην

κέιινλ..……….. 92

Πίλαθαο 33: Όπαξμε πιαηζίνπ πνπ κπνξεί λα δερηεί ην παηδί κεηά ηελ απνθνίηεζή ηνπ απφ ηελ ησξηλή κνλάδα εθπαίδεπζεο……….. 92 Πίλαθαο 34: Πιαίζην πνπ κπνξεί λα δερηεί ην παηδί κεηά ηελ απνθνίηεζή ηνπ απφ ηελ ησξηλή κνλάδα εθπαίδεπζεο..………... 93 Πίλαθαο 35: Ζ εθπαηδεπηηθή πνξεία ηνπ παηδηνχ κεηά ηελ ησξηλή ηνπ θνίηεζε.. 94 Πίλαθαο 36: Ζ επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε ηνπ παηδηνχ……….. 95 Πίλαθαο 37: ΢πκβνπιή ζε έλαλ άιιν γνληφ παηδηνχ κε αλαπεξία ζρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ ηνπ………. 96 Πίλαθαο 38: ΢πκβνπιή ζε έλαλ εηδηθφ επαγγεικαηία πνπ αζρνιείηαη κε παηδηά

κε αλαπεξίεο..………. 97

Πίλαθαο 39: ΢χζηαζε ζε έλαλ εηδηθφ παηδαγσγφ..……… 98 Πίλαθαο 40: ΢πκβνπιή ζε έλαλ εηδηθφ επαγγεικαηία πνπ αζρνιείηαη κε παηδηά κε αλαπεξίεο..………. 100

΢ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ΢

Α.κ.Δ.Α. Άηνκα κε Δηδηθέο Αλάγθεο Γ.Α.Γ Γηάρπηε Αλαπηπμηαθή Γηαηαξαρή Γ.Ν Γείθηεο Ννεκνζχλεο

Δ.Α Δηδηθή Αγσγή

Δ.Β.Π. Δηδηθφ Βνεζεηηθφ Πξνζσπηθφ

Δ.Γ.Δ.Α.Τ. Δηδηθή Γηαγλσζηηθή Δπηηξνπή Αμηνιφγεζεο θαη Τπνζηήξημεο Δ.Δ.Α Δηδηθέο Δθπαηδεπηηθέο Αλάγθεο

Δ.Δ.Δ.Δ.Κ Δξγαζηήξηα Δηδηθήο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο Δ.Δ.Π Δηδηθφ Δθπαηδεπηηθφ Πξνζσπηθφ

ΚΓΑΠΜΔΑ Κέληξν Γεκηνπξγηθήο Απαζρφιεζεο Παηδηψλ κε Δηδηθέο Αλάγθεο Κ.Γ.Α.Τ. Κέληξα Γηάγλσζεο, Αμηνιφγεζεο θαη Τπνζηήξημεο

ΚΔ.Γ.Γ.Τ. Κέληξα Γηαθνξνδηάγλσζεο, Γηάγλσζεο θαη Τπνζηήξημεο Ν. Νφκνο

Ο.Ζ.Δ. Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ Π.Ο.Τ. Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο

Π.Σ.Γ.Δ. Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο

΢.Μ.Δ.Α.Δ. ΢ρνιηθέο Μνλάδεο Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο Τ.Α. Τπνπξγηθή Απφθαζε

ΤΠ.Δ.Π.Θ. Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ Φ.Κ.Κ. Φπρνθηλεηηθή Καζπζηέξεζε

ΠΡΟΛΟΓΟ΢

Ζ έλαξμε ηεο ζρνιηθήο θνίηεζεο γηα θάζε παηδί αληαλαθιά κηα λέα πξαγκαηηθφηεηα γηα ηνπο γνλείο ηνπ. Σν γεγνλφο απηφ γίλεηαη πεξηζζφηεξν εκθαλέο – ίζσο θαη επψδπλν, φηαλ ην παηδί παξνπζηάδεη κηα ζνβαξή αλαπεξία θαη αδπλαηεί απφ κφλν ηνπ λα αληαπνθξηζεί επαξθψο ζε πάζεο θχζεσο εξεζίζκαηα. Δίλαη ζεκαληηθφ ινηπφλ, νη γνλείο, σο δηαρεηξηζηέο – θαηά κηα έλλνηα – ηεο δσήο ηνπ παηδηνχ ηνπο, λα κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηνχλ ηηο ζσζηέο επηινγέο ζηελ εθπαίδεπζή ηνπ θαη λα αλαπηχζζνπλ ηηο ζηάζεηο εθείλεο πνπ επλννχλ ηελ αλάπηπμε ησλ ιεηηνπξγηθψλ ηθαλνηήησλ ηνπ, κε απψηεξν ζηφρν ηελ άξζε ηνπ απνθιεηζκνχ θαη ηελ θνηλσληθή έληαμε θαη ζπκκεηνρή ηνπ. Θεσξείηαη δεδνκέλν φηη ε εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία πεξηιακβάλεη έλα ζχλνιν πξαθηηθψλ θαη αληίζηνηρσλ αληηιήςεσλ πνπ βαζίδνληαη ζηελ παξαδνρή φηη φια ηα παηδηά έρνπλ ην ίδην δηθαίσκα λα σθεινχληαη ζην κέγηζην απφ ηηο παξερφκελεο εθπαηδεπηηθέο εκπεηξίεο. Αλ ε νηθνγέλεηα αθεζεί ζηελ απνκφλσζε θαη ηελ ειιηπή πιεξνθφξεζε είλαη πνιχ πηζαλφ λα αλαπηπρζνχλ πξνθαηαιήςεηο θαη αξλεηηθέο ζηάζεηο πνπ νδεγνχλ ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ην ζηηγκαηηζκφ. Ζ παξνχζα εξγαζία κε ηίηιν «Οη απόςεηο γνλέσλ καζεηώλ κε ζνβαξέο αλαπεξίεο γηα ηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνύ ηνπο» εθπνλήζεθε ζην Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ.

΢ην ζεκείν απηφ, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηελ επίθνπξε θαζεγήηξηα ηνπ ΠΣΓΔ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ, θ. Αζεκίλα Σζηκπηδάθε, ε νπνία ζηήξημε ηελ επηζπκία κνπ γηα ηελ εθπφλεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο θαη κε βνήζεζε κε ηηο γλψζεηο θαη ηελ εκπεηξία ηεο ζε θάζε κνπ βήκα. Δπίζεο, ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηα άιια δχν κέιε ηεο επηηξνπήο αμηνιφγεζεο, ηηο ιέθηνξεο ηνπ ΠΣΓΔ θ. Μαξία Γάξξα θαη θ. Διέλε Λππνπξιή.

Δπραξηζηψ, επίζεο, φιεο εθείλεο ηηο νηθνγέλεηεο παηδηψλ κε ζνβαξέο αλαπεξίεο πνπ δε δίζηαζαλ ζηηγκή λα θαηαζέζνπλ ηηο απφςεηο, ηηο ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο θαη απνηέιεζαλ ηε ιπδία ιίζν απηήο ηεο κειέηεο.

Σέινο, επραξηζηψ ηνπο γνλείο κνπ, νη νπνίνη είλαη ε αξρή θάζε δηαδξνκήο κνπ θαη, παξά ηηο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ δψληαο κε έλα παηδί κε ζνβαξή αλαπεξία, δελ κε έθαλαλ πνηέ λα αηζζαλζψ άβνια ή κεηνλεθηηθά. Αληίζεηα, κνπ δίδαμαλ λα αληηκεησπίδσ κε ζάξξνο ηελ πξαγκαηηθφηεηα – φπνηα θη αλ είλαη απηή, λα πξνρσξψ πάληα κπξνζηά κε δχλακε θαη αηζηνδνμία θαη, θπξίσο, λα αλαδεηψ ηε ραξά ηεο δσήο ζε θάζε ζηηγκή.

ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ

«Μέξνο ηνπ πξνβιήκαηνο κε ηε ιέμε “αλαπεξία” είλαη όηη παξαπέκπεη ακέζσο ζε κηα αληθαλόηεηα λα δεηο ή λα αθνύζεηο ή λα πεξπαηήζεηο ή λα θάλεηο άιια πξάγκαηα, ηα νπνία πνιινί από εκάο ζεσξνύκε δεδνκέλα. Αιιά ηη γίλεηαη κε ηνπο αλζξώπνπο πνπ είλαη αλίθαλνη λα αηζζάλνληαη; Ή λα κηινύλ γηα ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο; Ή λα δηαρεηξίδνληαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο κε επνηθνδνκεηηθνύο ηξόπνπο; Καη κε ηνπο αλζξώπνπο πνπ δελ είλαη ζε ζέζε λα δεκηνπξγήζνπλ ζηελέο θαη δπλαηέο ζρέζεηο; Καη κε απηνύο πνπ δελ κπνξνύλ λα βξνπλ ηθαλνπνίεζε ζηε δσή ηνπο, ή κε εθείλνπο πνπ έρνπλ ράζεη ηελ ειπίδα, πνπ δνπλ ζηελ απνγνήηεπζε θαη ηελ πηθξία θαη δε βξίζθνπλ ραξά θαη αγάπε; Απηέο, κνπ θαίλεηαη, είλαη νη πξαγκαηηθέο αλαπεξίεο.» (Rogers, 2003¹).

Κάζε άλζξσπνο αληηιακβάλεηαη θαη λνεκαηνδνηεί κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ηελ αλαπεξία. Γη’ απηφ θαη ε αληθαλφηεηα κεηαηξέπεηαη ζε αλαπεξία θάησ απφ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο. Οη άλζξσπνη κε δπζιεηηνπξγίεο, δπζθνιίεο ή πεξηνξηζκνχο είλαη αλάπεξνη απφ ηελ απνηπρία ηεο θνηλσλίαο λα πξνζαξκνζηεί ζηηο αλάγθεο ηνπο. Απηή ε πξνζέγγηζε δελ αξλείηαη ηελ χπαξμε ζσκαηηθψλ, αηζζεηεξηαθψλ ή λνεηηθψλ δηαθνξψλ αιιά ζεσξεί φηη ε ζεκαζία ηνπο εμαξηάηαη απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίνλ απηέο εξκελεχνληαη. Τπφ ηελ έλλνηα απηή, ε αλαπεξία είλαη θνηλσληθή θαηαζθεπή, ε νπνία δεκηνπξγείηαη απφ ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε (Marks, 1999) θαη ηαιαλίδεη ηα πζηεξνχληα άηνκα θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο.

Σν ζρνιείν κε ηε ζεηξά ηνπ, σο θνηλσληθφ ζχζηεκα, εληζρχεη ηελ θαηαζθεπή ηεο αλαπεξίαο. Ζ πιηθνηερληθή ππνδνκή, ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ αγλννχλ βαζηθέο δεμηφηεηεο ησλ παηδηψλ, ν ηξφπνο αμηνιφγεζεο ησλ καζεηψλ αιιά θαη νη εθπαηδεπηηθνί, κε ηα θνηλσληθά ζηεξεφηππα πνπ θνπβαινχλ θαη ηηο απνζπαζκαηηθέο γλψζεηο ηνπο γηα ηνπο καζεηέο κε Δ.Δ.Α, εληζρχνπλ ηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ην δηαρσξηζκφ (Βνδίθε, ρ.ρ.).

Οη ζχγρξνλεο ζέζεηο ηεο Παηδαγσγηθήο θαη ηεο Φπρνινγίαο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ ζηελ εθπαίδεπζε νδήγεζαλ ζηελ ηδέα ηεο ελζσκάησζεο ησλ παηδηψλ απηψλ κε ζηφρν ηελ άξζε ησλ δηαθξίζεσλ θαη ηνπ ζηηγκαηηζκνχ (Σδνπξηάδνπ, 1995). Χζηφζν, ζηελ Διιάδα νη καζεηέο κε ζνβαξέο αλαπεξίεο είλαη δχζθνιν λα εληαρζνχλ ζε νπνηνδήπνηε κνληέιν ελζσκάησζεο κε απνηέιεζκα λα εθπαηδεχνληαη ζε απηνηειείο ΢ρνιηθέο Μνλάδεο Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο. Ζ θνίηεζε ζηα ζπγθεθξηκέλα ζρνιηθά πιαίζηα ζπλνδεχεηαη απφ έλα πιήζνο

1 Πεγή: http://www.goodreads.com/author/show/32106.Fred_Rogers

ζπλαηζζεκάησλ, ζθέςεσλ θαη πξνζδνθηψλ ησλ γνλέσλ πνπ ζρεηίδνληαη θπξίσο κε ηε βειηίσζε ησλ γλσζηηθψλ θαη ςπρνθνηλσληθψλ ηθαλνηήησλ ησλ παηδηψλ ηνπο. Κη επεηδή ε νηθνγέλεηα θαη ην ζρνιείν είλαη νη δπν ζεκαληηθφηεξνη θνξείο πνπ εκπιέθνληαη ζηελ απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ παηδηνχ, είλαη ζεκαληηθφ λα ππάξρεη νπζηαζηηθή επηθνηλσλία θαη πγηήο ζπλεξγαζία κεηαμχ ηνπο (Σζηκπηδάθε, 2011).

Καηά πφζνλ, φκσο, ε εηδηθή εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ κε ζνβαξέο αλαπεξίεο αληαπνθξίλεηαη ζηα φλεηξα θαη ηηο πξνζδνθίεο ησλ γνλέσλ ηνπο; Πνηεο ζθέςεηο θαη ζπλαηζζήκαηα ζπλνδεχνπλ ηελ έληαμε ηνπ παηδηνχ ηνπο ζε έλα εηδηθφ εθπαηδεπηηθφ πιαίζην; Δίλαη νη γνλείο ζεηηθά ή αξλεηηθά πξνζθείκελνη απέλαληη ζηνπο θνξείο εθπαίδεπζεο ησλ παηδηψλ ηνπο θαη πνηνη ιφγνη δηακνξθψλνπλ ηηο ζηάζεηο ηνπο; Σα εξσηήκαηα απηά απνηέιεζαλ ηελ θηλεηήξηα δχλακε γηα ηε κειέηε ησλ απφςεσλ γνλέσλ καζεηψλ κε ζνβαξέο αλαπεξίεο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ηνπο, κε ζηφρν ηελ παξαγσγή ζπκπεξαζκάησλ θαη πξνηάζεσλ γηα ηελ ειαρηζηνπνίεζε – αλ φρη άξζε – ησλ εκπνδίσλ ζηελ παξνρή επαξθνχο θαη νινθιεξσκέλεο εθπαίδεπζεο γηα ηα άηνκα πνπ απνθιείνληαη απφ ηηο «θαλνληθέο» εθπαηδεπηηθέο δνκέο, ηελ απνηειεζκαηηθή θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηνπο θαη ηε ζπλεπαγφκελε ζπλαηζζεκαηηθή πγεία ησλ ίδησλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο.

Ζ ζπγθεθξηκέλε κειέηε απαξηίδεηαη απφ ηξία κέξε: ην ζεσξεηηθφ, ηε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο θαη ηα απνηειέζκαηα θαη ηε ιίζηα παξαξηεκάησλ. Σν ζεσξεηηθφ κέξνο βαζίδεηαη ζε επηζηεκνληθέο έξεπλεο θαη βηβιηνγξαθηθέο πεγέο θαη αλαδεηθλχεη ζε ηέζζεξα θεθάιαηα φιεο εθείλεο ηηο δηαζηάζεηο πνπ ρξεηάδεηαη έλαο αλαγλψζηεο γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ ζέκαηνο. ΢ην πξψην θεθάιαην επηρεηξείηαη ε ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο αλαπεξίαο κέζα απφ ηνλ νξηζκφ, ηα κνληέια, ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ εηδηθψλ αλαγθψλ θαη ηε δηαγλσζηηθή ηνπο εθηίκεζε. Σν δεχηεξν θεθάιαην επηθεληξψλεη ζηελ εθπαηδεπηηθή αληηκεηψπηζε καζεηψλ κε ζνβαξέο αλαπεξίεο θαη πεξηιακβάλεη ηελ ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηελ εμέιημε ηεο εηδηθήο αγσγήο ζε παγθφζκην επίπεδν θαη ζηελ Διιάδα, ηηο λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο ζηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ κε Δ.Δ.Α., ην ξφιν ηνπ Δηδηθνχ Παηδαγσγνχ θαη ηηο αδπλακίεο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θαη πξάμεο, έηζη φπσο απνηππψλνληαη ζήκεξα ζηα ειιεληθά εηδηθά ζρνιεία. Σν ηξίην θεθάιαην εκβαζχλεη ζην ξφιν ηνπ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο – κε έκθαζε ζηνπο γνλείο – ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία. Σέινο, ην ηέηαξην θεθάιαην ηνπ πξψηνπ κέξνπο πεξηιακβάλεη ηε βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε κε αλαθνξά ζε έξεπλεο

θαη κειέηεο πνπ έρνπλ εθπνλεζεί γηα ηηο ζηάζεηο θαη ηηο απφςεηο γνλέσλ καζεηψλ κε αλαπεξία θαη παξνπζηάδνληαη νη πξνηάζεηο ζρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ηνπο, φπσο πξνέθπςαλ απφ ηα πνξίζκαηα ησλ ζπγθεθξηκέλσλ εξγαζηψλ.

Σν δεχηεξν κέξνο «Μεζνδνινγία έξεπλαο – Απνηειέζκαηα» δηαξζξψλεηαη ζε ηέζζεξα θεθάιαηα. ΢ην πξψην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο κε αλαθνξά ζηνπο ζηφρνπο θαη ηα εξσηήκαηα πνπ ηέζεθαλ πξνο δηεξεχλεζε, ηνλ εξεπλεηηθφ ζρεδηαζκφ, ην δείγκα θαη ηα κέζα ζπιινγήο δεδνκέλσλ, ηε δηαδηθαζία πνπ αθνινπζήζεθε θαη ηνλ ηξφπν αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ. ΢ην δεχηεξν θεθάιαην παξνπζηάδνληαη θαη αλαιχνληαη ηα επξήκαηα πνπ πξνέθπςαλ απφ ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο θαη ζην ηξίην ζρνιηάδνληαη κε βάζε ηελ ππάξρνπζα βηβιηνγξαθία. ΢ην ηέηαξην θεθάιαην θαηαγξάθνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα, νη πεξηνξηζκνί ηεο παξνχζαο κειέηεο, θαζψο θαη νη πξνηάζεηο γηα πεξαηηέξσ έξεπλα. Σν δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο θιείλεη κε ηε βηβιηνγξαθία θαη ηελ αλαθνξά ζηηο ειεθηξνληθέο πεγέο κέζα απφ ηηο νπνίεο αληιήζεθαλ νη πιεξνθνξίεο.

Σέινο, ζην ηξίην κέξνο παξαηίζεηαη ε ιίζηα ησλ παξαξηεκάησλ, ζηελ νπνία πεξηιακβάλνληαη ηα εξεπλεηηθά εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ, θαζψο θαη κηα ελδεηθηηθή ζπλέληεπμε.

.

Τν πώο ζε βιέπνπλ νη άιινη δε ζεκαίλεη ηίπνηα.

Τν πώο εζύ βιέπεηο ηνλ εαπηό ζνπ ζεκαίλεη ηα πάληα.

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1ν

Δ Ν Ν Ο Η Ο Λ Ο Γ Η Κ Ζ Π Ρ Ο ΢ Δ Γ Γ Η ΢ Ζ Σ Ζ ΢ Α Ν Α Π Ζ Ρ Η Α ΢

Δηπκνινγηθά ε ιέμε αλαπεξία, πξνέξρεηαη απφ ην ξήκα «πεξψ» πνπ ζεκαίλεη θαζηζηψ θάπνηνλ αλίθαλν, αηειή. ΢εκαηνδνηεί, δειαδή, ηελ έιιεηςε αξηηφηεηαο, ηε κεξηθή ή νιηθή έιιεηςε κέινπο, νξγάλνπ ή ιεηηνπξγίαο. ΢χκθσλα κε ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Τγείαο (2002) «α λ α π ε ξ ί α είλαη ην απνηέιεζκα νξγαληθψλ ή πεξηβαιινληηθψλ αηηίσλ πνπ δεκηνπξγνχλ έλα ζχλνιν εκπνδίσλ ζε ζεκαληηθέο πεξηνρέο ηεο δσήο, φπσο ε απηνεμππεξέηεζε, ε απαζρφιεζε, ε εθπαίδεπζε, ε ςπραγσγία θαη ε γεληθφηεξε θνηλσληθή ζπκκεηνρή». Ζ ζ ν β α ξ ή α λ α π ε ξ ί α ζπλίζηαηαη ζην ζεκαληηθφ πεξηνξηζκφ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ αηφκνπ θαη ηελ εμάξηεζή ηνπ απφ άιια πξφζσπα.

1.1. Μνληέια αλαπεξίαο

Οη αληηιήςεηο γηα ηελ αλαπεξία έρνπλ εθθξαζηεί κε πνηθίινπο ηξφπνπο ζε ζπλάξηεζε κε ην θνηλσληθφ θαη ηζηνξηθφ πιαίζην θάζε επνρήο θαη ζχκθσλα κε ηελ ηδενινγηθή αθεηεξία φζσλ έρνπλ αζρνιεζεί κε ην δήηεκα. Οη θχξηεο πξνζεγγίζεηο θαηαλφεζεο ηεο αλαπεξίαο είλαη δχν, ην ηαηξηθφ θαη ην θνηλσληθφ κνληέιν.

1.1.1. Σν ηαηξηθό κνληέιν

Μέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 1980 θπξίαξρν κνληέιν γηα ηνλ νξηζκφ ηεο αλαπεξίαο ήηαλ ην ηαηξηθφ (Thomas  Woods, 2008). ΢χκθσλα κε απηφ, ε αλαπεξία ζρεηίδεηαη κε ηελ απφθιηζε απφ ηηο «θπζηνινγηθέο» ςπρηθέο ή βηνινγηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ αλζξψπνπ θαη ζπληζηά ηαηξηθφ πεξηζηαηηθφ. Σα αίηηά ηεο είλαη νξγαληθά θαη θάζε ηχπνο αλαπεξίαο εκθαλίδεη ζπγθεθξηκέλα ζπκπηψκαηα πνπ αλαδεηνχληαη κέζσ δηαγλσζηηθψλ δηαδηθαζηψλ. Ζ ηαηξηθή παξνπζηάδεηαη σο ν κνλαδηθφο επηζηεκνληθφο θιάδνο πνπ κπνξεί λα δηαρεηξηζηεί ηελ αλαπεξία. Οη θνηλσληθνί πεξηνξηζκνί ησλ αλαπήξσλ νθείινληαη ζηηο θπζηθέο δπζιεηηνπξγίεο ηνπο, δειαδή ζηελ ίδηα ηελ αλαπεξία ηνπο. Γηα ην άηνκν ε αλαπεξία είλαη έλα πξνζσπηθφ πξφβιεκα, ζην νπνίν θαιείηαη λα πξνζαξκφζεη ηνλ ηξφπν δσήο ηνπ (Καξαγηάλλε  Εψληνπ-΢ηδέξε, 2006).

Οη αληηιήςεηο απηέο αληαλαθιψληαη ζηνλ νξηζκφ πνπ έδσζε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο (Π.Ο.Τ.) ρξεζηκνπνηψληαο πξννδεπηηθά ηνπο

φξνπο βιάβε (impairment) γηα ηελ απψιεηα «θπζηνινγηθήο» δνκήο ή ιεηηνπξγίαο, αλαπεξία (disability) γηα ηνλ αληίθηππν ηεο βιάβεο ζηελ θαζεκεξηλή δσή θαη πεξηνξηζκόο (handicap) γηα ηελ απψιεηα ηεο ηθαλφηεηαο ζπκκεηνρήο ζηηο δξαζηεξηφηεηεο. ΢χκθσλα κε ηνπο Thomas  Woods (2008) γίλεηαη θαλεξφ φηη νη νξηζκνί απηνί εζηηάδνπλ θπξίσο ζην πψο ιεηηνπξγεί ην ζψκα θαη δε ιακβάλνπλ ππφςε ηηο κε ηαηξηθέο δηαζηάζεηο ηεο αλαπεξίαο.

Με βάζε ινηπφλ ην ηαηξηθφ κνληέιν, ην άηνκν κε αλαπεξία έρεη αλάγθε απφ ηαηξηθή αληηκεηψπηζε πνπ παξέρεηαη κφλνλ απφ ηνπο εηδηθνχο θαη ε νπνία απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηεο έρεη λα επαλαθέξεη ηνπο αλαπήξνπο φζν ην δπλαηφλ πιεζηέζηεξα ζηελ θαλνληθφηεηα κε νπνηνδήπνηε θφζηνο.

1.1.2. Σν θνηλσληθό κνληέιν

Ζ θξηηηθή πνπ δέρηεθε ην ηαηξηθφ κνληέιν θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1970 απφ ην αλαπεξηθφ θίλεκα, θαηέζηεζε αλαγθαία κηα επξχηεξε θνηλσληθή πξνζέγγηζε ηεο αλαπεξίαο. Σν 1981 γηνξηάζηεθε ην Γηεζλέο Έηνο Αλαπήξσλ, απνηέιεζκα ηνπ νπνίνπ ππήξμε ην Παγθφζκην Πξφγξακκα Γξάζεο. Σν πξφγξακκα απηφ εγθξίζεθε απφ ηε Γεληθή ΢πλέιεπζε ηνπ Ο.Ζ.Δ ηνλ επφκελν ρξφλν. Σα θξάηε-κέιε αξρίδνπλ λα πηνζεηνχλ κέηξα ππέξ ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, ηα νπνία ππαγνξεχνληαη απφ ηελ θνηλσληθή πξνζέγγηζε ηεο αλαπεξίαο (Κνθθηλάθεο, 2000).

΢χκθσλα κε ην θνηλσληθφ κνληέιν, ε αλαπεξία εμεηάδεηαη κέζα ζην γεληθφηεξν πεξηβαιινληηθφ ηεο πιαίζην θαη ζεσξείηαη πξντφλ θνηλσληθήο δξαζηεξηφηεηαο. Θεσξείηαη σο κηα πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ θαηά θαλφλα δεκηνπξγεί ε θνηλσλία. Δπνκέλσο ε αλαπεξία είλαη ζέκα θνηλσληθψλ, ηδενινγηθψλ θαη πνιηηηθψλ πξαθηηθψλ (Εψληνπ-΢ηδέξε, 2004).

Τπφ ηηο λέεο ζπλζήθεο, ην 2001 ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο ζπκπεξηέιαβε ζηνλ νξηζκφ ηεο αλαπεξίαο θαη ηηο παξακέηξνπο ηεο ιεηηνπξγηθόηεηαο (functioning), ηεο δπλαηφηεηαο, δειαδή, ηνπ αηφκνπ λα εθηειεί ηηο θαζεκεξηλέο αλζξψπηλεο ιεηηνπξγίεο, ηεο ζπκκεηνρήο (participation) γηα ηελ εκπινθή ηνπ αηφκνπ ζε θαηαζηάζεηο ηεο δσήο θαη ηεο δξαζηεξηόηεηαο (activity).

΋πσο αλαθέξνπλ νη Thomas  Woods (2008), ην ελδηαθέξνλ ζρεηηθά κε ηελ αλαπεξία επηθεληξψλεη πιένλ ζηνλ αληίθηππν ηνπ πεξηνξηζκνχ πνπ έζεηε ε θνηλσλία ζηα απνθιίλνληα άηνκα. Ζ θνηλσλία πνπ δελ ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο φισλ, αλεμάξηεηα απφ ην λνεηηθφ θαη ην θηλεηηθφ ηνπο επίπεδν, είλαη απηή πνπ πξνθαιεί ηελ αλαπεξία θαη φρη ε ηαηξηθή θαηάζηαζε πνπ εξκελεχεη ηηο ζσκαηηθέο ή λνεηηθέο

ιεηηνπξγίεο ηνπ αηφκνπ. Έηζη ε επζχλε ηεο αιιαγήο βαξχλεη ηελ θνηλσλία θαη φρη ηα αλάπεξα άηνκα.

Απηφ γίλεηαη θαηαλνεηφ, αλ αλαθέξνπκε παξαδεηγκαηηθά ηε ζρνιηθή ηνπνζέηεζε ελφο παηδηνχ κε αλαπεξία. Αλ απηφ θνηηά ζε έλα εηδηθφ ζρνιείν, δελ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ζπλαλαζηξέθεηαη ζπλνκειίθνπο ρσξίο αλαπεξία, νπφηε βηψλεη ηελ απφξξηςε. Αληίζεηα, αλ θνηηά ζε έλα ζρνιείν ζην νπνίν εθαξκφδεηαη πξφγξακκα ζπλεθπαίδεπζεο, ζπλεξγάδεηαη κε ηνπο δίρσο αλαπεξία ζπκκαζεηέο ηνπ, κε απνηέιεζκα λα βηψλεη ηελ αλαγλψξηζε. Ζ αλαπεξία είλαη θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο ε ίδηα. Σν παηδί φκσο, ιφγσ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπλζεθψλ, ηε βηψλεη δηαθνξεηηθά.

Σν θνηλσληθφ κνληέιν επεξέαζε ζαθψο ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ηεο ρψξαο καο απέλαληη ζηα άηνκα κε αλαπεξία. Ο φξνο «απνθιίλνληα ηνπ θπζηνινγηθνχ», κε θαηαβνιέο ζην ηαηξηθφ κνληέιν αληίιεςεο ηεο αλαπεξίαο, πνπ ζπλαληάηαη ζην παξειζφλ ζε λνκνζεηηθά θείκελα γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία (Ν.

1143/1981), αληηθαηαζηάζεθε βάζεη ηνπ θνηλσληθνχ κνληέινπ απφ ηνλ φξν «άηνκα κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο». ΢ήκεξα, ε επηθξάηεζε λέσλ αληηιήςεσλ θαη πξαθηηθψλ θαη ε ρξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ νδεγνχλ ζηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο έλλνηαο ηεο αλαπεξίαο θαη ζηελ εμάιεηςε ησλ πξνθαηαιήςεσλ, έηζη ψζηε ηα άηνκα κε αλαπεξία λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ εθπαίδεπζε, ζηελ πιεξνθφξεζε θαη λα ελζσκαηψλνληαη θαηά ην δπλαηφλ ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο θνηλσληθήο δσήο (Εψληνπ-΢ηδέξε, 1998). Ζ πξψηκε παξέκβαζε εθκεδελίδεη ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ ζέηεη ε αλαπεξία. Ζ έθζεζε ηνπ παηδηνχ απφ λσξίο ζε θνηλσληθέο θαη κνξθσηηθέο εκπεηξίεο επεθηείλεη ηε κάζεζε ζε φιεο ηηο πηπρέο ηεο δσήο ηνπ (Κνληνπνχινπ, 1998).

Ζ πξαθηηθή αμηνπνίεζε ησλ αξρψλ ηνπ θνηλσληθνχ κνληέινπ γηα ηελ αλαπεξία, πινπνηείηαη ζηελ εθπαίδεπζε κέζα απφ ηνπο ζεζκνχο ηεο έληαμεο θαη ηεο ζπλεθπαίδεπζεο. Οη ζεζκνί απηνί απνηεινχλ ηε βάζε ηεο ιεηηνπξγίαο ελφο Σρνιείνπ γηα ΋ινπο, ζην νπνίν – ζε αληίζεζε κε ην παξαδνζηαθφ ζρνιείν – θαηαξγείηαη θάζε απφπεηξα θαηεγνξηνπνίεζεο. ΋πσο επηζεκαίλεη ν ΢νχιεο (2008), ε δηαθνξεηηθφηεηα δελ απνηειεί εκπφδην αιιά αθνξκή γηα ςπρνπλεπκαηηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε φισλ ησλ καζεηψλ, εθφζνλ ζπκβάιιεη ζηελ φμπλζε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο ηνπο, ζηελ αλαηξνπή ησλ ζηεξεφηππσλ θαη ζηελ ελδπλάκσζε ησλ θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ηνπο.

1.2. Καηεγνξηνπνίεζε ησλ εηδηθώλ αλαγθώλ

Σα ζπζηήκαηα ηαμηλφκεζεο ησλ εηδηθψλ αλαγθψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαηά πεξίπησζε βαζίδνληαη είηε ζηελ αηηηνινγία ηνπ πξνβιήκαηνο είηε ζηε ζπκπησκαηνινγία ή ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ. ΢χκθσλα κε ηνλ Samuel Kirk (1972, ζην Πνιπρξνλνπνχινπ-Εαραξφγεσξγα, 1998), παηέξα ηεο εηδηθήο αγσγήο ζηηο Ζ.Π.Α., ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηαμηλφκεζεο πεξηιακβάλεη ηηο δπζθνιίεο εθείλεο πνπ αλαθέξνληαη:

ζηηο λνεηηθέο ηθαλφηεηεο

ζηελ αηζζεηεξηαθή θαηάζηαζε (ζνβαξά πξνβιήκαηα φξαζεο ή αθνήο) ζηε ζσκαηηθή θαηάζηαζε (ζνβαξά θηλεηηθά πξνβιήκαηα)

ζηελ επηθνηλσλία (πξνβιήκαηα γιψζζαο θαη νκηιίαο)

ζηε κάζεζε ζε εμεηδηθεπκέλνπο ηνκείο (εηδηθέο καζεζηαθέο δπζθνιίεο)

ζηε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε θαη ζπκπεξηθνξά (δπζθνιίεο ζηελ θνηλσληθή πξνζαξκνγή ή δηαηαξαρέο αλαπηπμηαθνχ ηχπνπ)

ζηα άηνκα κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, φπνπ ππάξρεη ζπλδπαζκφο δπν ηνπιάρηζηνλ πξνβιεκάησλ απ’ φζα αλαθέξνληαη ζηηο παξαπάλσ πεξηπηψζεηο

Χζηφζν, ε ρξήζε ησλ ζπζηεκάησλ ηαμηλφκεζεο ησλ εηδηθψλ αλαγθψλ εμππεξεηεί πξαθηηθνχο ζηφρνπο (νξγάλσζε ηεο εηδηθήο αγσγήο, εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ) θαη πξνζδηνξίδεη ζε γεληθέο κφλν γξακκέο ηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο εθπαηδεπηηθέο θαη θνηλσληθέο αλάγθεο ησλ παηδηψλ.

1.3. Ζ δηαγλσζηηθή εθηίκεζε

Ζ δηαγλσζηηθή έξεπλα ζην ρψξν ηεο εηδηθήο εθπαίδεπζεο πξέπεη λα πεξηιακβάλεη κηα πιήξε δηαδηθαζία αμηνιφγεζεο πνπ μεθηλάεη κε ηνλ εληνπηζκφ θαη ηελ αξρηθή αλαγλψξηζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη θαηαιήγεη ζηελ νινθιεξσκέλε εθηίκεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ κε ζηφρν ηελ θαηάξηηζε θαηάιιεινπ εθπαηδεπηηθνχ θαη εηδηθνχ ππνζηεξηθηηθνχ πξνγξάκκαηνο (Πνιπρξνλνπνχινπ, 2001).

Ζ δηαγλσζηηθή εθηίκεζε είλαη κηα δηεπηζηεκνληθή δηαδηθαζία ζηελ νπνία ιακβάλνπλ κέξνο ςπρίαηξνο, ςπρνιφγνο, ινγνπεδηθφο, θνηλσληθφο ιεηηνπξγφο, εηδηθφο παηδαγσγφο θαη πεξηιακβάλεη ζπλέληεπμε/ζπδήηεζε, παξαηήξεζε θαη ςπρνκεηξηθέο δνθηκαζίεο (Ν. 3699/2008, άξζξν 12, Φ.Δ.Κ. 119, ηεχρνο 1^ν).

Ζ ζπλέληεπμε κε ηνπο γνλείο ή ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ρξεζηκνπνηείηαη ζαλ κέζν ζπιινγήο πιεξνθνξηψλ γηα ην ηζηνξηθφ θαη γηα ηα δηάθνξα επίπεδα ιεηηνπξγίαο ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία. Ζ παξαηήξεζε δίλεη πιεξνθνξίεο γηα ηε ιεθηηθή θαη κε ιεθηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ – ην αλ αθνχεη θαη βιέπεη θαιά, ηε δηάξθεηα πξνζνρήο ηνπ, ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζή ηνπ, ηηο εθθξάζεηο ηνπ πξνζψπνπ, ηηο θηλήζεηο ηνπ. Οη ςπρνκεηξηθέο δνθηκαζίεο απνηεινχλ ην πιένλ αληηθεηκεληθφ εξγαιείν αμηνιφγεζεο ηεο λνεκνζχλεο, εθφζνλ βαζίδνληαη ζε πξνζεθηηθά επηιεγκέλα θαη ηππνπνηεκέλα πξνβιήκαηα. Διέγρνπλ νξηζκέλεο απφ ηηο ηθαλφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε λνεκνζχλε, φπσο ε αληίιεςε, ε κλήκε (αθνπζηηθή, νπηηθή, ιεηηνπξγηθή), ε ζπγθέληξσζε ηεο πξνζνρήο, ε ζθέςε, ε θαηαλφεζε, ε αληίιεςε ηνπ ρψξνπ θαη κεηξνχλ ηελ απφδνζε ζηηο επηκέξνπο δνθηκαζίεο. Απφ ηηο κεηξήζεηο απηέο πξνθχπηεη ν δείθηεο γεληθήο λνεκνζχλεο (Γ.Ν.) ηνπ αηφκνπ θαη ε θαηεγνξία ζηελ νπνία αλήθεη (Σδνπξηάδνπ, 2008).

Ζ αμηνιφγεζε κπνξεί λα γίλεη ζηα Ηαηξνπαηδαγσγηθά Κέληξα ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο ή ζηα ΚΔ.Γ.Γ.Τ. (Κέληξα Γηαθνξνδηάγλσζεο, Γηάγλσζεο θαη Τπνζηήξημεο) ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ.Σν ΚΔ.Γ.Γ.Τ. πξνηείλεη ζηνπο γνλείο ην ζρνιηθφ πιαίζην πνπ κπνξεί λα εληαρζεί ν καζεηήο, ζχκθσλα πάληα κε ηηο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ηνπ. ΋κσο ε ηειηθή απφθαζε γηα ηε θνίηεζε ηνπ παηδηνχ ιακβάλεηαη απφ ηνπο γνλείο, εθφζνλ δελ είλαη λνκηθά ππνρξεσκέλνη λα εθαξκφζνπλ ηελ πξφηαζε απηή (Ν. 2817/2000 θαη Τ.Α. Γ6/10235/2002).

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2ν

Ζ Δ Κ Π Α Η Γ Δ Τ Σ Η Κ Ζ Α Ν Σ Η Μ Δ Σ Χ Π Η ΢ Ζ Σ Ζ ΢ Α Ν Α Π Ζ Ρ Η Α ΢ Οη ζεσξίεο πνπ θαηά θαηξνχο έρνπλ δηαηππσζεί ζρεηηθά κε ηελ αλαπεξία απνζθνπνχλ ζηε ιήςε θαηάιιεισλ κέηξσλ, ψζηε ηα άηνκα κε αλαπεξία λα δνπλ κε πνηφηεηα θαη αμηνπξέπεηα. Ο ζηφρνο απηφο, κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο, ε νπνία κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ αλαηξνπή ησλ θνηλσληθψλ δεδνκέλσλ, θαζψο θαη ηε δεκηνπξγία κηαο λέαο θνπιηνχξαο γηα ηελ αλαπεξία. Ζ πνιηηεία νθείιεη λα νξγαλψζεη κε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν ηηο εθπαηδεπηηθέο δνκέο ηεο, ψζηε λα παξέρνπλ ζε φινπο αλεμαηξέησο ηνπο καζεηέο ηελ επθαηξία λα αλαδείμνπλ θαη λα αμηνπνηήζνπλ ηελ θνπιηνχξα απηή, κε φξνπο απφιπηεο ηζνηηκίαο θαη ζεβαζκνχ ζηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπο, ε νπνία δελ ζα απαμηψλεηαη απφ ηελ ππεξνρή ηεο πιεηνλφηεηα ησλ «θπζηνινγηθψλ θαη λνεκφλσλ» (΢νχιεο, 2008).

2.1. Ηζηνξηθή αλαζθόπεζε

Ζ αληηκεηψπηζε ηεο αλαπεξίαο έρεη πεξάζεη ζε παγθφζκην επίπεδν απφ πνιπεηδή ζηάδηα. Ζ βξεθνθηνλία (ζηνλ αξραίν θφζκν, κε κνλαδηθέο ίζσο εμαηξέζεηο ηελ Αζήλα θαη ηελ Αίγππην²), νη βαζαληζκνί, νη εγθιεηζκνί (απφ ηε βπδαληηλή επνρή), ε εγθαηάιεηςε θαη ν εκπαηγκφο (ζηα ρξφληα ηνπ κεζαίσλα), ε εθκεηάιιεπζε, ε απνκφλσζε, ε ειεεκνζχλε νδήγεζαλ ζηαδηαθά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζηελ πξνζηαζία, ηελ απνδνρή θαη ην ζεβαζκφ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα (Williams, 2000).

Ο πξψηνο πνπ αληηκεηψπηζε επηζηεκνληθά ην ζέκα ήηαλ ν Ηππνθξάηεο (4νο αη.

π.Υ.), ν νπνίνο αζρνινχκελνο κε ςπρηθά αζζελείο θαη λνεηηθά θαζπζηεξεκέλα άηνκα απέδσζε ηελ αλαπεξία φρη ζε «δαίκνλεο θαη ζενχο» αιιά ζε θάπνηα αζζέλεηα.

Οπζηαζηηθά φκσο, ε αξρή ηεο Δηδηθήο Αγσγήο θαη ε ζεψξεζή ηεο σο θξαηηθή επζχλε ηνπνζεηείηαη ην 19ν αηψλα, νπφηε κεγάινη παηδαγσγνί, φπσο ε Montessori, ν Itard θαη ν Braille ζηξέθνπλ ην ελδηαθέξνλ ηφζν ζηελ εθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία φζν θαη ζηελ απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθφηεηάο ηνπο. Ο 20νο αηψλαο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ επηζηεκνληθή αληηκεηψπηζε ηεο αλαπεξίαο, κε πνιχ ζεκαληηθά επξήκαηα

2 Αλαθέξεηαη ελδεηθηηθά φηη ζηελ αξραία Αζήλα ηα άηνκα κε αλαπεξία, φρη κφλν είραλ ηδηαίηεξε αληηκεηψπηζε, αιιά ιάκβαλαλ θαη ην επίδνκα «Πεξί αδπλάησλ» ελψ ζηελ Αίγππην πξνζέθεξαλ δηαθφξσλ εηδψλ ππεξεζίεο είηε ζηελ πνιηηεία είηε ζε ηδηψηεο.

πνπ απνηέιεζαλ ζηαζκφ γηα ηελ Δηδηθή Αγσγή, αλ θαη νη δχν Παγθφζκηνη Πφιεκνη απνηέιεζαλ ηξνρνπέδε ζηελ εμέιημή ηεο, πνπ, νχησο ή άιισο, βξηζθφηαλ ζε αξρηθφ ζηάδην (Εψληνπ-΢ηδέξε, 1998).

Ζ ΢χκβαζε ηνπ Οξγαληζκνχ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ηα Γηθαηψκαηα ησλ Αηφκσλ κε Αλαπεξίεο (United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities) ζεσξείηαη ζηαζκφο ζηελ παγθφζκηα ηζηνξία ηεο αλαπεξίαο, θαζψο πεξηγξάθεη κε πιήξε ζαθήλεηα θαη δηεμνδηθφηεηα ηα δηθαηψκαηα ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, θαζνξίδεη ηηο ππνρξεψζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ ΟΖΔ απέλαληη ζε απηά θαη πξνηείλεη κέηξα γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ηνπο σο ηζφηηκσλ πνιηηψλ ηεο επξσπατθήο θνηλφηεηαο³.

΢ήκεξα, είλαη πιένλ παξαδεθηφ φηη θάζε νξγαλσκέλε θαη πνιηηηζκέλε θνηλσλία έρεη ππνρξέσζε λα πξνζηαηεχεη θαη λα παξέρεη εθπαίδεπζε ζηα άηνκα κε αλαπεξίεο.

Ζ θηινζνθία ηεο εθπαίδεπζεο γηα φινπο ηνπο καζεηέο, αλεμάξηεηα απφ ην λνεηηθφ ηνπο επίπεδν, βαζίδεηαη ζηε δεκνθξαηηθή αληίιεςε πσο θάζε άηνκν έρεη ηα ίδηα δηθαηψκαηα γηα κάζεζε θαη θνηλσληθή κεηαρείξηζε (Πνιπρξνλνπνχινπ, 1998).

2.2. Ζ εμέιημε ηεο εηδηθήο αγσγήο ζηελ Διιάδα

΢ηελ Διιάδα, κε δξάζεηο ηδησηηθήο πξσηνβνπιίαο, ηδξχζεθαλ ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νπ αηψλα ν «Οίθνο Σπθιψλ» ζηελ Καιιηζέα, ην «΢ρνιείν Κσθαιάισλ Ακπεινθήπσλ» θαη ην «Πξφηππν Δηδηθφ ΢ρνιείν Αζελψλ» ζηελ πεξηνρή ηεο Καηζαξηαλήο κε επηθεθαιήο ηε Ρφδα Ηκβξηψηε, κηα απφ ηηο κεγαιχηεξεο παηδαγσγνχο θαη αγσλίζηξηεο. Ζ απνπζία ηνπ θξαηηθνχ ηνκέα, ην θνηλσληθφ θιίκα, ην επίπεδν ησλ επηζηεκψλ, ε έιιεηςε έξεπλαο, ε πνιηηηθή αζηάζεηα, ε αιιαγή θπβεξλήζεσλ πνπ ζήκαηλε πάληα θαη αιιαγή πξνγξακκάησλ, είραλ ζαλ απνηέιεζκα ηε ζηαζηκφηεηα (Κξνπζηαιάθεο, 1994).

Σα Ηαηξνπαηδαγσγηθά Κέληξα μεθηλνχλ ηε δεθαεηία ηνπ 1950 ελψ ηα πξψηα εηδηθά ζρνιεία (ηδησηηθά) ηδξχνληαη ηε δεθαεηία ηνπ 1960, νπφηε θαη αξρίδεη ε νξγάλσζε ησλ Α.κ.Δ.Α. ζε ζπιιφγνπο, ζσκαηεία θαη άιιεο νξγαλψζεηο. Μέρξη ην 1970 ζπλερίδεη λα δξαζηεξηνπνηείηαη πεξηζζφηεξν ε ηδησηηθή πξσηνβνπιία ελψ ε πνιηηεία νπζηαζηηθά απέρεη απφ ηε ζπζηεκαηηθή εθπαίδεπζε αηφκσλ κε αλαπεξίεο.

3 Πεγή: http://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dsid/dsid.nsf/0/F14A7FAE2647D8D3C2257800003F364C?OpenDocument

Σν Τπνπξγείν Πξφλνηαο αξθείηαη ζηελ ίδξπζε θνηλσθειψλ ηδξπκάησλ γηα ηελ πεξίζαιςε θαη ηελ πξνζηαζία ησλ παηδηψλ απηψλ.

Απφ ην 1969 μεθηλά ε κεηεθπαίδεπζε ησλ δαζθάισλ ζηελ Δηδηθή Αγσγή ζην Μαξάζιεην Γηδαζθαιείν Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο. Σα πξψηα δεκφζηα εηδηθά ζρνιεία ηδξχνληαη ην 1972 θαη 1973 (πεξίπνπ 40), ελψ ε ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία ζεκεηψλεηαη ην 1975 κε ην άξζξν 21 ηνπ

΢πληάγκαηνο⁴.

Σν 1975 θαηνρπξψλεηαη ην δηθαίσκα εθπαίδεπζεο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξίεο θαη επεθηείλεηαη ε εθπαίδεπζε ησλ δαζθάισλ ζηελ εηδηθή αγσγή απφ έλα ζε δχν έηε.

Σν 1981 ςεθίδεηαη ζηε Βνπιή ν Ν. 1143 γηα ηελ Δηδηθή Δθπαίδεπζε θαη ηέζζεξα ρξφληα αξγφηεξα (1985) ν Ν. 1566 γηα ηελ ελζσκάησζε ηεο εηδηθήο αγσγήο ζην γεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Σν 2000 – ζηα πιαίζηα ησλ απνθάζεσλ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ζρεηηθά κε ηε ζρνιηθή θαη θνηλσληθή έληαμε ηνπ αηφκνπ κε αλαπεξία – ςεθίδεηαη ν Ν. 2817, ν νπνίνο αλαθέξεηαη ζηελ εθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Βαζηθά ζεκεία ηνπ λφκνπ απηνχ είλαη ε ελίζρπζε ηεο αξρήο ηεο ζρνιηθήο έληαμεο ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία, θαζψο ζεζκνζεηνχληαη ηα Σκήκαηα Έληαμεο, ε ίδξπζε ηνπ Σκήκαηνο Δηδηθήο Αγσγήο ζην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, ε ιεηηνπξγία ηνπ Κέληξνπ Γηάγλσζεο Αμηνιφγεζεο θαη Τπνζηήξημεο (ΚΓΑΤ - ηα ζεκεξηλά Κ.Δ.Γ.Γ.Τ.), κε ζθνπφ ηε δηάγλσζε θαη ππνζηήξημε ησλ αηφκσλ απηψλ (Φ.Δ.Κ 78, ηεχρνο Α΄). Σέινο, κε ηνπο λφκνπο 3194/2003 θαη 3699/2008 (Νφκνο γηα ηελ Δηδηθή Αγσγή θαη Δθπαίδεπζε Αηφκσλ κε Αλαπεξία ή κε Δηδηθέο Δθπαηδεπηηθέο Αλάγθεο) ξπζκίδνληαη εθπαηδεπηηθά ζέκαηα θαη θαηνρπξψλνληαη εθπαηδεπηηθά θαη επαγγεικαηηθά δηθαηψκαηα.

Σα ηειεπηαία ρξφληα ε εηδηθή αγσγή θαίλεηαη λα ζέηεη κε ζνβαξφηεηα θαη επζχλε ηνπο ζηφρνπο ηεο, νη νπνίνη εθθξάδνληαη κέζα απφ ην ΢χληαγκα, ηηο λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο αιιά θαη απφ ηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα πνπ αζρνιείηαη κε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηελ αλάδεημε ηνπ δεηήκαηνο ηεο εηδηθήο αγσγήο σο θπξίαξρν ζέκα φρη κφλν ηεο εθπαίδεπζεο αιιά θαη ηεο θνηλσλίαο (Βνδίθε, ρ.ρ.).

4 ΢χκθσλα κε ην άξζξν 21 παξ. 3, ην θξάηνο ππνρξενχηαη λα θξνληίδεη γηα ηελ πγεία ησλ πνιηηψλ θαη παίξλεη εηδηθά κέηξα γηα ηελ πξνζηαζία ηεο λεφηεηαο, ηνπ γήξαηνο, ηεο αλαπεξίαο θαη γηα ηελ πεξίζαιςε ησλ απφξσλ. Μέζσ ησλ δηαηάμεσλ απηψλ, ζεζκνζεηείηαη ην θνηλσληθφ θξάηνο δηθαίνπ, θαζψο θαη ε θξαηηθή θνηλσληθή πνιηηηθή.

2.3. Ζ εθπαίδεπζε καζεηώλ κε ζνβαξέο αλαπεξίεο

΋ηαλ ε θνίηεζε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία θαζίζηαηαη ηδηαίηεξα δχζθνιε ζηα ζρνιεία ηνπ θνηλνχ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ή ζηα Σκήκαηα Έληαμεο, ιφγσ ηεο ζνβαξφηεηαο ηεο θαηάζηαζήο ηνπο θαη ηεο ζπλεπαγφκελεο αδπλακίαο απηνεμππεξέηεζεο, ε εθπαίδεπζε ηνπο παξέρεηαη ζε απηνηειείο ΢.Μ.Δ.Α.Δ (΢ρνιηθέο Μνλάδεο Δηδηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο).

2.3.1. Ννκνζεηηθέο ξπζκίζεηο

΢χκθσλα κε ην Ν. 3699/2008 (άξζξν 2, παξ. 4) «ζηνπο καζεηέο κε αλαπεξία θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο παξέρεηαη Δ.Α.Δ, ε νπνία – ζην πιαίζην ησλ ζθνπώλ ηεο πξνζρνιηθήο, πξσηνβάζκηαο, δεπηεξνβάζκηαο, ηξηηνβάζκηαο, κε ηππηθήο, άηππεο θαη δηα βίνπ εθπαίδεπζεο – επηδηώθεη λα αλαπηύμεη ηελ πξνζσπηθόηεηά ηνπο θαη λα ηνπο θαηαζηήζεη θαηά ην δπλαηόλ ηθαλνύο γηα απηόλνκε ζπκκεηνρή ζηελ νηθνγελεηαθή, επαγγεικαηηθή, θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή δσή».

Χο ΢.Μ.Δ.Α.Δ. πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο νξίδνληαη ηα λεπηαγσγεία θαη ηα δεκνηηθά ζρνιεία Δ.Α.Δ., πνπ απνηεινχλ εληαία κνλάδα γηα καζεηέο κέρξη ην έβδνκν θαη ην δέθαην ηέηαξην έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο αληίζηνηρα. Ζ δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε πεξηιακβάλεη ηα γπκλάζηα Δ.Α.Δ. ή ηα εηδηθά επαγγεικαηηθά γπκλάζηα γηα καζεηέο κέρξη ην δέθαην έλαην έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο, ηα ιχθεηα Δ.Α.Δ., ηα εηδηθά επαγγεικαηηθά ιχθεηα ή ηελ εηδηθή επαγγεικαηηθή ζρνιή, φπνπ ε θνίηεζε δηαξθεί ηέζζεξα έηε θαη ηα Δξγαζηήξηα Δηδηθήο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο. ΢ηα Δ.Δ.Δ.Δ.Κ εγγξάθνληαη απφθνηηνη δεκνηηθψλ ζρνιείσλ γεληθήο ή εηδηθήο εθπαίδεπζεο, χζηεξα απφ πξφηαζε ησλ δηαγλσζηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ε θνίηεζε δηαξθεί απφ πέληε κέρξη νρηψ ρξφληα θαιχπηνληαο ηελ ππνρξεσηηθφηεηα ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Ζ θνίηεζε ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία ζηηο απηνηειείο

΢.Μ.Δ.Α.Δ. κπνξεί λα παξαηαζεί θαη πέξαλ ηνπ εηθνζηνχ ηξίηνπ έηνπο ηεο ειηθίαο ηνπο, αλάινγα κε ηηο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ηνπο κε απφθαζε ηνπ αξκφδηνπ δηεπζπληή εθπαίδεπζεο, χζηεξα απφ εηζήγεζε ηνπ νηθείνπ ΚΔ.Γ.Γ.Τ.

Χο ΢.Μ.Δ.Α.Δ. ζεσξνχληαη θαη ηα ζρνιεία ή ηκήκαηα πνπ ιεηηνπξγνχλ ζε λνζνθνκεία, ηδξχκαηα αγσγήο αλειίθσλ, θέληξα απνθαηάζηαζεο, ηδξχκαηα ρξνλίσο παζρφλησλ ή Τπεξεζίεο εθπαίδεπζεο θαη απνθαηάζηαζεο ησλ Μνλάδσλ Φπρηθήο Τγείαο, εθφζνλ ζε απηά δηαβηνχλ άηνκα ζρνιηθήο ειηθίαο κε αλαπεξία θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη εθαξκφδνπλ εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ επνπηεχνληαη