ΤεχνολογίΜό Εκποαδευτίχό Ιδρυμα Καβάλας Εχολη Διοίκησης και Οικονομίας
Τμήμα Λογιστικής
1 Ι Ο Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Η Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η Κ Α Ι Ρ Υ Π Α Ν Ε Η Τ Ο Υ
Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Τ Ο Σ
Αδαμίδης Κ. Διονύσιος
θεοσαλονίκη 1990
σελ.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α. Ορυσμός και neptExousva ... 1
Β. Η επέμβαση του ανθρώπου ... 3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Βιομηχανική Επανάσταση ... 4
Α. Η Επιρροή της Γεωργίας από τη Βιομηχανική Επανάσταση ... 4
Β. Η Βιομηχανική Ανάπτυξη ... 5
Γ. Μεταφορές Σιδηρόδρομος - Ναυτιλία ... 8
Δ. Κοινωνικές και Δημοσιονομικές Μεταβολές ... 11
Ε. Η Σύγχρονη Βιομηχανία ... 12
ΣΤ. Η Επιρροή της Βιομηχανίας στο Περιβάλλον ... 15
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ρύπανση του Περιβάλλοντος από Βιομηχανική Δραστηριότητα ... 17
Α. Ρύπανση της Ατμόσφαιρας από τη Β ι ο μ η χ α ν ί α ... 17
Β. Ρύπανση των υδάτων από τη Βιομηχανία Ρύπανση των Υδάτων της Ευρώπης - Μεσόγειος θάλασσα - Οι Ελληνικές θάλασσες Σαρωνικός Κόλπος - Οι διαπιστώσεις ... 20
Γ. Ρύπανση του Εδάφους από τη Βιομηχανία ... 26
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ρύπανση από Μεταφορικά Μέσα: αυτοκίνητα-πλοία μεταφοράς πετρελαίου-αεροπλάνα ... 31
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ρύπανση από Γεωργική Ανάπτυξη ... 37
Α. Λιπάσματα-Ρύπανση του Περιβάλλοντος από Βιομηχανίες Λιπασμάτων ... 38
Β. Παρασιτοκτόνο: Ρύπανση της Ατμόσφαιρας- Ρύπανση των Υδάτων-Ρύπανση του Εδάφους ... 43
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
σ ελ.
Γ. Ρύπανση των Τροφίμων και. του Ανθρώπου από Παρασοτοκτόνα και Χημικά Λιπάσματα - Μέτρα για την Καταπολέμηση της Ρύπανσης -
Συμπεράσματα ... 47 Τα Δάση ... 51 Το Κλίμα ... 55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Οι χώρες Απέναντι στη Ρύπανση του Περιβάλλοντος Οι Ανεπτυγμένες Χώρες-Οι Αναπτυσσόμενες Χώρες-
Οι Υπανάπτυκτες Χώρες ... 57
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
Ο Σύγχρονος 'Ανθρωπος ... 62 ΕΠΙΛΟΓΟΣ ... 64
Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Ε A. ΟΡΙΣΜΟΕ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
Είναι, πλέον μι,α συνηθυσμένη είδηση, η είδηση γυα τη ρύ
πανση, τη μόλυνση nau την αλλοίωση του περεδάλλοντος από κά
ποιες δραστηριότητες του ανθρώπου.
Επίσης τις περισσότερες φορές γίνονται γνωστές ή αισθη
τές οι συνέπειες της ρύπανσης του περιβάλλοντος από την υπερ- δραστηριότητα του ανθρώπου, ή τη βιομηχανική ανάπτυξη που επι
φέρει αυτή.
Για να διασαφήσουμε όμως τις παραπάνω έννοιες, ας τις δώσουμε έναν ορισμό;
Αλλοίωση είναι η οποιαδήποτε μεταβολή της φυσικής κατά
στασης του περιβάλλοντος π.χ. η αλλοτροίωση των δασών.
Μόλυνση του περιβάλλοντος είναι οτιδήποτε μπορεί να προ- καλέσει βλάβη σε οργανισμό ή σε οργανισμούς ή στον άνθρωπο π.χ. ένα μολυσμένο ποτάμι.
Ρύπανση του περιβάλλοντος είναι το κάθε τι που μπορεί να είναι αντιαισθητικό στον άνθρωπο και μπορεί να φέρει τη μόλυνση.
Ο όρος Βιομηχανική Ανάπτυξη είναι ένας ευρύς όρος"
εδώ θα τον ορίσουμε σαν τις δραστηριότητες του ανθρώπου που έχουν σκοπό την εκμετάλλευση των πόρων του πλανήτη για εξεύ
ρεση και παραγωγή ενέργειας, παραγωγή και κατανάλωση βιο
μηχανικών και καταναλωτικών προ'ίόντων, καθώς και για την αύ
ξηση του βιοτικού επιπέδου του ανθρώπου.
Η χρήση του ατμού ως καύσιμου ύλης έδωσε το έναυσμα σε μία άνευ προηγουμένου υπέρμετρη δραστηριότητα του ανθρώ
που που είχε σαν αποτέλεσμα τη μεταβολή της ισορροπίας των
2 -
παραγόντων του περτ3άλλοντος.
'Ομως noLoC eCvat ol παράγοντες του περυβάλλοντος;
Το περί3άλλον δτακρίνετατ σε φυουκό (κλίμα, έδαφος), οε 3ΐ-ο- μηχανυκό (πανίδα, χλωρίδα), η οε κοι,νωνι,Ηό (άνθρωποτ). Αυτές OU διακρίοείς αποτελούν παράγοντες του περι3άλλοντος που πρέ
πει να 3ρίσκοντατ οε ορισμένες ποσότητες, έτσι, ώστε να υπάρ- χετ ισορροπία στο περι.3άλλον, δηλαδή έχουν ορισμένες ποσοτι
κές τιμές.
ΤΙΜΕΕ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΕ Ελάχιστες
Ό ρ ι α
Φυσιολογικές Ό ρ ι α
Αντοχής Αντοχής
θάνατος Ζωή
'Αριστες
Η φύση λειτουργεί έτσι ώστε οι τιμές αυτών των παραγό
ντων σπάνια ξεπερνούν τα όρια αντοχής τους" αντιθέτως υπάρ
χει μια αλληλεξάρτηση μεταξύ τους. Για παράδειγμα, μία περιο
χή με πλούσια 3λάστηση σημαίνει ότι υπάρχουν φυτοφάγα ζώα, αλλά και σαρκοφάγα ζώα, καθώς και έντομα, μικροοργανισμοί που τρέφονται με τα υπολείματα της 3οράς των σαρκοφάγων.
Επίσης, συνεπάγεται υδάτινο πλούτο που τροφοδοτεί την 3λά- στηση, το κλίμα είναι τέτοιο που προ3λέπει πολλές 3ροχοπτώ- σεις, πληθώρα πτηνών, τόσο αποδημητικών, όσο και ενδυμικών.
Η ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Μέσα στο περιβάλλον o l (p u o l k o l και β Lo λo γLH O L παράγοντες προϋπήρχαν του ανθρώπου. Στην αρχή ο άνθρωπος εντάχθηκε στο περυβάλλον ως βυολογικός παράγοντας uat αναγκάστηκε να προ
σαρμοστεί όπως κάθε οργανυσμός που ήθελε να επυβίώσεί.
Σταδυακά ο άνθρωπος συγκροτήθηκε κοινωνικά κατ προσπάθη
σε να προσαρμόσει το περιβάλλον σε αυτό. Με την πάροδο του χρόνου κατάφερε να αναπτυχθεί τεχνικά και να επεμβαίνει στη φύση. Με τη βιοτεχνική και τη βιομηχανική -μετέπειτα- ανάπτυξη ο άνθρωπος παραβίαξε άμεσα ή έμμεσα τους κανόνες της φύσης.
Η διαρκής αναζήτηση πρώτων υλών, πηγών ενέργειας, επεξεργα
σίας αυτών, καθώς και η διάθεση των αποβλήτων βιομηχανικών και καταναλωτικών προϊόντων, επέφεραν σημαντικές μεταβολές όχι μόνο στους φυσικούς και βιολογικούς παράγοντες, αλλά και στον ίδιο τον άνθρωπο (υγεία, υπερπληθυσμός, υποσιτισμός, κ.ά.).
Οι μεταβολές αυτές έχουν σαν αποτέλεσμα την αλλοίωση αρχικά και την εμφάνιση σταδιακά ενός επικαιρότατου προβλήμα
τος. Την ρύπανσης του περιβάλλοντος
ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Από τον 18° αLώvα εμφανίστηκε η τάση του ανθρώπου γτα θίομηχανικές δραστηρυότητες και, yua διεύρυνση του μεταποτηττ- κού κλάδου, με τη Οοήθευα του ατμού k o l του άνθρακα. Ol εκτε
νείς δραστηριότητες του ανθρώπου επέψεραν πλήθος μεταβολών στο περιβάλλον, στους τομείς παραγωγής -πρωτογενής καυ δευτε
ρογενής κυρίως- καθώς επίσης καυ σττς απαϋτήσετς καί στο βιο
τικό επίπεδο του ανθρώπου. Παρόλα αυτά, ο όρος Βιομηχανική Επανάσταση, ούτε παγκόσμιο φαινόμενο ήταν, ούτε παρουσιάστηκε ταυτόχρονα σε όλο τον κόσμο. Ou μεταβολές του περιβάλλοντος όμως, στις χώρες που η Βιομηχανική Επανάσταση είχε απήχηση ήταν από αισθητές, έως ολικές από την εποχή της Αγροτικής Επανάστασης των νεολιθικών πολιτισμών.
Α. Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Με την Βιομηχανική Επανάσταση δημιουργήθηκαν οι πρώτες πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές. Αυτό, είχε σαν αποτέλε
σμα, ένας μεγαλύτερος πληθυσμός να απαιτεί αποδοτικότερη γεωρ
γία για να τραφεί.
Οι πρώτες βιομηχανίες είδαν τον κλάδο της γεωργίας να απορροφά ένα σημαντικό μέρος των προϊόντων τους, όπως αλέτρια- από χάλυβα και θεριζοαλωνιστικές μηχανές που έπαιρναν ενέργεια από ατμομηχανές.
Η βελτίωση του γεωργικού εξοπλισμού επέφερε καλύτερες μεθόδους γεωργίας, εγγειοβελτιωτικά έργα και επέκταση των καλλιεργήσιμων εδαφών.
Ακόμη, τα τότε μητροπολιτικά κράτη (Βρεττανία, Γαλλία) εφάρμοζαν στις αποικίες τους όπου η μορφολογία του εδάφους
και OL κλιαατολογυκές συνθήκες το εηέτρετιαν περτσσότερες τεχ
νολογικές καινοτομίες (Καναδάς, Αυστραλία, Δ. Αφρική) έτσι ώστε οι αποικίες έγιναν πηγές εφοδιασμού δασικών αγαθών δια- ρίωσης στους ολοένα και περισσότερο εκβιομηχανιζόμενους πλη
θυσμούς των μητροπόλεων.
Κατά την περίοδο της Βιομηχανικής Επανάστασης, η γεωρ
γία πραγματοποίησε σημαντικές προόδους ιδιαιτέρως όσον αφορά την ποσοτική παραγωγή αφήνοντας πίσω δύο άλλους κλάδους της πρωτογενούς παραγωγής, την αλιεία και την υλοτομία (στα πρώτα χρόνια κυρίως).
Επίσης, κατά τη Βιομηχανική Επανάσταση, διαφαίνονται τα πρώτα ίχνη οργάνωσης της κτηνοτροφίας και σε αυτό, πρωτεύοντα ρόλο κατέχει η υφαντουργία που χρησιμοποιεί σαν πρώτη ύλη το μαλλί.
Σ'αυτό το στάδιο η ρύπανση του περίδάλλοντος είναι ελά
χιστη γιατί το μέγεθος των γεωργικών εργασιών με βιομηχανικά προϊόντα είναι ακόμα μικρό σε σχέση με τις καλλιεργούμενες εκτάσεις και οι μέθοδοι αντιμετώπισης βλαβερών οργανισμών στη γεωργία (έντομα, ζιζάνια) είναι ακόμα πρωτόγονοι ενώ η χημική βιομηχανία δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη. Παρόλα αυτά, η σχέση ανθρώπου-φύσης διαταράσεται.
Β. Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
'Εως τον 18 αιώνα, στις μεγάλες οικονομικά δυνάμεις δέσποζε η οικοτεχνία και η ελαφρά βιοτεχνία. Η εφαρμογή του ατμού σαν κινητήριος δύναμη, ήταν αυτή που θέρμανε τον πυρετό από τον οποίο ζεκινά η βιομηχανική Ιστορία του ανθρώπου.
Οι πρώτες μελέτες για τη βελτίωση των ατμομηχανών, προσέλκυσαν τους μηχανικούς και τους φυσικούς της εποχής
exoL ώστε ο ανταγωνι,σμός τους να τιροάγετ θεττκότατα τη δταθε- συνιότητα βελτιωμένων ατμομηχανών.
'Ομως η βίομηχανι,κή έξαρση επέβαλε την συνεχή ανεύρεση καυ εξόρυξη των πρώτων υλών που θα παρείχαν ενέργεια στις ατμο
μηχανές και στους κλιβάνους. Η συμβολή του ατμού στους τομείς της μεταφοράς και του αερισμού είχε σαν αποτέλεσμα τη βαθύτε
ρη εξόρυξη άνθρακα αλλά και τις πρώτες εστίες βιομηχανικής ρύπανσης, και αυτό γιατί αυξήθηκε η παραγωγή αχρήστων πετρωμά
των. Αυτά αποτέλεσαν ένα έντονο και στείρο χαρακτηριστικό γνώ
ρισμα των ανθρακοφόρων τοπίων.
Την ίδια περίοδο γινόταν εκτενής προσπάθεια για την ανά
πτυξη μιας νέας τεχνολογίας που σκόπευε στην τήξη και την κα
τεργασία του σιδήρου. Με τη χρήση του κάρβουνου ως καύσιμου ύλης, η χύτευση του σιδήρου επέψερε μια σημαντική περιβαλλο
ντική αλλαγή όμως τη μεγαλύτερη επίδραση στο περιβάλλον την έφερε η ανακάλυψη της μεθόδου μετατροπής χυτοσιδήρου σε σφυ
ρήλατο σίδηρο, η εφεύρεση του χυτοχάλυβα και η χρήση ζεστού αέρα υπό πίεση, για μεγαλύτερη αποδοτικότητα των καμίνων με τη χρήση κωκ και άλλων ανθρακούχων καυσίμων.
'Ετσι σε όλες τις ανθρακοφόρες περιοχές αναπτύχθηκαν οι πρώτες βιομηχανίες σιδήρου και χαλυβουργίες που είχαν σαν χαρακτηριστικά τις μεγάλες υψικάμινους, τα μηχανοστάσια και σωρούς τόννους άχρηστης σκουριάς υφικάμινου.
Με τις βιομηχανίες σιδήρου εμφανίζεται και η ρύπανση του περιβάλλοντος όχι ως " πρόβλημα” , αλλά σαν " φ α ι νόμενο” .
Αξιοσημείωτα είναι τα γραπτά του JOHN BRITTON -Εγγλέζου δημοσιογράφου- για ένα ταξίδι του στις κεντρικές κομητείες της Αγγλίας το 1850.
' ’ Από το BIEmNGTON στο WDLVERHAMPTON, uua απόσταοη 13 μΐ-λίων mol υπαtθpoς ήταν παράξενη καυ όχι πολύ ευχάριστη στα μάτια, τα αυτιά και τη γεύση γιατί ένα τμήμα της έμοιαζε με ένα είδος επίγειου πανδαιμόνιου -μια περιοχή με φλόγες και καπνούς που κάλυπτε όλο το χώρο μεταξύ γης και ουρανού. Το μάτι δεν μπορούσε να διακρίνει κανένα σχήμα ή χρώμα ενδεικτικό της υπαίθρου και τοπ; αποχρώσεων και της όφης της φύσης ούτε τίποτα το ανθρώπινο ή θείο. Παρόλο που ήταν μεσημέρι κατακαλόκαιρο ο ήλιος και ο ουρανός ήταν σκοτεινοί και ξεθωριασμένοι — "
'Ενας άλλος κλάδος που γνώρισε μεγάλη θιομηχανική άν
θηση, ήταν η υφαντουργία, ιδιαίτερα στο δεύτερο ήμισυ του 19°^ αιώνα, όταν η βιομηχανία κλωστού ερίου αυτοματοποιήθηκε και αστικοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό στα προηγμένα κράτη (Μ.Βρετ- τανία, Γαλλία, Γερμανία). Η ταχεία ανάπτυξη της υφαντουργικής βιομηχανίας με βασική κινητήρια δύναμη του άνθρακα, καθώς επίσης και ο ανταγωνισμός των υφαντουργίων, όσον αφορά την ποσότητα και την καλαίσθητη εμφάνιση των παραγόμενων υφασμάτων τόνωσε την ανάπτυξη χημικών μεθόδων για τη λεύκανση, το χρω
ματισμό και το τύπωμα των υφασμάτων. Παράλληλα με την υφα
ντουργία αναπτύσσεται η χημική βιομηχανία.
Αυτή την περίοδο εμφανίζεται η παραμόρφωση του τοπίου των χημικών βιομηχανιών. Οι παράγοντες που συντέλεσαν σε αυτή την παραμόρφωση ήταν η ταφή των τοξικών αποβλήτων (ρύπαν
ση του εδάφους), η μόλυνση των ποταμών από τη διοχέτευση των λημάτων και το νερό που αποχετεύονταν (ρύπανση των υδάτων) και από τους καπνούς των χημικών διεργασιών (ρύπανση της ατμόσφαιρας).
Γ. ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ
Η ανάπτυξη της Βιομηχανίας δημιούργησε την ανάγκη της μεταφοράς των πρώτων υλών, των υπό μεταποίηση κατ έτοτμων προυόντων κατ γεντκότερα τον αλληλοεψοδυασμό των γεωργικών και αστικών περιοχών με Βιομηχανικά καιγεωργικά αγαθά αντί
στοιχα. Ειδικά την περίοδο 1830-1860, η κινητική ενέργεια που παρέχει ο ατμός. Βρίσκει εφαρμογή στο σιδηρόδρομο και στη ναυ- τηλία, οι οποίοι "μεταφέρουν” τη Βιομηχανική επανάσταση από τόπο σε τόπο, όπως επίσης το Βιοτικό επίπεδο και την κουλτούρα διαφόρων λαών. Αν και η Βιομηχανική επανάσταση δεν έγινε την ίδια χρονική περίοδο, τα μέσα μεταφοράς που παρήγαγε ήταν τα πιο εμφανή εκθέματα που αποτελούσαν έρισμα για τις μη εκΒιο- μηχανιζόμενες χώρες και σημείο αναφοράς συναγωνισμού για τις Βιομηχανικές.
1. Σιδηρόδρομος
Κατά τα τέλη του 18°^ αιώνα, την εποχή της διάνοιξης των πρώτων ορυχείων, οι μηχανικοί είχαν ένα Βασικό πρόΒλημα.
Τη μεταφορά του εξορυγμένου υλικού στην επιφάνεια. Η λύση του προΒλήματός των ήταν μια μικρή ατμομηχανή που έλκεε Βα- γονάκια πάνω σε ράγες. 'Εκτοτε, ο σιδηρόδρομος αποτέλεσε το κύριο μέσο της Βιομηχανικής επανάστασης στις χερσαίες μετα
φορές επιΒατών και εμπορευμάτων.
Κατά την πεδίοδο 1825-1835, οι επιχειρηματίες της επο
χής προέΒλεψαν τις ωφέλειες που μπορούσαν να αποκομίσουν από τον σιδηρόδρομο και ενθάρρυναν τους μηχανικούς στη Βελτίωση της νέας εφεύρεσης. 'Ετσι, λίγο η οργάνωση αγώνων που διοργά- νωναν οι επιχειρηματίες, λίγο ο έμφυτος ανταγωνισμός των μη
χανικών και των εξελιγμένων κρατών, συνέΒοΛαν στην αστραπιαία
δυάδοση σε όλο τον h o o u o της νέας εφεύρεσης. Πολλές ετατρίες στδηροδρομί-Μών εγκαταστάσεων (δίκτυο, σταθμοί, αποθήκες εψο- δυασμού) ξεφύτρωναν παντού με απακόλουθο τον άγρτο ανταγωνι
σμό καυ την ταχεία επέκταση του δτκτύου. Γτα τη χάραξη του στδηροδρομτκού δτκτύου, πραγματοποτήθηκαν μεγάλα έργα εκβρα- χτσμών, γεψύρων κατ σηράγγων, o l αρχές των οποίων, υπήρξαν ου πρώτοι κώδικες της σύγχρονης οδοποιίας.
Για να γίνει πιο κατανοητή η εξάπλωση του σιδηροδρόμου αλλά και το ενδιαφέρον των χωρών για εγκατάσταση αυτού ως δείγ
ματος ανάπτυξης, παρατίθεται παρακάτω η χρονολογία της εμφά
νισής του σε διάφορες χώρες:
Αγγλία (1825), Γαλλία (1827), Η.Π.Α. (1829), Βέλγιο (1831) Γερμανία (1836), Ρωσία (1837), Αυστρία (1838), Ιταλία και Ολλανδία (1839), Ελβετία (1847), Ισπανία (1848), Ασία και Αυστραλία (1854), Σκανδιναβία (1856), Ελλάδα (1869), Αφρική (1856) .
Παράλληλα η ταχύτητα αυξανόταν. Το 1839, στις Η.Π.Α.
σε δοκιμαστικές διαδρομές επιτεύχθηκε ταχύτατα 95 χλμ/ώρα, το 1848 στην Αγγλία 120 χλμ/ώρα και το 1890 στη Γαλλία 144 χλμ/ώρα, νούμερα τα οποία θεωρούνται εντυπωσιακά για την εποχή εκείνη. 'Ομως ακόμα πιο εντυπωσιακή ήταν η εξάπλωση του σιδηροδρομικού δικτύου, το οποίο ενώ το 1840 ήταν 7700 χλμ., το 1880 έφθανε τα 372000 χλμ. και το 1900 τα 790000 χλμ σε παγκόσμιο επίπεδο. 'Ομως, αν και η εξάπλωση του δικ
τύου κάλυπτε 20 περίπου φορές τον Ισημερινό, οι γραμμές του σιδηροδρόμου ακολουθούσαν στην πλειοφηφία τους, τις γραμμές του περιβάλλοντος, και δεν επέφεραν σημαντικές αλλαγές στο φυσικό τσπίο, ενώ ακόμα και σήμερα και παρά τον ανταγωνισμό με τα αυτοκίνητα και τα αεροπλάνα, οι τεχνικές εξέλιξης που
εφαρμόζονται στο συδηρόδρομο -ηλεκτροκίνηση συρμών, αυτόματη οδήγηση, εγκαταστάσεις γυα ευκολότερη συντήρηση, ταχύτερη μεταφορά καυ χρήοη εμπορευματοκυβωτίων (CONTAINER)- καθυστά τον σιδηρόδρομο ως το κυρυώτερο μεταφορυκό μέσο κατά της ρύ
πανσης του περτΡάλλοντος καυ του κυκλοφορτακού προβλήματος των μεγάλων αστοκών κέντρων με την εγκατάσταση καο τη λειτουρ
γία των μετρό.
2. Ναυτιλία
Το πλοίο θεωρείται το πλεόν πατροπαράδοτο μέσο μεταφοράς επιβατών και εμπορευμάτων. Η αιώνια διαμάχη του με το φυσικό στοιχείο ώθησε τους ναυσιπλόους στην εξεύρεση αποτελεσματικό
τερης κινητικής ενέργειας και αμυντικού εξοπλισμού των σκαφών.
Στον 19° αιώνα, η κάλυψη των τεράστιων ωκεάνιων αποστά
σεων και ως τα 1930, γινόταν αποκλειστικά με πλοία. Τα πρώτα εμπορικά πλοία με ατμομηχανές ανάχθηκαν στα κυριότερα μέσα μεταφοράς αγαθών από και προς τις αποικίες των μητροπολιτικών κρατών. Οι ανάγκες του διαρκώς αυξανόμενου εμπορίου, οδήγησαν στις αρτιότερες λιμενικές εγκαταστάσεις (αποθήκες εμπορευμά
των, καυσίμων) ενώ η γεωγραφική θέση πολλών τόπων απέκτησε μεγάλη σημασία (Σιγγαπούρη, Γιβραλτάρ) και η εκμετάλλευση αυ
τών από τις μεγάλες δυνάμεις οδήγησε πολλές φορές σε αιματηρές συγκρούσεις.
Η σταδιακή εξέλιξη της ναυπηγικής τέχνης μαζί με τα επιτεύγματα της επιστήμης, οδήγησε στην ναυπήγηση καραβιών από σίδερο και από τα τέλη του 19°° αιώνα στη χρησιμοποίηση μηχανών εσωτερικής καύσης και στην εφαρμογή του έλικα. Χαρα- κτηριοτικά δείγματα της ναυτιλιακής προόδου κατά τη βιομηχα
νική επανάσταοη, είναι τα φορτηγά πλοία με ειδικά διαμορφωμέ
να αμπάρια ανομοίων αγαθών και τα υπερωκεάνια που είχαν τη δυνατότητα μεταφοράς 1000 και πλέον επιβατών.
'Ενας άλλος τομέας της ναυτιλίας όπου προσέφερε τα μέ
γιστα η τεχνολογία ήταν η διάνοιξη διωρύγων που απλούστευσαν τις θαλάσσιες επικοινωνίες. Πραγματικά, τα έργα αυτά απέψεραν τεράστιες ωφέλειες και συνετέλεσαν τα μέγιστα στην καταπολέ
μηση του χρόνου και στην οικονομία των καυσίμων.
Η εφαρμογή της διώρυγας βρήκε αποτελεσματικότητα και στις ποτάμιες και λιμναίες επικοινωνίες ιδιαίτερα στην Ευρώ
πη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μεγαλεπήβολο σχέδιο -και η πραγματοποίησή του επί το πλείστον- η ένωση των ποταμών Ροδανού-Ρήνου- 'Ελβα, Δούναβη. Η εξάρτηση των λαών που κατοι
κούσαν στα παραπάνω ποτάμια είναι εμφανής από την ισομερή ανάπτυξη των λαών αυτών.
- 11 -
Δ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ
Οι κοινωνικές μεταβολές που προκάλεσε η Βιομηχανική Επανάσταση υπήρξαν τεράστιες.
Το κεφάλαιο έγινε ο απόλυτα κυριαρχικός παράγων στην παραγωγή και η απόσταση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, μεγά
λωσε εκπληκτικά.
Μία μεγάλη μάζα αγροτών και βιοτεχνών, συνέρευσε στα μεγάλα αστικά κέντρα με επακόλουθο τη δημιουργία μιας νέας τάξης' αυτής των εξαρτημένων μισθωτών που ήταν υποκείμενη σε συνεχή αστάθεια απασχολήσεως. Τα προάστια των κέντρων μετα
μορφώθηκαν σε βιομηχανικά συγκροτήματα όπου στον περίγυρό τους ζούσε ο εργατικός κόσμος. Τα αστικά κέντρα δεν ήταν έτοι
μα ούτε είχαν την υποδομή για να αντιμετωπίσουν την αθρόα προσέλευση κόσμου με αποτέλεσμα τις άθλιες συνθήκες των έργα-
των Hat των οικογενειών του, την ανύπαρκτη κοινωνική μέριμνα και την επιτακτική ανάγκη δημιουργίας υδραγωγείων, αποχέτευ
σης και πολεοδομίας. Σε όλη την διάρκεια του προηγούμενου αι
ώνα -σε αντίθεση με την βιομηχανική εζέλιξη- ο τομέας της κοινωνικής πρόνοιας που περιελάμβανε τη δημόσια υγιεινή, την ιατρική περίθαλψη, τις συνθήκες εργασίας και την ασφάλιση ήταν ανύπαρκτος με επακόλουθο την μεγάλη θνησιμότητα στην εργατική τάξη και την θετικότητα αυτής σε βαριές νόσους π.χ. άσθμα, πνευμονία που πολλές φορές είχαν το χαρακτήρα λοιμών. Οι εργα
τικοί αγώνες που ξεκίνησαν στις τελευταίες δεκαετίες του 19°^
αιώνα κατά κύριο λόγο, και η ανάγκη των βιομηχανιών για μέρι
μνα του εξειδικευμένου εργατοτεχνικού δυναμικού και για ανα
νέωση του κατά δεύτερο λόγο είχε ως αποτέλεσμα την επίλυση των σημαντικών προβλημάτων των εργατών. Χαρακτηριστικά δείγ
ματα κοινωνικής προόδου είναι η ανέγερση εργατικών οικιακών συγκροτημάτων, η οικιακή θέρμανση, η εκπαίδευση και η πρόοδος της Ιατρικής. Ως επακόλουθο της προόδου αυτής, ήταν η εμφά
νιση -σταδιακά- μιας τάξης πσυ αποτελούνταν από εξειδικευμένο εργατοτεχνικό προσωπικό, ερευνητές και επιστήμονες και υπαλ
λήλους υπηρεσιών. Οι ανάγκες της βιομηχανίας ώθησαν στην ορ
γάνωση της τριτογενούς παραγωγής και άνοιξαν εξαιρετικές προ
οπτικές προόδου στην επαγγελματική αναβάθμιση και στο επίπεδο ζωής, κάτι το οποίο η αγροτική και βιοτεχνική οικονομία του παρελθόντος δεν θα μπορούσε ποτέ να εξασφαλίσει.
- 12 -
Ε. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, από τσ 1950 κι έπειτα, η δημσγραφική άνοδος, το άνοιγμα νέων αγορών, η ανάπτυξη των
μεταφορών και συγκουνωνίων κατ ol αναγκες που απερρευσαν απο τον Β' Παγκόομιο Πόλεμο, επέτρεφαν στη 3uoμηχαvLα να αναπτυχ
θεί με έναν εντατικό ρυθμό άγνωστο κατά το παρελθόν. Με την πρόοδο αυτή ει,σήχθησαν νέες αρχές καυ προσανατολτσμοί καυ τρο
ποποιήθηκαν μερυκά από τα χαρακτηριστικά της βιομηχανίας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα απστελεί το σύστημα των μετο
χών το οποίο διαχώρισε την ιδιοκτησία -με την διάθεση των μετοχών σε χιλιάδες άτομα- από την διεύθυνση της επιχείρησης, η οποία ανατέθηκε σε συμβούλια ή πληρεξούσιους διευθυντές.
Με το σύστημα των μετσχών, υπσστηρίχθηκε η επεκτατική τάση της βιομηχανίας και δημιουργήθηκαν τεράστιες επιχειρήσεις που ευνοούσαν τις διαδικασίες οριζόντιας και κάθετης συγκέντρωσης δηλαδή επιχειρήσεις που παράγουν τα ίδια αγαθά ή απασχολού
νται με διάφορες φάσεις της παραγωγής ενός προ'ίόντος.
Η εφαρμογή της επιστημονικής έρευνας που αντλούσε γνώ
σεις από το πεδίο των μαθηματικών, της φυσικής, της χημείας, της οικονομίας, της κοινώνιολογίας και του δικαίου, εισήσαγε στη βιομηχανία πολυάριθμους και ουσιαστικούς νεωτερισμούς, άνοιξε νέες προοπτικές και ώθησε τη βιομηχανία σε νέους στό
χους όπως την αξιοποίηση των φυσικών και χημικών ιδιοτήτων των πρώτων υλών, την εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων, τον προσδιορισμό των χρόνων και μεθόδων παραγωγής, την εισαγωγή βελτιωμένου μηχανολογικού εξοπλισμού που να αντικαθιστά ποσο
τικά και ποιοτικά τον άνθρωπο, τον αυτοματισμό, ως βασικού παραγώγου της κυβερνητικής.
Κυβερνητική είναι η επιστήμη της σύνδεσης, της διεύθυν
σης και του ελέγχου των μηχανών και των ζωντανών οργανισμών.
(α) Σύνδεση είναυ το φαινόμενο της αντίληψης μίας πληροφορίας της διατήρησης καί της μετάδοσης αυτής.
(β) Διεύθυνση είναι, η επεξεργασία της λαμβανόμενης πληροφορίας σε σήματα που κατευθύνουν τη δραστηριότητα των μηχανών καυ των οργανισμών.
(γ) 'Ελεγχος είναι η ρύθμιση των πληροφοριών σε σήματα τα οποία διορθώνουν τη δραστηριότητα των μηχανών ή των οργανισμών.
'Ετσι εισήχθησαν στη βιομηχανία αναλογικοί υπολογιστές και ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι ικανοί να καταγράφουν, να κατατάξουν και να επεξεργαστούν μεγάλη ποσότητα πληροφοριών και να εκτε- λέσουν πλήθος εργασιών με σκοπό την παραγωγή συνεχούς ροής.
Υποδιαιρέσεις και Ταξινομήσεις της Βιομηχανίας
Εξετάζοντας την βιομηχανική δραστηριότητα από διάφορες απόψεις, μπορούμε να την ταξινομήσουμε ως εξής:
1. Με βάση την καταβαλλόμενη δραστηριότητα (α) Βιομηχανίες πρωτογενούς παραγωγής
Αυτές αποσκοπούν στην παραγωγή πρώτων υλών και ενεργεια
κών πόρων π.χ. εξορύξεις, γεωτρήσεις πετρελαίου.
(β) Βιομηχανίες δευτερογενούς παραγωγής
Αυτές που αποβλέπουν στην μεταποίηση των πρώτων υλών και στην ωφελιμότητα και κατανάλωση των αγαθών π.χ. βιομηχανία ετοίμων ενδυμάτων, φαρμακευτική βιομηχανία, χημική βιομηχνία.
(γ) Βιομηχανίες τριτογενούς παραγωγής
Οι οποίες έχουν σκοπό την παροχή υπηρεσιών π.χ. μεταφορές, τουριστική βιομηχανία, κινηματογραφική βιομηχανία.
2. Me ράση τον o l h o v o u l k o προορισμό των παραγομενων αγαθών η Ρτομηχανϋα δLακpCveταL· σε Popta και ελαφρυά.
Αν καυ δεν είνατ σαφής η δυαχωρεστίκή γραμμή μεταξύ Ραριάς και, ελαφpLάς Ρεομηχανύας, σαν Ραρι,ά βιομηχανία χαρα
κτηρίζεται. αυτή που προσφέρει, αγαθά που προορίζονται να χρη
σιμοποιηθούν για την εκτέλεση άλλων παραγωγικών διαδικασιών (σιδηρουργία, Ριομηχανία κατασκευής μηχανών), ενώ σαν ελαφριά βιομηχανία, χαρακτηρίζεται εκείνη που προσφέρει αγαθά άμεσης κατανάλωσης (κονσερβοποιία, υφαντουργία).
3. Με βάση τις διαστάσεις, η βιομηχανία χωρίζεται σε μικρή, μέση, μεγάλη. Σαν μέτρο σύγκρισης χρησιμοποιείται η ποσότητα και η ποιότητα του εργατικού δυναμικού, το κεφάλαιο και ο μηχανολογικός εξοπλισμός και οι κτιριακές εγκαταστάσεις.
4. Με βάση τη διαχείριση και την ιδιοκτησία, διακρίνεται σε δημόσια, ιδιωτική και μικτή.
ΣΤ. Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Ο άνθρωπος, μετά από μία αργή εξέλιξη που κράτησε χιλιε
τηρίδες, εμφανίζεται τους τελευταίους αιώνες σαν γήινη υπερ- δύναμη, τόσο σε βιολογική εξέλιξη, όσο και σε δημισυργικότητα.
Η βιολογική εξέλιξη του ανθρώπου έχει σαν αποτέλεσμα τσν υπερ
πληθυσμό και την υπερκαταναλωτικότητα του σύγχρονου ανθρώπου και τα προϊόντα που καταναλώνει προέρχονται από τη βιομηχα
νική παραγωγή και επεξεργασία, ενώ ελάχιστα είναι τα φυσικά προϊόντα που καταναλώνονται. Η βελτίωση των βιομηχανικών προ
ϊόντων, η δημιουργία νέων αγαθών και η συνεχής ζήτηση αυτών
-η οποία αναθερμαίvexau χάρη στη δι,αφήμτση- επιβάλλουν τον ανταγωνισμό των βιομηχανιών, χάρη των οποίων εξελίσσονται.
'Ομως αυτή η υπέρμετρη βιομηχανική δραστηριότητα, επέφερε ση
μαντικές μεταβολές στο οικοσύστημα και ρύπανση στο περιβάλλον.
Πέραν των καθαρά βιομηχανικών δραστηριοτήτων, όλες οι ανθρώ
πινες δραστηριότητες χαρακτηρίζονται από τη χρήση βιομηχανι
κών προϊόντων π.χ. χτίζει σπίτια, κινείταιμε αυτοκίνητα, απο
λυμαίνει με απορρυπαντικά, καλλιεργεί με επαναστατικές μεθό
δους .
'Ολες οι δραστηριότητες του ανθρώπου πλέον, επιφέρουν μεταβολές στο περιβάλλον, των οποίων οι επιπτώσεις ελάχιστα είναι άμεσα εμφανείς στον άνθρωπο, και γενικότερα στο κοινω
νικό σύνολο, ενώ τα δυσμενή αποτελέσματα των βιομηχανικών δρα
στηριοτήτων, συνιστούν το σύγχρονο πρόβλημα της ρύπανσης του περιβάλλοντος που απορρέει από τη βιομηχανική ανάπτυξη, τις μεταφορές και τη γεωργική ανάπτυξη κατά κύριο λόγο και από την αστικοποίηση και τον υπερπληθυσμό κατά δεύτερο.
ΡΥΠΑΝΣΗ TOY ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΠΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
ΡΥΠΑΝΣΗ TOY ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΠΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΑ Από τη βυομηχαντκή ανατολή του 17°"^ αιώνα, ζεκςνά η μετανάστευση του πληθυσμού με τη δημι,ουργύα μεγαλουπόλεων.
Εκεί, OL κάτουκοϋ δημυούργησαν συντεχνίες εργατών καυ Bto- τεχνών, όπου Βασίστηκε καυ αναπτύχθηκε η BtoμηχαvLκή δραστη
ριότητα. 'Ετσι, ως επακόλουθο ήταν η ανάπτυξη των πόλεων, ταυ
τόχρονα με τη δημιουργία Βιομηχανικών μονάδων σαν ενιαίο σύνολο μέσα στις πόλεις.
Οι πρώτες πόλεις και οι πρώτες Βιομηχανίες, εκτός των αλλοιώσεων που επέφεραν στο περιΒάλλον, ήταν οι πρόγονοι των μεγαλοαστικών κέντρων που τροφοδοτούσαν με εργατικό δυναμικό την ενσωματωμένη στα κέντρα Βιομηχανία, οπότε η έννοια μεγα
λοαστικό και Βιομηχανικό κέντρο έγινε συναφής. Παράλληλα, τα κριτήρια επιλογής Βιομηχανικής εγκατάστασης ήταν η γεωγραφική θέση του τόπου, η προμήθεια των πρώτων υλών από τη φύση και οι συγκοινωνίες. 'Ετσι οι Βιομηχανίες εισέΒαλαν στην καρδιά γεωγραφικών οικοσυστημάτων και οι σημερινές μεγαλουπόλεις των χιλιάδων και εκατομυρρίων κατοίκων με την ανάλογη Βιομηχανική παρουσία συνιστούν περίΒαντολογικά μία συσσωρευμένη απειλή που με την φθοροποιό δράση της δεν φαίνεται να μπορεί να ανακοπεί στο προσεχές μέλλον.
- 17 -
Α. ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ
Η Βιομηχανία φέρει πολύ μεγάλη ευθύνη για την ατμοσφαι
ρική ρύπανση, τα καυσαέρια, τους αιωρούμενους ρυπαντές, όπως και τα τοξικά Βιομηχανικά αέρια. Υπολογίζεται ποοοτικά ότι η ουμΒολή της Βιομηχανίας, περίπου 20% σε παγκόσμια Βάση. Ποιο
τικά όμως, η ευθύνη της Βιομηχανίας είναι πολύ μεγαλύτερη
- 18 -
YLatL χρηοίμοποιεύ βαρι,ά καύσιμα με υψηλη περιεκτικότητα θείου και γιατί εμφανίζει τοπική συγκέντρωση. Ιδιαίτερα, η παραδο
σιακή γειτνίαση θιομηχανίας και αστικών κέντρων έχει δημιουρ
γήσει μία σοθαρή απειλή για την υγεία, καθώς η ατμόσφαιρα των βιομηνανοαστικών κέντρων συγκεντρώνει πλήθος ταξικών αερίων και προκαλεί δυσχέρειες στη λειτουργία της αναπνοής.
Εκτός όμως των "σταθερών" ποσοτήτων ρυπαντών που διο
χετεύονται στην ατμόσφαιρα από την βιομηχανία προσθέτονται και οι διάφορες ουσίες που απελευθερώνονται μετά από ατυχήματα με απρόβλεπτες συνέπειες όχι μόνο στην ατμόσφαιρα, αλλά και σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς του περιβάλλοντος, λόγω της ιδιότητας του αέρα ως του πιο εύκολου μέσου μεταφοράς των ατμοσφαιρικών ρυπαντών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνομπίλ της Σοβιε
τικής Ένωσης, τον Μάιο του 1987, όπου, εκτός του άμεσου απο
τελέσματος που ήταν η καταστροφή και η ολική μόλυνση της ατμό
σφαιρας, τα έμμεσα αποτελέσματα υφίστανται ακόμα και σε χώρες εκατοντάδων χιλιομέτρων μακριά από τον τόπο του ατυχήματος, με δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία, την γεωργική παραγωγή, τη βιομηχανία τροφίμων, τον τουρισμό.
Γίνεται λοιπόν, κατανοητό ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι μια δύσκολα ελεγχόμενη απειλή και ο περιορισμός της αδνατος, ενώ η μείωσή της εμφανίζει υψηλό κόστος.
Ένας τρόπος αντιμετώπισης τηςατμοσφαιρικής ρύπανσης, είναι η χρήση πλήρως αποθειωμένων καυσίμων -το διοξείδιο του θείου διοχετεύεται σε μεγάλες ποσότητες στην ατμόσφαιρα από τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια- και τελειοτέρων μηχανών εσωτε
ρικής καύσεως. 'Ομως τα παραπάνω προϋποθέτουν οικονομική ευρώ-
στία καυ διάθεση των επιχειρήσεων και των αναπτυγμένων κρατών να εντατικσποιήσουν την έρευνα που αφορά την διάθεση λιγότερο ζημιογόνων ρυπαντών της ατμόσφαιρας.
Μια ρεαλιστικότερη αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπαν
σης από τη θιομηχανια, είναι:
(α) η διασπορά των εργοστασίων
(0) η μη εγκατάσταση εργοστασίων σε πυκνοκατοικημένες περιοχές (γ) ο έλεγχος και η ανανέωση των φίλτρων των καμινάδων (δ) η ανακύκλωση των πρώτων υλών
- 19 -
Ακόμα όμως και για να εφαρμοστούν τα παραπάνω μέτρα, θα πρέπει ναδημιουργηθεί μια κατάλληλη υποδομή κοινωνικών παροχών στην επαρχία ανάλογη των μητροπόλεων, τόσο για το εργατικό δυναμικό (νοσοκομεία, εκπαίδευση), όσο και τη βιο
μηχανία (συγκοινωνιακό δίκτυο, υπηρεσίες), έτσι ώστε να αρθεί η βιομηχανική άποφη της συνεστίασης των βιομηχανικών εγκατα
στάσεων με την μεγάλη μάζα του εργατικού δυναμικού στις μεγα- λουπόλεις.
Παράλληλα, οι βιομηχανίες πρέπει να αφιερώνουν ουσια
στικές δαπάνες για τη συντήρηση των μηχανημάτων και την δυνα
τότερη συγκράτηση αερίων ρυπαντών με το φιλτράρισμα των καμι
νάδων, καθώς επίσης και έλεγχος σε τακτά χρονικά διαστήματα από κρατικούς φορείς.
'Οσον αφορά την ανακύκλωση των πρώτων υλών αλλά και των οργανικών απορριμάτων, η βιομηχανία απέδειξε ότι για την πραγ
ματοποίηση των θεμελιωδών στόχων της -στην προκειμένη περί
πτωση την μείωση του κόστους- είναι ικανή να εισάγει οποιουσ- δήποτε νεωτερισμούς στην παραγωγική διαδικασία.
Αν HOL το παραπάνω συμπέρασμα εμπερτέχει. μία απλοΐ'κότητα ηδη στην πράξη εφαρμόζονται χημι,κές δυεργασίες γΐ-α την ανα
κύκλωση των πρώτων υλών σε πευραματτκό στάδιο και η δυνατό
τητα αξιοποίησης των διαφόρων απορριμάτων σαν πρώτες ύλες διευρύνεται. Τα πλεονεκτήματα των καινούργιων μεθόδων, αφορούν περισσότερο τη ρύπανση των υδάτων και θα εξετάσουμε παρακάτω.
- 20 -
Β. ΡΥΠΑΝΣΗ TQN YAATQN ΑΠΟ ΤΗΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ
Αν δούμε τον πλανήτη Γη από το διάστημα, θα παρατηρή
σουμε ότι φαίνεται σαν μία μπλε σφαίρα. Το μπλε χρώμα εξηγεί
ται από το ότι τα δύο τρίτα της γήινης επιφάνειας καλύπτο
νται από νερό. Παρόλα αυτά, από ολόκληρη την υδάτινη μάζα, μόνο το ένα εκατοστό περίπου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί απευ
θείας από τον άνθρωπο και το εκατοστό αυτό απειλείται διαρκώς από οποιαδήποτε μορφή ρύπανσης και είναι ουσιαστικά ο δασικός αποδέκτης των διομηχανικών αποβλήτων.
1. Η ρύπανση των υδάτων της Ευρώπης
Η Ευρώπη -μια ήπειρος πυκνοκατοικημένη και βιομηχανο- ποιημένη- διασχίζεται από μεγάλα ποτάμια τα οποία σε μερικές περιπτώσεις έχουν επιμυκυνθεί με διώρυγες και κανάλια και στις όχθες τους έχουν εγκατασταθεί μεγάλες βιομηχανίες, οι οποίες χρησιμοποιούν το νερό σαν πρώτη ύλη (χημικές βιομηχα
νίες), σαν μέσο καθαρισμού και το πιο σημαντικό σαν τόπο διά
θεσης και μεταφοράς των βιομηχανικών αποβλήτων, με αποτέλε
σμα πολλά ποτάμια -όπως και λίμνες- που κάποτε έθριβαν από υδροβιοσημότητα, να είναι τώρα νεκρά και να φαντάζουν σαν σχετοί αποχέτευσης. Ο Ρήνος και ο Δούναβης -δύο ποτάμια που διαασχίζουν την Ευρώπη στο πλάτος από τον Ατλαντικό Ωκεανό ως
21
τη Μαύρη θάλασσα- έχουν ήδη εμπλουτίσθεί με ουσίες όπως η ποτάσσα, το χλώρυο, καθώς επίσης και πύο επικίνδυνες ενώσεις υδραργύρου και καδμίου, ενώ δεν λείπουν και ραδιενεργείς ουσίες που προέρχονται από θερμοπυρηνικά εργοστάσια.
Είναι ευνόητο ότι στα δύο αυτά ποτάμια, αλλά και στις περισσότερες υδάτινες λεκάνες οι περισσότερες μορφές υδρόβιας ζωής έχουν αφανιστεί και τείνουν να εκλείψουν. Κι ενώ η εξα
φάνιση της ζωής των ποταμών και των λιμνών της Ευρώπης είναι σχεδόν απόλυτη, η μαζικότερη αξιοποίηση των ραδιοενεργών στοιχείων για την παραγωγή ενέργειας προάγει απρόβλεπτους κινδύνους για τον άνθρωπο αφού στο νερό καταλήγουν τα περισ
σότερα ραδιενεργά απορρίματα. Γεγονός είναι η αποστροφή από το "πόσιμο" νερό πολλών πληθυσμών περιοχών της Δυτικής Γερ
μανίας και της Ολλανδίας αφού παρά τις χημικές διεργασίες το νερό "δεν πίνεται". Αντίθετα, οι πληθυσμοί αυτών των πε
ριοχών χρησιμοποιούν εμφιαλωμένο νερό χωρίς να εγγυηθεί κα
νείς την απόλυτη καταλληλότητά του. Το παραπάνω παράδειγμα δεν σημαίνει ότι αποκλειστικά αυτές οι χώρες έχουν πρόβλημα πόσιμου νερού, τόσο σε ποιότητα, όσο και σε ποσότητα. Η αντί
ληψη της εγκατάστασης μιας βιομηχανίας σε παραποτάμια ή παραλίμνια ή παραθαλάσσια περιοχή για εύκολη απόρριψη των λυμάτων, επικρατεί και στις εκβιομηχανιζόμενες χώρες ή στις υπό ανάπτυξη. Εμφανή παραδείγματα και στην Ελλάδα, είναι η Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης και η θεσσαλική Χαρτοποιία, οι οποίες ρίχνουν τα απόβλητά τους στον ποταμό Πηνειό με αποτέλεσμα την έκλειψη πολλών οργανισμών. Από την άλλη πλευ
ρά, το ίδιο νερό χρησιμοποιείται και για την άρδευση των χωραφιών και το πότισμα των ζώων, οπότε ο κίνδυνος για τη
δημόσια υγεία είναι φανερός.('Αλλωστε, υπήρξανε κρούσματα δερματολογικών και στομαχικών νόσων).
2. Η Μεσόγειος θάλασσα
Η θάλασσα, ως τελικός αποδέκτης όλων των επίγειων νερών και της θροχής ρυπαίνεται και μολύνεται περισσότερο από οποιο- δήποτε μέρος του γήινου οικοσυστήματος.
Οι ωκεανοί, με τη μεγάλη επιφάνεια και τους τεράστιους όγκους νερού που εμπεριέχουν, προστατεύονται από τη γενική ρύπανση. 'Ο,τι εμφανίζεται σαν ιδιαίτερα επικίνδυνο, είναι η ρύπανση στις ακτές των ωκεανών και στις μεγάλες κλειστές θάλασσες, ειδικά σε αυτές που συγκεντρώνουν τα απόβλητα μεγά
λων αστικών κέντρων και περοιχών μεγάλης βιομηχανικής συγκέ
ντρωσης.
Η Μεσόγειος θάλασσα, σαν κλειστή θάλασσα που είναι, αντιμετωπίζει οξύτατο πρόβλημα ρύπανσης. Περιβάλλεται από χώρες με μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα και δέχεται λύματα και απόβλητα από βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες και από πληθυσμό 400.000.000 περίπου κατοίκων. Είναι επίσης ο δρόμος μεταφοράς γενικού εμπορίου και κυρίως πετρελαίου από τις χώρες της Μέσης Ανατολής, της Βόρειας Αφρικής και της Σοβιετικής Έ ν ω σης. Υπολογίζεται ότι από μεταφορά 1 δις τόννων πετρελαίου τον χρόνο αποχετεύονται στη Μεσόγειο περίπου 2.000.000 τόννοι.
Σήμερα, η περιεκτικότητά της σε διαλυμένο πετρέλαιο κυμαίνε
ται μεταξύ 0,3-0,6 χλστγρ./λίτρο, επίπεδο αρκετά υψηλό.
Μορφολογικά η Μεσόγειος είναι μια κλειστή θάλασσα, πρόσφορη σε πυθμενικές αποθέσεις κι εμφανίζει το μεγαλύτερο από όλες τις θάλασσες ποσό πυθμενικής ιλύος, η οποία μετά-
φέρευ τις ρυπαντικές ουσίες στον πυθμένα.
Μεσόγειος θάλασσα Βαλτική θάλασσα Βόρειος Ατλαντικός Ινδικός Ωκεανός
2031 1750 1600 264
>ν/κ.χλμ. πυθμ. ιλύος
'Ενα δυσμενές για το περιβάλλον χαρακτηριστικό της πυθ- μενικής ιλύος, είναι η πάκτωσή της στον βυθό και ο εγκλωβισμός αυτού, με αποτέλεσμα τον αποκλεισμό του από το οξυγόνο, κάτι που συνεπάγεται και τον αψανισμό της τροφής πολλών μικροοργα
νισμών και ψαριών που αναζητούν την τροφή τους στο βυθό ή αλληλοτρέφονται.
3. Οι Ελληνικές θάΛασσες
Οι Ελληνικές θάλασσες σαν μέρη της Μεσογείου που είναι, εμφανίζουν τα γενικά χαρακτηριστικά αυτής, όμως τα σταθερά ρεύματα του Αιγαίου διατηρούν τις θάλασσες σχετικά καθαρές με γενικά ικανοποιητικά ποσά οξυγόνου, είναι όμως σε θρεπτικά στοιχεία ολιγοτροφικές και γενικά φτωχή σε αλιεύματα. Οι πο
λυάριθμοι κολπίσκοι όμως που σχηματίζει το Αιγαίο, καθώς και οι κλειστοί κόλποι, δυσχεραίνουν την ανανέωση του νερού και στους περισσότερους κόλπους είναι συγκεντρωμένο το 70% του πληθυσμού και αποβάλλουν τα απόβλητα το 75% των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Εύκολο είναι να συμπεράνει κανείς ότι αυτοί οι κόλποι δέχονται τεράστια ποσά αστικής και βιομηχανικής ρύπανσης, ιδιαίτερα ο Σαρωνικός και ο Θερμαϊκός, που εξυπη
ρετούν τις ανάγκες διοχέτευσης των αποβλήτων των δύο μεγάλων αστικοβιομηχανικών κέντρων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.
3(α) Ο Σαρωνίκός Κόλπος
0 ΣαpωvuHός Κόλπος δέχεται ρύπανση από την ευσροή νερού από την νεκρή ήδη θάλασσα της Ελευσίνας, 3ΐ-ομηχανυκά απόθλητα από τυς παραλιακές θιομηχανίες της περιοχής που ορίζεται από τη Δυτική Αθήνα και τα Μέγαρα και αστικά λύματα με ροή 500.000.000 Μ^/χρόνο (1985) και με ετήσια αύξηση 25-30%.
Στο μεταξύ ο κόλπος χειροτερεύει αλματωδών με έκταση θολότη
τας σε χρώμα μαύρο και μαύρο-καφέ από μόνιμη πυθμενική και αιωρούμενη ιλύ που διαρκώς επεκτείνεται με μεγάλη ταχύτητα και η θαλάσια αυτή περιοχή να μεταθάλλεται σε αποθήκη ρύπαν
σης τεράστιων διαστάσεων.
Βιομηχανικά απόθλητα που καταλήγουν στον Σαρωνικό Κόλπο σε όγκο και ρυπαντικό φορτίο
Ό γ κ ο ς Ρυπ. φορτίο ημ./24ωρο χλγ./24ωρο Παράκτιες βιομηχανίες: 120.000 50.000 τοξική ρύπανση Βιομηχανίες Ελευσίνας: 450.000 100.000
Η θάλασσα της Ελευσίνας συγκεντρώνει το 40% των βιομη
χανιών της χώρας και είναι θύμα των συνεπειών της βιομηχανι
κής ρύπανσης, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί σαν ένα παγκόσμια κακό παράδειγμα για το τι μπορεί να δημιουργήσει η απρογραμ
μάτιστη βιομηχανική συγκέντρωση και η έλλειψη υποδομής και νομοθεσίας για τον καθαρισμό των βιολογικών θυμάτων. Οι βιο
μηχανίες της περιοχής, συνολικής εγκατεστημένης ισχύος περί
που 300.000 KW, χρησιμοποιούν περισσότερο από 1.000.000 μαλακό νερό και 8.000.000 Μ^ θαλάσσιο νερό κάθε χρόνο. Οι παραπάνω ποσότητες, μετά τη βιομηχανική χρήση, επαναδιοχε- τεύονται στη θάλασσα μαζί με τοξικές ουσίες όπως τα νιτρικά, αμμωνιακά και φωσφορικά άλατα. Το οξυγόνο εμφανίζει εποχιακές
25
διακυμάνσεις με σχετική επάρκεια το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι λόγω εξάτμισης εμφανίζεται ανεπάρκεια κάτω των 3-5 μ. και αφάνεια κάτω των 20 μ.
Από την άλλη πλευρά, η "πρόνοια" των περισσοτέρων κυ- Οερνητικών πολιτικών, ήταν τέτοια ώστε να επιτρέπει την εγκα
τάσταση νέων βιομηχανικών μονάδων στην περιοχή,να έχει απα
λείψει τον έλεγχο φίλτρων και βιολογικών καθαρισμών και για να αποφύγει την πυκνότητα ρύπανσης των ακτών να έχει τοπο
θετήσει αγωγούς που διαθέτουν τα απόβλητα οτον ευρύτερο κόλ
πο με αποτέλεσμα η ρύπανση και η νέκρωση της θάλασσας να εκτείνεται.
4. Διαπιστώσεις
Σήμερα, η ρύπανση των υδάτων είναι υψηλή, αφού μία σύγχρονη βιομηχανία μπορεί να καταναλώσει ποσότητα νερού, όσο μία μεγαλούπολη. Χρησιμοποιεί νερό ψύξης που ρυπαίνεται θερμικά, νερό κατεργασίας που ρυπαίνεται βιολογικά, χημικά και τοξικά, όπως επίσης και για εκπλύσεις και επίπλευση υλικών που παρουσιάζουν τα ίδια χαρακτηριστικά ρύπανσης.
'Οπως αναφέρθηκε, η κατανάλωση νερού στη βιομηχανία είναι πολύ μεγάλη σε σύγκριση με το διαθέσιμο γλυκό -ιδιαίτερα- νερό του πλανήτη και οι ανωμαλίες που προκαλεί στην άρδευση των χωραφιών και την ύδρευση των πόλεων τεράστιες, ενώ η απειλή της δημόσιας υγείας είναι ολοφάνερη.
Η μοναδική, ίσως, ρεαλιστική λύση για οικονομία της κατανάλωσης του νερού από τη βιομηχανία είναι η αύξουσα εσω
τερική ανακύκλωσή του κι ενώ η βιομηχανία μπορεί να πραγμα
τοποιήσει την παραπάνω λύση, τίποτα πλέον δεν μπορεί να προ-
