ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
«Επιστήμες της Αγωγής»
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η σχέση της αυτονομίας των φοιτητών με την αυτοεκτίμηση σε περιβάλλον
Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης.
Μελέτη σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές του ΕΑΠ
ΜΑΡΙΑΓΓΕΛΑ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ
ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΑ
ΑΘΗΝΑ ΙΟΥΛΙΟΣ 2018
Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του φοιτητή («συγγραφέας/δημιουργός») που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση»
(downloading), «ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού. Ο συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η σχέση της αυτονομίας των φοιτητών στην ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση με παραμέτρους της μαθησιακής προόδου και ειδικότερα με την αυτοεκτίμηση. Μελέτη περίπτωσης σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.
Γιαννοπούλου Μαριαγγέλα
THESIS
The relationship between students’ autonomy in open and distance education and parameters of learning progress and specifically self-esteem. Case study for undergraduate and postgraduate students of the Hellenic Open University.
Giannopoulou Mariangela
Επιβλέπουσα 1ος εξεταστής 2ος εξεταστής Μ. Κουτσούμπα Η. Μαυροειδής Α. Λιοναράκης Αναπλ. Καθηγήτρια Καθηγητής ΣΕΦΑΑ ΕΚΠΑ ΕΑΠ
ΣΕΠ ΘΕ ΕΚΠ65 ΕΑΠ ΣΕΠ ΘΕ ΕΚΠ65 ΕΑΠ Συντονιστής ΘΕ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Επιστήμες της Αγωγής» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Για την υλοποίησή της συνέβαλλε αποφασιστικά η επιβλέπουσα καθηγήτριά μου κ. Κουτσούμπα Μαρία με την ανατροφοδότηση, με τα εποικοδομητικά της σχόλια και τη στήριξή της σε δύσκολα σημεία της εργασίας, καθώς και τον κ.
Μαυροειδή για τα στοχευμένα και ουσιαστικά σχόλιά του. Για τον λόγο αυτό, θα ήθελα να τoυς απευθύνω ένα μεγάλο ευχαριστώ.
Ακόμα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Γκιόσο Ιωάννη για την πολύτιμη βοήθειά του καθώς επίσης και τις φίλες μου κκ. Τσερπέλη Ευαγγελία και Γρηγοριάδου Δέσποινα για τη βοήθειά τους σε πολλαπλά επίπεδα. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους φοιτητές που δέχτηκαν να συμμετάσχουν στην παρούσα έρευνα, συμπληρώνοντας τα ερωτηματολόγια.
Επιπλέον, θα ήθελα να ευχαριστήσω για την στήριξη και τη βοήθειά τους, τους γονείς μου Φώτη και Κατερίνα και τον σύζυγό μου Χαράλαμπο. Τέλος, θα ήθελα να αφιερώσω την παρούσα εργασία στους δύο γιους μου, Λάζαρο και Φώτη, για τους οποίους εύχομαι να είναι δημιουργικοί και να κάνουν στη ζωή τους αυτό που πραγματικά επιθυμούν.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η παρούσα διπλωματική εργασία μελετά σε επίπεδο βιβλιογραφικής και εμπειρικής έρευνας τη σχέση της αυτονομίας προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ) με την ψυχολογική παράμερο της αυτοεκτίμησης. Ο βαθμός της αυτονομίας καθώς και ο βαθμός της αυτοεκτίμησης των φοιτητών μελετώνται σε σχέση με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του φύλου, του μορφωτικού επιπέδου, των συνολικών χρόνων σπουδών των φοιτητών, των χρόνων σπουδών τους στην ΑεξΑΕ και με τον αριθμό των θεματικών ενοτήτων (Θ.Ε). Οι δύο αυτές έννοιες, όπως προκύπτει από τη βιβλιογραφία, ενώ κατέχουν ουσιαστικό ρόλο αναφορικά με την ακαδημαϊκή επίδοση, δεν έχουν μελετηθεί συνδυαστικά, κάτι που επιχειρείται στην εν λόγω εργασία. Η διεξαγωγή της έρευνας πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στο χρονικό διάστημα Φεβρουαρίου-Απριλίου 2018 σε ένα δείγμα 130 φοιτητών του ΕΑΠ με τη χρήση ερωτηματολογίου. Από την έρευνα προέκυψε υψηλός βαθμός της αυτονομίας και της αυτοεκτίμησης των φοιτητών στην ΑεξΑΕ καθώς και μεταξύ τους σχέση σε μέτριο βαθμό, το οποίο συνάδει και με την βιβλιογραφική μελέτη της παρούσας εργασίας. Σε ό,τι αφορά στα δημογραφικά χαρακτηριστικά του φύλου και του επιπέδου σπουδών, δεν προέκυψε διαφορά στην αυτονομία των φοιτητών και δε βρέθηκε σχέση μεταξύ αυτονομίας, συνολικών χρόνων σπουδών, σπουδών μόνο στην ΑεξΑΕ και αριθμό Θ.Ε. Ωστόσο, βρέθηκε πολύ μικρός βαθμός σχέσης μεταξύ αυτονομίας και ηλικίας, το οποίο προτείνεται να εξεταστεί μελλοντικά.
Αναφορικά με την αυτοεκτίμηση προέκυψε ότι το φύλο δεν επιδρά στον βαθμό της ενώ για το επίπεδο σπουδών των φοιτητών υπήρξε μια πολύ μικρή ένδειξη ότι επιδρά σε αυτήν και για αυτό παραμένει ως ερώτημα ανοικτό προς διερεύνηση. Τέλος, δεν προέκυψε σχέση μεταξύ της αυτοεκτίμησης και των δημογραφικών χαρακτηριστικών που αναφέρονται στα συνολικά χρόνια σπουδών, στα χρόνια σπουδών στην ΑεξΑΕ και στον αριθμό των Θ.Ε.
Λέξεις-κλειδιά: αυτονομία, αυτοεκτίμηση, Aνοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (ΑεξΑΕ), σχέση
ABSTRACT
This diploma thesis explores the relationship of the autonomy of undergraduate and postgraduate students at the Hellenic Open University (HOU) with psychological parameters and especially self-esteem. The research was realized by bibliographic review and empirical survey. The degree of autonomy as well as the degree of self- esteem of students are studied in relation to the demographic characteristics of the sex, the educational level, the total years of studies of the students, their years of study only in an open and distance educational environmentand the number of the modular courses. These two concepts, as shown by the literature, while having an essential role in terms of academic performance, they have not been studied in combination, which is attempted in this work. The survey was conducted in Athens in the period February- April 2018 in a sample of 130 students of the HOU by using a questionnaire. The research revealed a high degree of students’autonomy and self-esteem at the Open and Distance Education, as well as a moderate relationship between them, which is also consistent with the bibliographic study of the present paper. Regarding the demographic characteristics of gender and level of study, there was no difference in student autonomy and no relation was found between autonomy, total years of study, studies only at the Open and Distance Educationand number of modular courses. However, a very low degree of relationship between autonomy and age has been found, which is proposed to be considered in the future. In terms of self-esteem, gender has no effect on its degree, while for the level of student studies there has been little indication that it has an effect on it, and therefore remains a question open for further investigation.
Finally, there was no relationship between the self-esteem and the demographic characteristics referring to the total years of studies, the years at the Open and Distance Education and the number of modular courses.
Key words: autonomy, self-esteem, Open and Distance Education, relationship
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ... iii
ABSTRACT ... iv
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ... 1
1.1.Τοποθέτηση του προβλήματος ... 1
1.2. Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα ... 4
1.3.Μεθοδολογία ... 5
1.4.Σημαντικότητα της έρευνας ... 6
1.5.Αποσαφήνιση εννοιολογικώνορισμών ... 6
1.6.Δομή της εργασίας ... 8
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ... 10
2.1. Αυτονομία και ΑεξΑΕ ... 10
2.1.1. ΑεξΑΕ και συμβατικό πανεπιστήμιο - Διαφορές ως προς την αυτονομία του διδασκόμενου ... 10
2.1.2.Αυτονομία και στοιχεία της ΑεξΑΕ ... 13
2.1.3.Ορισμός της αυτονομίας στην ΑεξΑΕ ... 18
2.1.4.Αυτονομία και ενηλικιότητα ... 22
2.2.Αυτοεκτίμηση ... 26
2.2.1.Αυτοεκτίμηση, εκπαίδευση και ΑεξΑΕ ... 29
2.3.Ανασκόπηση ερευνών για την αυτονομία, την αυτοεκτίμηση και ΑεξΑΕ ... 31
2.3.1. Κριτική αποτίμηση της βιβλιογραφικής ανασκόπησης και της ανασκόπησης ερευνών ... 37
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 41
3.1.Επιλογή μεθοδολογικής προσέγγισης ... 41
3.2. Συλλογή δεδομένων ... 41
3.3. Ζητήματα δεοντολογίας ... 42
3.4. Περιγραφή ερευνητικού εργαλείου ... 43
3.5. Δείγμα ... 45
3.6. Στατιστική Ανάλυση ... 46
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 47
4.1.Το προφίλ του δείγματος ... 47
Πίνακας 4.1.Απόλυτες και σχετικές συχνότητες συμμετεχόντων ως προς το φύλο. 47 4.2.Αξιοπιστία Κλιμάκων ... 48
4.3. Τα ερευνητικά ερωτήματα ... 50
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ... 57
5.1.Συζήτηση... 57
5.2.Συμπεράσματα ... 64
5.3.Περιορισμοί της έρευνας και προτάσεις ... 66
5.3.1. Προτάσεις για περαιτέρω μελέτη ... 67
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ………...68
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ
Εικόνα 4.1. Επιπεδο σπουδών συμμετεχόντων………..47Εικόνα 4.2. Διάγραμμα σφάλματος για τη διαφορά της αυτονομίας ως προς το φύλο……….51
Εικόνα 4.3. Διάγραμμα σφάλματος για την διαφορά της αυτονομίας ως προς το επίπεδο σπουδών στο ΕΑΠ……….52
Εικόνα 4.4. Διάγραμμα σφάλματος για την διαφορά της αυτό-εκτίμησης ως προς το φύλο……….53
Εικόνα 1.5. Διάγραμμα σφάλματος για την διαφορά της αυτό-εκτίμησης ως προς το επίπεδο εκπαίδευσης των φοιτητών του ΕΑΠ………54
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ
Πίνακας 4.1. Απόλυτες και σχετικές συχνότητες συμμετεχόντων ως προς το φύλο……..47 Πίνακας 4.2. Δείκτες περιγραφικής στατιστικής για την ηλικία του δείγματος…………..47 Πίνακας 4.3. Το μορφωτικό επίπεδο του δείγματος των φοιτητών του ΕΑΠ……….48 Πίνακας 4.4. Τα συνολικά χρόνια σπουδών, τα χρόνια σπουδών στην ΑεξΑΕ και ο αριθμός των Θ.Ε………48 Πίνακας 4.5. Ο δείκτης αξιοπιστίας της κλίμακας για τη μεταβλητή της αυτονομίας…….49 Πίνακας 4.6. Ο δείκτης αξιοπιστίας της κλίμακας για τη μεταβλητή της αυτοεκτίμησης...49
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1.1.Τοποθέτηση του προβλήματος
Η αυτονομία του σπουδαστή και η αυτορυθμιζόμενη μάθηση αποτελούν έννοιες, οι οποίες έχουν απασχολήσει αρκετά τα τελευταία χρόνια τους ερευνητές, τους θεωρητικούς και τους παιδαγωγούς και για τις οποίες έχει γίνει εκτενής λόγος στη βιβλιογραφία (Andrade, 2009). Οι Christensen και Hansen (1987, όπ. αναφ. στο Rogers, 1998) αναφέρουν ότι η μάθηση, ως προϊόν νοητικών διεργασιών του ατόμου,αυτό-ανακαλύπτεται και αφομοιώνεται από την εμπειρία. Η εμπειρία αποτελεί σύμφωνα με τον Mezirow (1981, όπ. αναφ. στο Κόκκος, 2008) τον πιο σημαντικό τρόπο μάθησης στη ζωή του ενήλικου, η οποία επιτυγχάνεται μέσω του κριτικού στοχασμού επί της εμπειρίας και του αυτό-στοχασμού.
Οι έρευνες των τελευταίων χρόνων αναφορικά με την εμπειρία της μάθησης στο πλαίσιο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης έδειξαν ότι οι διδασκόμενοι χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα αυτονομίας, γεγονός που συμβάλλει θετικά στην αποτελεσματική μάθηση (Akhter, 2015; Firat, 2016; Φουτζοπούλου, 2017). Σύμφωνα με την επιστημονική προσέγγιση της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΑεξΑΕ), η οποία βρίσκεται στον αντίποδα του συμβατικού εκπαιδευτικού συστήματος, η μάθηση δεν είναι προϊόν που μεταφέρεται από τον δάσκαλο στον μαθητή αλλά τουναντίον αποτελεί προϊόν ατομικής προσπάθειας, το οποίο αυτό-ανακαλύπτεται (Λιοναράκης, 2005). Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 και πιο συγκεκριμένα το 2004, ο Jarvis (2004, όπ. αναφ. στο Κόκκος, 2008) κάνει λόγο για τη σημασία της αυτενέργειας και του αυτοπροσδιορισμού των διδασκομένων και για την ενίσχυση της αυτοεκτίμησής τους.
Ακόμα, o Jarvis (2004, όπ. αναφ. στο Κόκκος, 2008) κάνει λόγο για εκπαιδευτικές μεθόδους, οι οποίες δεν έχουν καμία σχέση με απλή μεταφορά γνώσεων από το διδάσκοντα προς τον διδασκόμενο αλλά έχουν να κάνουν με εμψυχωτικές μεθόδους, οι οποίες ευνοούν την επεξεργασία των γνώσεων και τον κριτικό στοχασμό. Η μάθηση χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα και υπάρχει πληθώρα θεωριών σχετικά με αυτή.
Ωστόσο, παρά την ύπαρξη διαφόρων μαθησιακών θεωριών παρατηρείται ένας κοινός παρονομαστής ο οποίος αφορά στον ενεργητικό ρόλο του μαθητή στη διεργασία της
μάθησης, στα διάφορα μαθησιακά στυλ των διδασκομένων και στην επεξεργασία της εμπειρίας ως βασικό στοιχείο της εκάστοτε μαθησιακής διεργασίας (Κόκκος, 2008).
Η αυτονομία των φοιτητών ενισχύεται κατά το δυνατόν περισσότερο σε εκπαιδευτικά ιδρύματα τα οποία διέπονται από τις αρχές της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (Firat, 2016). Ένα τέτοιο εκπαιδευτικό ίδρυμα είναι το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ) στο πλαίσιο του οποίου έχουν διεξαχθεί αρκετές έρευνες αναφορικά με την αυτονομία των φοιτητών, η οποία αποτελεί έννοια – κλειδί σε εξ αποστάσεως εκπαιδευτικά περιβάλλοντα. Ειδικότερα, η αυτονομία των φοιτητών έχει μελετηθεί κατά καιρούς στην Ελλάδα σε συνάρτηση με διάφορες παραμέτρους όπως η διαχείριση του χρόνου, η αναβλητικότητα και η ικανοποίηση που προέρχεται από τις σπουδές (Φουτζοπούλου, 2017), η αλληλεπίδραση με τους συν- διδασκόμενους και με τον καθηγητή-σύμβουλο (Φωτιάδου, 2014; Fotiadou, Angelaki
& Mavroidis, 2017), η συναισθηματική νοημοσύνη (Λυραράκη, 2015), η διαδραστική απόσταση (Βασιλούδης, 2013; Vassiloudis, Koutsouba, Giossos & Mavroidis, 2015) καθώς και με πολλές άλλες μεταβλητές άλλων ερευνών (Γιαγλή, 2009; Γιαγλής, Γιαγλή
& Κουτσούμπα, 2010; Νικολάκη, 2010; Μπέη, 2016; Τσομπαχίδου, 2017).
Τα αποτελέσματα των ερευνών έχουν ιδιαίτερη σημασία καθώς δίνουν μια εικόνα της παρούσας κατάστασης των Ανοικτών και εξ Αποστάσεως Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Πιο συγκεκριμένα, καλύπτουν ερευνητικά κενά προηγούμενων ερευνών, τα οποία τονίζουν τα σημεία στα οποία θα πρέπει να στραφεί περισσότερο το ενδιαφέρον και τα οποία θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στον σχεδιασμό και στην αξιολόγηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, στη στελέχωση και κατάρτιση του επιστημονικού προσωπικού καθώς και στη συγγραφή του εκπαιδευτικού υλικού, το οποίο θα πρέπει να ανανεώνεται, να εμπλουτίζεται και να διαθέτει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που αυτονομούν το διδασκόμενο στη μάθηση και ενισχύουν την αυτοεκτίμησή του.
Παρόλα αυτά, από την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας διαπιστώθηκε ότι η μελέτη της αυτονομίας σε σχέση με την αυτοεκτίμηση των φοιτητών που σπουδάζουν σε εξ αποστάσεως εκπαιδευτικά περιβάλλοντα απουσιάζει παρόλο που κρίνεται απαραίτητη. Αυτό το ερευνητικό κενό αποτέλεσε αφορμή να μελετηθεί η σχέση της αυτονομίας με την αυτοεκτίμηση, η οποία ως έννοια περιλαμβάνεται στον όρο του
«αυτοπροσδιορισμού». Το γεγονός ότι ο αυτοπροσδιορισμός μεταλλάσσεται διαρκώς στη ζωή του κάθε ατόμου (Γουβιάς, 2003) έδωσε το έναυσμα να διερευνηθεί αν και σε
ποιο βαθμό δύναται να επηρεάσει την αυτονομία στη μάθηση του ενήλικου διδασκόμενου σε περιβάλλον AεξΑΕ. Το ζήτημα αυτό συνιστά το θέμα της παρούσας έρευνας.
Αναλυτικότερα, βασική αφορμή για τη μελέτη της αυτονομίας των φοιτητών που σπουδάζουν με τη μέθοδο της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης υπήρξε η προσωπική εμπειρία από τη φοίτηση στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ) και πιο συγκεκριμένα στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Επιστήμες της Αγωγής». Στη διάρκεια της φοίτησης στο ΕΑΠ, η προσωπική εμπειρία έδειξε ότι συνδυαστικά με το διδακτικό υλικό, την επικοινωνία και υποστήριξη των καθηγητών-συμβούλων και τη συχνή εκπόνηση επιστημονικών εργασιών, η αυτονομία στη μάθηση ενισχύθηκε σε μεγάλο βαθμό, γεγονός που δημιούργησε το ενδιαφέρον για περαιτέρω μελέτη.
Επιπλέον, η τέταρτη Γραπτή Εργασία (Γ.Ε) στο πλαίσιο της Θεματικής Ενότητας (Θ.Ε) «Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση» κατά το ακαδημαϊκό έτος 2016-2017 έδωσε το έναυσμα για τη μελέτη αρθρογραφίας που σχετίζεται με την αυτονομία των φοιτητών στη διεργασία της μάθησης. Το θέμα της τέταρτης Γ.Ε. αφορούσε τη μετατροπή του ακαδημαϊκού κειμένου « Προς μια θεωρία της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης - η εξέλιξη της πολυπλοκότητάς της » σε εκπαιδευτικό έντυπο υλικό κατάλληλο για εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Το συγκεκριμένο ακαδημαϊκό κείμενο στο οποίο γίνεται λόγος περί αυτονομίας, καθώς και η ενασχόληση με τη μετατροπή του σε εκπαιδευτικό υλικό που να αρμόζει στις απαιτήσεις της ΑεξΑΕ, αποτέλεσαν το έναυσμα για τη δημιουργία δραστηριοτήτων, οι οποίες προάγουν και ενισχύουν τη μαθησιακή αυτονομία των φοιτητών.
Ακόμα, η εμπειρία της φοίτησης στο ΕΑΠ καθώς και το εκπαιδευτικό υλικό της Θ.Ε. «Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση» υπήρξε η αφορμή να υπερτονιστούν οι διαφορές ανάμεσα στο συμβατικό εκπαιδευτικό σύστημα και στην Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Η σύγκριση της εμπειρίας από τη φοίτηση σε συμβατικό τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό ίδρυμα και από τη φοίτηση σε ανοικτό εξ αποστάσεως τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό ίδρυμα συνέβαλλε στη βαθύτερη συνειδητοποίηση των διαφορών τους και έδωσε το έναυσμα για τη μελέτη της βιβλιογραφίας που αφορά στην αυτονομία του διδασκόμενου κατά τη διάρκεια της φοίτησής του.
Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που πραγματοποιήθηκε σε σχέση με την αυτονομία, προέκυψε ότι η αυτονομία και η αυτοεκτίμηση των φοιτητών αναφορικά
με τη μαθησιακή διεργασία και την ακαδημαϊκή επίδοση σε ένα περιβάλλον AεξΑΕ διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο (Firat, 2016; Vakoufari, Angelaki & Mavroidis, 2014). Παρόλα αυτά, η μέχρι σήμερα έρευνα σε σχέση με την αυτονομία δεν ανέδειξε τη σχέση της με τη διάσταση της αυτοεκτίμησης. Το κενό αυτό έρχεται να καλύψει η παρούσα εργασία.
1.2. Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα
Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση της σχέσης της αυτονομίας των φοιτητών που σπουδάζουν σε περιβάλλον Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΑεξΑΕ) με τον ψυχολογικό παράγοντα της αυτοεκτίμησης μέσα από το παράδειγμα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστήμιου. Ειδικότερα, η εργασία στοχεύει στο να εξετάσει αν υπάρχει διαφορά στον βαθμό της αυτονομίας και της αυτοεκτίμησης των φοιτητών στην ΑεξΑΕ αναφορικά με το φύλο, το επίπεδο εκπαίδευσης, την ηλικία, τα συνολικά χρόνια των σπουδών, τα χρόνια σπουδών μόνο στην ΑεξΑΕ και τον αριθμό των θεματικών ενοτήτων που έχουν παρακολουθήσει οι φοιτητές.
Στη βάση των παραπάνω, τα ερευνητικά ερωτήματα της εν λόγω μελέτης διαμορφώνονται ως εξής:
1. Ποιος είναι ο βαθμός της αυτονομίας των φοιτητών του ΕΑΠ;
2. Υπάρχουν διαφορές στον βαθμό της αυτονομίας των φοιτητών ως προς το φύλο και το επίπεδο εκπαίδευσης στο ΕΑΠ (προπτυχιακοί, μεταπτυχιακοί);
3. Υπάρχει σχέση μεταξύ της αυτονομίας και: α) της ηλικίας, β) των συνολικών ετών σπουδών, γ) των ετών σπουδών μόνο στην ΑεξΑΕ και δ) του αριθμού των θεματικών ενοτήτων;
4. Ποιος είναι ο βαθμός της αυτοεκτίμησης των φοιτητών του ΕΑΠ;
5. Υπάρχουν διαφορές στον βαθμό της αυτοεκτίμησης των φοιτητών ως προς το φύλο και το επίπεδο εκπαίδευσης στο ΕΑΠ (προπτυχιακοί, μεταπτυχιακοί);
6. Υπάρχει σχέση μεταξύ της αυτό-εκτίμησης και: α) της ηλικίας, β) των συνολικών ετών σπουδών, γ) των ετών σπουδών μόνο στην ΑεξΑΕ και δ) του αριθμού των θεματικών ενοτήτων;
7. Υπάρχει σχέση ανάμεσα στην αυτονομία των φοιτητών του ΕΑΠ και στον ψυχολογικό παράγοντα της αυτοεκτίμησης;
1.3.Μεθοδολογία
Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική και εμπειρική έρευνα. Η βιβλιογραφική έρευνα της μελέτης αφορούσε στην εννοιολογική αποσαφήνιση τόσο της αυτονομίας όσο και της αυτοεκτίμησης καθώς και στη μεταξύ τους σχέση. Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε στην εμπειρική έρευνα είναι η ποσοτική, η οποία αποτελεί έναν αμερόληπτο και αντικειμενικό τρόπο έρευνας (Creswell, 2011).
Σύμφωνα με τον Robson (2010), μια δειγματοληπτική έρευνα, η οποία αποτελεί συλλογή δεδομένων από έναν αριθμό μονάδων, αποτελεί μια ερευνητική στρατηγική στην οποία χρησιμοποιείται σχεδόν πάντα ερωτηματολόγιο, ως ερευνητικό εργαλείο, το οποίο αποτελείται συνήθως από ερωτήσεις κλειστού τύπου.
Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν στην εν λόγω εμπειρική έρευνα είναι δύο ερωτηματολόγια, τα οποία αποτελούνται από κλειστές ερωτήσεις. Το ένα, του οποίου κατασκευαστής είναι ο Firat (2016), αφορά στη μέτρηση της αυτονομίας και, το άλλο, του οποίου κατασκευαστής είναι ο Rosenberg (1965) αφορά στη μέτρηση της αυτοεκτίμησης.Τα ερευνητικά ερωτήματααπαντώνται από ένα δείγμα εκατόν τριάντα φοιτητών, πενήντα πέντε προπτυχιακών και εβδομήντα πέντε μεταπτυχιακών φοιτητών, που σπουδάζουν σε περιβάλλον ΑεξΑΕ και πιο συγκεκριμένα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ). Η επιλογή των συγκεκριμένων προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών έγινε με δειγματοληψία χωρίς πιθανότητα και πιο συγκεκριμένα με βολική δειγματοληψία και με δειγματοληψία-χιονοστιβάδα.
Η συλλογή δεδομένων πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των ημερών όπου διεξάγονται οι Ομαδικές Συμβουλευτικές Συναντήσεις (ΟΣΣ) και πιο συγκεκριμένα στο διάστημα Φεβρουαρίου-Απριλίου, που εξυπηρετούσε χρονικά τη διεξαγωγή της έρευνας. Αφού πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στους χώρους διεξαγωγής των ΟΣΣ, ζητήθηκε άδεια από τους καθηγητές-συμβούλους προκειμένου να χορηγηθούν τα ερωτηματολόγια στους φοιτητές. Στη συνέχεια, ακολούθησε ενημέρωση των φοιτητών αναφορικά με τον σκοπό της συγκεκριμένης μελέτης. Επίσης, αφού επισημάνθηκε η προαιρετική τους συμμετοχή, διανεμήθηκαν τα ερωτηματολόγια σε όσους φοιτητές
υπήρξαν πρόθυμοι να συμμετάσχουν. Κάποια από τα ερωτηματολόγια συλλέχθηκαν στη διάρκεια του διαλλείματος και κάποια μετά το πέρας των ΟΣΣ.
1.4.Σημαντικότητα της έρευνας
Η έρευνα αυτή είναι σημαντική καθώς αποβλέπει στη μέτρηση της αυτονομίας των φοιτητών σε εξ αποστάσεως εκπαιδευτικό περιβάλλον λαμβάνοντας υπόψη την ψυχολογική παράμετρο της αυτοεκτίμησης, η οποία, παρόλο που σύμφωνα με τη βιβλιογραφία τελεί ουσιαστικό ρόλο στην ικανότητα του ατόμου να οργανώσει και να εκτελέσει ένα σχέδιο δράσης (Μακρή-Μπότσαρη, 2001ε, όπ. αναφ. στο Γουβιάς, 2003), δεν έχει μέχρι σήμερα αποτελέσει αντικείμενο μελέτης στον ελληνικό χώρο και ειδικότερα σε περιβάλλον ΑεξΑΕ.. Η εν λόγω μελέτη καθίσταται αναγκαία καθώς εξετάζει τη σχέση αυτονομίας–αυτοεκτίμησης σε ένα περιβάλλον AεξΑΕ, η οποία, από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, η οποία πραγματοποιήθηκε, προέκυψε ότι απουσιάζει από τη βιβλιογραφία.
Πιο συγκεκριμένα, οι μέχρι τώρα έρευνες έχουν εξετάσει την αυτονομία σε σχέση με άλλες μεταβλητές ή έχουν μελετήσει την αυτονομία σε σχέση με την αυτοεκτίμηση αναφορικά με την εκμάθηση ξένων γλωσσών ή δεν αναφέρονται σε εξ αποστάσεως περιβάλλοντα. Ακόμα, από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση που διεξάχθηκε φαίνεται ότι δεν έχει γίνει σύγκριση ανάμεσα σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές αναφορικά με την αυτονομία τους και τη σχέση της με την αυτοεκτίμηση σε περιβάλλον ΑεξΑΕ. Η αυτοεκτίμηση ως παράμετρος, η οποία δύναται να επηρεάσει την αυτονομία του φοιτητή, θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από το εκάστοτε τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό ίδρυμα, ώστε να δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες που να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της θετικής αυτοεικόνας και της αυτοεκτίμησης.
1.5.Αποσαφήνιση εννοιολογικών ορισμών
Για την καλύτερη κατανόηση του σκοπού καθώς και των ερευνητικών ερωτημάτων στη συνέχεια γίνεται μία επεξήγηση των εννοιολογικών ορισμών της παρούσας μελέτης και πιο συγκεκριμένα της αυτονομίας και της αυτοεκτίμησης καθώς και της έννοιας της σχέσης. Ακόμα, επεξηγούνται οι λειτουργικοί ορισμοί που χρησιμοποιούνται στα ερευνητικά ερωτήματα, οι οποίοι είναι τα
κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά, το επίπεδο εκπαίδευσης, η ΑεξΑΕ και η θεματική ενότητα.
Αυτονομία: Η αυτονομία μπορεί να προσδιοριστεί ως μία ικανότητα ή συμπεριφορά του ατόμου (Benson, 2001), το οποίο γνωρίζει τον σκοπό για τον οποίο μαθαίνει, αναλαμβάνει την ευθύνη της μάθησής του και καθορίζει τους μαθησιακούς του στόχους (Holec, 1981; Little, 1991).
Αυτοεκτίμηση: Η αυτοεκτίμηση αποτελεί ένα είδος στάσης που έχει ένα άτομο για τον εαυτό του και η οποία βασίζεται στην αντίληψη των συναισθημάτων. Πιο συγκεκριμένα, βασίζεται στο συναίσθημα για την αξία του ως ατόμου και στο σεβασμό που νιώθει για τον εαυτό του, χωρίς να περιμένει από τους άλλους να του δείξουν σεβασμό. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι θεωρεί τον εαυτό του οπωσδήποτε καλύτερο από τους άλλους( Rosenberg, 1979, όπ. αναφ.στο Mruk, 2006). Η αυτοεκτίμηση εκφράζει το συναίσθημα που νιώθει κάποιος για την αξία του εαυτού του (Rosenberg, 1965, όπ. αναφ. στο Gottheim, 2009). Ο Baumeister και οι συνεργάτες του (2003, όπ.
αναφ. στο Gottheim, 2009) ορίζουν την αυτοεκτίμηση ως τον βαθμό σύμφωνα με τον οποίο οι άνθρωποι δίνουν αξία στον εαυτό τους. Οι Brown και Marshall (2006, όπ.
αναφ. στο Gottheim, 2009) ορίζουν ως συνολική αυτοεκτίμηση του ατόμου, τα συναισθήματα της αυτοπεποίθησης και της αυτοαξιολόγησης.
Σχέση: Η ετυμολογία της λέξης σχέση προέρχεται από το ρήμα «έχω» και δείχνει τον τρόπο με τον οποίο δύο στοιχεία συνδέονται μεταξύ τους (Βικιλεξικό). Στην παρούσα εργασία η σχέση αφορά στη συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών της αυτονομίας και της αυτοεκτίμηση, η οποία αποτελεί έναν στατιστικό έλεγχο προκειμένου να προσδιοριστεί αν οι δύο αυτές μεταβλητές ακολουθούν μια κοινή διακύμανση (Creswell, 2011).
Κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά: Ακολούθως, τα κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά είναι κάποια προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου ή αλλιώς κάποιες προσωπικές του πτυχές όπως η ηλικία, το φύλο, το επάγγελμα και η οικογενειακή του κατάσταση (Creswell, 2011). Το επίπεδο εκπαίδευσης αφορά στις θεσμοθετημένες βαθμίδες της εκπαίδευσης, οι οποίες είναι η πρωτοβάθμια, η δευτεροβάθμια και η τριτοβάθμια εκπαίδευση (Βικιπαίδεια). Στην παρούσα εργασία το επίπεδο εκπαίδευσης αναφέρεται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η οποία διακρίνεται
σε τρεις κύκλους σπουδών, στον πτυχιακό, στον μεταπτυχιακό και στον διδακτορικό κύκλο σπουδών (Βικιπαίδεια).
Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (ΑεξΑΕ): Ο όρος «ανοικτή»
αντιπροσωπεύει έναν γενικότερο σκοπό της ΑεξΑΕ και περιλαμβάνει πολλές διαστάσεις στις οποίες κάθε τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό ίδρυμα δίνει διαφορετική βαρύτητα (Daniel, 1999). Για παράδειγμα, η διάσταση-κλειδί της ανοικτότητας του Βρετανικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (OU) αφορά στη διεύρυνση της πρόσληψης φοιτητών μέσω της ανοικτής εισαγωγής σε αυτό (Daniel, 1999). Για το Empire State College της Νέας Υόρκης, η ανοικτότητα αναφέρεται στη δυνατότητα που δίνει στους φοιτητές του να σχεδιάζουν το δικό τους πρόγραμμα σπουδών (Daniel, 1999). Η Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση,όσον αφορά στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, με τον όρο ανοικτή αναφέρεται σε μια «ανοικτή εκπαίδευση» σύμφωνα με την οποία όλοι οι άνθρωποι μπορούν να έχουν πρόσβαση στη μόρφωση σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους (Λιοναράκης & Λυκουργιώτης, 1998-1999). Ο όρος εξ Αποστάσεως αφορά στο μέσο εκείνο, το οποίο εξυπηρετεί τους σκοπούς της
«ανοικτότητας» (Daniel, 1999). Σύμφωνα με τον Ματραλή (1998-1999), ο όρος εξ Αποστάσεως αναφέρεται στην εκπαιδευτική μεθοδολογία σύμφωνα με την οποία ο διδασκόμενος μαθαίνει όντας σε φυσική απόσταση από τον καθηγητή του.
Θεματική Ενότητα (Θ.Ε.): Στην ΑεξΑΕ τα προγράμματα σπουδών αποτελούν δίκτυα θεματικών ενοτήτων αναφορικά με τη μάθηση ενός συγκεκριμένου τομέα. Ο αριθμός των Θ.Ε. διαφέρει ανάλογα με το επίπεδο σπουδών (Tattersall, Waterink, Hoppener &
Koper, 2005). Αναλυτικότερα,η θεματική ενότητα (Θ.Ε.) στην ΑεξΑΕ αποτελεί έναν αυτοτελή κύκλο σπουδών, την οποία μπορεί να επιλέξει ο φοιτητής, ανάμεσα σε διάφορες άλλες Θ.Ε., διαμορφώνοντας έτσι ελεύθερα το μορφωτικό του προφίλ (Λιοναράκης & Λυκουργιώτης, 1998-1999). Η Θ.Ε. στην ΑεξΑΕ αποτελεί στοιχείο του σπονδυλωτού ή αρθρωτού συστήματος και αντιστοιχεί σε τρία ή τέσσερα μαθήματα του συμβατικού πανεπιστημίου. Ο αριθμός των Θ.Ε. που παρακολουθεί ένας φοιτητής μπορεί να οδηγήσει σε απόκτηση πτυχίου ή σε πιστοποίηση σπουδών.
1.6.Δομή της εργασίας
Η παρούσα Διπλωματική Εργασία δομείται συνολικά σε πέντε κεφάλαια.Το πρώτο κεφάλαιο περιλαμβάνει την εισαγωγή, η οποία αποτελείται από έξι ενότητες. Στην πρώτη ενότητα (1.1) παρουσιάζεται η τοποθέτηση του προβλήματος. Στη δεύτερη
ενότητα (1.2) παρουσιάζονται ο σκοπός και τα ερευνητικά ερωτήματα της εργασίας.
Στην τρίτη ενότητα (1.3) γίνεται μια επεξήγηση των εννοιολογικών όρων που συναντώνται στον σκοπό και στα ερευνητικά ερωτήματα της εργασίας. Στην τέταρτη ενότητα (1.4) παρουσιάζεται συνοπτικά η μεθοδολογία, η οποία ακολουθήθηκε προκειμένου να υλοποιηθεί η εν λόγω μελέτη. Στην πέμπτη ενότητα (1.5) παρουσιάζεται η σημαντικότητα της έρευνας.Στην έκτη ενότητα (1.6) παρουσιάζεται η δομή της εργασίας. Το δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνει τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, η οποία αποτελείται από τρεις κεντρικές ενότητες (2.1, 2.2, 2.3). Στην πρώτη κεντρική ενότητα 2.1, η οποία αποτελείται από τέσσερις υποενότητες, παρουσιάζεται η έννοια της αυτονομίας. Στην δεύτερη κεντρική ενότητα 2.2 αναλύεται η έννοια της αυτοεκτίμησης. Στην τρίτη κεντρική ενότητα 2.3 του ίδιου κεφαλαίου πραγματοποιείται μια ανασκόπηση ερευνών καθώς και η κριτική αποτίμηση της βιβλιογραφίας και των συναφών με αυτή ερευνών.
Στο τρίτο κεφάλαιο, το οποίο αποτελείται από έξι ενότητες, παρουσιάζεται η μεθοδολογία, η οποία ακολουθήθηκε για την υλοποίηση της εν λόγω μελέτης. Το τέταρτο κεφάλαιο αφορά στα ευρήματα της εμπειρικής έρευνας και αποτελείται από τρεις κεντρικές ενότητες (4.1, 4.2, 4.3). Στην ενότητα 4.1 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα αναφορικά με το προφίλ του δείγματος, στην ενότητα 4.2 τα αποτελέσματα για την αξιοπιστία των κλιμάκων της αυτονομίας και της αυτοεκτίμησης και στην ενότητα 4.3 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των ερευνητικών ερωτημάτων.
Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας, το οποίο αποτελείται από τρεις ενότητες (5.1, 5.2, 5.3) πραγματοποιείται η συζήτηση αυτής της εργασίας καθώς και τα συμπεράσματα τα οποία προκύπτουν από το σύνολο της εν λόγω μελέτης.
Ακόμα, γίνεται αναφορά στους περιορισμούς της εργασίας καθώς και στις προτάσεις για περαιτέρω μελλοντική έρευνα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ
Στο παρόν κεφάλαιο γίνεται ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με την αυτονομία, την αυτοεκτίμηση και τη σύνδεση αυτών με την ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ενώ παρουσιάζονται και προσεγγίζονται κριτικά οι σχετικές με τις έννοιες αυτές ερευνητικές μελέτες.
2.1. Αυτονομία, αυτοεκτίμηση και ΑεξΑΕ
Οι παράγοντες που δραστηριοποιούν τους ενήλικες προκειμένου να εμπλακούν σε δραστηριότητες, να αναλάβουν ευθύνες και καθήκοντα και να επιτύχουν ακαδημαϊκά κατορθώματα, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την προσωπική τους αυτονομία (Decietal., 1992, όπ. αναφ. στο Κρομμυδάκη, 2015). Ωστόσο ο βαθμός της αυτονομίας διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο (Kohns & Ponton, 2006) και αφορά σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου που μαθαίνει (Γιαγλή, Γιαγλής &
Κουτσούμπα, 2010). Οι θεωρίες της προσωπικότητας τοποθετούν τους ανθρώπους σε εκείνους που διακρίνονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση και σε εκείνους, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη θετικών συναισθημάτων και τους διακρίνει υψηλή αυτοεκτίμηση και μεγαλύτερη αυτονομία (Rotter, 1982,όπ. αναφ. στο Rogers, 1998).
Σε ένα περιβάλλον Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης τόσο η αυτονομία όσο και η αυτοεκτίμηση καταλαμβάνουν ουσιαστικό ρόλο ως προς τη μαθησιακή διεργασία και εν τέλει όσον αφορά στην ακαδημαϊκή επίδοση των φοιτητών.
2.1.1. ΑεξΑΕ και συμβατικό πανεπιστήμιο - Διαφορές ως προς την αυτονομία του διδασκόμενου
Η εξ αποστάσεως μη πανεπιστημιακή εκπαίδευση απαντάται κιόλας από το 1898 σε αρκετές σκανδιναβικές και αγγλοσαξονικές χώρες, όπου τα μαθήματα διεξάγονται δι’
αλληλογραφίας (Λιοναράκης, 1998-1999). Πολλά πανεπιστημιακά εξ αποστάσεως ιδρύματα απαντώνται από τον 19 αιώνα, όπως το πανεπιστήμιο της Νότιας Αφρικής (UNISA) το 1946 και ακόμα νωρίτερα το πανεπιστήμιο του Λονδίνου με το σύστημα εξωτερικής μελέτης το 1858, το οποίο αποτέλεσε το πρώτο βρετανικό ανοικτό πανεπιστήμιο (Tait, 2008). Η ανάπτυξη και η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών
συνέβαλλε στην ταχύτατη εξάπλωση του διαδικτύου, το οποίο συνέδραμε με τη σειρά του στην ανάπτυξη των εξ αποστάσεως σπουδών σε πανεπιστημιακό επίπεδο (Bray, Aoki&Dlugosh, 2008).
Σύμφωνα με τον McKee (2010), η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση διακρίνεται σε πέντε γενιές. Αναλυτικότερα, η πρώτη γενιά αφορά στην Εκπαίδευση δι’ αλληλογραφίας, όπου η απόσταση μεταξύ μαθητών και δασκάλων επιδρά τόσο στις διαδικασίες της διδασκαλίας όσοκαι στις διαδικασίες της μάθησης ( Moore, 1997,όπ. αναφ. στο McKee, 2010).Η δεύτερη γενιά αναφέρεται στην Εκπαίδευση με διάφορα μέσα όπως διαδραστικό βίντεο, μαγνητοταινίες και βιντεοταινίες μέσω των οποίων ο καθηγητής παράγει το εκπαιδευτικό υλικό που προορίζεται για το μαθητή (Moore, 1997,όπ. αναφ.
στο McKee, 2010). Η τρίτη γενιά αφορά στην τηλεμάθηση μέσω βιντεοσυνδιάσκεψης, τηλεφωνικής συνδιάσκεψης, ακουστικής επικοινωνίας, τηλεφώνου και τηλεόρασης με αναμετάδοση. Αυτή η γενιά αναφέρεται σε θέματα διαδραστικής απόστασης, προσθέτοντας στη μάθηση το στοιχείο της συγχρονίας (McKee, 2010).
Η τέταρτη γενιά αφορά στην ευέλικτη μάθηση χρησιμοποιώντας διαδραστικά πολυμέσα μέσω διαδικτύου. Η συγκεκριμένη γενιά εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, δημιουργεί μια νέα κατάσταση μάθησης, η οποία μοιάζει με ταινία επιστημονικής φαντασίας. Οι εκπαιδευτές και οι σχεδιαστές αυτής της γενιάς έρχονται αντιμέτωποι με εντελώς νέες προκλήσεις καθώς πρέπει να κατανοήσουν και να προσδιορίσουν μια νέα καινοτόμα φιλοσοφία, επιστημολογία, κώδικες ηθικής, αισθητικής, πολιτικής, κουλτούρας και πρακτικής. Η πέμπτη γενιά αναφέρεται στην έξυπνη ευέλικτη μάθηση, όπου χρησιμοποιούνται διαδικτυακά διαδραστικά πολυμέσα, πρόσβαση στο διαδίκτυο, επικοινωνία μέσω υπολογιστή, χρήση αυτόματης απάντησης, πανεπιστημιακή πύλη με πρόσβαση σε θεσμικές διαδικασίες και πόρους. Αυτή η γενιά παρέχει ευελιξία και ταχύτητα, οι οποίες είναι απαραίτητες καθώς οδηγούν σε επόμενη προσέγγιση της εκπαιδευτικής τεχνολογίας σε μια εποχή, όπου η γνώση και η πληροφορία κατέχουν ουσιαστικό ρόλο (McKee, 2010) . Παρατηρείται λοιπόν ότι σε κάθε γενιά της ΑεξΑΕ, παρέχονται στο διδασκόμενο τα μέσα, τα οποία σύμφωνα με την τεχνολογική πρόοδο της εκάστοτε εποχής, ενέχουν υποστηρικτικό ρόλο και τον βοηθούν να προάγει την αυτονομία του στη διεργασία της μάθησης.
Οι πολιτικοοικονομικές καθώς και οι τεχνολογικές συνθήκες, οι οποίες συνέβαλλαν στην ανάπτυξη της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσηςστις ΗΠΑ, ευνόησαν τη δημιουργία μονάδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης με στόχο την ανάπτυξη της
παραγωγικότητας και τη μείωση του κόστους (Saba,2005,όπ.αναφ. στο Λιοναράκης, 2008). Όσον αφορά στην Ελλάδα, οι οικονομικές εξελίξεις, με τις κοινωνικές ανακατατάξεις καθώς και η επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη (Λιοναράκης, 1998-1999) οδήγησαν στην ανάγκη για ανανέωση των γνώσεων των εργαζομένων και στην εξειδίκευσή τους σε νέους τομείς εργασίας.
Αυτή λοιπόν την ανάγκη της διαρκούς ενημέρωσης έρχονται να καλύψουν τα ανοικτά συστήματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, τα οποία παίζουν ουσιαστικό ρόλο στη σύγχρονη «κοινωνία της γνώσης» (Λιοναράκης, 1998-1999) και τα οποία αντανακλούν την αλλαγή στη φιλοσοφία και στις αξίες της Εκπαίδευσης (Tracey &
Richey, 2005). Μάλιστα σύμφωνα με τον Moore (2016), ο τομέας της Παιδαγωγικής στρέφει περισσότερο τη «ματιά» του προς τον διδασκόμενο. Αυτό σημαίνει ότι το περιβάλλον της ΑεξΑΕ και τα στοιχεία που την απαρτίζουν συμβάλλουν προς την κατεύθυνση της αυτονομίας του ενήλικου μαθητή. Η μάθηση, σύμφωνα με αυτή την αλλαγή της Παιδαγωγικής, αποτελεί έργο του μαθητή και όχι της διδασκαλίας, η οποία χαρακτηρίζεται από κονστρουκτιβισμό και απαντάται στο συμβατικό εκπαιδευτικό σύστημα (Moore, 2016).
Είναι γεγονός ότι τα ανοικτά συστήματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης σε αντίθεση με τα συμβατικά τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα, συμβάλλουν αποφασιστικά στη σύγχρονη «κοινωνία της γνώσης», παρέχοντας δυνατότητες τις οποίες το συμβατικό πανεπιστήμιο αποκλείει. Αυτό εξηγείται τόσο σε επίπεδο φιλοσοφίας όσο και μεθοδολογίας της ΑεξΑΕ, της οποίας βασικό ζητούμενο είναι η αυτονομία του διδασκόμενου. Πιο συγκεκριμένα, τα ανοικτά συστήματα εκπαίδευσης διέπονται από το ιδεώδες της ανοικτής παιδείας, σύμφωνα με το οποίο όλοι οι άνθρωποι ανεξάρτητα από το κοινωνικομορφωτικό τους επίπεδο και την ηλικία τους έχουν δικαίωμα για πρόσβαση στη γνώση σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους και σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης (Akhter, 2015). Για τον λόγο αυτό τα ανοικτά συστήματα έχουν άρει τους περιορισμούς των παραδοσιακών συστημάτων πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, τόσο σε ό,τι αφορά την πρόσβαση των φοιτητών σε αυτά όσο και σε ό,τι αφορά τη μέθοδο εκπαίδευσής τους, που δεν είναι άλλη από την εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (Λιοναράκης & Λυκουργιώτης, 1998-1999).
Η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση είναι μια μέθοδος, η οποία προσφέρει ευελιξία στον ενήλικα κυρίως σπουδαστή αναφορικά με τον τόπο, τον χρόνο και τον ρυθμό μάθησης στη διάρκεια των σπουδών του (Bray et al., 2008) και τον βοηθά να αυτονομηθεί. Οι
ενήλικες επιλέγουν τις σπουδές από απόσταση, τις οποίες μπορούν να συνδυάσουν με καταστάσεις που αφορούν στη ζωή τους όπως η καριέρα, η οικογένεια ή ακόμα και η αλλαγή στην ιθαγένεια. Οι νεότεροι σε ηλικία επιλέγουν τις εξ αποστάσεως σπουδές προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο της ανεργίας με τη φιλοδοξία της εύρεσης εργασίας χάρη στην απόκτηση γνώσεων. Επιπρόσθετα, οι ενήλικες με γονικές υποχρεώσεις και ιδιαίτερα οι γυναίκες, επιλέγουν τις σπουδές σε περιβάλλον ΑεξΑΕ, οι οποίες τους προσφέρουν ευελιξία σε μαθησιακές καταστάσεις (Mahieu & Wolming, 2013).
Ακόμα η ΑεξΑΕ αποτελεί βασικό εργαλείο για τη βελτίωση της ποιότητας των σπουδών μέσα σε ένα πλαίσιο εφαρμογής και εκτέλεσης σαφώς προσδιορισμένων κανόνων (Akhter, 2015). Αυτή η ευελιξία που παρέχει η ΑεξΑΕ δύναται να αυξήσει τα κίνητρα του ενήλικου διδασκόμενου και να προάγει την αυτονομία του, ευθυγραμμίζοντας τους ρυθμούς με τους τρόπους μάθησης (Reed, 2000, όπ. αναφ. στο Kuan-Chung & Syh-Jong, 2011). Τα χαρακτηριστικά της μάθησης από απόσταση δεν αποτελούν αποκλειστικότητα της ΑεξΑΕ αλλά της αποτελεσματικής μάθησης, η οποία προϋποθέτει ενεργητικότητα από την πλευρά του διδασκόμενου. (Talbot, 2010). Αυτή η ενεργητικότητα ενισχύεται σημαντικά σε ένα περιβάλλον ΑεξΑΕ, όπου ο ενήλικας μαθητής μαθαίνει πώς να μαθαίνει κάνοντας μια σειρά από ασκήσεις, δραστηριότητες, εργασίες και συζητήσεις (learning by doing) (Talbot, 2010). Η μάθηση στην ΑεξΑΕ αντανακλά με έναν κριτικό τρόπο το πώς οργανώνει τη μελέτη του ο διδασκόμενος σύμφωνα με άλλες παραμέτρους όπως τα εξωτερικά εμπόδια, οι διαπροσωπικές του δυσκολίες και τα εσωτερικά του κίνητρα (Talbot, 2010).
2.1.2. Αυτονομία και στοιχεία της ΑεξΑΕ
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Akhter (2015) τα στοιχεία από τα οποία απαρτίζεται η Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, συμβάλλουν ένα ένα και όλα μαζί στην ενεργοποίηση του μαθητή σε μια διαδικασία ανεξάρτητης και αυτόνομης μάθησης. Τα στοιχεία αυτά είναι τα εξής:
• Το δομικό σύστημα
• Η φυσική απόσταση μεταξύ διδάσκοντος και διδασκόμενου
• Η αυτονομία του διδασκόμενου
• Το σύστημα επικοινωνίας
• Το εκπαιδευτικό υλικό
• Η συμβουλευτική υποστήριξη
• Η ανατροφοδότηση του φοιτητή
Όλα τα ανωτέρω στοιχεία συνθέτουν το δομικό σύστημα της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, η οποία υποδηλώνει τη φυσική απόσταση μεταξύ του διδάσκοντος και του διδασκόμενου παρόλο που ο καθηγητής είναι στη διάθεση του μαθητή. Άλλωστε, η ΑεξΑΕ στηρίζεται στην αυτονομία του μαθητή (Akhter, 2015).
Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελεί μια μέθοδο, η οποία διαθέτει σχεδιασμένο σύστημα και χρειάζεται το δομικό σύστημα για να επιτύχει τους στόχους της. Ο πιο σημαντικός στόχος της αποτελεί η αυτονομία του διδασκόμενου, η οποία επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό χάρη στην ευελιξία εφαρμογής και εκτέλεσης ενός εκπαιδευτικού πλάνου (Akhter, 2015).
Ο όρος αυτονομία του μαθητή σημαίνει την ανεξαρτησία του στη μελέτη, στην κατανόηση και στη διαχείριση των μαθησιακών του πράξεων στο προσωπικό του περιβάλλον μελέτης. Ο μαθητής στην Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση είναι σθεναρά υπεύθυνος για τις σπουδές του και τη μάθησή του έχοντας πλήρη επίγνωση των προσωπικών του προβλημάτων. Στην ΑεξΑΕ ο δάσκαλος και ο μαθητής έχουν λίγες ευκαιρίες για αλληλεπίδραση πρόσωπο με πρόσωπο. Άλλωστε, όπως ειπώθηκε και προηγούμενα ο ρόλος του μαθητή παραμένει ανεξάρτητος, καθώς η μελέτη του είναι αυτόνομη και αυτορυθμιζόμενη έχοντας ωστόσο την ανάγκη για καθοδήγηση και συμβουλευτική σε διάφορα στάδια της μαθησιακής διεργασίας (Akhter,2015).
Η επικοινωνία μεταξύ καθηγητή και μαθητή πραγματοποιείται τόσο με παραδοσιακά όσο και με μοντέρνα μέσα επικοινωνίας,ο συνδυασμός των οποίων κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος στο πεδίο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσηςσυμβάλλοντας στην ενίσχυση της υπευθυνότητας και της αυτονομίας του μαθητή (Akhter, 2015). Η μελέτη στην ΑεξΑΕ πραγματοποιείται αυτόνομα και ανεξάρτητα τον περισσότερο χρόνο και για τον λόγο αυτό η ύπαρξη εκπαιδευτικού υλικού είναι απολύτως απαραίτητη. Το εκπαιδευτικό υλικό στην ΑεξΑΕ είναι φτιαγμένο με τρόπο, ο οποίος διεγείρει και ευνοεί την αυτονομία του διδασκόμενου.
Το εκπαιδευτικό υλικό είναι διαμορφωμένο με τρόπο ώστε να παρέχει ευελιξία στη χρήση, να καλύπτει το μάθημα σύμφωνα με το επίπεδο του μαθητή και σύμφωνα με τις απαιτήσεις του αντικειμένου σπουδών και να ασκεί ενδιαφέρον στο σύνολο των διδασκόμενων (Akhter, 2015).