ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΤΕΓ ∆ΡΑΜΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Γ. ΣΠΥΡΟΓΛΟΥ Ν. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ∆ΗΣ
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΘΕΜΑ: ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΑΨΥΧΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ:
ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΣΕΙΧ ΣΟΥ
Η σπουδάστρια:
Σιώνα Ουρανία
∆ράμα 2008
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η παρούσα πτυχιακή εργασία συντάχθηκε από την σπουδάστρια Σιώνα Ουρανία του τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου, του ΤΕΙ Καβάλας, Παραρτήματος ∆ράμας.
Το θέμα της πτυχιακής εργασίας η βελτίωση του Σέϊχ Σου ως αναψυχικό τοπίο και αναφέρεται στην ποιοτική αναβάθμιση του Περιαστικού
∆άσους Θεσσαλονίκης. Η σημαντικότερη δυσκολία που παρουσιάστηκε κατά την διεξαγωγή της εργασίας ήταν ο καιρός, λόγω έντονων βροχοπτώσεων ήταν αδύνατη η πιο συστηματική επίσκεψη στο δάσος. Η εργασία συντάχθηκε με βάση την αειφορία και την βιώσιμη ανάπτυξη όπως και την οικολογία και προστασία της περιοχής. Για την διεξαγωγή της εργασίας χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία και από διάφορες μελέτες.
Οι μελέτες που χρησιμοποιήθηκαν είναι από την ∆ιεύθυνση Αναδασώσεων Θεσσαλονίκης και είναι μελέτες που έχουν γίνει και έχουν εφαρμοστεί σε πολλές από τις περιοχές του Σέϊχ Σου.
Έτσι θα ήθελα να ευχαριστήσω το ∆ασαρχείο Θεσσαλονίκης και την ∆ιεύθυνση Αναδασώσεων τους υπαλλήλους και συγκεκριμένα τον κ.
Σπύρο Θεοδοσίου που μου παραχώρησαν πολύ σημαντικές πληροφορίες, στοιχεία καθώς και μελέτες που αφορούσαν την έρευνα της περιοχής.
Τέλος, ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στους καθηγητές Ν.
Ελευθεριάδη, Γ. Σπύρογλου και Λ. Σεχίδη για την πολύτιμη βοήθειά τους και την ευκαιρία που μου έδωσαν να γνωρίσω και να μελετήσω το Σέϊχ Σου ως αναψυχικό τοπίο.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ... 5
1.1ΓΕΝΙΚΑ- ΑΝΑΨΥΧΗ ΚΑΙ ΑΝΑΨΥΧΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ... 5
1.2 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ... 6
2. ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ... 8
3. ΑΝΑΛΥΣΗ -ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ... 10
3.1Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ... 10
Τοπογραφία-Γεωλογία ... 10
Έδαφος ... 11
Κλίμα ... 11
3.2ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ∆ΑΣΙΚΗ ΑΝΑΨΥΧΗ ... 12
3.3ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΝΑΨΥΧΗ ΣΕ ΕΝΑ ∆ΑΣΟΣ .... 15
3.4ΩΦΕΛΕΙΕΣ ΤΗΣ ∆ΑΣΙΚΗΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ ... 17
3.4.1 Κοινωνικοπολιτιστικές ωφέλειες ... 17
3.4.2 Οικονομικές ωφέλειες ... 17
3.4.3 Επιπτώσεις των ωφελειών και της ανάπτυξης ... 18
3.5ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ∆ΑΣΙΚΗΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ ... 18
3.5.1 Το κόστος στο περιβάλλον ... 18
3.5.2 Το κόστος σε κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο ... 19
3.6 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗΣ ΕΥΚΟΛΙΩΝ ΑΝΑΨΥΧΗΣ ... 19
3.6.1 Πεζοπορία-περιήγηση ... 21
3.6.2 ∆ιαμόρφωση των μονοπατιών ... 23
3.6.3 ∆ιασκέδαση στη φύση, υπαίθριο γεύμα και αθλοπαιδιές ... 23
3.6.4 ∆ιαμόρφωση των θέσεων θέας ... 32
3.7ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ... 32
4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ... 35
ΣΑΝ ΤΕΛΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ... 37
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ... 39
INTERNET ... 39
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ... 40
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 ... 41
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η δασική αναψυχή θεωρείται από πολλούς ανθρώπους πολύ
σημαντική για το κοινωνικό σύνολο, ενώ από άλλους ως ανταγωνιστής χρήσεων και ειδικότερα για εκείνες που προσφέρουν υλικά αγαθά στο κοινωνικό σύνολο.
Είναι γεγονός ότι σε περιοχές που η αναψυχή είναι έντονη υπάρχουν πολλά προβλήματα. Τέτοια είναι αυτά που προκαλούν αρνητικές επιδράσεις στην χλωρίδα και στην πανίδα του τόπου και γενικότερα στο περιβάλλον. Έτσι, οποιοσδήποτε χειρισμός γίνεται σε ένα φυσικό τοπίο πρέπει να είναι πολύ ειδικός και συγκεκριμένος ώστε να αποφευχθούν τυχόν καταστροφές.
Στην εργασία αυτή προσπάθησα στο πρώτο μέρος να συνθέσω και να σχολιάσω διάφορες εργασίες που έχουν πραγματοποιηθεί κατά το παρελθόν και αφορούν το Σέϊχ Σου ως δάσος αναψυχής, αλλά και τις απαιτήσεις που έχουν οι άνθρωποι κατά την επίσκεψή τους σ’ αυτό. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας μου συμπεραίνω κάποια γενικά στοιχεία, τα οποία έχουν σχέση με την καλύτερη διαχείριση του δάσους αλλά και πως αυτό έχει αναπτυχθεί μετά από πολλές τις μελέτες που έχουν γίνει γι’ αυτό και για την εξέλιξή του μέσα στον πολεοδομικό ιστό της Θεσσαλονίκης.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1.1 Γενικά- αναψυχή και αναψυχικό τοπίο
Αναψυχή σημαίνει δραστηριότητα ή προσχεδιασμένη αδράνεια που ενεργείται με την θέληση κάποιου. Ως βαθύτερη ψυχολογική έννοια η αναψυχή αναφέρεται σε αισθητικές και πνευματικές εμπειρίες που παράγονται από την δραστηριότητα αυτή. Η αναψυχή ως δραστηριότητα διαφέρει από την εργασία στο γεγονός ότι η τελευταία, γίνεται με σκοπό να αποκτηθούν χρήματα ή να καλυφθούν ανάγκες της ζωής (Ελευθεριάδης,2003).
Το δάσος προσφέρει στον άνθρωπο έναν μοναδικό χώρο αναψυχής και γαλήνης. Ο καθαρός αέρας του δάσους, η ομορφιά και η ηρεμία που βρίσκει κανείς μέσα σ' αυτό είναι ο αντίποδας στα καυσαέρια, στο θόρυβο και το άγχος της πόλης. Η άμεση επαφή με τη ζωή στο δάσος βοηθά να αναπτύξουμε υπεύθυνες στάσεις και συμπεριφορές απέναντι στο περιβάλλον.
Κατά όπως αναφέρει ο Gregory(1972) υπάρχουν δύο ειδών
χαρακτηρισμοί για την αναψυχή. ∆ιακρίνεται σε υπαίθρια και σε εκείνη που παρουσιάζεται σε κλειστούς χώρους. Υπαίθρια αναψυχή χαρακτηρίζεται η δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου που γίνεται σε σχετικά μη αστικό περιβάλλον σε φυσικούς χώρους με πρωταρχικό σκοπό την ευχαρίστηση και την ψυχική και πνευματική ευφορία (Ελευθεριάδης 2003).
Η υπαίθρια αναψυχή χρειάζεται φυσικούς πόρους και μάλιστα σε μεγάλες ποσότητες. Έτσι ένα σημαντικός φυσικός πόρος για αναψυχή είναι ένα δάσος και στην δική μας περίπτωση το Περιαστικό ∆άσος Θεσσαλονίκης, το Σέϊχ Σου.
Η αναψυχή που γίνεται μέσα στα δάση(φυσικά χερσαία
οικοσυστήματα) ονομάζεται δασική αναψυχή και είναι μέρος της υπαίθριας αναψυχής. Μερικές από τις κυριότερες δραστηριότητες που λαμβάνουν μέρος σε ένα δάσος είναι το κυνήγι, υπαίθριο γεύμα, περίπατος, ορειβασία, αθλήματα.
Η δασική αναψυχή όπως και η υπαίθρια χρειάζεται κατάλληλους πόρους -εκτάσεις ξηράς και υδάτινες- για να αναπτυχθεί κατάλληλα και να προσελκύσει κόσμο. Ακόμα όμως και να αναπτυχθούν ένα δάσος δεν μπορεί να κατασταθεί 100% κατάλληλο(suitable) αλλά απλά ικανό(capable). Η καταλληλότητα ενός πόρου δεν εξαρτάται μόνο από την γεωϊκανότητα αλλά και από την ύπαρξη θέλησης και έκφρασης της χρησιμοποίησης του, δηλαδή το μέγεθος της ζήτησης που έχει απέναντι στους επισκέπτες του.
Έτσι λοιπόν δάσος αναψυχής (Recreational forest) είναι μια μικρή ή μεγάλη έκταση στην οποία:
1. το τοπίο, η βλάστηση, τα ζώα, τα ρέοντα και στάσιμα νερά χαρακτηρίζονται ως δεδομένα με μεγάλη αξία και προσφέρονται για αναψυχή
2. οι αρμόδιες αρχές έχουν εκδηλώσει τη βούληση τους να διαμορφώσουν, συντηρήσουν και να αναπτύξουν το τοπίο για να προσφέρει αναψυχικές υπηρεσίες στους επισκέπτες.
3. οι επισκέπτες έχουν το δικαίωμα να προσέρχονται και να κάνουν χρήση των υπηρεσιών, μόνο όμως κάτω από ορισμένες αρχές και κανόνες. Λιάκο(1977)
∆υστυχώς πολλά δάση που διαμορφώνονται για να γίνουν χώροι αναψυχής δεν είναι ποιοτικά άριστα και δεν τηρούν όλες τις προϋποθέσεις. Η καταλληλότητα ενός δάσους κρίνεται από τα εξής:
1.το κλίμα
2.η κλίση του εδάφους 3.η υφή του εδάφους 4.η προσπελασιμότητα
5.η παρουσία νερού(Ελευθεριάδης 2003)
Το περιαστικό δάσος του Σέϊχ-Σου δημιουργήθηκε με τεχνητή αναδάσωση σταδιακά στη δεκαετία του 30, για να αποτελέσει σήμερα τον πνεύμονα πρασίνου του αστικού κέντρου της Θεσσαλονίκης. Πρωταρχικός σκοπός της αναδάσωσης ήταν η προστασία του εδάφους από τις διαβρώσεις, η συγκράτηση των όμβριων υδάτων και η αποτροπή φαινόμενων πλημμυρογέννεσης που απειλούσαν τις παρακείμενες κατοικημένες περιοχές.
Αργότερα οι στόχοι διευρύνθηκαν με την αναγνώριση της καταλυτικής επίδρασης του δάσους στις περιβαλλοντικές συνθήκες του αστικού κέντρου και στην αναψυχή των πολιτών. Το τελευταίο, ήταν αιτία να χαρακτηριστεί το Σέϊχ-Σου ως δάσος-πάρκο και η αναψυχή μαζί με την προστασία ως κύριοι διαχειριστικοί στόχοι.
1.2 Σκοπός της εργασίας
Σκοπός της εργασίας είναι να μελετηθεί η ικανότητα του Σέϊχ Σου να θεωρείται αναψυχικό τοπίο. Η μελέτη των ήδη υπαρχόντων χώρων αναψυχής και οι προτάσεις για νέες ευκολίες γίνονται με στόχο να αναδειχθούν τα θετικά του δάσους και να αποκτήσει περισσότερους επισκέπτες καθώς και αυτοί να ευαισθητοποιηθούν απέναντι στο τοπίο.
Έτσι σκοπός είναι να αναπτυχθεί ένας χώρος πολλαπλής χρήσης και μεμονωμένων ευκολιών με σκοπό την ανάπτυξη της δασικής αναψυχής και την περιβαλλοντική εκπαίδευση των πολιτών και επισκεπτών.
Στην περίπτωση του Σέϊχ Σου πρέπει να λάβουμε υπόψη μας η σχέση που υπάρχει μεταξύ δάσους και ανθρώπου. Πρέπει δηλαδή να αναρωτηθούμε τι είναι αυτό που αναζητούν οι άνθρωποι της Θεσσαλονίκης να υπάρχει στο Σέϊχ Σου, τι είναι αυτό που τους λείπει περισσότερο, τι αυτό που τους ενοχλεί, ώστε να καταστεί δάσος αναψυχής. Παράλληλα, βέβαια
επιδιώκεται να διατηρηθεί η φυσική κατάσταση του δάσους. Μια παρατήρηση η οποία πρέπει να καταγραφεί εδώ αφορά τη ζήτηση και την φέρουσα ικανότητα της περιοχής. Μετά την πυρκαγιά έχουν επέλθει ορισμένες μεταβολές στην βλάστηση (είδη, σύνθεση, δομή) και στην αισθητική του τοπίου. Από την άλλη ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης αυξάνεται συνεχώς με αποτέλεσμα να αυξάνεται και η ζήτηση για αναψυχή.
Η ζήτηση αναψυχής στους κατοίκους της Θεσσαλονίκης δεν ξεκίνησε επειδή παρασχέθηκαν σχετικές ευκολίες για το σκοπό αυτό στο δάσος του Σέϊχ Σου, αλλά επειδή οι άνθρωποι ένιωσαν την ανάγκη να επισκεφτούν και να γνωρίσουν το δάσος και να αφιερώσουν τον χρόνο τους σ΄αυτό.
Γενικά σκοπός της διαχείρισης του Σέϊχ Σου ως τοπίο αναψυχής είναι να δημιουργηθεί ένα φυσικό περιβάλλον που να υγιές, όμορφο και να έχει διάρκεια. Έτσι λοιπόν επιδιώκεται η αειφορία της ποιοτικής προσφοράς του δάσους στον άνθρωπο.
2. ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
Για την ολοκλήρωση της εργασίας μου συγκέντρωσα στοιχεία από διάφορες μελέτες και δημοσιεύσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια από συγγραφείς και δασολόγους που είναι καταξιωμένοι στο αντικείμενο της διαχείρισης των τοπίων. Επίσης κάποιες σημαντικές πληροφορίες τις πήρα από τις μελέτες που βρίσκονται στη ∆ιεύθυνση Αναδασώσεων Θεσσαλονίκης και είναι οι εξής:
Αρχιτεκτονική Μελέτη του Έργου «Έργα Ερμηνείας Περιβάλλοντος Περιαστικού ∆άσους Θεσσαλονίκης»
∆ασική Φυτοτεχνική Μελέτη του Έργου «Έργα Ερμηνείας Περιβάλλοντος Περιαστικού ∆άσους Θεσσαλονίκης»
Τέλος κάποια συμπληρωματικά στοιχεία και ορισμούς που λειτουργούν ως συμπληρωματικά στο θέμα τα έχω συλλέξει από διάφορα βιβλία με θέμα την διαχείριση των τοπίων και των δασών, από το διαδίκτυο, από συνέντευξη με ειδικούς και τέλος από προσωπικές παρατηρήσεις μετά από κάποιες επισκέψεις στο δάσος.
ΧΑΡΤΕΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΣΕΙΧ ΣΟΥ
3. ΑΝΑΛΥΣΗ -ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
Επειδή τα θέματα που θα σχολιαστούν εδώ είναι αρκετά και ποικίλα γι’
αυτό θα γίνει αυτό θα γίνει αυτός ο σχολιασμός σε διάφορα υποκεφάλαια και σε ορισμένες περιπτώσεις παραγράφους.
3.1 Η περιοχή μελέτης
Η καταλληλότητα του χώρου εξαρτάται από μια σειρά σημαντικών παραγόντων όπως είναι το κλίμα, το έδαφος, η κλίση του και η σύστασή του, η τοπογραφία κ.α. αλλά κυρίως από την αισθητική αξία του τοπίου που κάνει τον χώρο επισκέψιμο. Καθώς έχουν γίνει πολλές μελέτες στο παρελθόν είναι σημαντικό να αναφερθούν γιατί είναι στοιχεία τα οποία το καθορίζουν και μπορούν να βοηθήσουν έναν δασοχειριστή να το διαμορφώσει.
Τοπογραφία-Γεωλογία
Είναι σημαντικό να αναφερθεί για το ανάγλυφο του εδάφους ότι είναι λοφώδες, γαιώδες, ενώ τα υψόμετρά του είναι μικρά. Παρ’ όλα που το μεγαλύτερο μέρος του κάηκε στην πυρκαγιά του 1997 οι αναδασώσεις που σημειώθηκαν έκτοτε είναι κυρίαρχο στοιχείο και καλύπτουν ακόμα και τώρα μια μεγάλη έκταση του δάσους.
Επίσης, γεωλογικά η περιοχή ανήκει στη Ζώνη Αξιού. Ειδικότερα, η περιοχή του περιαστικού δάσους Θεσσαλονίκης (Σέϊχ-Σου) αποτελεί τον κλάδο ∆οϊράνης της ζώνης Αξιού Χαλκιδικής.
Οι πετρολογικοί σχηματισμοί που ορίζουν την πορεία εδαφογένεσης, τον τύπο του εδάφους, τη σύσταση του και τη διαβρωσιμότητα του (Σμύρης Π.
κ.α., 2005) είναι :
Ερυθρές Άργιλοι. Εντοπίζονται στα χαμηλότερα, νοτιοανατολικά και ξηρότερα τμήματα του δάσους και συγκεκριμένα στην περιοχή του Πανοράματος.
Φυλλίτες. Εμφανίζονται στη βόρεια πλευρά και μέχρι τα όρια του δάσους.
Γάββρος. Απαντάται κατά θέσεις στα βορειοδυτικά, ενώ καλύπτει και μια στενή λωρίδα μέσα στο γνεύσιο με κατεύθυνση από βορειοανατολικά σε νοτιοανατολικά, πιο συγκεκριμένα από τον Αγ.
Παύλο περίπου μέχρι την Τριανδρία. Ο γάββρος που απαντάται μέσα στο γνεύσιο καλύπτει μια λωρίδα πλάτους 120 περίπου μέτρων και είναι ουραλιτιωμένος, σωσσυριτιωμένος και μερικά εξαλλοιωμένος σε ταλκικό σχιστόλιθο.
Έδαφος
Εδαφολογικά στην περιοχή απαντώνται οι παρακάτω τύποι εδαφών:
Α- Φαιά ασβεστολιθικά εδάφη Β- Κιτρινόφαια αμμοπηλώδη εδάφη Γ- Ερυθρόφαια αργιλοπηλώδη εδάφη
Πρέπει να σημειωθεί για όλες τις ανωτέρω κατηγορίες εδαφών, ότι αυτά είναι το αποτέλεσμα των έντονων ανθρωπογενών επεμβάσεων (βοσκή, πυρκαγιές) και της διάβρωσης. Η βαθύτητα τους είναι οριακή, λόγω της παράσυρσης του εδάφους.
Γενικά τα εδάφη προέρχονται:
Από ερυθρές αργίλους: Το συγκεκριμένο μητρικό υλικό δίνει εδάφη με σχετικά μεγάλο βάθος διαθέσιμο προς εκμετάλλευση των δασοπονικών ειδών
Από οφειόλιθους (δουνίτες και περιδοτίτες): α) Οι δουνίτες δίνουν βαριά εδάφη με αργιλοπηλώδη έως αργιλώδη υφή. β) Οι περιδοτίτες δίνουν αβαθή, πηλώδη έως αργιλώδη εδάφη με μεγάλη περιεκτικότητα σε μαγνήσιο και μερικές φορές νικέλιο και μικρή σε ασβέστιο και κάλιο
Από σχιστόλιθους και φυλλίτες: Τα εδάφη αυτής της κατηγορίας έχουν pH που κυμαίνεται περίπου μεταξύ 5,6 και 7,5.
Κλίμα
Τέλος είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το κλίμα της περιοχής ανήκει στην κατηγορία Csd δηλαδή είναι « Μεσογειακός τύπος κλίματος ή μεσόθερμος τύπος κλίματος με ξηρό και θερμό θέρος».
Γενικά το χαμηλό σχετικά μέσο ετήσιο ύψος των κατακρημνισμάτων της περιοχής και η ανομοιόμορφη κατανομή τους, η ραγδαιότητα κατά τη διάρκεια του έτους και οι μεγάλες ετήσιες και μηνιαίες διακυμάνσεις των κατακρημνισμάτων δημιουργούν μέτριες μέχρι οριακές συνθήκες σε συνδυασμό με το μικρό βάθος εδάφους (μικρή υδατοχωριτικότητα), γεγονός που επηρεάζει την ομαλή ανάπτυξη των φυτών.
Η μέση ετήσια θερμοκρασία για το ίδιο χρονικό διάστημα (1946-2002) ανέρχεται στους 15,8οC με ψυχρότερο μήνα τον Ιανουάριο (5,9οC) και θερμότερο τον Ιούλιο και Αύγουστο (25,9ο και 25,6οC αντίστοιχα). Η απολύτως ελάχιστη θερμοκρασία που έχει σημειωθεί είναι –12,6οC (Ιανουάριος) και η απολύτως μέγιστη 41,8οC (Ιούλιος). Η μέση ετήσια υγρασία του αέρα είναι 70% και κυμαίνεται από 10-60% το καλοκαίρι και από 30-100%
του χειμερινούς μήνες.
Οι άνεμοι που επικρατούν στο περιαστικό δάσος είναι αρκετά ισχυροί και πνέουν με ταχύτητες που φθάνουν έως και τα 40Km/h με διεύθυνση Β, Ν∆, ΒΑ, Ν και Α κατά τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο, Μάρτιο και Ιούνιο.
Ειδικότερα ο Βαρδάρης (Ν∆ κατεύθυνσης) θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη λόγω της ψυχρότητας και της ξηρότητάς του αλλά και σε συνδυασμό
με τις ημέρες του παγετού. Τις ημέρες αυτές θα πρέπει να σταματάει κάθε δραστηριότητα φύτευσης αφενός και απαιτείται καλή διατήρηση των ήδη υπαρχόντων φυτών στο χώρο φύτευσης (κάλυψή τους με νάιλον, κλαδιά, φύλλα ή με παράχωμα του ριζικού συστήματος των γυμνόρριζων.
3.2 Ανάγκες και ζήτηση για δασική αναψυχή
Οι ανάγκες των ανθρώπων για δασική αναψυχή όλο και αυξάνονται παγκοσμίως και ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις. Σύμφωνα με ότι αναφέρει Van
Home το 10% των Αμερικάνων κάνουν camping σε παρθένες περιοχές, το
12% πάει για κυνήγι, το 48% για πικ-νίκ περισσότερο από μια φορά το χρόνο και στην Γερμανία το 50% των κατοίκων επισκέπτονται τα δάση τους περισσότερο από μια φορά τον χρόνο και το 15% κάθε μέρα(Ελευθεριάδης, 2003).
Στην Θεσσαλονίκη μετά από μελέτες που έγιναν δείχνουν ότι το 55%
των κατοίκων πηγαίνουν για υπαίθρια αναψυχή στο Σέϊχ Σου πάνω από 5 φορές τον χρόνο.
Η φιλόδοξη αυτή προσπάθεια έγινε την περίοδο 1983-1985 κυρίως και περιλάμβανε την οργάνωση οκτώ ολοκληρωμένων χώρων αναψυχής με τις σχετικές εγκαταστάσεις και ευκολίες, δίκτυο δασικών δρόμων και αντιπυρικών λωρίδων μήκους 170 χιλιομέτρων, κατασκευή μονοπατιών πεζοπορίας συνολικού μήκους 6,7 χλμ, δύο θέσεις θέας, καθώς και περιβαλλοντικές διαδρομές, διαδρομές άθλησης και περιμετρική περίφραξη του δάσους. Οι μελέτες στις οποίες στηρίχθηκε η οργάνωση των χώρων προσέγγιζαν την φέρουσα ικανότητα του χώρου με εμπειρικό τρόπο και χωρίς τη χρήση κάποιας συγκεκριμένης μεθοδολογίας. Στα ίδια πλαίσια κινήθηκαν και οι μετέπειτα ερευνητικές προσπάθειες που αφορούσαν το θέμα της περιηγητικής φέρουσας ικανότητας. Αντίθετα, για τον υπολογισμό της ζήτησης και της χρήσης του περιαστικού δάσους Θεσσαλονίκης εφαρμόστηκαν συγκεκριμένες μέθοδοι:
το δάσος αν και καταστράφηκε στο μεγαλύτερο μέρος, επανακάμπτει με τη φυσική αναγέννηση και τις τεχνητές αναδασώσεις που έγιναν μετά την πυρκαγιά,
το δάσος αποτελεί τον μοναδικό «πνεύμονα» του πολεοδομικού συγκροτήματος με σημαντική συνεισφορά στην πρόληψη διαβρώσεων και πλημμύρων, στη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών του αστικού κέντρου και στην αναψυχή των κατοίκων.
Η αναγκαιότητα διατήρησης, βελτίωσης και διεύρυνσης των ανωτέρω υπηρεσιών του δάσους προϋποθέτει τη διατήρηση και την προστασία του από τις πολυποίκιλες απειλές που το περιβάλλουν,
αν οι ευκολίες αναψυχής που έγιναν πριν 20 χρόνια ήταν κατάλληλες και επαρκείς, σήμερα με την αύξηση του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης
και την αλλαγή των προτιμήσεων και ενδιαφερόντων των επισκεπτών δεν επαρκούν.
Τα ανωτέρω δίνουν μια εικόνα της κατάστασης που επικρατεί σήμερα στο δάσος του Σέϊχ-Σου. Οι μεταβολές αυτές οφείλουν να λαμβάνονται υπόψη στους εκάστοτε σχεδιασμούς έτσι ώστε ο σχεδιασμός να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται ο προσδιορισμός του μεγέθους και των χαρακτηριστικών της ζήτησης και η εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας του δάσους με τη συλλογή πρόσφατων δεδομένων και εφαρμογή σύγχρονων μεθοδολογιών. Και τα δύο αποτελούν βασικά εργαλεία του σχεδιασμού πάνω στα οποία στηρίζεται και προδιαγράφουν παράλληλα την κατεύθυνση του σχεδιασμού.
Όπως έχει ήδη αναφερθεί οι έρευνες αναψυχής, που έχουν πραγματοποιηθεί, παίζουν καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό αναψυχής, διότι παρέχουν τα απαραίτητα στοιχεία-δεδομένα πάνω στα οποία πρέπει να στηρίζεται ο ορθολογικός σχεδιασμός. Τέτοιου είδους έρευνες έγιναν για το Σέϊχ-Σου κυρίως στις 10ετίες του 1980 και 1990 με σκοπό να προσδιοριστούν τα χαρακτηριστικά αναψυχής των κατοίκων του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης (Ελευθεριάδης 1990, Παπασταύρου 1991, Καραμέρης 1991 και ∆ιεύθυνση Αναδασώσεων 1990). Μετά από προσωπική μελέτη των εν λόγω ερευνών παραθέτω κάποια συμπεράσματα.
Στη 10ετία του ’80 το Σέϊχ-Σου συγκέντρωσε την προτίμηση του 87,2%
του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης. Το Σέϊχ-Σου ήταν πρώτο στις προτιμήσεις με 54,1%. Η συχνότητα επίσκεψης ανερχόταν σε 23 φορές το χρόνο, περίπου 2 φορές το μήνα. Κύρια χρονική περίοδος των επισκέψεων ήταν η άνοιξη σε ποσοστό 93,4% και ακολουθούσε το φθινόπωρο με 66,7% ο χειμώνας παρουσίασε ασήμαντο ποσοστό όπως και το καλοκαίρι λόγω του γεγονότος ότι οι άνθρωποι στρέφονται κυρίως σε παραθαλάσσιες περιοχές . Το 84,2%
των επισκεπτών προτιμούσε τα Σαββατοκύριακα για τις εξορμήσεις του. Ο μέσος χρόνος μετάβασης ήταν 30 λεπτά της ώρας, ενώ η διάρκεια παραμονής τις καθημερινές περίπου 2,5 ώρες. Και τα Σαββατοκύριακα 3,5 ώρες. Ως κύριο μεταφορικό μέσο χρησιμοποιείται το Ι.Χ σε ποσοστό 55%. Οι κύριες δραστηριότητες των επισκεπτών στο δάσος είναι ο περίπατος (68,7%), η παρατήρηση της φύσης (34,7%), η διασκέδαση με συντροφιά και το υπαίθριο φαγητό (27%) και η ανάπαυση (26%). Η χρήση του δάσους την περίοδο αυτή ανέρχεται σε 826,11 επισκέψεις/ha/χρόνο ή 2,26 επισκέψεις/ha/ημέρα. Αξιοσημείωτη είναι η θέση των επισκεπτών ως προς την κυκλοφορία οχημάτων μέσα στο δάσος. Μόνο το 21,7% επιθυμούν την ελεύθερη κυκλοφορία για όλα τα οχήματα, ενώ τα 2/3 των επισκεπτών επιθυμούν την απαγόρευση της κυκλοφορίας ή το πολύ την κυκλοφορία των μέσων μαζικής μεταφοράς.
Οι Παπασταύρου και ο Καραμέρης (1991) διαπιστώνουν σε αντίστοιχη έρευνα τα εξής:
Οι κάτοικοι του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης σε ποσοστό 43,6 % επισκέπτονται τα διάφορα περιαστικά δάση της περιοχής με σκοπό την αναψυχή. Από αυτούς το μεγαλύτερο μέρος (64.9 %) επισκέπτεται το Σέϊχ-Σου. Η μέση συχνότητα επίσκεψης ανέρχεται σε 11 φορές τον χρόνο ή
μια φορά το μήνα. Οι κυριότεροι λόγοι επίσκεψης είναι η αναζήτηση καθαρού αέρα (97.1%), ησυχίας (94.3%) και η αγάπη για τη φύση (81%). Οι λόγοι μη συχνότερης επίσκεψης είναι κυρίως η έλλειψη χρόνου (70.1%) και κατά δεύτερο λόγο η έλλειψη επιθυμίας για επίσκεψη (29.9%).
Η άνοιξη (99.4%) και το καλοκαίρι (69%) είναι οι προτιμώμενες εποχές επίσκεψης ενώ σε ότι αφορά τις ημέρες προτιμώνται τα σαββατοκύριακα (97.7%). Το κύριο μεταφορικό μέσο για την πρόσβαση των επισκεπτών στο δάσος είναι το Ι.Χ. αυτοκίνητο (83.9%), ενώ αρκετοί (10.3%) το προσεγγίζουν με τα πόδια.
Η μέση διάρκεια παραμονής επίσκεψης είναι 1.5 ώρα τις καθημερινές και έως 3 ώρες τα Σαββατοκύριακα.. Το μέσο μέγεθος της ομάδας επίσκεψης είναι 3,9 άτομα, εκ των οποίων τα 1,3 παιδιά ηλικίας κάτω των 14 ετών. Οι πιο δημοφιλείς δραστηριότητες που αναπτύσσονται στα περιαστικά δάση είναι η ανάπαυση (84.5%), ο περίπατος (82.2%), η διασκέδαση με φίλους (72.4%), η παρατήρηση της φύσης (71.8%), η διασκέδαση με την οικογένεια (67.8%) και το υπαίθριο φαγητό (57.5%).
Σε ότι αφορά την άποψη των επισκεπτών σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία των οχημάτων στο δάσος η έρευνα αυτή έδωσε μια ακριβώς αντίθετη εικόνα από την αντίστοιχη σε προηγούμενη έρευνα. Τα 2/3 των επισκεπτών επιθυμούν την ελεύθερη κυκλοφορία των οχημάτων, ενώ την απαγόρευση επιθυμεί το 9,2%. Το μεγαλύτερο μέρος των επισκεπτών (60,6%) δεν διαπίστωσε καμία έλλειψη σε υποδομές. Οι ελλείψεις που αναφέρθηκαν από τους υπόλοιπους ήσαν: τουαλέτες (32.9%), τηλέφωνο (21.2%), βοτανικούς κήπους (15.9%), πάγκους/ τραπέζια (13.5%), θέσεις για φωτιά (13.5%).
Επίσης σύμφωνα με έρευνες και μελέτες που έγιναν από την ∆ιεύθυνση Αναδασώσεων κατά τα έτη 1983 και 1990, αποφασίστηκε η διαμόρφωση του Σέϊχ Σου σε δάσος-πάρκο. Οι σχεδιαστές από την ∆ιεύθυνση Αναδασώσεων Θεσσαλονίκης θεώρησαν σκόπιμο να διεξαχθεί μια απογραφή των τάσεων και της ζήτησης της δασικής αναψυχής στην περιοχή με την χρήση ερωτηματολογίων σε ένα δείγμα περίπου 500 Θεσσαλονικιών. Ο πίνακας παρακάτω μπορεί να μας πληροφορήσει για τις τάσεις και ανάγκες των επισκεπτών.
∆ραστηριότητα ∆ηλώσεις των επισκεπτών χωρίς τα έργα του 1983
Υποθετικές δηλώσεις των επισκεπτών μετά την
πραγματοποίηση των έργων
Τι πραγματικά έκαναν οι
επισκέπτες το 1990 και μετά την
πραγματοποίηση των έργων
Πεζοπορία 54,5% 48,7% 44,6%
Ανάπαυση 52,5% 64,6% 36,2%
Υπαίθρια φαγητό 47,9% 43,9% 11,4%
Παρατήρηση φύσης
30,4% 35,4% 42,3%
Παιχνίδι-άθληση 56,6% 80,4% 28,2%
Φωτογράφηση 17,5% 13,4% 16,0%
Χρήση ευκολιών 34,8% 8,8%
Μετά την μελέτη αυτού του πίνακα συμπεραίνουμε πως υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις σε κάποιες δραστηριότητες. Για παράδειγμα ενώ κατά το έτος 1983 οι επισκέπτες του δάσους δήλωσαν ότι αν γίνει ανάπτυξη ευκολιών και έργων αναψυχής το 43,9% θα κάνει υπαίθριο γεύμα όταν πραγματοποιήθηκαν τελικά τα έργα το 1990 μόλις το 11,4% επισκέπτονται το δάσος με αυτόν τον σκοπό.
Επίσης στην ερώτηση τι θα κάνετε στο δάσος κατά την πραγματοποίηση των στόχων, ένα σημαντικό ποσοστό, των 80,4% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι θα αθλούνται και θα γυμνάζονται. Όμως μετά την κατασκευή γηπέδων και παιχνιδότοπων το 1990 παρατηρήθηκε πως για αυτόν τον σκοπό επισκέπτονται το δάσος μόλις 28,2% άτομα.
3.3 Παράγοντες που επηρεάζουν την αναψυχή σε ένα δάσος Όπως στα περισσότερα δάση έτσι για το Σέϊχ Σου οι παράγοντες που δρουν περιοριστικά στη διακίνηση των επισκεπτών είναι: οικολογικοί, κοινωνικοί και διαχειριστικοί. Οι οικολογικοί παράγοντες αναφέρονται στα επιμέρους στοιχεία του φυσικού πόρου που τον απαρτίζουν όπως έδαφος, βλάστηση, ύδατα, αέρας και πανίδα. Οι κοινωνικοί παράγοντες περιλαμβάνουν τον άνθρωπο-χρήστη, τις σχέσεις του με τον φυσικό πόρο και τους άλλους επισκέπτες και την συμπεριφορά του. Τέλος, στους διαχειριστικούς παράγοντες περιλαμβάνονται όλα εκείνα τα μέτρα που προβλέπονται κατά το σχεδιασμό και υλοποιούνται στη συνέχεια, τα οποία εν μέρει μπορούν να δράσουν ανασταλτικά στη διακίνηση των επισκεπτών.
Τα προγράμματα ερμηνείας του περιβάλλοντος θα ωφελήσουν πρωτίστως το δάσος του Σέϊχ-Σου. Μέσα από την κατανόηση και εκτίμηση των στοιχείων της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς και των υπόλοιπων ιδιαιτεροτήτων της περιοχής και της διαμόρφωσης περιβαλλοντικά αποδεκτών μορφών συμπεριφοράς, καλλιεργείται και προάγεται η υποστήριξη των επισκεπτών σε θέματα προστασίας και διατήρησης των πόρων, ενώ η χρήση του χώρου από τους επισκέπτες καθίσταται λιγότερο επιβαρυντική.
Κατά δεύτερον, από την ερμηνεία περιβάλλοντος ωφελείται και ο επισκέπτης-χρήστης του Σέϊχ-Σου. Αυτό σημαίνει πως μέσα από την περιβαλλοντική ενημέρωση για θέματα οικολογικά, ιστορικά, πολιτισμικά αλλά και με θέματα σχετικά με την εξέλιξη των οικοσυστημάτων και την θέση του ανθρώπου μέσα σ’ αυτό, ο επισκέπτης αποκτά τη γνωστική υποδομή, η οποία τον βοηθά στην εκτίμηση και αντιπαράθεσή του με τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Επίσης μέσω της παρατήρησης, καταγραφής και ταξινόμησης ειδών καλλιεργείται ο συναισθηματικός τομέας και δημιουργούνται στάσεις και συμπεριφορές φιλικές προς το περιβάλλον. Τέλος καλλιεργούνται τα αισθητικά κριτήρια του επισκέπτη μέσα από τα μαθήματα που δίνει η αρμονία της φύσης, ενώ η συμμετοχή σε ομάδες ενισχύει την κοινωνικοποίηση του ατόμου.
Τρίτον επωφελείται και η ευρύτερη περιοχή. Αυτό σημαίνει ότι μέσα από την υλοποίηση του σχεδιασμού αναβαθμίζεται το δάσος και κατ’ επέκταση και
η γύρω περιοχή. Η υλοποίηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής ενημέρωσης και ερμηνείας περιβάλλοντος θα δώσει την ευκαιρία στους μαθητές του πολεοδομικού συγκροτήματος αλλά και στους ενήλικες να συμμετάσχουν σ’
αυτά, αποκομίζοντας τις ωφέλειες που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Η κατανομή των προτεινόμενων ευκολιών και δραστηριοτήτων αναψυχής καθώς και η βελτίωση της πρόσβασης στο δάσος περιμετρικά θα καταστήσει προσιτό το δάσος σε όλους τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης, παρέχοντάς τους έτσι την δυνατότητα αναψυχής αλλά και συμμετοχής στις υπό ανάπτυξη δραστηριότητες.
Σύμφωνα με τα παραπάνω οι περιοριστικοί παράγοντες στη διακίνηση και διαχείριση των επισκεπτών είναι οι εξής:
Παράγοντες σε σχέση με τον φυσικό πόρο:
Η κατάσταση και ανθεκτικότητα του εδάφους, της βλάστησης, των υδάτων, της πανίδας και οι κρίσιμες βιολογικές φάσεις της
Η περιορισμένη φυσική καταλληλότητα, λόγω ύπαρξης μεγάλων κλίσεων του εδάφους, βαλτωδών θέσεων, επιβλαβών εντόμων, εκτάσεων με αδιαπέραστους θάμνους
Το μολυσμένο περιβάλλον, λόγω ύπαρξης σκόνης, καυσαερίων, θορύβων, έκλυσης ρύπων από παρακείμενες βιομηχανίες
Η μειωμένη προσιτότητα και αισθητική αξία λόγω απόθεσης υλικών, εκσκαφής της περιοχής και δημιουργία λάκκων, απόθεσης απορριμμάτων και άτακτης οικοδόμησης.
Παράγοντες σε σχέση με τον επισκέπτη-χρήστη:
Ο συνωστισμός και η υπερβολική φόρτιση συγκεκριμένων χώρων
Η βίωση συνθηκών αστικού κέντρου με την ύπαρξη και την κίνηση εντός του δάσους οχημάτων με όλες τις πρωτογενείς και δευτερογενείς επιδράσεις
Η αδυναμία ικανοποίησης των βασικών προσδοκιών του επισκέπτη
Η μη δυνατότητα απομόνωσης και η αδυναμία άσκησης βασικών δραστηριοτήτων
Η συμπεριφορά άλλων ομάδων επισκεπτών (ρύπανσης εδάφους, ευτροφισμός, ηχορύπανση)
Η μη ύπαρξη επαρκών ευκολιών αναψυχής για ξεκούραση, άθληση, πικνίκ και προστασία από τις καιρικές συνθήκες.
Παράγοντες διαχειριστικοί που δρουν αρνητικά
∆υσανάλογα μικρότεροι χώροι αναψυχής και διαδρομές προς την παρούσα ζήτηση
Η έλλειψη διοικητικών μέτρων επιτήρησης και καθαριότητας της περιοχής
Η έλλειψη επαρκούς και σαφούς σήμανσης
Η μη επαρκής ενημέρωση του επισκέπτη για τις δυνατότητες που παρέχει το δάσος
Η έλλειψη επαρκών εισόδων περιμετρικά του δάσους
Η συνύπαρξη ανταγωνιστικών χρήσεων και δραστηριοτήτων στον ίδιο χώρο και κατά συνέπεια η μη ορθή χωροταξική τους κατανομή
Εξεζητημένες διαχειριστικές και δασοκομικές επεμβάσεις
Η ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών
∆ιοικητικά μέτρα περιορισμού ή απαγόρευσης της χρήσης κάποιων περιοχών ή διαδρομών.
3.4 Ωφέλειες της δασικής αναψυχής 3.4.1 Κοινωνικοπολιτιστικές ωφέλειες
Κοινωνικά οφέλη δημιουργούνται για τους πληθυσμούς που κατοικούν γύρω από τον τόπο της δασικής αναψυχής όπως: επικοινωνία, μορφωτικές ανταλλαγές, δημιουργία πολιτιστικής ιδέας και μείωση διάφορων προκαταλήψεων που υπάρχουν.
Για τον δασοχειριστή των τόπων της δασικής αναψυχής φαίνεται πως δεν υπάρχουν ικανοποιητικές τεχνικές για την εκτίμηση των κοινωνικόπολιτιστικών ωφελειών. Σ’ αυτό μπορεί να βοηθηθεί από τις αποφάσεις και τις προτιμήσεις του κοινού, δηλαδή των επισκεπτών του δασικού περιβάλλοντος. Για παράδειγμα έγινε μια μελέτη στη Θάσο, η οποία έδειξε πως το 2,3% των επισκεπτών του νησιού είχαν ως πρωταρχικό λόγο επίσκεψης ενός τόπου την αισθητική του τοπίου, το 2,1% την αναψυχή στο δάσος και τέλος το 36,7% τον συνδυασμό δάσος-θάλασσα. Από την άλλη στην Γερμανία πολλοί επισκέπτες ενός δάσος το επισκέπτονται για περιπάτους και βάδισμα. Έτσι λοιπόν ένα δάσος πρέπει να διαμορφώνεται κατάλληλα ανάλογα με τις απαιτήσεις που έχουν οι κάτοικοι της γύρω περιοχής αλλά κυρίως σύμφωνα με τις απαιτήσεις και με τα θέλω των επισκεπτών. (Ελευθεριάδης, 1980)
3.4.2 Οικονομικές ωφέλειες
Σύμφωνα με ότι αναφέρει ο Knetsch 1977, η υπαίθρια αναψυχή έχει ζήτηση όταν οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να σταματήσουν την κατανάλωση άλλων αγαθών που κοστίζουν χρόνο και χρήμα ώστε να συμμετέχουν στην κατανάλωση της υπαίθριας αναψυχής. Τότε αυτό είναι μια έκφραση της πραγματικής οικονομικής αξίας όταν αυτή παρέχεται δωρεάν(Ελευθεριάδης, 2003).
Όταν ένα δάσος χρησιμοποιείται για αναψυχή παρέχονται ωφέλειες άμεσες στους ανθρώπους που ασχολούνται με αυτό. Από την άλλη η δασική αναψυχή παρέχει ωφέλειες και στην περιφέρεια όπου ξοδεύονται χρήματα για την αναψυχή. Αυτό σημαίνει πως οι αξίες που παρέχονται και εκτιμούνται κατάλληλα, δίνουν την δυνατότητα στους πολίτες να εκτιμήσουν και το δάσος στο σύνολό του.
Η δασική αναψυχή είναι ένας οικονομικός τομέας που αφορά τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Βασίζεται στην ατομική θεληματική κατανάλωση του ελεύθερου χρόνου ανάλογα με το πώς θέλει ο κάθε άνθρωπος και πως θέλει να ο ίδιος να τον αξιοποιήσει.
3.4.3 Επιπτώσεις των ωφελειών και της ανάπτυξης
Βέβαια μετά την μελέτη των εργασιών καταλήγουμε στο ότι δεν είναι εύκολο να συνειδητοποιήσει κανείς τι ωφέλειες μπορεί να παρέχει η δασική αναψυχή στον επισκέπτη. Το αναψυχικό τοπίο μπορεί να προσφέρει θετική επίδραση στην ψυχική και πνευματική κατάσταση του ανθρώπου. . Σύμφωνα με τον Knetsch (1977), θετική επίδραση δεν έχουν μόνο αποκλειστικά αυτοί που ασχολούνται αποκλειστικά με δασική αναψυχή αλλά και αυτοί που δεν παίρνουν προσωπικά μέρος αλλά είναι κυρίως παθητικοί δέκτες(Ελευθεριάδης, 2003).
Σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει κατά καιρούς στον κόσμο από διάφορους επιστήμονες και ψυχολόγους, ο κόσμος έχει πραγματικά ανάγκη από κάτι διαφορετικό που να έρχεται σε αντίθεση με του καθημερινούς αγχωτικούς ρυθμούς των πόλεων, την κυκλοφοριακή συμφόρηση και την ένταση που παρατηρείται στα αστικά περιβάλλοντα. Τα δάση σ’ αυτές τις καταστάσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική ζωή του ανθρώπου.
Έχει παρατηρηθεί ένα δάσος παίζει σημαντικό ρόλο στην διέγερση κοινωνικών φαινομένων που οδηγούν σε μεγάλες κοινωνικές αλλαγές
Επίσης πρέπει να αναφερθεί πως η δασική αναψυχή στα δάση και κατά συνέπεια και στο Σέϊχ Σου, σαν κύρια χρήση της δασικής γης πρέπει να είναι συμβιβασμένη με την πανίδα της περιοχής. Αυτό σημαίνει πως τα ζώα που υπάρχουν στο δάσος πρέπει να είναι σε θέση και να μπορούν να βρουν κρησφύγετο στα δέντρα όπως επίσης να μπορούν να χτίσουν τις φωλιές τους και να βρουν τροφή. Έπειτα, να μπορεί να συμβιβαστεί αναψυχή με την παραγωγή ξυλείας, νερού και τη βοσκήσιμη ύλης ζώων. Επίσης, οι εργασίες που θα γίνουν να είναι σύμφωνες με την προστασία από πλημμύρες και διάβρωση. Τέλος πρέπει να είναι εντελώς ασυμβίβαστη με την παρθένα φύση και άλλες χρήσεις όπως λατομεία, μεταλλεία κλπ.
3.5 Το κόστος της δασικής αναψυχής 3.5.1 Το κόστος στο περιβάλλον
Η χρήση ενός δάσος για αναψυχή σημαίνει πως το περιβάλλον διατηρείται σε ικανοποιητικό επίπεδο. Βέβαια η υποβάθμισή του σε μερικές περιπτώσεις δεν αποφεύγεται και αυτό εξαρτάται από τον βαθμό ανάπτυξης του τόπου με ξενοδοχεία, βιοτεχνίες, διάφορες εγκαταστάσεις και τον αριθμό των ανθρώπων που το επισκέπτονται.
Έτσι το κόστος μπορεί να θεωρηθεί μεγάλο ειδικά σε περιοχές εντατικής ανάπτυξης, π.χ. σε χώρους οργανωμένης υπαίθριας αναψυχής. Με λίγα λόγια μπορεί να παρουσιαστούν φαινόμενα, όπως υποβάθμιση του δασικού
οικοσυστήματος, αλλαγής στην χλωρίδα και στην πανίδα, ρύπανση από σκουπίδια καταστροφή δέντρων και το σημαντικότερο, οι φωτιές.
3.5.2 Το κόστος σε κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο
Αρνητικές επιδράσεις της υπαίθριας αναψυχής στο κοινωνικοπολιτιστικό επίπεδο μπορούν να θεωρηθούν οι επιδράσεις που σημειώνονται στους τοπικούς πληθυσμούς της περιοχής του τοπίου της αναψυχής από την επαφή με τους επισκέπτες.
Σε μερικές περιπτώσεις, η υιοθέτηση ξένων στοιχείων μπορούν να είναι καταστροφικές για έναν τόπο και έτσι να καταστραφούν τα τοπικά πολιτιστικά στοιχεία αυτού. Η υπερβολική ζήτηση και επίσκεψη και η εντατική χρήση της αναψυχής σε έναν τόπο μπορεί να ξεπεράσει την κοινωνική χωρητικότητα.
∆ηλαδή, η παρουσία πρόσθετων επισκεπτών μπορεί να συγκρούεται με τις ασχολίες των ήδη υπαρχόντων και έτσι να προκληθεί «κόστος συνωστισμού».
3.6 Γενικές αρχές κατασκευής έργων και παροχής ευκολιών αναψυχής
Όταν έχουμε στόχο να διαμορφώσουμε ένα δάσος πρέπει να έχουμε πάντα δυο βασικές αρχές στο μυαλό μας που είναι απαραίτητες για τη σωστή οργάνωση και την καλύτερη διαχείριση των έργων αναψυχής. Αυτά είναι α) η ικανοποίηση των αναγκών των επισκεπτών και β) η προστασία του περιβάλλοντος
Οι έρευνες αναψυχής που έχουν γίνει κατά καιρούς παίζουν καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό αναψυχής, διότι παρέχουν τα απαραίτητα στοιχεία- δεδομένα πάνω στα οποία πρέπει να στηρίζεται ο ορθολογικός σχεδιασμός.
Τέτοιου είδους έρευνες έγιναν για το Σέϊχ Σου κυρίως στις 10ετίες του 1980 και 1990 με σκοπό να προσδιοριστούν τα χαρακτηριστικά αναψυχής των κατοίκων του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης (Παπασταύρου
1981, Καραμέρης 1985, Αϊδινίδης/ Παπαδόπουλος 1988, Καραμέρης 1988,
Ελευθεριάδης 1990).
Η διερεύνηση των αναγκών των επισκεπτών είναι πρωταρχικής σημασίας για την ορθολογική οργάνωση δασών αναψυχής και ιδιαίτερα στη χώρα μας χρειάζεται ανάπτυξη ερευνητικών προγραμμάτων προς την κατεύθυνση αυτή. Για την ανάλυση τους, οι ανάγκες των επισκεπτών χωρίζονται σε δυο κατηγορίες που είναι οι λειτουργικές και οι αισθητικές απαιτήσεις.
Οι λειτουργικές απαιτήσεις αναφέρονται στις ανάγκες εκείνες των επισκεπτών που σχετίζονται με την φυσική χρήση των ευκολιών αναψυχής.
Σημασία έχει η χωροθέτηση και η μορφή τους και η τοποθέτηση τους στο έδαφος.
Οι αισθητικές απαιτήσεις αναφέρονται στις ανάγκες των επισκεπτών και έχουν σχέση με τις συναισθηματικές και πνευματικές ικανοποιήσεις που τους παρέχει το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσονται οι δραστηριότητες τους.
Έχοντας υπόψη μας τις απαιτήσεις αυτές, μπορούμε να καθορίσουμε τα επί μέρους έργα που είναι απαραίτητα για την αποτελεσματική οργάνωση του χώρου και μπορούμε επίσης να ελαχιστοποιήσουμε τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Βέβαια θα πρέπει ο μελετητής και ο δασοχειριστής να βρουν τρόπο και να έχουν υπόψη τους τόσο στο επίπεδο κατασκευής, όσο και στα μέτρα συντήρησης των έργων να κάνουν την καλύτερη δυνατή εφαρμογή των κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων, για τη καλύτερη λειτουργία του χώρου αναψυχής και τη συμπεριφορά των επισκεπτών.
Η χρήση των δασικών χώρων για την ικανοποίηση οποιονδήποτε ανθρώπινων αναγκών επιβάλλει το σχεδιασμό της διαχείρισης τους, ώστε και οι ανάγκες να ικανοποιούνται κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο αλλά και το δάσος να παραμένει όσο το δυνατό πιο φυσικό και χωρίς να φαίνονται οι ανθρώπινες επεμβάσεις σ’ αυτό.
Όταν ένα δάσος εκμεταλλεύεται για οικονομικούς σκοπούς έχει ως σκοπό την παραγωγή καταναλωτικών αγαθών και η χρήση των αγαθών αυτών γίνεται μακριά από τον τόπο παραγωγής τους. Το Σέϊχ Σου όμως και γενικά στην δασική αναψυχή, σκοπός είναι η επαφή του ανθρώπου με το δάσος και κατά συνέπεια η ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων μέσα σ’ αυτό.
Μέσα από αυτούς τους διαχωρισμούς προκύπτει, το γεγονός ότι όταν ένα δάσος διαχειρίζεται και οργανώνεται για αναψυχή πρέπει να βασιζόμαστε στα φυσικά χαρακτηριστικά του και στην οργάνωση των συντελεστών της παραγωγής, αλλά και στη διερεύνηση των χαρακτηριστικών των επισκεπτών του. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο δασικός χώρος θα γίνει όσο το δυνατό πιο ικανός για να πραγματοποιήσει τις ανάγκες των επισκεπτών του.
Τα έργα που θα ορίσουν το Σέϊχ Σου ως αναψυχικό τοπίο και για να ικανοποιηθούν οι παραπάνω απαιτήσεις, κατατάσσονται στις εξής τρεις κατηγορίες :
1. Η δημιουργία ευκολιών αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ώστε να είναι άνετη η παραμονή των επισκεπτών στο δάσος και να μπορούν να καταφύγουν σε οποιαδήποτε δραστηριότητα θέλουν.
2. Η λειτουργική οργάνωση των χώρων αναψυχής για να μπορούν να εξυπηρετηθούν οι επισκέπτες, αλλά ταυτόχρονα να υπάρχει και βελτίωση των συνθηκών προστασίας της περιοχής.
3. Η βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος με τον κατάλληλο δασοχειρισμό που θα έχει και σκοπό την αισθητική βελτίωση
του χώρου και τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για τις δραστηριότητες των επισκεπτών.
Σύμφωνα με την αισθητική που ορίζει ένα τοπίο, η ανάπλαση του Σέϊχ Σου θεωρείται επιτακτική ανάγκη και αυτό γιατί θα βελτιωθεί πολύ ως προς αναψυχικό τοπίο. Αυτό θα μπορέσει να επιτευχθεί με μια σειρά εργασιών οι οποίες συμπεριλαμβάνουν την βελτίωση του τοπίου με αναδασώσεις, με την αύξηση των ειδών και με τον κατάλληλο χειρισμό της βλάστησης και τέλος με την κατασκευή δρόμων και ευκολιών αλλά με ιδιαίτερη προσοχή για να μην προκληθούν αλλοιώσεις στο τοπίο.
Οι κατηγορίες που αναφέρονται ότι θα διευκολύνουν τις δραστηριότητες των επισκεπτών στο δασικό χώρο και θα τον βελτιώσουν ώστε να χαρακτηριστεί κατάλληλος για αναψυχή είναι οι εξής:
Πεζοπορία-περιήγηση
∆ιασκέδαση στη φύση, υπαίθρια γεύματα και αθλοπαιδιές 3.6.1 Πεζοπορία-περιήγηση
Ένας από τους κυριότερους τρόπους για την αναψυχή του ανθρώπου μέσα σ’ έναν δασικό χώρο και ίσως αυτός που προκαλεί τις λιγότερες επιπτώσεις στο φυσικό τοπίο είναι η περιήγηση με τα πόδια. Αυτό επιτυγχάνεται με την δημιουργία δικτύου πεζοδρόμων και μονοπατιών καθ’
όλη την έκταση του δάσους. Μέσα από τις διαδρομές παρέχεται στον πεζοπόρο η δυνατότητα παρατήρησης και μελέτης του τοπίου, των μεταβολών της βλάστησης και να συνειδητοποιήσει την μεγάλη προσφορά του δάσους στη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών και κατά συνέπεια στην αναγκαιότητα διατήρησης και προστασίας του.
Είναι πολύ σημαντικό ο άξονας, δηλαδή οι θέσεις και τα σημεία που θα περάσει ο πεζόδρομος, να καθορίζονται από τους σκοπούς που πρέπει να εξυπηρετεί και την απόλαυση της ποικιλίας χαρακτηριστικών του δάσους.
Επίσης πρέπει να αναδεικνύονται οι πιο αξιοσημείωτες περιοχές και αυτές που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Επιπλέον υπάρχει μια σειρά αναγκών που πρέπει να προσδιοριστούν για να καταστεί κατάλληλος ένας πεζόδρομος για χρήση αλλά και να είναι προσιτοί όχι μόνο σε πεζούς αλλά και σε ποδηλάτες.
Οι εγκαταστάσεις και ευκολίες σε παλαιότερους χώρους αναψυχής, που έχουν εγκαταλειφθεί ή έχουν υποστεί ζημίες από την πυρκαγιά προτείνεται να αποκατασταθούν ή να βελτιωθούν, ώστε οι χώροι να καταστούν λειτουργικοί.
Τέλος, βασικό στοιχείο ενός δάσους αναψυχής, είναι η σήμανση. Αυτή είναι απαραίτητη τόσο για τον προσανατολισμό των επισκεπτών, όσο και για τη διασπορά τους στο χώρο που είναι και το επιδιωκόμενο. Έτσι, πινακίδες πρέπει να υπάρχουν: στις εισόδους των χώρων αναψυχής με χάρτη της κάθε περιοχής, τις διαδρομές, τις δυνατότητες αναψυχής και τις ευκολίες που παρέχει η περιοχή. Σε κάθε διασταύρωση δρόμων, μονοπατιών ή ποδηλατοδρόμων θα υπάρχει η κατάλληλη σήμανση προσανατολισμού και
