(1)

ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Διοίκηση Πολτισμικών Μονάδων

Διπλωματική Εργασία

Η συμβολή των τοπικών πολιτιστικών συλλόγων στην τοπική

πολιτιστική ανάπτυξη. Η περίπτωση των χορευτικών συλλογών του Αλμυρού Βόλου.

《Κολοβού Αικατερίνη》

Επιβλέπουσα καθηγητρια:

《κ. Ιωσηφίδου Μαρία》

(2)

Πάτρα, Ιούνιος 2019

(3)

Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του φοιτητή («συγγραφέας/δημιουργός») που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading),

«ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού. Ο συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.

(4)

Η συμβολή των τοπικών πολιτιστικών συλλόγων στην τοπική

πολιτιστική ανάπτυξη. Η περίπτωση των χορευτικών συλλογών του Αλμυρού Βόλου.

Κολοβού Αικατερίνη

Επιτροπή Επίβλεψης Πτυχιακής / Διπλωματικής Εργασίας Επιβλέπουσα καθηγητρια

《Ιωσηφιδου Μαρια》

«Ιδιότητα & Ίδρυμα Υπαγωγής»

Συν-επιβλέπουσα καθηγήτρια

«Τριανταφυλλοπούλου Αθανασία》

«Ιδιότητα & Ίδρυμα Υπαγωγής»

Πάτρα, Ιούνιος 2019

(5)

«Ονοματεπώνυμο Συγγραφέα», «Τίτλος Διπλωματικής Εργασίας»

Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία v

Με την ολοκλήρωση της παρούσας διπλωματικής εργασίας και κατ'επέκταση του μεταπτυχιακού προγράμματος στη Διοικηση των Πολιτισμικών Μονάδων θα ήθελα να ευχαριστήσω πολλούς που ήταν δίπλα μου σε όλη αυτή τη δύσκολη κατά καιρούς προσπάθεια μα πάνω απ'όλους θα ήθελα να ευχαριστήσω την κυρία Ιωσηφίδου Μαρία που μου έδωσε κατευθύνσεις, με συμβούλεψε και με στήριξε πρακτικά και ψυχολογικά.

Αφιέρωση

«Στον πατέρα μου, όπου με την απώλεια του μας κατέστησε ανήμπορους να κάνουμε τον ήλιο να σταθεί, μπορούμε τουλάχιστον να τον υποχρεώσουμε να τρέξει προς τα εμπρός»

(6)

Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία vi

Περίληψη

Το έργο των πολιτιστικών συλλόγων είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη διατήρηση και τη διασφάλιση της τοπικής παράδοσης και της πολιτιστικής τους ταυτότητας όπως επίσης και με την τοπική οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Ειδικότερα, οι πολιτιστικοί σύλλογοι μέσα από τις δράσεις και τις ενέργειες που αναλαμβάνουν επιδιώκουν να διατηρούν αναλλοίωτη την παράδοση του τόπου, να τη μεταβιβάζουν στις επόμενες γενιές, να αφυπνίζουν το ενδιαφέρον των ντόπιων ώστε να ασχολούνται ενεργά με την παράδοση καθώς επίσης και να πραγματοποιούν δραστηριότητες που βοηθούν τον τόπο να αναπτύσσεται σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.

Στην παρούσα εργασία, διερευνήθηκε η συνεισφορά των χορευτικών συλλόγων του Αλμυρού Βόλου στην πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη του τόπου, μέσα από τη διεξαγωγή πρωτογενούς έρευνας. Ειδικότερα, διενεργήθηκαν συνεντεύξεις σε 8 χορευτικούς συλλόγους του Αλμυρού Βόλου, ώστε να διερευνηθούν οι δράσεις που αναλαμβάνουν για τη διατήρηση της παράδοσης του τόπου και για την προσέλκυση τουριστών με στόχο την πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής.

Από την ανάλυση των απαντήσεων των εκπροσώπων των χορευτικών συλλόγων διαπιστώθηκε ότι ο ρόλος των υπό μελέτη συλλόγων είναι πολύ ενεργός καθώς οι περισσότεροι αναλαμβάνουν τη διοργάνωση εκδηλώσεων και συμμετέχουν σε εκδηλώσεις άλλων συλλόγων τόσο στις γειτονικές περιοχές όσο και στην ευρύτερη Ελλάδα. Επίσης, οι χορευτικοί σύλλογοι Αλμυρού Βόλου αναπτύσσουν πολλά προγράμματα τα οποία μεταλαμπαδεύουν την παράδοση στις επόμενες γενιές και ενισχύουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των μελών τους διασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου. Ακόμη, διαπιστώθηκε η επικοινωνιακή πολιτική των εν λόγω συλλόγων οι οποίοι στην πτοσπάθειά τους να προσελκύσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κοινό στις εκδηλώσεις τους και να μεταδώσουν στοιχεία της παράδοσής τους, επιλέγουν τόσο τα συμβατικά όσο και τα ψηφιακά διαθέσιμα μέσα.

Καταλήγοντας οι συμμετέχοντες στην έρευνα πιστεύουν ότι οι πολιτιστικές εκδηλώσεις τους μπορούν να συμβάλουν ακόμη περισσότερο στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του τόπου αν υπάρξει σωστή συνεργασία μεταξύ όλων των πολιτιστικών συλλόγων της περιοχής και υποστήριξη από τις τοπικές αρχές και την πολιτεία.

(7)

Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία vii

Λέξεις – Κλειδιά

Πολιτιστικοί σύλλογοι, Χορευτικοί σύλλογοι, Πολιτιστική κληρονομιά, Πολιτιστικός τουρισμός, Πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη

(8)

Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία viii

The contribution of local cultural organizations to local cultural development. The case of the dancing groups of Almyros Volos.

«Όνομα & Επώνυμο Συγγραφέα»

(στην αγγλική γλώσσα)

Abstract

The work of cultural organizations is highly complex, since it is inextricably linked to the preservation and safeguarding of their local tradition and cultural identity, as well as to local economic growth and social development. To explain it further, through the actions and activities that they undertake, cultural organization seek to preserve the tradition of a place unchanged, pass it on to subsequent generations, awaken the interest of the locals in order for them to become actively involved in traditional activities, as well as carry out activities that help the economic growth and social development of the places in question.

In more detail in this dissertation we haveinvestigated the contribution of the dancing groups of Almyros, Volos to the local cultural development and economic growth, by conducting primary research. More precisely, interviews were taken from the leading spokepersons of 8 dancing groups based in Almyros, Volos, in order to investigate the actions that haveundertaken to preserve local tradition and attract tourists, with the goal to promote the cultural development and economic growth of the area.

From the analysis of responses provided by the spokespersons of the dancing groups, it was found that the groups under investigation play a very active role, since the majority of them not only host events but also take part in events hosted by other organizations and groups in neighboring areas, as well as throughout Greece. In addition, , the dancing groups of Almyros, Volos, develope numerous programmes that aim to impart tradition to subsequent generations, enhancingat the same time, the knowledge and skills of their members. The spokespersons of the dancing groups under investigation emphasize that their role is extremely important in safeguarding cultural heritage.

Moreover, our research highlighted.the communication strategy of those organizations

(9)

Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία ix

which , in their attempt to attract an audience to their events , and communicate their tradition in the best possible way, has utilized all thw conventional and digital means available . Finally, it was ascertained that the participants in the survey believe that their cultural events contribute to local economic growth and social development.They also pointed out that their organizations can contribute further to the society, provided that smooth cooperation is established among all cultural oranizations in the area, and support from local authorities and the government is ensured.

Keywords

Cultural societies, Dancing groups, Cultural heritage, Cultural tourism, Cultural and economic development

(10)

Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία x

Περιεχόμενα

Περίληψη. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..vii Abstract. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..ix Περιεχόμενα .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..xi Εισαγωγή. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..1 1. Πολιτιστική κληρονομιά και πολιτιστική ανάπτυξη. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..3 1.1 Εννοιολογική προσέγγιση της πολιτιστικής κληρονομιάς .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..3 1.2 Εννοιολογική προσέγγιση της πολιτιστικής τοπικής ανάπτυξης και η συμβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..7 1.2.1 Η συμβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς στην πολιτιστική τοπική ανάπτυξη. 7.. ..

1.2.2 Η συμβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς στην τοπική οικονομική ανάπτυξη .. 8.. ..

1.3 Διασφάλιση της βιωσιμότητας της πολιτιστικής κληρονομιάς .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..10 1.4 Φορείς προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..11 1.5 Ο ρόλος των πολιτιστικών συλλόγων στη διατήρηση και στην προστασία της

άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..13 2. Ο πολιτιστικός τουρισμός ως εργαλείο τοπικής ανάπτυξης .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..15 2.1 Το φαινόμενο του τουρισμού. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..15 2.2 Ο Πολιτιστικός τουρισμός. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..19 2.3 Ο πολιτιστικός τουρισμός στην Ελλάδα .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..21 2.4 Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της ανάπτυξης του πολιστικού

τουρισμού. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..22 3. Τρόποι επικοινωνίας και προβολής των πολιτιστικών οργανισμών. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..25 4. Μεθοδολογία της έρευνας .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..29 4.1 Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα της εργασίας. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..29 4.2 Μεθοδολογική προσέγγιση της έρευνας .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..29 4.3 Εργαλείο συλλογής δεδομένων. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..30 4.4 Δείγμα της έρευνας .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..31 4.5 Παρουσίαση των συλλόγων που συμμετείχαν στην έρευνα. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..32 4.6 Περιορισμοί της έρευνας. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..36 5. Αποτελέσματα της έρευνας .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..37

5.1 Διερεύνηση των δράσεων και των πρωτοβουλιών των χορευτικών συλλόγων για τη διασφάλιση της πολιτιστικής τοπικής κληρονομιάς. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..37 5.2 Διερεύνηση των τρόπων επικοινωνίας και προβολής των δράσεων και των

πρωτοβουλιών που αναλαμβάνουν οι χορευτικοί σύλλογοι .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..42 5.3 Διερεύνηση των απόψεων των εκπροσώπων των χορευτικών συλλόγων σχετικά με τη συμβολή τους στη διασφάλιση της πολιτιστικής κληρονομιάς. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..43 5.4 Διερεύνηση των απόψεων των εκπροσώπων των χορευτικών συλλόγων σχετικά με τη συμβολή των δράσεων και των πρωτοβουλιών τους στην τοπική οικονομική

ανάπτυξη .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..47 6. Συμπεράσματα και κριτικός σχολιασμός αποτελεσμάτων .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..53 6.1 Συζήτηση αποτελεσμάτων .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..53 6.3 Προτάσεις μελλοντικής έρευνας. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..56

(11)

Πτυχιακή / Διπλωματική Εργασία xi

6.4 Προτάσεις πρακτικής εφαρμογής .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..57 Βιβλιογραφία .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..59 Παράρτημα Α: Οδηγός Συνέντευξης .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..66

(12)

Διπλωματική Εργασία 1

Εισαγωγή

Η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου όπως και η μετάδοση των αξιών, των παραδόσεων, των ηθών και των εθίμων στις επόμενες γενιές αποτελεί κύριο μέλημα τόσο της πολιτείας, των τοπικών αρχών αλλά και της κοινωνίας των πολιτών. Στην Ελλάδα, μεγάλος αριθμός πολιτών έχει προχωρήσει στη σύσταση οργανισμών και συγκεκριμένα τοπικών πολιτιστικών οργανισμών ώστε να είναι εφικτή η πραγματοποίηση ενεργειών και δράσεων που μπορούν να διατηρήσουν τις παραδόσεις αναλλοίωτες στον χρόνο, να διατηρήσουν τα ήθη και τα έθιμα και να τα μεταδώσουν στους νεότερους και στις επόμενες γενιές. Οι τοπικοί πολιτιστικοί οργανισμοί έχουν σταθερά προγράμματα στα οποία τα μέλη τους έρχονται σε επαφή με την παράδοση, με τις αξίες, τα ήθη και τα έθιμα των προγόνων τους και διοργανώνουν εκδηλώσεις ανοιχτές στο κοινό, μέσω των οποίων οι παραδόσεις του τόπου γίνονται γνωστές σε μεγαλύτερη εμβέλεια με αποτέλεσμα να προάγεται η παράδοση και ο άυλος πολιτισμός μίας περιοχής (Γκόντης, 2014).

Οι τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι μέσα από τη δράση τους ενθαρρύνουν και τους κατοίκους να αποτελέσουν αναπόσπαστο κομμάτι της συνέχισης της παράδοσης και να μάθουν την ιστορία τους μέσα από αυτή. Οι εκδηλώσεις των πολιτιστικών οργανισμών έχουν καθαρά πολιτιστικό περιεχόμενο και αν σχεδιαστούν με τον ορθό τρόπο μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μοχλός για την οικονομική ανάπτυξη ενός τόπου, συγκεκριμένα μέσα από την ανάπτυξη του πολιστικού τουρισμού, ο οποίος σήμερα αποτελεί μία από τις πλέον διαδεδομένες μορφές τουρισμού που μπορούν να προσελκύσουν μεγάλο μέρος της συνολικής τουριστικής αγοράς (Richards, 2018).

Ο πολιτιστικός τουρισμός είναι ένας από τους κλάδους τουρισμού που έχει αλλάξει σημαντικά και ευνοείται από τις δημογραφικές εξελίξεις στις ανεπτυγμένες χώρες καθώς όλο και περισσότεροι τουρίστες ενδιαφέρονται για την πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου σε αντίθεση με τους τουρίστες που επέλεγαν το μοντέλο του μαζικού τουρισμού, που είχε αναπτυχθεί στο παρελθόν. Οι κοινωνικές συνθήκες αλλάζουν θετικά και εξαιτίας της αύξησης του μορφωτικού επιπέδου των ατόμων και της αύξησης του ενδιαφέροντός τους να γνωρίσουν τις παραδόσεις και τις αξίες των προγόνων τους και των προγόνων άλλων κοινωνιών, ευνοείται η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. Σήμερα ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί εκείνη την μορφή εναλλακτικού τουρισμού που μπορεί

(13)

να προσελκύσει σε πολύ μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον των τουριστών καθώς σχεδόν το 40% των τουριστών σε παγκόσμιο επίπεδο, πραγματοποιεί κάποιο ταξίδι σε έναν προορισμό ώστε να επισκεφθεί ένα πολιστικό μνημείο ή να συμμετάσχει σε κάποια πολιτιστική εκδήλωση (Richards, 2018). Επίσης, η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού συμβάλει σημαντικά στη διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας των προορισμών καθώς ενθαρρύνει την αναβίωση των εθίμων και την ενασχόληση με τις παραδοσιακές τέχνες (Karagiannis, 2013).

Στην εργασία αυτή εξετάζεται η συμβολή των τοπικών πολιτιστικών συλλόγων στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου, στην ενθάρρυνση των κατοίκων να συμμετέχουν στα πολιτιστικά δρώμενα και να έρχονται σε επαφή με τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμά τους. Επίσης, διερευνάται και η συμβολή των τοπικών πολιτιστικών συλλόγων στην οικονομική ανάπτυξη των περιοχών, μέσα από τη δυνατότητα προσέλκυσης τουριστών και τη δυνατότητα προσέλκυσης επενδυτών, όπως επίσης και ο τρόπος με τον οποίον οι συγκεκριμένοι σύλλογοι επικοινωνούν με το κοινό στο οποίο απευθύνονται και προβάλλουν τις εκδηλώσεις και τα προγράμματα που αναλαμβάνουν.

Ειδικότερα, μέσα από τη διεξαγωγή πρωτογενούς έρευνας σε εκπροσώπους χορευτικών συλλόγων της περιοχής του Αλμυρού Βόλου γίνεται προσπάθεια να διερευνηθεί η επίδραση του έργου τους στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου καθώς επίσης και στη τοπική οικονομική ανάπτυξη όπως και τα μέσα που επιλέγουν για την προβολή των δράσεων τους, ώστε να γίνει γνωστό το έργο τους στο κοινό που απευθύνονται.

Η εργασία αποτελείται από δύο τμήματα όπου στο πρώτο τμήμα παρουσιάζεται η βιβλιογραφική ανασκόπηση γύρω από την πολιτιστική κληρονομιά, την πολιτιστική ανάπτυξη και τον πολιτιστικό τουρισμό και στο δεύτερο τμήμα παρουσιάζεται η περιγραφή των χορευτικών συλλόγων του Αλμυρού Βόλου, η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε για την πρωτογενή έρευνα καθώς και τα ευρήματά της. Η εργασία ολοκληρώνεται με το κεφάλαιο των συμπερασμάτων όπου συζητιούνται τα αποτελέσματα που προέκυψαν και παράλληλα παρατίθενται προτάσεις πρακτικής εφαρμογής που θα βοηθήσουν τους διαχειριστές των τοπικών χορευτικών συλλόγων να βελτιώσουν το έργο τους και να επιτύχουν με μεγαλύτερη ευκολία και αποτελεσματικότητα τη διασφάλιση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου και την τοπική οικονομική ανάπτυξη μέσω του πολιτιστικού τουρισμού.

(14)

1. Πολιτιστική κληρονομιά και πολιτιστική ανάπτυξη

1.1 Εννοιολογική προσέγγιση της πολιτιστικής κληρονομιάς

Η πολιτιστική κληρονομιά είναι μία έννοια η οποία περιλαμβάνει ένα σύνολο αξιών και ανθρώπινων επιτευγμάτων που έχουν καταγραφεί στον χρόνο. Ουσιαστικά, η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί την εικόνα του πολιτισμού και της κουλτούρας των ανθρώπινων κοινωνιών και για τον λόγο αυτό είναι και μοναδική πηγή ζωής και έμπνευσης των πολιτών (Γεωργιάδου, 2016). Ειδικότερα, η πολιτιστική κληρονομιά αφορά το σύνολο των ανθρώπινων έργων, των οποίων αναγνωρίζεται η αξία και ταυτίζεται με τις αξίες της κοινωνίας. Για παράδειγμα, μπορεί να περιλαμβάνει και την αρχιτεκτονική κληρονομιά, την οποία οι αρμόδιοι φορείς συντηρούν και αποκαθιστούν, τα έργα τέχνης που έχουν υλική υπόσταση και τα έργα εκείνα που έχουν άυλη υπόσταση και καθορίζουν την πορεία των σύγχρονων κοινωνιών (Μπιτσάνη, 2004).

Η πολιτιστική κληρονομιά περιέχει ένα σύνολο ιδεών του έθνους που μπορεί να προέρχεται από πολλούς αιώνες ή χιλιετίες του παρελθόντος (Johnson, 1999).

Συγκεκριμένα, μπορεί να είναι ένα αντικείμενο, μία δεξιότητα, μία απεικόνιση ή ένα μνημείο και θεωρείται ένα στίγμα της κοινωνικής ομάδας που αντιπροσωπεύει (Bessiere, 1998). Έτσι λοιπόν μπορεί να αφορά κτίρια, τοπία, εμπειρίες, μουσεία και άλλα θεματικά πάρκα ή στοιχεία που καθορίζουν τον τρόπο ζωής των πολιτών μίας κοινωνίας (Aitchison et al., 2000; Βελένη, 2018; Μπιτσάνη, 2004). Επίσης, η πολιτιστική κληρονομιά αφορά και τα ανθρώπινα επιτεύγματα μέσα σε μία κοινωνία και την ταυτότητα που μπορεί να έχει δημιουργηθεί για αυτήν την κοινωνία (Sofield, 2001). Η πολιτιστική κληρονομιά λοιπόν δεν περιλαμβάνει μόνο αντικείμενα αλλά και όλα τα συστήματα αξιών και άλλα άυλα τεκμήρια της ιστορίας.

Με βάση τον Μπεριάτο (2002) η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να διακριθεί σε δύο συνιστώσες, τη χρονική και τη χωρική. Με βάση τη χρονική συνιστώσα η πολιτιστική κληρονομιά αφορά όσα στοιχεία μεταδίδονται από γενιά σε γενιά είτε είναι υλικά είτε άυλα. Με βάση τη χωρική συνιστώσα τα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς μπορούν να αποσαφηνιστούν με βάση τη γεωγραφική περιοχή. Ταυτόχρονα και η γεωγραφική περιοχή αποκτά ταυτότητα εξαιτίας της ύπαρξης των στοιχείων της πολιτιστικής

(15)

κληρονομιάς. Έτσι, υπάρχει μία αμφίδρομη σχέση μεταξύ της πολιτιστικής κληρονομιάς και του τόπου. Χαρακτηριστικό είναι πως η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να διαχωριστεί και σε άλλες ομάδες όπως η αρχιτεκτονική και η αρχαιολογική (Μπεριάτος, 2002).

Η πολιτιστική κληρονομιά είναι ένας σημαντικός παράγοντας που δημιουργεί ιστορική συνείδηση και συντελεί στην ανάπτυξη της κριτικής κοινωνικής σκέψης ενώ παράλληλα δημιουργεί την δημοκρατική κοινωνική συνείδηση με σκοπό οι πολίτες να μπορούν να κατανοήσουν τους προγόνους τους και το παρελθόν και να μπορέσουν να αξιολογήσουν το παρόν και να δημιουργήσουν το μέλλον (Παπαδοπούλου, χ.χ). Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό πως στη σύγχρονη εποχή η πολιτιστική κληρονομιά συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη και στην παγκόσμια προβολή μίας περιοχής ή μίας κοινωνίας. Έτσι, η πολιτιστική κληρονομιά στο σύνολο της είναι μέρος της ιστορίας ενός τόπου και δημιουργεί την ταυτότητα μίας χώρας ή μίας κοινωνίας. Τα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς είτε είναι υλικά είτε άυλα πρέπει να διατηρούνται και να μεταδίδονται στις επόμενες γενιές αφού είναι αναντικατάστατο και σημαντικό υπόβαθρο για την σύγχρονη ζωή και για την ανάπτυξη της κοινωνίας στο μέλλον (ICOMOS, 2002).

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως η έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει διευρυνθεί σημαντικά και πλέον εκτός από τα υλικά αγαθά σε αυτήν περιλαμβάνονται και τα άυλα πολιτιστικά στοιχεία που υπάρχουν σε μία περιοχή ή μία κοινωνία, με αποτέλεσμα να έχει διαμορφωθεί πλέον μία ολιστική προσέγγιση σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά. Ειδικότερα, η άυλη πολιτιστική κληρονομιά είναι ένα σύνολο στοιχείων που χαρακτηρίζουν την οργάνωση μίας κοινωνίας τα οποία ενώ δεν έχουν απτή υλική υπόσταση έχουν την ικανότητα να προσεγγίσουν τον χαρακτήρα της σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο. Με πιο απλά λόγια, τα στοιχεία μίας κοινωνίας που διατηρούνται από γενιά σε γενιά και καθορίζουν τη συμπεριφορά των πολιτών της όπως είναι οι πρακτικές και τα έθιμα, οι προφορικές ιστορίες, το τραγούδι, η ποίηση, ο λόγος και άλλα ανάλογα στοιχεία εντάσσονται στο πλαίσιο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου (Βελένη, 2018).

Σύμφωνα με τον Νόμο 3521/2006 και συγκεκριμένα με το άρθρο 2 η άυλη πολιτιστική κληρονομιά μίας κοινωνίας ή ενός τόπου μπορεί να εντοπιστεί στις «α) Στις προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις, συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας ως φορέα της άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, β) στις τέχνες του θεάματος, γ)στις κοινωνικές πρακτικές,

(16)

στις λειτουργίες και στις εορταστικές εκδηλώσεις, δ)στις γνώσεις και στις πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπραν και ε) στην τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή τεχνολογία». Ουσιαστικά, διαπιστώνεται ότι στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνονται τα άυλα στοιχεία της καθημερινής ζωής του ανθρώπου που παραμένουν ζωντανά στο πέρασμα του χρόνου και μεταδίδονται σε επόμενες γενιές.

Αναλυτικότερα, η άυλη πολιτιστική κληρονομιά σχετίζεται με τομείς που αφορούν τις προφορικές παραδόσεις όπως η γλώσσα. Ουσιαστικά συγκαταλέγονται στις προφορικές παραδόσεις πολλές εκφράσεις, παροιμίες, παραμύθια, θρυλικές ιστορίες, ποιήματα, τραγούδια, παραστάσεις θεάτρου, αινίγματα ακόμα και ύμνοι. Οι προφορικές παραδόσεις μεταδίδονται από την παλιότερη στη νεότερη γενιά και με αυτόν τον τρόπο μένουν αναλλοίωτες στον χρόνο η ιστορία, ο πολιτισμός και η συλλογική μνήμη σε μία κοινωνία.

Η προφορική παράδοση αποτελεί ένα στοιχείο που εμπλουτίζεται διαρκώς και αποτελεί ζωντανό στοιχείο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να προστατεύεται όσο το δυνατόν περισσότερο ώστε να μην αλλοιώνεται ή να εξαφανίζεται με το πέρασμα του χρόνου.

Επίσης, στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά ανήκουν οι τέχνες του θεάματος όπως το θέατρο, ο χορός, η μουσική και άλλες άλλες ανάλογες καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες και τέχνες. Χαρακτηριστικά, η μουσική έχει υπάρξει σε όλες τις οργανωμένες κοινωνίες τρόπος έκφρασης και επικοινωνίας των πολιτών και έτσι έχουν διαμορφωθεί τα διάφορα είδη της. Ο χορός αντίστοιχα μπορεί να εκφράζει συναισθήματα ή να χρησιμοποιείται σε συγκεκριμένα γεγονότα και χρονικές περιόδους σημαντικές για τη ζωή των ανθρώπων. Όπως σημειώνει η Μπιτσάνη, «ο χορός είναι μία τέχνη που στηρίζεται στην ευκινησία και την εξωτερική ισορροποία, καθώς ειδικεύιε διάφορες σωματικές κινήσεις που μοροφοποιούνται μεσα βάση συγκεκριμένους όρους και κανόνες (Μπιτσάνη, 2004, σελ. 49). Όλες οι παραπάνω τέχνες δεν είναι απλά μία παράσταση για τους θεατές, αλλά αντιθέτως παίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνία και τον πολιτισμό που αναπτύσσεται μέσα σε αυτή (UNESCO, 2019).

Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνει επίσης τις κοινωνικές πρακτικές που υπάρχουν σε μία κοινωνία, τις εορταστικές εκδηλώσεις και τις τελετουργίες που διαμορφώνουν τη ζωή των ατόμων της κοινωνίας. Μάλιστα χαρακτηριστικό είναι πως όλα τα παραπάνω συνδέονται με την ιστορία, την μνήμη των μελών και την αντίληψη τους μέσα στην κοινωνία. Η ύπαρξη εκδηλώσεων αποτελεί ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της

(17)

κοινωνικής ζωής και υπενθυμίζει την κληρονομιά και την ιστορία της κοινωνίας (Βελένη, 2018). Εξίσου σημαντικά στοιχεία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς είναι οι γνώσεις που αποκομίζουν τα μέλη της κοινωνίας από τις καθημερινές εμπειρίες τους.

Πιο συγκεκριμένα, οι πολίτες μίας κοινωνίας μέσα από την καθημερινότητα τους αναπτύσσουν πρακτικές προκειμένου να διαχειριστούν τα προβλήματά τους και να φέρουν εις πέρας τις υποχρεώσεις τους. Τέτοιες πρακτικές μπορεί να σχετίζονται με την πρόβλεψη και την αντιμετώπιση κάποιων καιρικών φαινομένων, με την πρόβλεψη των καιρικών φαινομένων ώστε να δρομολογήσουν ανάλογα τις δράσεις τους σχετικά με τις ενασχολήσεις τους με τη φύση και άλλες ανάλογες πρακτικές οι οποίες οδηγούν στη γνώση γύρω από τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο κόσμος και η φύση (UNESCO, 2019).

Είναι αξιοσημείωτο ότι η άυλη πολιτιστική κληρονομιά συμβάλει στην αλληλεπίδραση των ατόμων με το περιβάλλον τους και ότι δημιουργεί μία ταυτότητα και συνέχεια στον πολιτισμό της τοπικής κοινωνίας. Συμβάλει επίσης στην ανθρώπινη δημιουργικότητα καθώς αποτελεί το ερέθισμα για περεταίρω ανάπτυξη και διερεύνηση βασικών ζητημάτων της καθημερινότητας του ανθρώπου (UNESCO, 2011). Ακόμη, η άυλη πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνει τα μοναδικά χαρακτηριστικά μίας τοπικής κοινωνίας που δημιουργούν την ιδιαιτερότητα της και την ταυτότητα της σε σχέση με άλλες κοινωνίες.

Είναι επίσης γνωστή και ως ζωντανή κληρονομιά και αποτελεί τόσο κομμάτι του παρελθόντος και της παράδοσης όσο και της σημερινής πραγματικότητας καθώς μεταδίδεται προφορικά στις επόμενες γενιές (Lenzerini, 2011).

Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά είναι ζωντανή καθώς υπάρχει καθημερινά στη ζωή των ατόμων και αναπαράγεται μέσα σε μία κοινωνία ενώ ταυτόχρονα συνδέεται με την ιστορία της. Επιπλέον, αφορά κυρίως τους ανθρώπους και θα πρέπει να αναπαράγεται ώστε να διατηρείται αναλλοίωτη στον χρόνο (Aykan, 2015). Η διαρκής αναπαραγωγή της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς συμβάλει στην κοινωνική συνοχή καθώς το σύνολο των μελών της κοινωνίας συνεργάζονται και συμμετέχουν το καθένα με τον τρόπο του στην διατήρηση των άυλων πολιτιστικών αγαθών της κοινωνίας τους. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνει τις παραδόσεις και άλλα πολιτιστικά στοιχεία που συνήθως απειλούνται από τον σύγχρονο τρόπο ζωής και τα νέα πολιτιστικά στοιχεία. Άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την άυλη πολιτιστική κληρονομιά είναι η παγκοσμιοποίηση και η σύγχρονη εμπορευματοποίηση (Lenzerini, 2011). Για τον λόγο

(18)

αυτό, οι υπεύθυνοι φορείς πρέπει να δίνουν τη δέουσα προσοχή ώστε να διασφαλίζεται η προστασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και να υποστηρίζουν το έργο των παραγόντων εκείνων που με ιδιωτική πρωτοβουλία προσπαθούν να συμβάλουν στη διατήρησή τους, στον χρόνο.

1.2 Εννοιολογική προσέγγιση της πολιτιστικής τοπικής ανάπτυξης και η συμβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς

1.2.1 Η συμβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς στην πολιτιστική τοπική ανάπτυξη

Προκειμένου να επιτευχθεί η τοπική ανάπτυξη είναι αναγκαίο να σημειωθεί ανάπτυξη σε κοινωνικό και πολιτιστικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με την Μπιτσάνη (2004), για να μπορέσει μία κοινωνία να αναπτυχθεί οικονομικά και κοινωνικά πρέπει πρώτα να αναπτυχθεί σε πολιτιστικό επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προωθηθεί η πολιτιστική κουλτούρα των πολιτών μέσα από μία σειρά διαδικασιών συμμετοχής, ενημέρωσης και πληροφόρησης, να σημειωθεί ενσωμάτωση όλων των πολιτών στην τοπική κοινωνία, να αναβαθμιστεί το πνευματικό επίπεδο των πολιτών και να αυξηθεί η συμμετοχή των πολιτών στα κοινωνικά, στα πολιτισμικά και ψυχαγωγικά δρώμενα.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύ μεγάλος λόγος γύρω από την αναγκαιότητα αξιοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς στο πλαίσιο της πολιτιστικής τοπικής ανάπτυξης των κοινωνιών. Σύμφωνα με τους Βασιλειάδη και Μπουτσιούκη (2015) η αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς μίας κοινωνίας μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην πολιτιστική τοπική ανάπτυξη μέσα από τη διαμόρφωση μίας κοινής συνείδησης και κοινής ταυτότητας στους πολίτες. Με πιο απλά λόγια οι πολίτες μίας κοινωνίας μέσα από την υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν την ιστορία τους και την παράδοσή τους, να ανακαλύψουν τα κοινά σημεία με τους συμπολίτες τους και να αποτελέσουν έμπρακτα φορείς της παράδοσης.

Επίσης, η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να συμβάλει στην πνευματική ανάταση των πολιτών μίας κοινωνίας καθώς μπορεί να τους δώσει το ερέθισμα να εμπλακούν με τις παραδόσεις του τόπου. Επιπρόσθετα, πρέπει να αναφερθεί ότι μέσα από τις ενέργειες και τις δράσεις των πολιτών που εμπλέκονται ενεργά με τις πολιτιστικές δραστηριότητες που στηρίζονται στις παραδόσεις, στα ήθη και στα έθιμα είναι εφικτός ο εμπλουτισμός της

(19)

παράδοσης και η συνέχιση της καλλιτεχνικής και παράλληλα της πνευματικής δημιουργίας (Οικονομάκος, 2005). Ουσιαστικά, όταν διατηρούνται έντονα οι παραδόσεις σε έναν τόπο μέσα από συνεχείς εκδηλώσεις και προγράμματα που έχουν το στόχο της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς μπορούν εύκολα οι πολίτες να λάβουν ερεθίσματα ώστε να έχουν ενεργό συμμετοχή σε αυτά τα δρώμενα αλλά και να αυξήσουν τη δημιουργικότητα τους. Μέσα από τη συμμετοχή τους στις πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις είναι πολύ πιθανόν να εμπλουτίσουν την παράδοση και να ενισχύσουν την άυλη πολιτιστική κληρονομιά του τόπου και κατά συνέπεια της ανθρωπότητας.

Ακόμη, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου αν αξιοποιηθεί σωστά και γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες διαχείρισής της, τότε μπορεί εύκολα να οδηγήσει και στην κοινωνική ανάπτυξη. Ειδικότερα, οι πολίτες μίας κοινωνίας που έρχονται σε επαφή με τις παραδόσεις που υπάρχουν μπορούν εύκολα να αναγνωρίσουν ότι οι άνθρωποι που έχουν διαφορετικές καταβολές, διαφορετικά ήθη και έθιμα αναπτύσσουν και διαφορετικές στάσεις και συμπεριοφορές (Πατσιάς, 2012). Με πιο απλά λόγια, όταν οι πολίτες έχουν την ευκαιρία να κατανοήσουν μέσα από τις παραδόσεις τη διαφορετικότητα των ανθρώπων και της κουλτούρας τους καταφέρνουν να υιοθετούν έναν πιο ανοιχτό τρόπο σκέψης που είναι πιο δεκτικός απέναντι στο «άλλο» και το διαφορετικό.

Συμπερασματικά, φαίνεται ότι η σωστή διαχείριση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και η ανάδειξη των διαφορετικών στοιχείων της κουλτούρας των ανθρώπων με διαφορετική καταγωγή συμβάλει στη δημιουργία κοινωνιών που είναι απαλλαγμένες από στερεότυπα και προκαταλήψεις.

1.2.2 Η συμβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς στην τοπική οικονομική ανάπτυξη

Η υλική και η άυλη πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας φαίνεται πως το τελευταίο χρονικό διάστημα χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό ως εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης καθώς προσελκύει το ενδιαφέρον των πολιτών των σύγχρονων κοινωνιών. Σύμφωνα με τους Βασιλειάδη και Μπουτσιούκη (2015) η πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου αποτελεί ένα μέσο το οποίο πρέπει να αξιοποιούν οι τοπικές κοινωνίες προκειμένου να αναπτύσσονται οικονομικά και κατά συνέπεια να βελτιώνεται το βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους. Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι τα στοιχεία του άυλου

(20)

πολιτισμού όσο και τα μνημεία του υλικού πολιτισμού δεν θα πρέπει να αλλοιώνονται και να τροποποιούνται προκειμένου να προσελκύουν μεγαλύτερο αριθμό κοινού. Αντιθέτως, θα πρέπει να αποτελούν μοχλό οικονομικής ανάπτυξης αλλά πάντα με την προϋπόθεση ότι παραμένουν αυθεντικά και ότι δεν αλλοιώνονται τα βασικά χαρακτηριστικά τους (Βελένη, 2018; Yang et al., 2008).

Η υλική και άυλη πολιστική κληρονομιά ενός τόπου μπορεί να βοηθήσει τις σύγχρονες κοινωνίες να αναπτυχθούν σε οικονομικό επίπεδο και κατ’ επέκταση να βελτιωθεί το βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους μέσα από τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών ώστε να είναι εφικτή η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού (Huang et al., 2012). Η ανάπτυξη του πολιστικού τουρισμού αποτελεί ένα φαινόμενο που λαμβάνει τα τελευταία χρόνια ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις καθώς παρατηρείται ότι ο σύγχρονος πολίτης ενδιαφέρεται να πραγματοποιεί ταξίδια που του επιτρέπουν να γνωρίσει τον πολιτισμό και τις αξίες άλλων ανθρώπων ενώ παράλληλα απομακρύνεται από τα πρότυπα του μαζικού τουρίστα, ο οποίος κινείται μαζικά με άλλους τουρίστες, επισκέπτεται εμπορικούς προορισμούς και αδιαφορεί για τις συνέπειες σε περιβαλλοντικό και πολιτιστικό επίπεδο.

Οι κυβερνήσεις των περισσότερων οικονομικά αναπτυγμένων χωρών αντιλαμβανόμενες τη ζήτηση που υπάρχει για πολιτιστικό τουρισμό έχουν επενδύσει σημαντικά σε αυτόν και έχουν προχωρήσει σε σημαντικές ενέργειες (McDonald & Jolliffe, 2003).

Παράλληλα, υιοθετούνται μέτρα και πρωτοβουλίες σε ζητήματα πολιτιστικής κληρονομιάς από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Συμβούλιο της Ευρώπης ώστε η ανάπτυξη του πολιστικού τουρισμού να συμβάλει στην τοπική οικονομική ανάπτυξει και να σέβεται παράλληλα την πολιτιστική κληρονομιά του εκάστοτε τόπου. Συνεπώς, κάθε χώρα χαράσσει την πολιτική και στρατηγική πολιτιστικού τουρισμού με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις πρωτοβουλίες για τις Ευρωπαϊκές Πολιτιστικές Διαδρομές.

Έτσι, γίνεται προσπάθεια για την δημιουργία μίας Ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας και τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών που προσφέρονται στον κλάδο της πολιτιστικής, αρχαιολογικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Οι δράσεις για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι σημαντικές ώστε να μπορέσουν να επιτευχθούν οι στόχοι της περιφερειακής ανάπτυξης, να κατανεμηθούν οι πόροι και τα κονδύλια και να προβληθούν τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς (Πεπονά, 2009).

Ειδικότερα, για να είναι εφικτή η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού οι κυβερνήσεις των χωρών θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι πόροι της πολιτιστικής κληρονομιάς

(21)

συντηρούνται και να αποτελούν μέρος οργανωμένων στρατηγικών και σχεδίων των αρμόδιων φορέων αυξάνοντας τα επίπεδα ανάπτυξης σε αστικές και περιφερειακές περιοχές (Wang & Bramwell, 2012).

Οι στρατηγικές που έχουν υιοθετηθεί από διάφορες χώρες αναδεικνύουν τη σημασία της άσκησης αποκεντρωτικής πολιτικής προκειμένου να δημιουργηθεί μία ισχυρή πολιτιστική πολιτική που ενισχύει την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. Ειδικότερα, οι πρακτικές αυτές στηρίζονται στην εκχώρηση διαφόρων αρμοδιοτήτων από την κεντρική διοίκηση του κράτους στην τοπική αυτοδιοίηση (Μπιτσάνη, 2004). Σημειώνεται ότι η τοπική αυτοδιοίκηση είναι αυτός ο φορέας που προσπαθεί στις αναπτυσσόμενες χώρες να αποκαθιστά και να διατηρεί την πολιτιστική κληρονομιά και όχι τόσο το κράτος (Said et al., 2013). Η κατάλληλη πολιτική αποκέντρωσης είναι σημαντικό να μεριμνά για την τουριστική και πολιτιστική εκπαίδευση όσων εργάζονται στον τουρισμό και αντίστοιχα να χρηματοδοτούν τις απαραίτητες δράσεις.

Επιπλέον, οι τεχνολογικές εξελίξεις πρέπει να χρησιμοποιούνται ώστε να γίνεται πλήρης αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων σχετικά με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και την προβολή της σε παγκόσμιο επίπεδο. Μάλιστα η χρήση της τεχνολογίας είναι σημαντική για την αξιοποίηση των χώρων και των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς αφού μπορεί να συμπληρώσουν τους χώρους με οπτικό ακουστικά μέσα. Επίσης, συντελούν στην ευκολότερη πρόσβαση στην πολιτιστική κληρονομιά και στην διαχείριση της. Η τεχνολογία επίσης συντελεί στην εξ αποστάσεως ανταλλαγή ιδεών των πολιτιστικών φορέων τουρισμού ώστε να βελτιώνονται ακόμα περισσότερο στον τομέα αυτό (Πεπονά, 2009).

1.3 Διασφάλιση της βιωσιμότητας της πολιτιστικής κληρονομιάς

Η αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς όπως αναλύθηκε παραπάνω έχει γίνει κατανοητή. Η διαχείριση της όμως παραμένει ένα σημαντικό ζήτημα που πρέπει να διαχειριστούν οι αρμόδιοι φορείς και να είναι συμβατή τόσο με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Η πολιτιστική κληρονομιά είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας των κοινωνιών και επομένως η διαχείριση της θα πρέπει να μπορεί να συνδυάσει το παρελθόν με το παρόν. Η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς περιλαμβάνει τη συνολική και συστηματική τους φροντίδα. Σε αυτήν την φροντίδα περιλαμβάνονται πολλές διαδικασίες επιστημονικού περιεχομένου,

(22)

τεχνικού χαρακτήρα, διοικητικού και νομικού επιπέδου. Επίσης, θα πρέπει να υπάρχει εξειδικευμένο προσωπικό που να γνωρίζει την κατάσταση των στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς και να τα μεταχειρίζεται σωστά ώστε να προστατεύονται και να διατηρούνται για τις επόμενες γενιές. Στόχος λοιπόν είναι η διαχείριση τους ώστε να μεταβιβάζονται χωρίς ιδιαίτερες φθορές στις επόμενες γενιές (Alfrey & Putnam, 1992).

Με βάση τις σύγχρονες θεωρίες σχετικά με τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς υποστηρίζεται ότι θα πρέπει να ενσωματώνονται τα πολιτιστικά αγαθά στο σύγχρονο οικονομικό σύστημα. Η αποκατάσταση των μνημείων σε κάποιες περιπτώσεις και η χρήση τους από τις σύγχρονες κοινωνίες οδήγησε σε αύξηση του μαζικού τουρισμού και σε υποβάθμιση της καλλιτεχνικής και ιστορικής τους αξίας ενώ παράλληλα υπήρχαν και φθορές. Κρίνεται απαραίτητο να πραγματοποιείται σωστός σχεδιασμός και τεκμηρίωση των μνημείων σε συνέχεια με το δομημένο περιβάλλον τους (Furrer, 2003). Εξίσου σημαντικό είναι να πραγματοποιείται σχέδιο διαχείρισης του περιβάλλοντος μέσα από την συνεργασία της κεντρικής εξουσίας με τους τοπικούς φορείς και άλλες ΜΚΟ (Karajovic, 2003).

Επίσης, μείζονος σημασίας είναι και ο σχεδιασμός προγραμμάτων εκπαίδευσης που εστιάζουν στην ευαισθητοποίηση και στην πληροφόρηση των ατόμων σχετικά με την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και της πολιτιστικής κληρονομιάς, ώστε όλοι μαζί να μπορέσουν να διασώσουν και να αναδείξουν τις ιδιαιτερότητες κάθε τόπου. Στην Ελλάδα οι περισσότεροι που ενδιαφέρονταν μέχρι πριν λίγα χρόνια για την πολιτιστική κληρονομιά ήταν ειδικοί όπως αρχαιολόγοι και άλλες ειδικότητες όπως μηχανικοί και τοπογράφοι. Σταδιακά και οι πολίτες ενδιαφέρθηκαν για τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αντίστοιχα η Αρχαιολογική Υπηρεσία σε συνδυασμό με τις αρμόδιες αρχές και Υπουργεία προσπάθησε να διατηρήσει και να προστατεύσει την πολιτιστική κληρονομιά. Η κρατική πολιτική βέβαια αρχικά στράφηκε προς τα πιο γνωστά μνημεία ώστε να επιφέρουν ταυτόχρονα και τουριστικά και οικονομικά οφέλη στις περιοχές που βρίσκονται (Μπούρας, 2010).

Επιπρόσθετα, θα πρέπει να ενισχυθεί η πολιτιστική παιδεία και να προσανατολίζονται οι πολίτες προς την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς με σύγχρονο και ελκυστικό τρόπο. Η δημιουργία ακόμα περισσότερων μουσείων που θα αναδεικνύουν την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά είναι άλλο ένα σημαντικό στοιχείο που συμβάλει στην ανάπτυξη και την προστασία της.

(23)

Εξίσου σημαντικό είναι να αναπτυχθούν χώροι πολιτιστικής κληρονομιάς και στις περιφέρειες ώστε να αναβαθμιστεί η ελληνική περιφέρεια και να γίνουν γνωστά τα στοιχεία της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Τα πολιτιστικά δρώμενα και τα άλλα στοιχεία της κουλτούρας των κοινωνιών θα πρέπει επίσης να εξεταστούν ως μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς των διαφόρων περιοχών και να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες από τους αρμόδιους φορείς ώστε να μπορέσει να διασφαλιστεί η διατήρησή τους, στον χρόνο (Μπούρας, 2010).

1.4 Φορείς προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς

Τα μνημεία και όλα τα στοιχεία της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς υπόκεινται σε διάφορες συνθήκες που τους προκαλούν φθορές. Οι φθορές μπορεί να προέρχονται από την φύση ή τον άνθρωπο. Για τον λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητη η πραγματοποίηση δράσεων από τους αρμόδιους φορείς που θα συμβάλουν στην προστασία των υλικών στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Όσον αφορά τις φυσικές αιτίες δεν μπορεί να υπάρξει πλήρης προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ οι ανθρώπινες αιτίες στην πλειοψηφία τους μπορούν να προβλεφθούν και να αποφευχθούν (Elliot & Schmutz, 2012). Για να μην υπάρχουν φαινόμενα αρπαγής ή καταστροφής της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς δημιουργήθηκαν διεθνείς οργανισμοί με σκοπό την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και την ανάδειξή της σε παγκόσμιο επίπεδο. Παράλληλα, θεσπίστηκαν νόμοι για την προστασία της οι οποίοι?

περιλαμβάνουν? τις διεθνείς συμβάσεις, τους εθνικούς νόμους, τις τοπικές ενέργειες και τέλος τους προσωπικούς κανονισμούς (Huibin et al., 2012).

Για παράδειγμα, για να μπορέσει να διατηρηθεί ένα πολιτιστικό μνημείο θα πρέπει να αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες ώστε να αποφεύγονται φυσικές ή χημικές επιδράσεις πάνω του. Επίσης, θα πρέπει το μνημείο να μπορεί να ενταχθεί στο κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο της κοινωνίας και έπειτα θα πρέπει να συντηρηθεί σωστά ώστε να διατηρηθεί με τον χρόνο. Τέλος, θα πρέπει να προστατεύεται τόσο σε περιόδους ειρήνης όσο και σε άλλες συνθήκες (Παυλογεωργάτος, 2010).

Ένας από τους οργανισμούς που δημιουργήθηκαν για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι η UNESCO, Εκπαιδευτικός, Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών, (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) που ιδρύθηκε το 1945 μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο