ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ
ΤΜ Η Μ Α ΦΥΤΙΚΗΣ Π Α ΡΑ ΓΩ ΓΗ Σ
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ)
Η ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΤΟΜΑΤΑΣ.
ΤΕΧΝΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΤΕΜΑΧΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΜΑΤΑΣ
ΣΕ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ.
Πτυχιακή εργασία
του σπουδαστή Μανώλη Σκαρέα.
Καλαμάτα, Ιούνιος 2001
ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ
ΤΜ Η Μ Α Φ ΥΤΙΚΗΣ Π Α ΡΑ ΓΩ ΓΗ Σ
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ)
Η ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΤΟΜΑΤΑΣ.
ΤΕΧΝΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΤΕΜΑΧΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΜΑΤΑΣ
ΣΕ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ.
Πτυχιακή εργασία
του σπουδαστή Μανώλη Σκαρέα.
Επιβλέπων καθηγητής: Αθανάσιος Παπαγεωργίου
Καλαμάτα, Ιούνιος 2001
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΜΕΡΟΣ 1°
Η ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΤΟΜΑΤΑΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1
1. Η ΤΟΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 4
1.1 Καλλιεργούμενες ποικιλίες και υβρίδια στην Ελλάδα 4 1.2 Κριτήρια επιλογής των καλλιεργούμενων ποικιλιών-υβριδίων
από τους παραγωγούς 6
2. ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΤΟΜΑΤΑΣ. 11
2.1 Προσφορά και διάρθρωση της παραγωγής 11
2.1.1 Συμβατική καλλιέργεια 13
2.1.2 Υδροπονική καλλιέργεια 20
2.1.3 Ολοκληρωμένη διαχείριση καλλιέργειας 22
2.1.4 Βιολογική καλλιέργεια. 24
2.2 Ζήτηση και ποιοτικές προτιμήσεις του καταναλωτή. 28 3. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ
ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΟΜΑΤΑΣ 32
3.1 Ορισμός του προϊόντος 32
3.2 Ποιότητα 32
3.3 Ταξινόμηση κατά μέγεθος 35
3.4 Όρια ανοχής 36
3.5 Παρουσίαση 37
3.6 Σήμανση 38
4 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΜΑΤΑΣ 39
ΜΕΡΟΣ 2°
ΤΕΧΝΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΎ ΤΕΜΑΧΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΜΑΤΑΣ
ΣΕ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ.
1. ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 44
1.1 Υπολογισμός δαπανών Παραγωγής 44
1.2 Υπολογισμός Εσόδω ν 51
1.3 Οικονομικά αποτελέσματα γεωργικής δραστηριότητας 52
1.4 Δείκτες αποδοτικότητας της επιχείρησης 57
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 61
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 64
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η ιδέα για το θέμα το οποίο πραγματεύεται αυτή η πτυχιακή εργασία, ξεκίνησε από μια τεχνοοικονομική μελέτη την οποία επιχείρησα να κάνω πριν από ένα περίπου χρόνο. Την περίοδο εκείνη απασχολούμουν εθελοντικά στο Ινστιτούτο Ελαίας και Οπωροκηπευτικών Καλαμάτας (Ε.Θ.Ι.ΑΓ.Ε). Εργαζόμενος λοιπόν στις γεωργικές εργασίες ενός πειραματικού θερμοκηπίου βιολογικής παραγωγής τομάτας, μου δημιουργήθηκαν ορισμένα ερωτήματα, σχετικά με το αν και κατά πόσο είναι οικονομικά συμφέρον για ένα κρατικό ίδρυμα, να διεξάγει έρευνα και να καλύπτει μέρος των εξόδων του από την πώληση των προϊόντων αυτής της έρευνας. Τα ερωτήματα αυτά βρήκαν άμεση ανταπόκριση και ενδιαφέρον από την πλευρά του Ινστιτούτου, με αποτέλεσμα να έχω την αμέριστη βοήθεια όλων των εργαζόμενων στη συλλογή στοιχείων για την τεχνοοικονομική μελέτη.
Πριν ακόμα ολοκληρωθεί αυτή η μελέτη, εργάστηκα στην εταιρεία Σπόρου Α.Ε.Β.Ε στα πλαίσια της πρακτικής μου εξάσκησης. Η συγκεκριμένη εταιρεία δραστηριοποιείται εκτός των άλλων και στην εμπορία σπόρων κηπευτικών ανά την Ελλάδα με αποτέλεσμα να διαθέτει ανθρώπους που γνωρίζουν πολύ καλά την αγορά της επιτραπέζιας τομάτας. Συζητώντας λοιπόν μαζί τους, αποφάσισα να συνδυάσω στη πτυχιακή μου εργασία τη μελέτη της ελληνικής αγοράς επιτραπέζιας τομάτας με την τεχνοοικονομική ανάλυση του θερμοκηπίου του ΕΘΙΑΓΕ.
Από την πλευρά μου θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς, όλους τους ανθρώπους που συνέβαλλαν με τον τρόπο τους στη ολοκλήρωση αυτής της εργασίας και ιδιαίτερα τον Τάκη Κάτσαρη από το Ινστιντούτο Ελαίας και Οπωροκηπευτικών Καλαμάτας, τον Μιχάλη Καστανιά από την εταιρεία Σπύρου και τέλος τον επιβλέποντα καθηγητή μου Αθανάσιο Παπαγεωργίου για την υπομονή και τις πολύτιμες οδηγίες του σχετικά με την συγγραφή αυτής της μελέτης.
Μανώλης Σκαρέας.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η τομάτα Lycopersicon lycopersicum (L.) Karsten ex Farw ή Lycopersicon esculentum (L) Mill., προέρχεται από το Μεξικό και το Περού της Αμερικής όπου συναντάται και σήμερα ως αυτοφυές φυτό. Στην Ευρώπη μεταφέρθηκε από τους Ισπανούς θαλασσοπόρους όταν ανακάλυψαν την Αμερική. Το όνομα της ήταν
“TOMALT” στη γλώσσα “NAHVALT” των αρχαίων μεξικάνων και από εκεί προέρχεται το σημερινό της όνομα “ΤΟΜΑΤΑ”.
Στην αρχή καλλιεργήθηκε ως καλλωπιστικό φυτό. Οι καρποί της θεωρούνταν επικίνδυνοι για την υγεία των ανθρώπων, όπως και οι καρποί όλων των φυτών της οικογένειας Solanaceae . Περί τα μέσα του 16ου αιώνα, υπήρχαν προκαταλήψεις, που απέδιδαν στην τομάτα αφροδισιακές ιδιότητες και γι’ αυτό την ονόμασαν
“Pomme d’ amour” δηλαδή μήλο του έρωτα. Για πρώτη φορά στην Ιταλία ονομάστηκε από τον Mathioli, στην “Medici Semensis Commentarii” ως “Mala aurea” και
“Pomidoro” δηλαδή χρυσός και χρυσόμηλο αντίστοιχα, από το κίτρινο χρώμα των καρπών των πρώτων φυτών της. Οι Ιταλοί την ονομάζουν ‘Pomodoro” , οι Ισπανοί, Γάλλοι και Γερμανοί “Tomate” και οι Άγγλοι “Tomato”.
Λίγο πριν το 1780, άρχισε σταδιακά να χρησιμοποιείται η τομάτα στη διατροφή του ανθρώπου ως λαχανικό. Μέχρι το 1900 η καλλιέργειά της παρέμενε κηπευτική σε περιορισμένη έκταση στην Ευρώπη. Η μεγάλη επέκταση της καλλιέργειας της τομάτας άρχισε μετά το 1900, όταν οι βιομηχανίες κονσερβών στην Ιταλία δραστηριοποιήθηκαν στη μεταποίησή της για παραγωγή τοματοπολτού, αποφλοιωμένης τομάτας και χυμού.
Στην Ελλάδα η καλλιέργεια της διαδόθηκε το 1818 ως κηπευτική. Ως βιομηχανική πρώτη ύλη χρησιμοποιήθηκε αρχικά στα Δωδεκάνησα και στη Νότιο Ελλάδα μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μεγάλη επέκταση της βιομηχανικής καλλιέργειας της τομάτας, άρχισε μετά το 1960 και ιδιαίτερα μετά το 1975, με τη δημιουργία σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων μεταποίησης της τομάτας για παραγωγή τοματοπολτού, αποφλοιωμένης, χυμού και παραγώγων σε ολόκληρη την Ελλάδα.(Αγγίδης, 2000).
Η επιτραπέζια τομάτα αποτελεί πλέον ένα από τα σημαντικότερα κηπευτικά
προϊόντα, το οποίο παράγεται σε μεγάλες εκτάσεις σε όλη την Ελλάδα. Με βάση το μέγεθος της έκτασης και της παραγωγής για το 1997, η συμβατική καλλιέργεια επιτραπέζιας τομάτας κατατάσσεται δεύτερη μεταξύ των κηπευτικών, με 165.034 στρέμματα και 779.857 τόνους αμέσως μετά την βιομηχανική τομάτα (Υπουργείο Γεωργίας-Δ/νση ΠΑΠ Δενδροκηπευτικής, 1997).
Παλαιότερα η κατανάλωση της τομάτας στη χώρα μας εστιαζόταν στην περίοδο παραγωγής του προϊόντος από τις υπαίθριες καλλιέργειες, δηλαδή στην καλοκαιρινή και φθινοπωρινή περίοδο. Σήμερα υπάρχει σημαντικότατη παραγωγή από θερμοκήπια, ενώ έχει επεκταθεί και η υπαίθρια καλλιέργεια της, σε περιοχές που οι κλιματολογικές συνθήκες επιτρέπουν την παραγωγή την εποχή της άνοιξης και του χειμώνα. Επίσης με την αύξηση των εισαγωγών τομάτας, προσφέρεται νωπό προϊόν στην αγορά, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Παράλληλα με τη συμβατική καλλιέργεια νωπής ντομάτας, έχουν ενταχθεί στη παραγωγική διαδικασία εναλλακτικοί τρόποι παραγωγής του προϊόντος, οι οποίοι είτε ελαττώνουν τις ποσότητες των χημικών εισροών (ολοκληρωμένη διαχείριση, υδροπονία), είτε τις εξαλείφουν τελείως χρησιμοποιώντας φυσικά μέσα (βιολογική γεωργία).
Επιπλέον στη σύγχρονη γεωργία χρησιμοποιούνται νέα υβρίδια και ποικιλίες τομάτας, τα οποία ανταποκρίνονται περισσότερο τόσο στις ποιοτικές απαιτήσεις του σύγχρονου καταναλωτή, όσο και στις απαιτήσεις του επαγγελματία παραγωγού για μεγαλύτερη διατηρησιμότητα του καρπού πριν και μετά τη συγκομιδή. Ταυτόχρονα η Ευρωπαϊκή Ένωση με βάση τα νέα αυτά δεδομένα, βελτιώνει τους κανονισμούς για την εμπορία και την ποιότητα της τομάτας που ισχύουν για όλα τα κράτη-μέλη της, ενώ το Υπουργείο Γεωργίας θέτει νέους στόχους για την προώθηση και την παραγωγή του προϊόντος.
Η σειρά των κεφαλαίων που θα ακολουθήσουν για την προσέγγιση του θέματός είναι η εξής: αρχικά θα γίνει αναφορά στις καλλιεργούμενες ποικιλίες και υβρίδια στην Ελλάδα, καθώς και στα κριτήρια επιλογής τους από τους παραγωγούς. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα γίνει ανάλυση της προσφοράς και της ζήτησης της επιτραπέζιας τομάτας, εξετάζοντας τις υπάρχουσες μεθόδους καλλιέργειας της. Στο τρίτο κεφάλαιο θα αναπτυχθούν τα κυριότερα σημεία της σχετικής ευρωπαϊκής νομοθεσίας και
διακρίνονται και από τα παρακάτω χαρακτηριστικά.
α. Το ύψος των φυτών: μικρής, μέτριας και μεγάλης ανάπτυξης,
β. Το σχήμα και το μέγεθος των καρπών (Εικόνα 1): Στρογγυλές, πεπλατυσμένες, επιμήκεις, τετράγωνες, αυγόσχημες, κυλινδρικές, απιδόμορφες, μικρόκαρπες, κερασόμορφες, με ραβδώσεις , μικρού, μέτριου ή μεγάλου μεγέθους που υπολογίζονται από το βάρος του καρπού.
γ. Το χρώμα του καρπού: κόκκινο όλων των αποχρώσεων, κίτρινο, δ. Την πρωιμότητα: πρώιμες, μεσοπρώιμες, όψιμες,
ε. Τη σταδιακή ή σύγχρονη ωρίμανση.
στ. Την ανθεκτικότητα σε ασθένειες.
ζ. Ποικιλίες κοινές, υβρίδια απλά, υβρίδια Semi long life, υβρίδια Long Shelf Life (L.S.L) και Super Life.
Η αυξημένη κατανόηση των εσωτερικών λειτουργιών του φυτού που συντελούν στην ωρίμανση του καρπού, επέτρεψε τη χρησιμοποίηση βιοτεχνολογικών αλλά και συμβατικών μεθόδων πολλαπλασιασμού για την ανάπτυξη μιας νέας γενιάς υβριδίων η οποία παράγει τομάτες «μακράς διάρκειας»
(www.orst.edu/Dept/NWREC/tomato.html). Αυτό επιτυγχάνεται διότι οι καρποί των εν λόγω υβριδίων (με το όνομα Long shelf Life ή Super Life) δεν έχουν τα κλιμακτήρια χαρακτηριστικά των κλασικών υβριδίων ή παράγουν αιθυλένιο χωρίς να αυξάνεται η ένταση της αναπνοής τους.(Τράκα, 1997). Διαθέτουν μια σειρά χαρακτήρων που καθιστούν τους καρπούς πολύ συνεκτικούς και διατηρήσιμους στη διάρκεια του χρόνου ακόμα και όταν έχουν ωριμάσει τελείως. Αυτό σημαίνει πως δημιουργούνται καρποί οι οποίοι καθυστερούν να μαλακώσουν όταν φτάνουν στο στάδιο της κόκκινης ώριμης τομάτας. Για να επιτευχθεί αυτό, τα υβρίδια L.S.L.
προκύπτουν μέσα από ειδικούς υβριδισμούς με σκοπό να αποκτήσουν τα εξής πλεονεκτήματα (Τομάτα, 2000):
α. Τέλεια ωρίμαση των καρπών πάνω στο φυτό και συνεπώς αύξηση των οργανοληπτικών ιδιοτήτων (γεύση, άρωμα) αλλά και άλλων χαρακτηριστικών όπως μέγεθος και χρώμα.
β. Διατηρησιμότητα των ώριμων καρπών στο φυσικό περιβάλλον σαφώς μεγαλύτερη σε σχέση με τις άλλες ποικιλίες και υβρίδια. (10-20 ημέρες περισσότερο)
(www.orst.edu/Dept/NWREC/tomato.html)
γ. Πολύ μεγάλη συνεκτικότητα καρπών με αποτέλεσμα την υψηλή ανθεκτικότητα στις μηχανικές καταπονήσεις.
Χάριν του τελευταίου γεγονότος δεν είναι τυχαίο ότι οι L.S.L. ποικιλίες καλλιεργούνται σε απομακρυσμένες περιοχές σχετικά με τους τελικούς προορισμούς τους (π.χ. Κρήτη) και παράγονται κυρίως για εξαγωγές.
Το υπουργείο Γεωργίας προωθεί την χρησιμοποίηση συγκεκριμένων ποικιλιών τομάτας με σκοπό να εξυπηρετήσει την συνεχή και αυξανόμενη ζήτηση αυτού του κηπευτικού για όλο το χρονο. Έτσι και φέτος έχει αποστείλει στο υπεύθυνο τμήμα δενδροκηπευτικών, σχετικό έγγραφο με θέμα “Καθορισμός προωθούμενων ειδών ποικιλιών και λοιπών δραστηριοτήτων δενδροκηπευτικών καλλιεργειών για το έτος 2001”. Σε αυτό το έγγραφο αναφέρεται:
α. Για καλλιέργειες υπό κάλυψη προτιμούνται όλες οι ποικιλίες-υβρίδια εφόσον και η καλλιεργητική τεχνική στοχεύει στην πρωίμιση ή στην οψίμιση του προϊόντος και εφόσον ευδοκιμούν στην περιοχή. Ιδιαίτερα όμως προτιμούνται οι: Arleta, Kastalia, Amati 9070, Long Life, Ηλέκτρα,και Ronita.
β. Για καλλιέργειες υπαίθρου ισχύουν ότι ισχύει και για τις καλλιέργειες υπο κάλυψη αλλά οι ποικιλίες που προτιμούνται είναι Erato FI, Corbi F1, και Galli.
1.2. Κριτήρια επιλογής των καλλιεργούμενων ποικιλιών-υβριδίων από τους παραγωγούς.
Η επιλογή του κατάλληλου υβριδίου ή ποικιλίας που θα καλλιεργηθεί, για την παραγωγή κηπευτικών ποιότητας τα οποία θα είναι ανταγωνιστικά στην αγορά του εσωτερικού και του εξωτερικού, έχει καθοριστική σημασία.
Κάθε χρόνο εμφανίζονται στην αγορά νέα υβρίδια τα οποία φιλοδοξούν να ανταποκριθούν στις μεταβαλλόμενες ανάγκες, αλλά και να λύσουν σοβαρά καλλιεργητικά προβλήματα, όπως η ανθεκτικότητα σε ασθένειες. Έτσι ο παραγωγός, μέσα από μια πληθώρα υβριδίων και ποικιλιών μπορεί να επιλέξει αυτό που συγκεντρώνει τα περισσότερα πλεονεκτήματα, από εμπορική και καλλιεργητική
άποψη, ώστε η οικονομική απόδοση της καλλιέργειας να είναι ικανοποιητική.
Αναλυτικότερα σε μια εκμετάλλευση στην οποία παράγεται επιτραπέζια τομάτα στην ύπαιθρο ή στο θερμοκήπιο με οποιαδήποτε μέθοδο καταπολέμησης ασθενειών, θα πρέπει να γίνεται αξιολόγηση και συνεκτίμηση των εξής παραγόντων προτού επιλεχθεί το καλλιεργούμενο υβρίδιο ή η ποικιλία:
• Συνθήκες της αγοράς
Οι συνθήκες στην αγορά και συγκεκριμένα οι προτιμήσεις των καταναλωτών, ο ανταγωνισμός, η περίοδος διαμόρφωσης υψηλών τιμών, οι απαιτήσεις του δικτύου εμπορίας-διανομής, η απόσταση της αγοράς από την περιοχή παραγωγής είναι οι παράγοντες που συνεκτιμώνται για την τελική επιλογή. Ειδικότερα:
α. Οι προτιμήσεις των καταναλωτών στις κατά τόπους αγορές για καρπούς με συγκεκριμένα οργανοληπτικά-ποιοτικά χαρακτηριστικά προσανατολίζουν τον παραγωγό στην επιλογή υβριδίων-ποικιλιών με κατάλληλα χαρακτηριστικά καρπών όπως το επιθυμητό μέγεθος και σχήμα, το λαμπερό και ομοιόμορφο κόκκινο χρώμα, η γλυκιά γεύση, η καλή υφή, το πλούσιο άρωμα, η συνεκτικότητα και η απουσία σκληρού κεντρικού άξονα. Τα στοιχεία αυτά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τους κατά τόπους παραγωγούς έχοντας πάντα στο νου τους τις αγορές όπου σκοπεύουν να διαθέσουν το τελικό προϊόν.
Για παράδειγμα, οι Long shelf life τομάτες που προαναφέρθηκαν προορίζονται κυρίως για εξαγωγές γιατί δίνουν μέτριου μεγέθους καρπό 200-250 γρ., μέγεθος επιθυμητό σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, και υπερτερούν στο θέμα της διατήρησης του καρπού έναντι όλων των υπόλοιπων καλλιεργούμενων υβριδίων. Από την άλλη πλευρά στην εγχώρια αγορά τα υβρίδια αυτού του τύπου μειονεκτούν ως προς το μέγεθος (οι Έλληνες προτιμούν μεγαλύτερη τομάτα περίπου 250-300 γρ) καθώς και ως προς τη γεύση και το άρωμα οπότε προτιμούνται τα Semi long life υβρίδια (ή beef tomatoes) τα οποία παρουσιάζουν καλύτερα οργανοληπτικά-ποιοτικά χαρακτηριστικά και καλή διατηρησιμότητα (κατώτερη από τα L.S.L. υβρίδια αλλά ανώτερη από τα κοινά).
β. Η περίοδος κατά την οποία επιτυγχάνονται οι υψηλότερες τιμές πώλησης του προϊόντος (όπως Χριστούγεννα και Πάσχα), προσανατολίζει τον παραγωγό σε τέτοιο
πρόγραμμα καλλιέργειας στην ύπαιθρο ή στο θερμοκήπιο, ώστε τότε να γίνεται και η συγκομιδή του (Διάγραμματα 1 και 2). Για να επιτυγχάνονται στην περίπτωση αυτή υψηλές αποδόσεις με ανταγωνιστικό κόστος καλλιέργειας, είναι απαραίτητο το υβρίδιο-ποικιλία που θα επιλεγεί τελικά να έχει τα χαρακτηριστικά που απαιτεί το συγκεκριμένο πρόγραμμα καλλιέργειας (π.χ. καλή πρωιμότητα και αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες.)
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1:Διαφορετικά προγράμματα καλλιέργειας επιτραπέζιας τομάτας
ΣΠΡ: Σπορά, ΦΥΤ: Φύτευση, ΑΡΔ: Άρδευση, ΛΙΠ: Λίπανση, ΣΥΓ: Συγκομιδή.
Πηγή: Περιοδικό Κηπευτικά 2000. *Οι αριθμοί αντιπροσωπεύουν διαφορετικά προγράμματα καλλιέργειας
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2: Διαφορετικά προγράμματα καλλιέργειας επιτραπέζιας τομάτας υπαίθρου.
ΙΛΝ Φ ΕΒ Μ Α Ρ ΑΠΡ Μ Α Ϊ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ Α Υ Γ ΣΕΠ ΟΚΤ Ν ΟΕ ΔΕΚ
ΣΠΡ
1*
1 2* 1 ,
1 3* 1
ΦΥΤ.
1
_____1_____ ?_____1
1 3______ 1
ΑΡΔ. ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ
ΛΙΠ. ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ
ΣΥΓ
1 1
____________ 2__________________ I
______1__________1_____________ 3_____________ I___
ΣΠΡ: Σπορά, ΦΥΤ: Φύτευση, ΑΡΔ: Άρδευση, ΛΙΠ: Λίπανση, ΣΥΓ: Συγκομιδή.
Πηγή: Περιοδικό Κηπευτικά 2000. *Οι αριθμοί αντιπροσωπεύουν διαφορετικά προγράμματα καλλιέργειας
γ. Η θέση και η απόσταση της αγοράς από την περιοχή της καλλιέργειας είναι ένας ακόμα παράγοντας που θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη . Ιδιαίτερα όταν η παραγωγή οδηγείται και σε εξαγωγές , το υβρίδιο-ποικιλία που θα επιλεγεί θα πρέπει επιπλέον να δίνει καρπούς ανθεκτικούς στις μεταφορές και τις μεταχειρίσεις με δυνατότητα διατήρησης της ποιότητάς τους αρκετά μετά τη συγκομιδή.
• Προβλήματα φυτοπροστασίας.
Η γνώση των σημαντικότερων ασθενειών που εμφανίζονται στην περιοχή της καλλιέργειας προσανατολίζει στην επιλογή υβριδίου-ποικιλίας με ανθεκτικότητα σε αυτές. Ο περιορισμός των προσβολών συνεπάγεται μεγαλύτερη οικονομική απόδοση της εκμετάλλευσης, αφού δεν μειώνεται η παραγωγή και δεν υποβαθμίζεται η ποιότητά της ενώ παράλληλα αποφεύγεται το οικονομικό και ποιοτικό κόστος των ψεκασμών. Άλλωστε πολύ συχνά από την επιλογή ανθεκτικού υβριδίου-ποικιλίας εξαρτάται η ίδια η επιβίωση της καλλιέργειας. Σχετικά με τα προβλήματα φυτοπροστασίας ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανθεκτικότητα του υβριδίου- ποικιλίας στις αδρομυκώσεις (V,F1,F2), τον περονόσπορο, το κλαδοσπόριο (C), το ωίδιο (ΡΜ) την αλτερνάρια (Α), την πυρηνοχαίτη (Ρ), τους νηματώδεις (Ν), τις ιώσεις όπως το μωσαϊκό του καπνού TMV, της τομάτας (ToMV), του αγγουριού (CMV), ο υιός Υ της πατάτας και τέλος το σκάσιμο, (cracking). (Παπαδημητράκης, 1996)
• Εδαφοκλιματικές συνθήκες.
Οι εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής της καλλιέργειας είναι ένας ακόμη παράγοντας που πρέπει να συνεκτιμάται κατά την επιλογή υβριδίου-ποικιλίας. Για τις δεδομένες εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής θα πρέπει να επιλέγονται υβρίδια- ποικιλίες με τέτοιες αντοχές, (π.χ. σε υψηλή αλατότητα του εδάφους, σε χαμηλές ή πολύ υψηλές θερμοκρασίες) ώστε να διασφαλίζουν τη δυνατότητα εφαρμογής του επιδιωκόμενου προγράμματος καλλιέργειας (π.χ. πρώιμη ή όψιμη παραγωγή) και την επίτευξη υψηλών αποδόσεων με το μικρότερο δυνατό κόστος (π.χ. για θέρμανση).
• Υπάρχον εξοπλισμός- υποδομή
Η δυνατότητα εφαρμογής ορισμένων προγραμμάτων καλλιέργειας (κυρίως για πρώιμη ή και εκτός εποχής παραγωγή) εξαρτάται σε σημαντικότατο βαθμό από το διατιθέμενο εξοπλισμό. Ενδιαφέρει π.χ. η ευχέρεια διαμόρφωσης του κατάλληλου
μικροκλίματος μέσα στο θερμοκήπιο με έλεγχο της θερμοκρασίας, της υγρασίας του
<:θ2, του φωτισμού (σκίασης) .Επίσης επιζητείται η δυνατότητα υδρολίπανσης με ακρίβεια και με παράλληλη ρύθμιση του ρΗ και της αγωγιμότητας, η ύπαρξη εξοπλισμού σωστής υποστήλωσης ώστε να μην πληγώνονται τα στελέχη των φυτών, ιδιαίτερα των ζωηρών υβριδίων, η και τέλος η χρήση κατάλληλων υποστρωμάτων. Για όλους αυτούς τους στόχους πρέπει να επιλέγονται υβρίδια ποικιλίες με τέτοιες αντοχές και απαιτήσεις που να μπορούν να ικανοποιηθούν κατά την εφαρμογή του προγράμματος καλλιέργειας από τον υπάρχοντα εξοπλισμό, ώστε να εξασφαλίζουν υψηλές αποδόσεις με ανταγωνιστικό κόστος.
• Αλλοι παράγοντες
Για την τελική επιλογή θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη τα εξής,
α. Ο τύπος ανάπτυξης του φυτού (Εικόνα 2) ο οποίος χαρακτηρίζει την ποικιλία ή το υβρίδιο ως:
ΐ.. Αυτοκλαδευόμενο ϋ.. Αναρριχώμενο
β. Η παραγωγικότητα και η ζωηρότητα του υβριδίου ή της ποικιλίας,
γ. Το ιστορικό της καλλιέργειας στη συγκεκριμένη περιοχή με σκοπό την σωστή διάγνωση τυχόν ασθενειών.
Τέλος θα πρέπει να υπάρχει ενημέρωση και παρακολούθηση των τάσεων διαμόρφωσης των προτιμήσεων της αγοράς, έτσι ώστε να επιλέγεται το υβρίδιο- ποικιλία που θα ανταποκρίνεται στις νέες απαιτήσεις της αγοράς.
2.ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑΣ ΤΟΜΑΤΑΣ
2.1 Προσφορά και διάρθρωση της παραγωγής.
Στην Ελλάδα η συμβατική ή κλασική μέθοδος καλλιέργειας επιτραπέζιας τομάτας υπαίθρου και θερμοκηπίου, κατέχει την πρώτη θέση σε έκταση και παραγωγή με πολύ μεγάλη διαφορά από το ολοκληρωμένο και το βιολογικό σύστημα καλλιέργειας της. Παρά τις συνεχείς αυξανόμενες αντιδράσεις της κοινής γνώμης, κατά τα τελευταία χρόνια, ως προς τη συμβατική γεωργία που υποβαθμίζει το φυσικό περιβάλλον, ο κλασικός τρόπος καλλιέργειας εξακολουθεί να παράγει πάρα πολύ μεγαλύτερες ποσότητες τομάτας, από ότι υπόλοιπες μέθοδοι καλλιέργειας. Δεν θα πρέπει όμως να αγνοείται η ουσιαστική συμβολή της συμβατικής μεθόδου στο να γίνει η τομάτα προσιτή στην πλειοψηφία του καταναλωτικού κοινού, καθώς και στο να εξασφαλίσει σημαντικά εισοδήματα στους Έλληνες αγρότες που επιλέγουν να ασχοληθούν με την παραγωγή επιτραπέζιας τομάτας.
Η τομάτα λοιπόν με την πάροδο των ετών έγινε πολύ δημοφιλής καλλιέργεια, ευδοκίμησε σε όλη σχεδόν την ελληνική επικράτεια και αποτέλεσε ένα από τα κυριότερα κηπευτικά που παράγει η χώρα μας όπως φαίνεται στον Πίνακα 1. Με τα στοιχεία που θα ακολουθήσουν θα επιχειρηθεί να δοθεί μία σαφής εικόνα της αγοράς της επιτραπέζιας τομάτας στην Ελλάδα.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Κατάταξη κηπευτικών με βάση την έκταση της υπαίθριας καλλιέργειας 1997.
ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ
ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΥΠΟ ΚΑΛΥΨΗ ΣΥΝΟΛΟ
ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (Τόνοι) ΈΚΤΑΣΗ
(Στρέμματα)
ΠΑΡΑΓΩΓΗ (Τόνοι)
ΈΚΤΑΣΗ (Στρέμματα)
ΠΑΡΑΓΩΓΗ (Τόνοι)
ΤΟΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧ. 183.139 1.060.204 1.060.204
ΤΟΜΑΤΑ ΕΠΙΤΡΑΠ. 142.731 532.674 22.303 247.183 779.857
ΠΑΤΑΤΑ ΑΝΟΙΞ. 127.913 308.342 308.342
ΠΑΤΑΤΑ ΚΑΛΟΚ. 120.995 319.171 319.171
ΠΑΤΑΤΑ ΦΘΙΝΟΠ. 114.170 215.080 215.080
ΚΑΡΠΟΥΖΙ 96.130 331.154 61.568 307.135 638.289
ΑΑΧΑΝΟ 80.433 188.131 188.131
ΕΙΔΟΣ ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΥΠΟ ΚΑΛΥΨΗ ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Έ ΚΤΑ ΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Έ ΚΤΑ ΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
(Σ τρέμματα) (Τόνοι) (Στρέμματα) (Τόνοι) (Τόνοι)
ΣΠΑΡΑΓΓΙ 72.303 25.775 25.775
ΚΡΕΜΜΥΔΙΑ ΞΕΡΑ 69.905 171.103 171.103
ΦΑΣΟΛΑΚΙ 67.071 67.045 2.176 4.833 71.878
ΠΕΠΟΝΙ 54.204 105.535 17.288 51.400 156.935
ΜΑΡΟΥΛΙ 45.196 120.773 1.423 4.022 124.795
ΠΙΠΕΡΙΑ 37092 83.369 3.707 15.959 99.328
ΚΟΛΟΚΥΘΑΚΙ 36.672 75.729 4.102 12.096 87.825
ΣΠΑΝΑΚΙ 36.316 43.573 43.573
ΚΟΥΝΟΥΠΙΔΙ 33.946 64.952 64.952
ΜΕΛΙΤΖΑΝΑ 26.745 66.281 2.293 18.866 85.147
ΑΓΚΙΝΑΡΑ 22.975 16.397 16.397
ΡΑΔΙΚΙΑ-ΑΝΤΙΔΙΑ 21.830 38.559 38.559
ΚΡΕΜΜΥΔΙΑ ΝΩΠΑ 20.525 29.202 29.202
ΠΡΑΣΟ 14.561 35.611 35.611
ΜΠΑΜΙΑ 14.538 12.259 12.259
ΑΡΑΚΑΣ-ΜΠΙΖΕΛΙΑ 12.525 7.934 7.934
ΚΑΡΟΤΟ 12.098 37.156 37.156
ΚΟΥΚΙΑ 10.185 8.046 8.046
ΣΚΟΡΔΑ ΞΕΡΑ 9.143 6.943 6.943
ΠΑΝΤΖΑΡΙ 8.625 20.016 20.016
ΑΓΓΟΥΡΙ 8.303 17.276 11.473 141.544 158.820
ΣΕΛΙΝΟ 6.089 12.143 12.143
ΣΚΟΡΔΑ ΝΩΠΑ 3.841 3.282 3.282
ΚΟΚΚΑΡΙ 2.893 4.239 4.239
ΑΝΗΘΟΣ 2.797 2.968 2.968
ΜΑΪΝΤΑΝΟΣ 2.249 4.521 4.521
ΡΑΠΑΝΑΚΙΑ 2.084 2.614 2.614
ΒΛΗΤΑ 700 2.100 2.100
ΣΑΛΑΤΕΣ 684 839 839
ΣΕΣΚΟΥΛΑ 494 613 613
ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΙΔΗ
ΥΠΟ ΚΑΛΥΨΗ 474 693 693
ΣΥΝΟΛΟ 1.522.100 126.807
Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Υπ. Γεωργίας-Δ/νση ΠΑΠ Δενδροκηπευτικής
2.1.1. Συμβατική καλλιέργεια.
Η καλλιέργεια της τομάτας έχει προσαρμοστεί άριστα στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της Ελλάδας, με αποτέλεσμα να ευδοκιμεί σχεδόν σε κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα της χώρας. Όμως σε κάποιες συγκεκριμένες περιοχές η καλλιέργεια της έχει εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε να καταλαμβάνει πολύ μεγαλύτερες εκτάσεις σε σχέση με άλλες τοματοπαραγωγικές περιοχές.
Το έτος 1997 η παραγωγή υπαίθριας τομάτας στην περιοχή της Στερεά Ελλάδα και Εύβοια κατελάμβανε το 24.8% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης σε επίπεδο χώρας ενώ ακολουθούσε η Πελοπόννησος και η Μακεδονία με 22.6% και 14.6% αντίστοιχα. (Γεωργική Έρευνα της ΕΣΥΕ, 1997)
Το ίδιο έτος πρώτη σε εκτάσεις για την παραγωγή τομάτας θερμοκηπίου ερχόταν η Κρήτη κατέχοντας το 37.7% της συνολικής έκτασης ενώ ακολουθούσε η Μακεδονία με 19.6% και η Πελοπόννησος με 17.5%. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση της Κρήτης, η οποία εδώ και τουλάχιστον 15 χρόνια προέβλεψε ότι η θερμοκηπιακή παραγωγή τομάτας εκτός εποχής, λόγω του κλίματος της συγκεκριμένης περιοχής, θα μπορούσε να αναδειχθεί σε καλλιέργεια υψίστης οικονομικής σημασίας για τον τόπο. Έτσι οι καλλιεργητές της από το 1987 μέχρι το 1997 αύξησαν τις εκτάσεις υπό κάλυψη κατά 47%, επενδύοντας μεγάλα ποσά σε νέο εξοπλισμό και πέτυχαν σήμερα να είναι οι κύριοι παραγωγοί πρώιμης και όψιμης τομάτας στην Ελλάδα πραγματοποιώντας παράλληλα μεγάλες εξαγωγές.
Για το έτος 2000 η καλλιέργεια επιτραπέζιας τομάτας, ανεξάρτητα από το εάν πρόκειται για υπαίθρια ή θερμοκηπιακή συγκεντρώνεται κυρίως στις περιοχές της Πελοποννήσου με 24.4% της συνολικής έκτασης, καθώς και της Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας με 22.1%. Ακολουθούν η Μακεδονία και η Κρήτη με 14.8% και 11.9%
αντίστοιχα.
Ο συνολικός αριθμός των καλλιεργούμενων εκτάσεων για παραγωγή υπαίθριας τομάτας στη χώρα μας, έχει σταθεροποιηθεί τα τελευταία χρόνια. Καλλιεργούνται περί τα 160.000 στρέμματα υπαίθριας παραγωγής ετησίως, ενώ παράλληλα 30.000 στρέμματα καταλαμβάνουν εκτάσεις υπό κάλυψη. ( Δίαγραμμα 3). Η θερμοκηπιακή καλλιέργεια όμως έχει αυξηθεί μεταξύ 1987 και 1997 κατά 21%. Το αυξημένο καταναλωτικό ενδιαφέρον για τομάτα εκτός εποχής και οι υψηλές τιμές που λαμβάνει
ο παραγωγός από το τελικό προϊόν, ώθησε αρκετούς αγρότες να στραφούν προς αυτή τη καλλιέργεια, με κύριο παράδειγμα την Κρήτη που ήδη αναφέρθηκε.
Κατά τα τρία τελευταία χρόνια υπάρχουν μόνο συνολικές εκτιμήσεις, για την παραγωγή επιτραπέζιας τομάτας υπαίθρου και θερμοκηπίου μαζί. Σύμφωνα τα στοιχεία, αυτά οι συνολικές εκτάσεις ανέρχονται σε 194.506, 194.766 και 191.453 στρέμματα για τα έτη 1998, 1999 και 2000 αντίστοιχα. Μπορεί λοιπόν να ισχυριστεί κανείς ότι οι εκτάσεις τα τρία τελευταία χρόνια τόσο της υπαίθριας όσο και της θερμοκηπιακής παραγωγής δεν παρουσιάζουν μεγάλες αλλαγές.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3. Συνολική ετήσια έκταση υτταίθριας- θερμοκηπιακής τομάτας για το διάστημα 1987-1997
180.000 160.000 140.000 σ 120.000 ϋ 100.000
· | 80.000
μ 60.000 40.000 20.000
0 Ν -0 0 0 00 0 σ>0 0 οσ> Τ—σ> (Μ0 5 ΓΟ05 5 ΙΟΟ ) (Ο0 5 ι^.0 5
0 5 σ > σ> 05 05 0 5 05 0 5 0 5 0 5 05
χ— Τ“ τ— X— X— X” χ— X— τ — χ— χ—
Έτη
Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας.
Σε επίπεδο παραγωγής δεν επικρατεί η ίδια εικόνα. Ενώ η παραγωγή της υπαίθριας τομάτας κυμαίνεται κοντά στους 500.000 περίπου τόνους ετησίως, η παραγωγή τομάτας θερμοκηπίου έχει αυξηθεί με σταθερούς ρυθμούς από τους 165.755 τόνους στους 253.060 για το διάστημα 1987 έως 1997 αντίστοιχα (Διάγραμμα 4), σημειώνοντας μια αύξηση της τάξης του 52%. Για τη χρονική περίοδο 1998-2000 οι πληροφορίες για την ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος περιορίζονται στη συνολική ποσότητα νωπής τομάτας, χωρίς να γίνεται γνωστός ο καταμερισμός ανάλογα με τον τρόπο παραγωγής και χωρίς να υπάρχουν στοιχεία για το έτος 2000.
Έτσι η συνολική παραγωγή για τα έτη 1998,1999 ανέρχεται σε 741.688, και 761.502
τόνους αντίστοιχα. Έχοντας υπόψη το διάγραμμα 3 και τη σταθερότητα στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις κατά την ίδια περίοδο μπορούμε να συμπεράνουμε ότι δεν υπάρχουν αξιοσημείωτες αλλαγές στον τομέα της παραγωγής συμβατικής επιτραπέζιας τομάτας.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4: Συνολική ετήσια παραγωγή υπαίθριας-θερμοκηπιακής τομάτας για τα έτη 1987-1997
τομάτα υπαίθ.
τομάτα θερμ.
Γραμμική (τομάτα υπαίθ.) Γ ραμμική (τομάτα θερμ.)
Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας *Όπσυ γραμμική εννοείται γραμμική τάση
Συνδυάζοντας τα δύο παραπάνω διαγράμματα προκύπτει το διάγραμμα 5, το οποίο μας δίνει μια γενική εικόνα για τη σχέση της στρεμματικής απόδοσης μεταξύ της τομάτας υπαίθρου και της τομάτας θερμοκηπίου. Σε αυτό το διάγραμμα διακρίνεται και η αύξηση της στρεμματικής απόδοσης του προϊόντος θερμοκηπίου.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα ποσά της μέσης στρεμματικής απόδοσης τα οποία αναφέρονται στα διαγράμματα ή και στους πίνακες ενδέχεται να μην ανταποκρίνονται απόλυτα στα πραγματικά. Κι αυτό συμβαίνει γιατί είναι προϊόντα στατιστικής έρευνας σε επίπεδο χώρας και επομένως περιέχουν τη συνολική παραγωγή που απέδωσαν όλες οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις τομάτας ανεξάρτητα αν κάποιες δεν είχαν καθόλου παραγωγή. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται πρακτικά από την επικρατούσα άποψη ότι στην Ελλάδα η μέση απόδοση των ελληνικών θερμοκηπίων τομάτας κυμαίνεται περίπου στους 10 τόνους ανά στρέμμα το 1998 (Περιοδικό Το σύγχρονο θερμοκήπιο και ο εξοπλισμός του, 2000), την ίδια χρονική
περίοδο που το διάγραμμα 5 δείχνει 8 τόνους ανά στρέμμα. Τα διαγράμματα όμως αυτού του τύπου δεν παύουν να αποτελούν εργαλεία, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διαμορφώσουν τις τάσεις που επικρατούν στο συγκεκριμένο χώρο μελέτης.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 5: Συνολική ετήσια στρεμματική απόδοση τομάτας υπαίθρου- θερμοκηπίου για τα έτη 1987-1997
—♦ —Τομάτα υπαίθρου
—■—Τομάτα θερμοκηπίου
■■■ Γραμμική (Τομάτα θερμοκηπίου)
" Γραμμική (Τομάτα υπαίθρου)
Πηγή:Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας *Όπου γραμμική εννοείται γραμμική τάση
Σύμφωνα λοιπόν με το διάγραμμα 5, από το 1987 έως και το 1997 υπάρχει μία σταθεροποίηση της συνολικής στρεμματικής απόδοσης της υπαίθριας καλλιέργειας ενώ ταυτόχρονα εμφανίζεται μια ανοδική τάση στη συνολική στρεμματική απόδοση.
Αυτή η αύξηση μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες με βασικό την αύξηση των εκτάσεων υπό κάλυψη κατά 21%. Η αντίστοιχη αύξηση του 52% που επιτεύχθηκε στην παραγωγή, επιβεβαιώνει την άποψη πολλών γεωργοοικονομολόγων οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η αύξηση των στρεμμάτων μιας μικρής εκμετάλλευσης υπό κάλυψη προκαλεί σημαντική αύξηση της απόδοσής της και αποτελεί πλέον αναγκαία επιχειρηματική κίνηση για τη βιωσιμότητά της. Αυτή η κίνηση πραγματοποιήθηκε από ορισμένους αγρότες οι οποίοι με βάση τα σχέδια επέκτασης και βελτίωσης της εκμετάλλευσής τους, απορρόφησαν κοινοτικούς πόρους και δάνεια για αγροτικές επενδύσεις. Ταυτόχρονα νέοι αγρότες, αντιμετωπίζοντας επιχειρηματικά τη γεωργική παραγωγή, έλαβαν οικονομική βοήθεια από το ομώνυμο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα.
Εντάχθηκαν στη παραγωγική διαδικασία καλλιεργώντας σημαντικές εκτάσεις υπό κάλυψη, και αύξησαν με τον τρόπο αυτό τις αποδόσεις των καλλιεργειών τους και τα
εισοδήματα τους.
Σχετικά με τη σταθεροποίηση της συνολικής στρεμματικής απόδοσης της υπαίθριας τομάτας, κύρια αιτία είναι η αντίστοιχη σταθερότητα που παρουσιάζει η συνολική καλλιεργούμενη έκταση της. Η απουσία σημαντικής μεταβολής της έκτασης διαμορφώθηκε λόγω της μεγάλης παραγωγής προϊόντος που επιτεύχθηκε τα τελευταία χρόνια, με την βοήθεια των σύγχρονων μέσων παραγωγής, με αποτέλεσμα οι τιμές ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες, να μειώνονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Μάλιστα πολλές φορές οι τιμές μειώνονται σε τέτοιο σημείο ώστε δεν συμφέρει τον παραγωγό να συγκομίσει το προϊόν του και προτιμάει την απόσυρση του με ταυτόχρονη είσπραξη αποζημίωσης.
Όπως φαίνεται από τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο διάγραμμα 6, η απόσυρση είναι μια διαδικασία η οποία διαρκώς αποθαρρύνεται. Σε κοινοτικό επίπεδο, η απόσυρση δεν έχει σκοπό να λύσει διαρθρωτικά προβλήματα αλλά μόνο να αντιμετωπίσει συγκυριακές και ακραίες καταστάσεις ανισορροπίας στην αγορά.
Εξάλλου στις ετήσιες καλλιέργειες η αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων είναι κατά κανόνα ευκολότερη από την αντιμετώπιση των ίδιων προβλημάτων σε πολυετείς καλλιέργειες ή μόνιμες φυτείες (Υπουργείο Γεωργίας, Στόχοι πολιτικής και προοπτικές για την παραγωγή 2000-2001).
Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας * 1 EURO = 340,75 δραχμές
Στα πλαίσια αυτής της λογικής η κοινοτική αποζημίωση για την αποσυρόμενη τομάτα,
βαίνει συνεχώς φθίνουσα και με βάση το Παράρτημα V του κανονισμού 2200/96 έχει καθορισθεί όπως φαίνεται στο διάγραμμα 6.
Πέρα όμως από την κοινοτική αποζημίωση την οποία εισπράττει ένα ποσοστό των παραγωγών, οι υπόλοιποι προσπαθούν να οργανώσουν την καλλιέργεια τους με τέτοιο τρόπο ώστε να λάβουν πρώιμη ή όψιμη παραγωγή γεγονός που θα τους εξασφαλίσει την καλή τιμή του προϊόντος στην αγορά. Αυτό άλλωστε αποτελεί και στόχο του Υπουργείου Γεωργίας, έτσι ώστε να υπάρχει νωπό προϊόν όλο τον χρόνο σε ικανοποιητική τιμή τόσο για τον παραγωγό όσο και για τον καταναλωτή.
Αν παρατηρήσουμε το τεκμαρτό εισόδημα των καλλιεργητών διαφόρων κηπευτικών θα διαπιστώσουμε ότι η καλλιέργεια της τομάτας είναι από τις πιό κερδοφόρες μέχρι και το 19?8 οπότε υπάρχουν στοιχεία. Μεταξύ των υπαίθριων κηπευτικών η καλλιέργεια της επιτραπέζιας τομάτας έρχεται πρώτη με 142.390 δρχ./στρέμμα και ακολουθεί η καλλιέργεια μπάμιας και νωπών κρεμμυδιών με 121.363 και 108.438 δρχ/στρέμμα αντίστοιχα. Πρώτη σε τεκμαρτό εισόδημα έρχεται όμως και μεταξύ των κηπευτικών που καλλιεργούνται στο θερμοκήπιο με 391.973δρχ/στρέμμα και ακολουθούν οι καλλιέργειες του αγγουριού και του κολοκυθιού με 345.962 και 206.800 δρχ/στρέμμα αντίστοιχα.(Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, 1998).
Στο αυξημένο εισόδημα που αναφέρεται παραπάνω από την καλλιέργεια επιτραπέζιας τομάτας, συνετέλεσαν και οι εξαγωγές οι οποίες από το 1994 και μετά σημείωσαν αλματώδη αύξηση, εξακολουθώντας όμως να παρουσιάζουν μια ασταθή εικόνα (Διάγραμμα 7). Και ενώ θα περίμενε παράλληλα κανείς με την αύξηση των εξαγωγών να μην μεταβληθούν οι εισαγωγές νωπής τομάτας από το 1996 σημείωσαν και αυτές μεγάλη αύξηση.
Συνδυάζοντας και τα προηγούμενα στοιχεία για αύξηση των αποδόσεων και της συνολικής παραγωγής τομάτας τα τελευταία χρόνια, φαίνεται πως η προσφορά προϊόντος που υπάρχει δεν είναι πάντοτε σε θέση να καλύψει τη ζήτηση της συγκεκριμένης περιόδου. Οι συνθήκες αλλάζουν όπως και οι προτιμήσεις των καταναλωτών και γι’ αυτό γίνονται εισαγωγές σε περιόδους που σε προηγούμενα έτη δεν υπήρχε ζήτηση. Επιπλέον , οι όροι της προσφοράς διαφοροποιούνται λόγω μιας σειράς ρυθμίσεων που υπάρχουν σε σχέση με τις συναλλαγές της Ε.Ε. με τρίτες
χώρες. Συγκεκριμένα η Ε.Ε. έχει καθορίσει το προτιμησιακό καθεστώς εισαγωγών τομάτας από πολλές τρίτες χώρες και έχει παραχωρήσει στις χώρες αυτές αξιόλογα επίπεδα πρόσβασης στην κοινοτική αγορά. Οι προτιμησιακοί όμως όροι δεν είναι
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 7. Εκχινωνές^ξρνωνέςνωτιικήδκχιηρημΕνηςμεαπλήψύξηνιτ^άιας.
□ Βσσνω/ές
■ Εξργω/ές
Πηγή: Γραφείο παροχής στοιχείων Εξωκοινοιικού και Ενδοκοινοτικού εμπορίσυ.ΕΣΥΕ.
σταθεροί καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά παραλλάσσουν στις διάφορες χρονικές στιγμές. Στόχος της διαφοροποίησης είναι να εξασφαλισθεί η ισορροπία της αγοράς σε σχέση με την ποσότητα και την τιμή του προϊόντος. Όμως η λειτουργία αυτών των εναλλασσόμενων καθεστώτων (η οποία εκφράζεται κυρίως μέσω της επιβολής διαφοροποιημένου δασμού εισαγωγής) έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες διακυμάνσεις στις τιμές της τομάτας σε όλη την εσωτερική αγορά της Κοινότητας, οι οποίες γίνονται αισθητές και στην Ελληνική αγορά.
Παρ’ όλες αυτές τις διακυμάνσεις της τιμής της τομάτας ανάλογα με την εποχή, η μέση τιμή που απολαμβάνει ο παραγωγός διαρκώς αυξάνεται και για το έτος 1999 διαμορφώθηκε στις 198,86 δρχ το προϊόν θερμοκηπίου και στις 165,12 δρχ το προϊόν υπαίθρου.(Διάγραμμα 8).
Αυτή η αύξηση όμως της απόδοσης από την εντατική μονοκαλλιέργεια τομάτας, σε πολλές περιοχές επέφερε εκτός από την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και προβλήματα στην παραγωγή όπως ζιζάνια δύσκολα στην καταπολέμηση και ασθένειες που προκαλούν μεγάλη οικονομική καταστροφή. Το ζήτημα αυτό έχει αναγνωριστεί τόσο από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα όσο και από την Ελληνική Πολιτεία όχι μόνο για την καλλιέργεια της τομάτας αλλά και για όλες τις καλλιέργειες και τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί αρκετά ικανοποιητικές εναλλακτικές λύσεις. Έτσι η υδροπονία, ο βιολογικός και ο ολοκληρωμένος τρόπος διαχείρισης της καλλιέργειας της τομάτας στους οποίους θα αναφερθούμε παρακάτω μπορούν να επιτύχουν την αειφόρο ανάπτυξη της γεωργίας με ταυτόχρονη μείωση των χημικών εισροών οι οποίες ρυπαίνουν άμεσα τη φύση και έμμεσα την τροφική αλυσίδα του ανθρώπου.
2.1.2 Υδροπονική καλλιέργεια τομάτας.
Η υδροπονική καλλιέργεια ή ανέδαφος καλλιέργεια τομάτας, με την ευρεία έννοια του όρου, περιλαμβάνει τη χρήση οποιοσδήποτε μεθόδου καλλιέργειας που δεν έχει σχέση με το φυσικό έδαφος ή με ειδικά μίγματα εδάφους. (Μαυρογιαννόπουλος Ν.Γ 1994). Γι' αυτό το λόγο και αναφέρεται ως ξεχωριστή ενότητα η οποία συμβάλλει
στην παραγωγή επιτραπέζιας τομάτας.
Σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο, το φυτό της τομάτας καλλιεργείται είτε πάνω σε αδρανή υποστρώματα στα οποία προστίθεται πλήρες θρεπτικό διάλυμα ή σε σκέτο θρεπτικό διάλυμα. Γενικά για τη σωστή ανάπτυξη των φυτών είναι απαραίτητο στη ρίζα τους να υπάρχει άφθονο οξυγόνο και ταυτόχρονα άφθονο νερό που να έχει διαλυμένα τα απαραίτητα ανόργανα θρεπτικά στοιχεία στη σωστή τους αναλογία. Στη συμβατική καλλιέργεια εδάφους είναι δύσκολο να επιτευχθεί ο συνδυασμός αυτός.
Στο φυσικό έδαφος στις περισσότερες περιπτώσεις , όσο περισσότερο νερό υπάρχει τόσο λιγότερο οξυγόνο μένει και το αντίστροφο, με αποτέλεσμα κάποιες φορές το ένα από τα δύο στοιχεία να βρίσκεται σε έλλειψη.
Στο Έδαφος επίσης σημαντικό είναι και το πρόβλημα της διαθεσιμότητας των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων στη ρίζα του φυτού. Μπορεί να προστίθενται ανόργανα θρεπτικά στοιχεία στο έδαφος, αλλά αυτά δεν είναι πάντα διαθέσιμα στη ρίζα, γιατί δεσμεύονται στα συστατικά του εδάφους ή δύσκολα μετακινούνται στην περιοχή της ρίζας. Με την υδροπονική καλλιέργεια τομάτας τα προβλήματα αυτά λύνονται με τη ρύθμιση της τροφοδοσίας του θρεπτικού διαλύματος και με τη χρησιμοποίηση υποστρωμάτων χημικά αδρανών με πολύ υψηλό πορώδες (Μαυρογιαννόπουλος Ν.Γ.1994).
Στην Ελλάδα το σύνολο της καλλιέργειας τομάτας «χωρίς έδαφος»
πραγματοποιείται σε ανόργανο υπόστρωμα και όχι απευθείας σε θρεπτικό διάλυμα. Το ανόργανο υπόστρωμα μπορεί να προέρχεται από λάβα, ελαφρόπετρα, παράγωγα αγροτοβιομηχανικών υποπροϊόντων, καθώς και από τεχνητή επεξεργασία φυσικών πετρωμάτων όπως είναι ο περλίτης και ο πετροβάμβακας. Το τελευταίο υλικό χρησιμοποιείται κατά 80% στην έκταση επιτραπέζιας τομάτας που καλλιεργείται με υδροπονικές μεθόδους ενώ το υπόλοιπο 20% της έκτασης καλλιεργείται με περλίτη και με τα υλικά που προαναφέρθηκαν.
Η συνολική έκταση που καταλαμβάνει σήμερα η υδροπονική καλλιέργεια τομάτα ανέρχεται σε 450 στρέμματα περίπου και αφορά μόνο θερμοκήπια. Τα θερμοκήπια αυτά βρίσκονται στην Κρήτη, Πελλοπόνησο (κυρίως Κορινθία) αλλά και στη Μακεδονία. Οι αποδόσεις κυμαίνονται από 25 εως 35 τόνους ανά στρέμμα και είναι διπλάσιες ή και τριπλάσιες σε σύγκριση με τις αποδόσεις της συμβατικής
