Η καλλιέργεια της πατάτας στην Ελλάδα

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ

ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ

-ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ-

Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Σπουδάστρια: Καραμαλάκου Αλίκη Επιβλέπων Καθηγητής: Πανής Βασίλειος

-Κ αλαμάτα, Μ άιος 2012-

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ

ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ

-ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ-

Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Σπουδάστρια: Καραμαλάκου Αλίκη

Επιβλέπων Καθηγητής:

Πανής Βασίλειος

-Κ αλαμάτα, Μ άιος 2012-

Ε

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κύριο

Πανή για την πολύτιμη βοήθειά του και συνεργασία ώστε να ολοκληρωθεί

αυτή η πτυχιακή εργασία. Ευχαριστώ πολύ για όσα μου δίδαξε, τις

συμβουλές, την συμπαράσταση καθώς και τον χρόνο που αφιέρωσε.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ ...3

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 1 ° : Π^{α τ α τ α}... 4

1.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΟΥ...4

1.2 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ... 5

1.3 Κα τ α γ ω γ ή - Ισ τ ο ρ ι κ ό... 6

1.4 Η ΠΑΤΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 6

1.5 Θρ ε π τ ικ ή α ξ ί α...8

1.6 ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΠΑΤΑΤΑΣ...8

1.7 Βο τ α ν ικ ο ί χ α ρ α κ τ η ρ ε ς...10

1.7.1 Τ ο φ υ τ ό... 10

1 .7 .2 Βλ α σ τ ό ς...11

1.7.3 Ρί ζ ε ς...11

1 .7 .4 Φύ λ λ α...12

1.7 .5 Άν θ η... 13

1 .7 .6 ΚΟΝΔΥΛΟΙ... 14

1.8 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ... 14

1.8.1 ΓΕΝΙΚΑ...14

1.8 .2 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΚΟΝΔΥΛΟΥΣ (ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΣ)...15

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ... 16

Υγ ιε ιν ή κ α τ α ς τ α ς η π α τ α τ ο ς π ο ρ ο υ... 16

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ...16

I. Πε ρ ί ο δ ο ςλ ή θ α ρ γ ο υ... 16

II. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΡΥΦΗΣ...17

III. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΥ ΦΥΤΡΩΜΑΤΟΣ... 17

IV . ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΕΠΤΩΝ ΦΥΤΡΩΝ...17

ΤΕΜΑΧΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ... 18

ΠΡΟΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ...18

ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ...20

ΜΕΓΕΘΟΣ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ... 20

1.8.3 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ...20

I. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΕΠΑΚΡΙΑ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ...21

II. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΣΥΝΘΕΤΟΥ ΦΥΛΛΟΥ... 22

III. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΑΠΛΟΥ ΦΥΛΛΟΥ...23

IV . ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΦΥΤΡΩΝ...2 4 1.8.4 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΙΚΡΟΦΥΤΑΡΙΑ... 2 4 1.8.5 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΙΚΡΟΚΟΝΔΥΛΟΥΣ...27

1.8 .6 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΒΟΤΑΝΙΚΟ ΣΠΟΡΟ... 29

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 2 ° : ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΑΤΑΤΑΣ... 30

2.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ... 30

2 .2 Κλ ίμ α κ α ι έ δ α φ ο ς... 30

2.2.1 ΚΛΙΜ Α... 30

Θε ρ μ ο κ ρ α σ ί α... 30

2 .2 .2 Έδ α φ ο ς... 30

2.3 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ...31

2.3.1 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ... 31

2 .3 .2 Λί π α ν σ η...32

Άζ ω τ ο... 32

ΦΩΣΦΟΡΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΙΟ... 32

ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ...33

Βα σ ικ ή λ ί π α ν σ η... 33

Επ ιφ α ν ε ια κ ή λ ί π α ν σ η...33

2 .4 Φυ τ ε υ ς η... 33

2.4 .1 Βά θ ο ς φ υ τ ε υ ς η ς... 33

2 .4 .2 Μέ θ ο δ ο ς φ υ τ ε υ ς η ς... 34

2 .4 .3 Απ ο σ τ ά σ ε ιςφ υ τ ε υ ς η ς...35

2 .4 .4 ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΦΥΤΕΥΣΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗΣ... 35

2 .5 ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΕΙΣ... 36

2 .6 Σκ α λ ις μ α τ α-π α ρ α χ ω μ α...36

2 .7 Άρ δ ε υ σ η... 37

2 .8 Επ ιφ α ν ε ια κ ή λ ί π α ν σ η...38

2 .9 Συ γ κ ο μ ι δ ή... 38

Με θ ω ρ ι μ α ν ς η... 38

2 .1 0 Απ ο θ ή κ ε υ σ ή... 40

2.11 ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ... 41

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3 ° : ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ... 4 4 3.1 Μ Η ΠΑΡΑΣΙΤ1ΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ... 4 4 3.1.1 Μα ύ ρ ε ς β ο υ λ έ ς{Blackspot)...4 4 3 .1 .2 Μα ύ ρ η κ α ρ δ ια {Blackheart)...4 4 3 .1 .3 Μα χ ο κ α ν ικ α φ ε τ ια ς η ς {Mahoganybrowning) ...45

3 .1 .4 Πρ α ς ιν ις μ α {Greening)... 45

3 .2 Μυ κ η τ ο λ ο γ ικ έ ς α ς θ ε ν ε ι ε ς... 45

3.2.1 ΠΕΡΟΝΟΣΠΟΡΟΣ ΟΨΙΜΟΣ {PHYTOPHTHORA INFESTANS)... 45

3 .2 .2 Αλ τ ε ν α ρ ια - Πε ρ ο ν ο ς π ο ρ ο ς π ρ ώ ιμ ο ς {Alternaría solani)...4 7 3 .2 .3 ΡίΖΟΚΤΟΝΙΑ {Rizoctoniasolani)... 4 7 3 .2 .4 Φο υ ζ α ρ ιο κ α ι Βε ρ τ ις ιλ ιο (Fu s a r iu m s p. Ve r t ic il l iu m s p. ) ... 48

3.3 ΒΑΚΤΗΡΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ... 50

3.3.1 Ακ τ ιν ο μ υ κ ω ς η {Actinomycesscabies)... 50

3 .4 ΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ... 50

3 .5 Εχ θ ρ ο ί τ η ς π α τ α τ α ς... 51

3.5.1 Έν τ ο μ α...51

Αφ ιλ ε ς (My s u s p e r s ic a e, Ap h isg o s y p p i) ...51

ΔΟΡΥΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ (LEPTINOTARSA DESEMLINEATA)...51

Φθ ο ρ ιμ α ια (Ph t h o r im a e a o p e r c u l e l l a) ...52

3 .5 .2 Έν τ ο μ α ε δ ά φ ο υ ς...52

Β Ι Β Λ Ι Ο Ε Ρ Α Φ Ι Α ... 54

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η παρούσα πτυχιακή εργασία πραγματεύεται το θέμα της καλλιέργειας της πατάτας στην Ελλάδα. Η πατάτα αποτελεί παγκόσμια μία από τις σημαντικότερες πηγές διατροφής του ανθρώπου, γι’ αυτό το λόγο έχει ενδιαφέρον ο εμπλουτισμός των γνώσεων μας για το φυτό αυτό.

Αρχικά στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μία γενική παρουσίαση της πατάτας, όπου περιλαμβάνεται ο σκοπός της καλλιέργειας, η καταγωγή και το ιστορικό. Στη συνέχεια αναφέρεται η εδραίωση της πατάτας ως δυναμική καλλιέργεια στην Ελλάδα και τις κυριότερες περιοχές πατατοκαλλιέργειας ανάλογα με το είδος της πατάτας (ανοιξιάτικη, θερινή και φθινοπωρινή). Η θρεπτική αξία, οι ποικιλίες και οι βοτανικοί χαρακτήρες έχουν σειρά, αναλυτικά για το φυτό, το βλαστό, τις ρίζες, τα φύλλα ,τα άνθη και τους κονδύλους.

Έτσι το πρώτο μέρος κλείνει με τον πολλαπλασιασμό της πατάτας, ο οποίος γίνεται να πραγματοποιηθεί με διάφορους τρόπους κυρίως με κονδύλους (πατατόσπορος) αλλά και με μοσχεύματα, μικροφυτάρια, μικροκονδύλους και βοτανικό σπόρο.

Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται ανάλυση στην καλλιέργεια της πατάτας όσον αφορά τους παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία της καλλιέργειας, την προετοιμασία και την καλλιέργεια εδάφους. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στη φύτευση της πατάτας ανάλογα με το βάθος, τη μέθοδο, τις αποστάσεις και τις καλλιεργητικές περιόδους σύμφωνα με την εποχή συγκομιδής. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στις καλλιεργητικές περιποιήσεις, τη λίπανση, τα σκαλίσματα-παράχωμα, την άρδευση, τη συγκομιδή, την αποθήκευση και τέλος στις αποδόσεις της καλλιέργειας.

Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι ασθένειες της πατάτας, οι οποίες αποτελούνται από τις μη παρασιτικές, τις μυκητολογικές, τις βακτηριολογικές και τις ιολογικές ασθένειες.

Επίσης γίνεται λόγος στους εχθρούς της πατάτας που αποτελούνται από διάφορα έντομα και συγκεκριμένα έντομα εδάφους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

1.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΟΥ

Η καλλιεργούμενη πατάτα Solanum tuberosum της οικογένειας Solanaceae είναι ετήσιο φυτό υψηλής παραγωγικότητας το οποίο παράγει υπόγειους κονδύλους προερχόμενους από διαφοροποίηση υπογείων βλαστών των στολόνων.

Οι κόνδυλοι είναι το μόνο μέρος το φυτού που μπορεί να καταναλωθεί από τον άνθρωπο ή τα ζώα.

Κάποιες από τις καλλιεργούμενες ποικιλίες πατάτας σχηματίζουν άνθη, άλλες όχι και από τις πρώτες ένα πολύ μικρό ποσοστό σχηματίζει καρπούς - ράγες μετά τη γονιμοποίηση των ανθέων.

Εντός των ραγών σχηματίζεται ο βοτανικός σπόρος ως προϊόν της γονιμοποίησης.

Η αδυναμία των φυτών να σχηματίσουν ράγες, εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως η στειρότητα της γύρης, ο ανταγωνισμός στη θρέψη ανάμεσα στα όργανα εγγενούς πολλαπλασιασμού και στους κονδύλους κ.λ.π.

Η πατάτα μπορεί να πολλαπλασιαστεί με κονδύλους, με μοσχεύματα, με μικροφυτάρια, με μικροκονδύλους και με βοτανικό σπόρο. Επικρατέστερος τρόπος πολλαπλασιασμού είναι αυτός της χρησιμοποίησης των κονδύλων.

Ως προς το μήκος του βιολογικού κύκλου του φυτού, από τη φύτευση του πολλαπλασιαστικού υλικού μέχρι την ωρίμανση των παραγομένων κονδύλων, αναλόγως το είδος του πολλαπλασιαστικού υλικού, τη ποικιλία, την τεχνική και τις συνθήκες της καλλιέργειας, απαιτείται χρονικό διάστημα το οποίο κυμαίνεται συνήθως από 3-6 μήνες.

Τη συγκομιδή των κονδύλων ακολουθεί περίοδος αδυναμίας εκβλάστησης των οφθαλμών τους λόγω του (ενδο)ληθάργου που διαρκεί συνήθως από 2-4 μήνες. Μετά την περίοδο αυτή και εφόσον οι συνθήκες του περιβάλλοντος (θερμοκρασία κατά κύριο λόγο) δεν είναι δυσμενείς, οι οφθαλμοί εκβλαστάνουν σχηματίζοντας φύτρα.

Το φύτρο μπορεί να θεωρηθεί ως πλήρης αναπαραγωγική μονάδα καθόσον διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά του βλαστού και επιπλέον καταβολές ριζών.

Τα φύτρα σε κατάλληλες συνθήκες εξελίσσονται σε κανονικό φυτό πατάτας.

1.2 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ

Η καλλιέργεια της πατάτας αποτελεί παγκόσμια μία από τις σημαντικότερες πηγές διατροφής του ανθρώπινου πληθυσμού τόσο των ανεπτυγμένων όσο και των υπό ανάπτυξη χωρών.

Οι κόνδυλοι οι οποίοι και αποτελούν το μοναδικό εδώδιμο για τον άνθρωπο και τα ζώα μέρος του φυτού της πατάτας, χρησιμοποιούνται κυρίως για ανθρώπινη διατροφή (το ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής), κατά δεύτερο λόγο για διατροφή των ζώων (το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής) και για άλλες χρήσεις κυρίως ως πολλαπλασιαστικό υλικό και για παραγωγή αμύλου και λοιπών βιομηχανικών προϊόντων το υπόλοιπο.

Αξίζει να αναφερθεί ότι σε ορισμένες χώρες, όπως χώρες της Βόρειας Ευρώπης (Πολωνία), πέραν των ποικιλιών που καλλιεργούνται και είναι κατάλληλες και για ανθρώπινη κατανάλωση , μεγάλες εκτάσεις καταλαμβάνονται κατά έτος από πατατοφυτείες για την παραγωγή κονδύλων για τη διατροφή των ζώων. Για το σκοπό αυτό καλλιεργούνται πολύ παραγωγικές "κτηνοτροφικές ποικιλίες" με μειωμένα συνήθως τα ποιοτικά χαρακτηριστικά σε σύγκριση με τις ποικιλίες για την ανθρώπινη κατανάλωση και ιδιαίτερα αναφορικά με το μέγεθος και το σχήμα των κονδύλων, το βάθος των οφθαλμών των κονδύλων, την ομοιομορφία τους, την εξωτερική τους εμφάνιση τα γευστικά και όχι μόνο χαρακτηριστικά της σάρκας τους.

Η ευρεία προσαρμοστικότητα του φυτού της πατάτας από πλευράς εδαφοκλιματικών απαιτήσεων σε συνδυασμό με:

• την πολύ υψηλή παραγωγικότητά του

• το μικρό σχετικά μήκος του βιολογικού κύκλου

• την υψηλή βιολογική αξία των κονδύλων και την πληθώρα των χρήσεων που μπορούν να δεχθούν για την παραγωγή μεταποιημένων προϊόντων

• τον υψηλό βαθμό εκμηχάνισης που δέχεται η καλλιέργεια

• την ευχέρεια διαχείρισης (αποθήκευση - διαχείριση) μετά την συγκομιδή των κονδύλων και για επαρκές χρονικό διάστημα,

είναι οι βασικοί λόγοι της ιδιαίτερα ψηλής θέσης που καταλαμβάνει μεταξύ των προϊόντων που στηρίζουν τις διατροφικές ανάγκες του ανθρώπινου πληθυσμού σε παγκόσμια κλίμακα.

1.3 Κα τ α γ ω γ ή - Ισ τ ο ρ ικ ό

Η καλλιεργούμενη πατάτα κατάγεται από τα υψίπεδα των Άνδεων της Νότιας Αμερικής (Περού, Κολομβία, Ισημερινός, Βολιβία) και μεταφέρθηκε για πρώτη φορά στην Ευρώπη από τους Ισπανούς εξερευνητές το 1537. Η πατάτα καλλιεργούνταν από τους Incas πάνω από 2000 χρόνια πριν ανακαλυφθεί η Αμερική.

Η εισαγωγή της πατάτας στην Ευρώπη έγινε το 1537, ενώ η καλλιέργειά της άρχισε:

• στην Ευρώπη: στην Ιρλανδία το 1663 λοιπές χώρες το 1710 στην Ελλάδα το 1828

• στη Β. Αμερική: το 1719 από την Ιρλανδία

1.4 Η Π ΑΤΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Όπως προελέχθη η πατάτα εισάχθηκε στην Ελλάδα από τον Καποδίστρια (το 1828) και είχε τύχει καταρχήν ανάλογης επιφύλαξης στην αποδοχή από τους Έλληνες όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη με την οποία η καλλιέργεια στην Ελλάδα ακολούθησε ανάλογη πορεία για να φτάσει μεταπολεμικά (μετά το 2° παγκόσμιο πόλεμο) να εδραιώνεται ως δυναμική καλλιέργεια με:

• την εισαγωγή και τη διάδοση παραγωγικών ποικιλιών,

• τη χρησιμοποίηση πιστοποιημένου πατατόσπορου,

• την επέκταση της χρήσης χημικών λιπασμάτων,

• την αποτελεσματική καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών,

• τη χρησιμοποίηση συγχρόνων συστημάτων άρδευσης (καταιονιστικά συστήματα),

• τη χρησιμοποίηση μηχανών για φύτευση και συγκομιδή,

• την παγετοπροστασία με καταιονισμό νερού,

• την οργάνωση της εμπορίας στην εσωτερική αγορά και για εξαγωγή,

• την δημιουργία μεταποιητικών βιομηχανικών μονάδων και

• την διεύρυνση της παροχής έτοιμων και προς άμεση κατανάλωση προϊόντων.

Από πλευράς γεωγραφικής κατανομής των καλλιεργειών της πατάτας στην Ελλάδα καταρχήν θα πρέπει να τονιστεί ότι ολόκληρος ο γεωγραφικός χώρος της χώρας μπορεί να θεωρηθεί κατάλληλος για την καλλιέργεια με τουλάχιστον μια εσοδεία ανά έτος αλλά και να επισημανθεί ότι ζώνες με ήπιο κλίμα όπως ευρείες παραθαλάσσιες ζώνες της νότιας χώρας (π.χ. Νότια και δυτική παραθαλάσσια Πελοπόννησο), μπορούν να δώσουν δύο εσοδείες πατάτας ανά έτος με κατάλληλες επεμβάσεις παγετοπροστασίας εκεί όπου μπορεί να επισυμβούν παγετοί.

Οι κυριότερες περιοχές πατατοκαλλιέργειας στην Ελλάδα είναι:

• νια την ανοιξιάτικη πατάτα οι Νομοί: Αχάί'ας, Μεσσηνίας, Ηλείας, Ηρακλείου, Εύβοιας, Ξάνθης, Σερρών, Κέρκυρας και Κυκλάδων.

• Για την θερινιί πατάτα οι Νομοί: Έβρου, Αρκαδίας, Λασιθίου, Δράμας, Κοζάνης, Ιωαννίνων και

• Για την Φθινοπωρινή πατάτα οι Νομοί: Βοιωτίας, Αχαΐ'ας, Ηλείας και Εύβοιας.

1.5 Θρ ε π τ ικ ή α ξ ί α

Η πατάτα περιέχει 2,1% πρωτεΐνες και 20,8% υδατάνθρακες. Είναι πλούσια σε βιταμίνες Ο και ϋ . Η διαιτητική σημασία, βέβαια, της πατάτας είναι γνωστή λόγω της μεγάλης διάδοσής της. Εκτός από τη χρήση της στη διατροφή του ανθρώπου και στην κτηνοτροφία χρησιμοποιείται και για βιομηχανικούς σκοπούς για παραγωγή οινοπνεύματος, αμύλου κ.λπ..

Πίνακας 1.1: Περιεκτικότητα συστατικών της θρεπτικής αξίας της πατάτας.

ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ

Ενέργεια 86 θερμίδες Σίδηρος 0,60

Νερό 79,8 % Νάτριο 3,00 ιτ^

Πρωτεΐνες 2,1 8 Βιταμίνη Α Ίχνη

Λίπη _{0,1 8} Θειαμίνη (βιτ.ΒΙ) 0,10 πι§

Υδατάνθρακες 17,18 Νιασίνη 0,04

Ασβέστιο 7,0 τηξ Ριβοφλαβίνη

(βιτ.Β2)

1,50 γγ^

Φώσφορος 53,0 ηιμ Ασκορβικό οξύ

(βιτ. Ο

20,00

Κάλιο 407,0,

1 .6 ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΠΑΤΑΤΑΣ

Οι πατάτες, ως προς τον τόπο και το χρόνο παραγωγής, διακρίνονται με κριτήριο τον τόπο καλλιέργειάς τους (Λασιθιώτικες, Ορεστιάδας, Νάξου κλπ) και την εποχή του χρόνου που γίνεται η συγκομιδή τους (ανοιξιάτικες, καλοκαιρινές και φθινοπωρινές πατάτες).

Οι ποικιλίες της πατάτας, ως προς το χρώμα τους, καθορίζονται κυρίως από το εξωτερικό χρώμα της φλούδας τους (κίτρινο, καφέ, ροζ, κόκκινο ή μοβ) και το χρώμα της σάρκας τους (κόκκινο, άσπρο, ελαφρά κίτρινο) και σε κάθε περιοχή του κόσμου έχουν αναπτυχθεί - επιλεγεί διαφορετικές ποικιλίες, οι οποίες ευδοκιμούν με τον καλύτερο τρόπο στις κατά τόπους εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες. Από τις ποικιλίες της πατάτας που καλλιεργούνται η κυριότερη είναι η κίτρινη πατάτα (με μεγάλους κονδύλους και με ελαφρά

κίτρινη σάρκα). Οι κυριότερες ποικιλίες της πατάτας που καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι οι παρακάτω:

• Kennebec —» Είναι μέσης πρωϊμότητας ως όψιμη, με καλή προσαρμογή και εξαιρετικές ιδιότητες αποθήκευσης. Οι κόνδυλοι έχουν σχήμα ελλειπτικό μέχρι επίμηκες, επιφανειακά μάτια και λευκή σάρκα . Η φύτευση πρέπει να γίνεται σε μικρές αποστάσεις (15-25 cm) μεταξύ των φυτών. Είναι ανθεκτική στους A και Y ιούς και στον όψιμο περονόσπορο στο φύλλωμα καθώς και μέτριας ανθεκτικότητας στη μελανή σήψη, στην ξηρή σήψη από φουζάριο, στη σήψη από φόμα, στον καρκίνο και στους ιούς S και X. Χώρες προέλευσης: Αγγλία, Δανία, Καναδάς, Ολλανδία.

Αποδόσεις: 2.5 τον. /στρέμμα.

• Spunta —* Είναι μεσοπρώϊμη ποικιλία με πολύ υψηλές αποδόσεις, καλοσχηματισμένους κονδύλους με κίτρινη επιδερμίδα, σάρκα ανοιχτού κίτρινου χρώματος, αβαθή μάτια και ομοιόμορφου μεγέθους. Είναι ανθεκτική στην ξηρασία και έχει υψηλή προσαρμοστικότητα σε θερμά κλίματα. Η ποικιλία αυτή δεν προσβάλλεται από την καρκίνωση, αλλά είναι ευαίσθητη στους νηματώδεις. Είναι σχετικά ευπαθής στον περονόσπορο καθώς επίσης και στον ιό του καρουλιάσματος των φύλλων.

Χρειάζεται μέτριες ποσότητες αζωτούχου λίπανσης και φύτευση σε μικρές αποστάσεις μεταξύ των φυτών.

Αποδόσεις: 1.5-2 τον./στρέμμα.

• Lis eta —> Είναι μια ποικιλία που προήλθε από τη Spunta. Πρώϊμη- μεσοπρώϊμη ποικιλία με ταχεία κονδυλοποίηση. Έχει μικρή περίοδο ληθάργου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για φθινοπωρινή καλλιέργεια με πολύ μεγάλες αποδόσεις. Οι κόνδυλοι είναι μεγάλοι, επιμηκείς, ωοειδείς, με ομοιόμορφο σχήμα, ρηχά μάτια, ελαφριά κίτρινη σάρκα, με ωραία κίτρινη επιδερμίδα. Η παραγωγή είναι πολύ υψηλή. Το φύλλωμα έχει καλή ανάπτυξη και πολύ καλή πυκνή κάλυψη του εδάφους. Η Λιζέτα είναι πολύ ανθεκτική στις ιώσεις, ανθεκτική στην ακτινομύκωση, στον περονόσπορο των κονδύλων και στους χρυσονηματώδεις, ενώ είναι ευαίσθητη στη φουζαρίωση και στον περονόσπορο των φύλλων. Λόγω της πρωϊμότητας και της μεγάλης παραγωγής

η Λιζέτα προσαρμόζεται εύκολα στις διάφορες κλιματολογικές συνθήκες και τύπους των εδαφών. Απαιτεί πλούσια, όχι όμως και υπερβολική δόση αζωτούχων λιπασμάτων και αραιό φύτεμα λόγω των πολλών κονδύλων. Η Λιζέτα μπορεί να αποθηκευτεί για μεγάλη περίοδο και να αναβλαστάνει γρήγορα μετά από κάψιμο και παγετό.

• Arran-Banner (λευκόσαρκη) —► Αγγλική

• Sebago (λευκόσαρκη) —> Αμερικάνικη

• Majestic (λευκόσαρκη) —► Αγγλική

• Marfona (κιτρινόσαρκη)

• Jaerla (κιτρινόσαρκη) —»Ολλανδική

• Michigan Purple (με κοκκινωπή επιδερμίδα) —* Αμερικάνικη

• Jacjueline Lee —> Αμερικάνικη

• Andover —> Αμερικάνικη

• Pike —► Αμερικάνικη

1.7 Βο τα νικ ο ίχαρακ τή ρες

Η πατάτα είναι δικοτυλήδονο ποώδες φυτό, το οποίο συμπεριφέρεται σαν ετήσιο σε όλες τις περιοχές όπου το φυτό και οι κόνδυλοι καταστρέφονται από παγετό. Καλλιεργείται σαν ετήσιο φυτό με βιολογικό κύκλο από 3-5 μήνες, ανάλογα με την ποικιλία και τις κλιματολογικές συνθήκες. Ως προς το φωτοπεριοδισμό η πατάτα είναι φυτό μεγάλης ημέρας αν και υπάρχουν και ποικιλίες μικρής ημέρας.

1.7.1 Το

Το φυτό της πατάτας μπορεί να παρουσιάζει αρκετά συμπαγή θαμνώδη ανάπτυξη, αλλά και πολύ ζωηρή με μακρούς βλαστούς. Η τελική ανάπτυξη ελέγχεται από γενετικούς παράγοντες, και επηρεάζεται από τις αποστάσεις φύτευσης.

1 .7 .2 Βλ α σ τ ό ς

Το φυτό της πατάτας σχηματίζει δύο ειδών βλαστούς τους υπέργειους και τους υπόγειους βλαστούς.

Οι υπέργειοι βλαστοί είναι κυρίως πράσινου χρώματος, μερικοί όμως έχουν ιώδη ή κοκκινωπό χρωματισμό. Στην αρχή της εμφάνισης τους είναι όρθιοι αλλά αργότερα όσο προχωράει η ανάπτυξη και η ηλικία τους διακλαδίζονται, αδυνατίζουν, πέφτουν και αναπτύσσονται προς τα πλάγια σε μήκος 40-80 εκ. στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης τους είναι λείοι και εσωτερικά συμπαγείς, καθώς όμως το φυτό ωριμάζει αναπτύσσονται αυλακώσεις και ραβδώσεις που αποτελούν χαρακτηριστικό της ποικιλίας και τελικά εμφανίζουν χαρακτηριστική γωνιώδη διατομή (συνήθως τετραγωνική) με κενό στο εσωτερικό τους.

Οι υπόγειοι βλαστοί (ριζώματα ή στύλωνες) λειτουργούν όπως και οι υπέργειοι, με τη διάφορά ότι κάθε ρίζωμα ή στόλωνας τερματίζει την ανάπτυξη του με τη διόγκωση και το σχηματισμό των κονδύλων. Πιθανόν πάνω στον ίδιο στόλωνα να σχηματιστούν περισσότεροι από ένας κόνδυλοι.

Εικόνα 1.1: Υπέργειοι βλαστοί πράσινου χρώματος (στο πάνω μέρος του φυτού) και υπόγειοι βλαστοί (στο κάτω μέρος του φυτού) με σχηματισμό κονδύλων.

1.7.3

Η ρίζα της πατάτας αποτελείται από πολυάριθμα ριζίδια αρκετά ανεπτυγμένα που περιορίζονται κυρίως στο ρόλο της απορρόφησης νερού και θρεπτικών στοιχείων από το

έδαφος. Οι απορροφητικές ρίζες ξεκινούν από τη βάση των βλαστών, οι οποίοι εκφύονται από τους οφθαλμούς (μάτια) που φέρει ο πατατόσπορος.

1.7.4 ΦΥΛΛΑ

Τα φύλλα της πατάτας είναι σύνθετα και αποτελούνται από 7-11 φυλλάρια. Στο μίσχο στη βάση του φύλλου εμφανίζονται φυλλίδια. Τα φυλλάρια έχουν βαθύ πράσινο χρώμα, ελλειπτικό σχήμα και φέρουν χνούδι. Τα πράσινα μέρη του φυτού (φύλλα, βλαστοί, καρποί, κόνδυλοι) είναι δηλητηριώδη λόγω της σολανίνης που περιέχουν.

Εικόνα 1.2: Φύλλα και φυλλάρια της πατάτας.

Εικόνα 1.3: Ολοκληρωμένο φυτό πατάτας. Διακρίνουμε καθαρά τις ρίζες, τους βλαστούς και τα φύλλα.

1.7.5

Τα άνθη φέρονται σε ταξιανθίες που έχουν μακρύ άξονα και οι οποίες φύονται στη μασχάλη του τελευταίου φύλλου κάθε βλαστού. Το άνθος είναι ερμαφρόδιτο, με χρώμα λευκοϊώδες ή ιώδες ή μπλε ή υποκίτρινο. Η επικονίαση γίνεται κυρίως με τον αέρα.

Εικόνα 1.4: Άνθος πατάτας

1.7 .6 ΚΟΝΔΥΛΟΙ

Το φαγώσιμο μέρος του φυτού είναι οι κόνδυλοι οι οποίοι μορφολογικά είναι σαρκώδεις βλαστοί με οφθαλμούς ή μάτια στους άξονες των ουλών των φύλλων. Οι κόνδυλοι είναι υπόγειοι βλαστοί οι οποίοι με την διεργασία της κονδυλοποίησης σχηματίζουν τη γνωστή πατάτα. Μπορεί να είναι σφαιρικοί, επιμήκεις, ωοειδής, ανάλογα με την ποικιλία. Το χρώμα της επιδερμίδας του κονδύλου μπορεί να είναι λευκοκίτρινο, κοκκινωπό, ιώδες, πορφυρό. Η σάρκα των κονδύλων επίσης διαφέρει ως προς το χρωματισμό και μπορεί να είναι λευκή, κίτρινη ή ενδιάμεσου χρωματισμού ανάλογα με την ποικιλία.

Εικόνα 1.5: Κόνδυλος της πατάτας

1 .8 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ 1.8.1 ΓΕΝΙΚΑ

Η πατάτα μπορεί να πολλαπλασιαστεί αγενώς και εγγενώς. Ο αγενής τρόπος πολλαπλασιασμού αφορά στη χρησιμοποίηση κονδύλων και σε ορισμένες περιπτώσεις στη χρησιμοποίηση μοσχευμάτων, μικροφυταρίων και μικροκονδύλων.

Ο εγγενής τρόπος πολλαπλασιασμού αφορά στη χρησιμοποίηση βοτανικού σπόρου προερχόμενο από τη γονιμοποίηση των ανθέων. Ο βοτανικός σπόρος αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία ως TPS (True Potato Seed) για διάκριση από τους σποροκονδύλους. Από τους

παραπάνω τρόπους πολλαπλασιασμού, στις αναπτυγμένες χώρες κατά αποκλειστικότητα αλλά και στις υπό ανάπτυξη χώρες σχεδόν πάντα εφαρμόζεται η φύτευση των κονδύλων.

Τα μοσχεύματα, τα μικροφυτάρια και οι μικροκόνδυλοι χρησιμοποιούνται μόνο για τον αναπολλαπλασιασμό ή τη διατήρηση του υλικού βελτιωτή για την εξυπηρέτηση βελτιωτικών προγραμμάτων ή για τον ταχύ αναπολλαπλασιασμό ελεγμένου για ιώσεις (virus tested) υλικού ή για τον ταχύ αναπολλαπλασιασμό και την παραγωγή elite υλικού κατά τα πρώτα στάδια της σποροπαραγωγικής διαδικασίας από υλικό αναφοράς ή για τη διατήρηση και ανταλλαγή ελεγμένου για ιώσεις υλικού αναφοράς (virus tested nuclear stock material).

1.8.2 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΚΟΝΔΥΛΟΥΣ (ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΣ)

Η πατάτα πολλαπλασιάζεται αγενώς με κονδύλους τους οποίους ονομάζουμε

“πατατόσπορο”.

Για την παραγωγή της πατάτας που θα διατεθεί στο εμπόριο χρησιμοποιείται ο πιστοποιημένος πατατόσπορος. Ο πιστοποιημένος προέρχεται από τον βασικό πατατόσπορο.

Τόσο ο πιστοποιημένος όσο και ο βασικός πατατόσπορος παράγονται κάτω από την επίβλεψη κρατικών οργάνων ελέγχου.

ΠΟΙΟΤΗΤΑ Π AT ΑΤΟΣΠΟΡΟ Υ

Η ποιότητα του πατατόσπορου παίζει καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή. Αυτή καθορίζεται από την υγιεινή κατάσταση, τη φυσιολογική ηλικία και το μέγεθος του πατατόσπορου καθώς επίσης και από την ανάπτυξη των φύτρων και την ποικιλία.

ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ

Ο πατατόσπορος που θα χρησιμοποιηθεί θα πρέπει να είναι απαλλαγμένος από εχθρούς και ασθένειες και ιδιαίτερα από παθογόνα τα οποία δεν υπάρχουν στο έδαφος του παραγωγού.

Ο επίσημα πιστοποιημένος πατατόσπορος πρέπει να είναι απαλλαγμένος από ασθένειες και εχθρούς, ενώ αυτός που δεν είναι πιστοποιημένος είναι πιθανόν να φέρει ασθένειες και εχθρούς που απαντώνται στην περιοχή της παραγωγής του.

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Η κατάσταση που βρίσκεται ο πατατόσπορος, όσον αφορά τα στάδιο του φυτρώματος τη στιγμή της φύτευσης, παίζει σημαντικό ρόλο στην τελική απόδοση της καλλιέργειας. Η φυσιολογική ηλικία του πατατόσπορου και η μεταχείριση του μερικές εβδομάδες πριν από τη φύτευση επηρεάζουν σημαντικά την ταχύτητα φυτρώματος και τον αριθμό, την ζωηρότητα και το ρυθμό ανάπτυξης των βλαστών, με σοβαρές επιπτώσεις στον αριθμό και το μέγεθος των παραγομένων κονδύλων.

Από τη στιγμή που συγκομίζεται ο πατατόσπορος περνά από τέσσερις φάσεις ή περιόδους, διαφοροποιημένες από πλευράς φυσιολογικής ανάπτυξης. Οι φάσεις ή περίοδοι αυτές είναι:

I. η περίοδος του λήθαργου

II. η περίοδος της επικράτησης της κορυφής III. η περίοδος του κανονικού φυτρώματος IV. η περίοδος των λεπτών φύτρων

I. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΗΘΑΡΓΟΥ

Είναι η περίοδος αμέσως μετά τη συγκομιδή, κατά την οποία ο κόνδυλος δεν παρουσιάζει κανένα σημάδι ανάπτυξης φύτρων. Η διάρκεια του λήθαργου εξαρτάται από:

• την ποικιλία

• τη θερμοκρασία

• το βαθμό ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή

• τα τραύματα που φέρουν οι κόνδυλοι

II. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΡΥΦΗΣ

Είναι η περίοδος που ακολουθεί αυτή του λήθαργου κατά τη διάρκεια της οποίας αρχίζει το φύτρωμα και συνήθως αναπτύσσεται ένα μόνο φύτρο (το κορυφαίο), κάτι που είναι ανεπιθύμητο. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει όταν οι κόνδυλοι έχουν αποθηκευθεί σε θερμοκρασία 5-15°C. Αυτό μπορεί να αποφευχθεί με δύο τρόπους. Πρώτον με απομάκρυνση του κορυφαίου φύτρου και τοποθέτηση των κονδύλων σε ιδανικές συνθήκες για φύτρωμα και δεύτερον με προβλάστηση του πατατόσπορου.

III. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΥ ΦΥΤΡΩΜΑΤΟΣ

Ο πατατόσπορος βρίσκεται στην άριστη περίοδο φυτρώματος όταν ένας αριθμός ματιών (3-6 ανά κόνδυλο) αρχίζουν να φυτρώνουν. Η φάση αυτή του κανονικού φυτρώματος μπορεί να διαρκέσει για μερικούς μήνες.

IV. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΕΠΤΩΝ ΦΥΤΡΩΝ

Είναι η περίοδος που ακολουθεί αυτή του κανονικού φυτρώματος, κατά την οποία από τον πατατόσπορο εκβλαστάνουν λεπτά και αδύνατα φύτρα, που έχουν την τάση να διακλαδίζονται. Οι κόνδυλοι φαίνονται ζαρωμένοι εξαντλημένοι και φυσιολογικά ηλικιωμένοι.

Άριστη φυσιολογική ηλικία για φύτρωμα και υψηλή παραγωγή είναι η περίοδος του κανονικού φυτρώματος. Φύτευση πριν από το στάδιο αυτό, προς το τέλος της περιόδου του λήθαργου, έχει ως αποτέλεσμα τόσο την καθυστέρηση του φυτρώματος όσο και την αργή ανάπτυξη του φυλλώματος. Εάν η φύτευση γίνει την περίοδο επικράτησης της κορυφής οδηγεί στην ανάπτυξη ενός ή δύο μόνο δυνατών στελεχών με αποτέλεσμα το σχηματισμό περιορισμένου αριθμού κονδύλων. Φύτευση κατά το τέλος της κανονικής περιόδου ή αρχές της περιόδου των λεπτών φύτρων έχει ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό αρκετών αλλά λεπτών βλαστών.

ΤΕΜΑΧΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ

Ο τεμαχισμός του πατατόσπορου, όταν γίνεται κατά το τέλος της περιόδου του λήθαργου ή στην περίοδο της επικράτησης της κορυφής, διεγείρει την ανάπτυξη των φύτρων και αυξάνει τον αριθμό των ματιών από τα οποία αρχίζουν να αναπτύσσονται φύτρα.

Γενικώς, ο τεμαχισμός του πατατόσπορου, παρά τα μειονεκτήματα του εφαρμόζεται σε πολλές περιοχές.

Τα μειονεκτήματα του τεμαχισμένου πατατόσπορου είναι η μετάδοση ασθενειών (ιώσεων, βακτηριώσεων) κατά το κόψιμο και η είσοδος παθογόνων από τις πληγές με αποτέλεσμα το σάπισμα. Προληπτικά αυτά τα μειονεκτήματα μπορούν να αποφευχθούν με απολύμανση των μαχαιριών κατά το κόψιμο και με κάλυψη των πληγών με ένα μυκητοκτόνο.

Κατά τον τεμαχισμό η τομή να μην ολοκληρώνεται αλλά θα πρέπει να μένει 1 εκ περίπου άκοπο τμήμα προς τη βάση του κονδύλου. Στη συνέχεια οι κόνδυλοι τοποθετούνται για 2 περίπου εβδομάδες σε θερμοκρασία 12-20°C και σχετική υγρασία (ΣΥ) 85%. Κατόπιν αφού τα τεμάχια διαχωριστούν φυτεύονται στ χωράφι. Εάν ο τεμαχισμός δεν μπορεί να γίνει όπως περιγράφεται παραπάνω τότε είναι προτιμότερο να γίνει πριν τη φύτευση.

Ο τεμαχισμός εφαρμόζεται κυρίως σε μεγάλους κονδύλους. Εάν ο πατατόσπορος είναι μικρού μεγέθους προτιμάται να φυτεύεται ολόκληρος. Εάν γίνεται κοπή του πατατόσπορου τότε αυτός πρέπει να κόβεται κατά μήκος (όταν μοιράζεται στα δύο) ώστε και τα δύο τεμάχια να φέρουν κορυφαίους οφθαλμούς.

ΠΡΟΒΑΑΣΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ

Η προβλάστηση οδηγεί σε πρώιμο φύτρωμα, σε πρώιμη παραγωγή, γρήγορη ανάπτυξη, γρήγορη έναρξη κονδυλοποίησης και αύξηση της παραγωγής.

Στην προβλάστηση διακρίνουμε τρεις κατηγορίες ανάπτυξης φύτρων:

I. φύτρα πολύ καλά αναπτυγμένα, μήκους 2 εκ. περίπου που αναπτύχθηκαν σε διάχυτο φως

II. φύτρα ζωηρά και καλά αναπτυγμένα, μήκους 1-2 εκ. που αναπτύχθηκαν σε ανοιχτό χώρο III. φύτρα εμφανώς αναπτυγμένα με μήκος λίγα χιλιοστά

Η χρήση πατατόσπορου με προβλαστημένα κοντά και δυνατά φύτρα, μήκους 2 εκ., θα δώσει τα καλύτερα αποτελέσματα. Προϋπόθεση είναι η προσεκτική φύτευση με το χέρι. Ο

χρόνος που απαιτείται για το σχηματισμό καλά αναπτυγμένων και ζωηρών φύτρων σε πατατόσπορο που είναι στην περίοδο του “κανονικού φυτρώματος” είναι 4-6 εβδομάδες.

Εικόνα 1.7: Προβλαστημένοι πατατόσποροι με κοντά και δυνατά φύτα.

Μέθοδοι προβλάστησηζ:

Για σωστή προβλάστηση οι κόνδυλοι εκτίθενται σε φως ημέρας και χαμηλή σχετικά θερμοκρασία (20°Θ) και κατά προτίμηση σε φωτεινή σκιά για σκληραγώγηση των βλαστών.

Φως και αερισμός είναι αναγκαία για τη σκληραγώγηση των νεαρών βλαστών και αποφυγή υπερβολικής ανάπτυξης. Συνήθως εκτίθενται σε τελάρα σε ένα στρώμα κατά προτίμηση.

Προβλάστηση μπορεί να γίνει και στο ύπαιθρο υπό σκιά (διάχυτο φως) με τον πατατόσπορο σε λεπτά στρώματα στο έδαφος, σε τελάρα ή σε διάτρητα σακιά. Εάν οι κόνδυλοι πριν την προβλάστηση εμφανίσουν το φαινόμενο της κυριαρχίας του κορυφαίου βλαστού, τότε οι βλαστοί αυτοί πριν από οποιαδήποτε άλλη εργασία θα πρέπει να αφαιρούνται.

Όταν ο πατατόσπορος φθάσει στα χέρια τον γεωργού με μεγάλα άσπρα φύτρα, βρίσκεται όμως στο στάδιο του "κανονικού" φυτρώματος, αυτά θα πρέπει να αφαιρούνται και να τοποθετείται ο σπόρος για μερικές ημέρες σε Θερμοκρασία 18-20°Θ πριν το φύτεμα. Εάν όμως ο πατατόσπορος είναι φυσιολογικά ηλικιωμένος και εξαντλημένος και τα φύτρα άρχισαν να διακλαδίζονται, τότε αυτά δεν αφαιρούνται αλλά φυτεύονται ως έχουν, και μάλιστα σε μικρό βάθος στο έδαφος.

Αντίθετα, εάν ο σπόρος φθάσει στο γεωργό χωρίς να φαίνεται καμιά ανάπτυξη των φύτρων, τότε δεν πρέπει να φυτεύεται αλλά να απλώνεται σε λεπτό στρώμα ή όπως είναι στα σακιά να τοποθετείται για μερικές ημέρες σε θερμοκρασία 18-20°Θ ώστε να διεγερθεί η

ανάπτυξη των φύτρων. Μόλις "ξυπνήσουν" τα μάτια μπορεί να φυτευτεί. Εάν υπάρχουν τεχνικές δυσκολίες στη φύτευση μετά το ξύπνημα τότε θα πρέπει ο πατατόσπορος να απλωθεί στο φως ή τα σακιά να μεταφερθούν και να απλωθούν στο φως, ώστε τα φύτρα τα οποία Θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται να είναι κοντά και δυνατά.

ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ

Η ποσότητα του πατατόσπορου που θα φυτευτεί εξαρτάται από το μέγεθος του σπόρου (βάρος κονδύλου) και από το κόστος του σπόρου σε σύγκριση με την αξία των πατατών που θα παραχθούν.

ΜΕΓΕΘΟΣ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ

Η απόδοση της καλλιέργειας έχει περισσότερο σχέση με τον αριθμό των παραγόμενων βλαστών παρά με το μέγεθος του σπόρου.

Το μέγεθος του σπόρου επηρεάζεται από την ποικιλία και τις αποστάσεις φύτευσης. Ο μεγάλος σπόρος δίδει πρωιμότητα στο φύτρωμα και στην καλλιέργεια καθώς επίσης και ο αριθμός των κονδύλων ανά φυτό είναι μεγαλύτερος. Το μέγεθος του κονδύλου δεν θα πρέπει να είναι μικρότερο από 30 gr διότι μειώνονται οι αποδόσεις.

1.8.3 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ

Τα μοσχεύματα αποτελούν συνήθη τρόπο αγενούς πολλαπλασιαμού για πολλά φυτά, αλλά στην περίπτωση της πατάτας, η χρησιμοποίηση κονδύλων έχει εκτοπίσει από την καθημερινή πρακτική κάθε άλλο τρόπο αγενούς πολλαπλασιασμού.

Παρά ταύτα σε ορισμένες χώρες τα μοσχεύματα χρησιμοποιούνται για τον αναπολλαπλασιασμό υλικού βελτιωτή ή υλικού ελεγμένου για ιώσεις κατά τα πρώτα στάδια της σποροπαραγωγικής διαδικασίας (elite υλικό).

Η μέθοδος αυτή αφορά στη χρήση : I. επάκριων μοσχευμάτων βλαστών, II. γονάτων συνθέτων φύλλων,

III. μοσχευμάτων βλαστών ενός απλού φύλλου, IV. μοσχευμάτων φύτρων.

I. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΕΠΑΚΡΙΑ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ

Η τεχνική αυτή συνίσταται στο σχηματισμό μητρικής φυτείας από ελεγμένους κονδύλους, οι οποίοι προβλαστάνουν σε ημισκιά και φυτεύονται σε ρηχό υπόστρωμα σε φυτοδοχεία ή στον αγρό σε μεγάλες αποστάσεις (0,60 m X 1 m), αφού αφαιρεθεί το επάκριο φύτρο για την εκβλάστηση όσο το δυνατό περισσοτέρων πλαγίων οφθαλμών και το σχηματισμό πολυστέλεχων φυτών.

Όταν τα στελέχη φτάσουν τα 25-30 cm, κορφολογούνται ( αφαιρούνται 2-3 cm κορυφής) και προκαλείται η έκπτυξη πλαγίων βλαστών από τις μασχάλες των φύλλων.

Μετά από 15-20 ημέρες οι πλάγιοι βλαστοί είναι έτοιμοι για τη λήψη μοσχευμάτων και αυτό γίνεται ανά 15 ημέρες.

Ριζοπότισμα με αζωτούχα λιπάσματα αυξάνουν την παραγωγικότητα των μητρικών φυτών σε μοσχεύματα, ενώ ο φώσφορος διευκολύνει τη γρήγορη ριζοβολία των μοσχευμάτων γι’ αυτό μετά το κορυφολόγημα και μετά από κάθε συγκομιδή γίνεται ριζοπότισμα με πλήρες λίπασμα ή με διάλυμα 10 gr 11-15-15 ανά λίτρο νερού σε 150 cc ανά φυτό.

Στη συνέχεια εμβαπτίζονται τα μοσχεύματα σε διάλυμα ορμόνης ριζοβολίας (IBA) Αφού αφαιρεθούν τα φύλλα της βάσης χωρίς να καταστραφεί ο αντίστοιχος οφθαλμός και στρωματώνονται σε ελαφράς σύστασης ΡΗ 5,6-7,0 αποστειρωμένο υπόστρωμα σε διαστάσεις φύτευσης 5x5 cm και βάθος φύτευσης περί τα 4 cm χωρίς να καλύπτεται ο οφθαλμός της βάσης από το υπόστρωμα. Το υπόστρωμα ύψους 8-10 cm επιστρώνεται σε στρώση χαλίκων 5 cm πάχους με παρεμβολή δικτυωτού πλαστικού πλέγματος (οπές 2 cm x 2 cm ).

Προ της αποκοπής των μοσχευμάτων, τα μητρικά φυτά ψεκάζονται με διάλυμα 10%

παστεριωμένου γάλακτος (ή σκόνη γάλακτος) για αποφυγή μηχανικής διάδοσης ιώσεων ενώ παράλληλα τα μαχαιρίδια απολυμαίνονται όταν τελειώνει το κάθε φυτό, με εμβάπτιση 10%

διάλυμα χλωρίνης επί 1 λεπτό και ξέπλυμα με καθαρό νερό (ή ασβεστόνερο για 30”).

Η χρησιμοποίηση της ορμόνης ριζοβολίας προωθεί τη ριζοβολία και οι ρίζες εκπτύσσονται 2-3 ημέρες νωρίτερα και σε μεγαλύτερο αριθμό. Συχνές ελαφρές αρδεύσεις ακολουθούν τη στρωμάτωση των μοσχευμάτων και προτιμάται ο ψεκασμός με μπεκ υδρονέφωσης.

Αν χρησιμοποιηθεί ορμόνη ριζοβολίας, η πρώτη άρδευση γίνεται 3 ώρες μετά την φύτευση για να μην αποπλυθεί η ορμόνη και απορροφηθεί στους ιστούς.

Σκίαση των στρωματωμένων μοσχευμάτων διευκολύνει την καλή ανάπτυξη μέσω μείωσης της διαπνοής.

Μετά από 14-15 ημέρες τα μοσχεύματα είναι έτοιμα για μεταφύτευση.

Προ της μεταφύτευσης γίνεται διαλογή και απορρίπτονται τα μοσχεύματα που είτε έχουν αδύνατο ριζικό σύστημα ή είναι υπερώριμο ή έχει ήδη σχηματίσει στόλωνες ή και κονδύλους ή έχει συμπτώματα προσβολής από παθογόνα ή έχει σχηματίσει κονδύλους χωρίς ρίζες.

Τα έρριζα μοσχεύματα μεταφυτεύονται είτε σε νέα φυτοδοχεία για να σχηματίσουν νέα μητρικά φυτά ή στον αγρό σε κανονική φύτευση 60 ου χ 20 αυ για παραγωγή σποροκονδύλων.

Ριζοπότισμα με 5 ¿μ- 0-20-0 ανά λίτρο νερού, για μεταφύτευση σε φυτοδοχεία ή αντίστοιχη βασική λίπανση στον αγρό, διευκολύνει την ανάπτυξη πλούσιου ριζικού συστήματος και την καλύτερη ανάπτυξη του φυτού.

Ένα έως δύο παραχώματα στον αγρό διευκολύνουν το σχηματισμό αυξημένου αριθμού στολώνων και το σχηματισμό αντίστοιχου αριθμού κονδύλων.

Κάθε φυτό μπορεί να δώσει 800-1.000 ^ κονδύλων.

Οι κόνδυλοι που προέρχονται από φύτευση μοσχευμάτων στον αγρό μπορεί να είναι κακοσχηματισμένοι αλλά όταν φυτευτούν δίδουν κονδύλους κανονικής εμφάνισης και σχήματος.

II. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΣΥΝΘΕΤΟΥ ΦΥΛΛΟΥ

Η τεχνική αυτή αφορά στην πυκνή φύτευση μοσχευμάτων-γονάτων που περιέχουν ένα σύνθετο φύλλο και ένα οφθαλμό από τον οποίο αναμένουμε το σχηματισμό ενός κονδύλου.

Τα μοσχεύματα λαμβάνονται από ώριμα φυτά και όχι νεαρά (διότι τείνουν να δίδουν νέο βλαστό), ούτε γηρασμένα φυτά τα οποία ή δεν δίδουν κονδύλους ή δίδουν μικρούς κονδύλους.

Φυσιολογικά ώριμα φυτά έχουμε όταν στην πρώτη φάση της ανάπτυξης βρίσκονται σε συνθήκες μεγάλης ημέρας και στη συνέχεια ωριμάζουν σε συνθήκες μικρής ημέρας κατάλληλες για κονδυλοποίηση οπότε και λαμβάνονται τα μοσχεύματα.

Από κάθε στέλεχος απορρίπτονται τα γόνατα της κορυφής και της βάσης και τα υπόλοιπα στρωματώνονται σε ελαφρό υπόστρωμα πάχους 10-12 απ καλυπτόμενου του οφθαλμού, σε πυκνή φύτευση (αποστάσεις 10 αη χ 5 αη).

Κατάλληλη θερμοκρασία επώασης των μοσχευμάτων είναι 20 °C .

Μετά από μία εβδομάδα αρχίζει η κονδυλοποίηση και σε 30-40 ημέρες από τη στρωμάτωση, όποτε νεκρώνονται τα φύλλα, συγκομίζονται οι κόνδυλοι οι οποίοι έχουν μικρό μέγεθος (διαμέτρου 0,5-1 cm και βάρος 1-1,5 gr).

Η απόδοση είναι συνήθως 250-300 κόνδυλοι ανά m2. Οι μικροί αυτοί κόνδυλοι όταν φυτευτούν συνήθως δίδουν μονοστέλεχα φυτά που αποδίδουν περίπου τα 500 gr ανά φυτό.

III.ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΑΠΛΟΥ ΦΥΛΛΟΥ

Η τεχνική αυτή είναι παρόμοια με την προηγούμενη, αλλά τα μητρικά φυτά συνήθως από μοσχεύματα από μικροφυτάρια παραγμένα in vitro ή σπορόφυτα από TPS τα οποία όταν αποκτήσουν 5-6 φύλλα, αποκόπτονται από το σημείο πάνω από τον οφθαλμό της βάσης για να σχηματιστεί από αυτόν νέος βλαστός.

Ο αποκομμένος βλαστός τεμαχίζεται σε γόνατα με τομή στο μέσο των μεσογονατίων και γίνεται στρωμάτωση των μονοφθαλμικών μοσχευμάτων. Κάθε μητρικό φυτό δίνει νέους βλαστούς έτοιμους για αποκοπή κάθε 15-20 ημέρες για 2-10 φορές υποβοηθούμενο με ψεκασμούς 2-3 ημερών πριν την αποκοπή με πλήρες διαφυλλικό λίπασμα.

Τα πρώτα νεαρά έρριζα φυτά μπορούν να αποτελέσουν υλικό για πολλαπλασιασμό των μητρικών φυτών ή να μεταφυτευτούν στον αγρό για παραγωγή κονδύλων.

Μετά από κάθε συγκομιδή μοσχευμάτων γίνεται υδρολίπανση των μητρικών φυτών με πλήρες λίπασμα ή 5% διάλυμα 11-15-15 σε δόσεις 50cc ανά φυτό.

Η θερμοκρασία ανάπτυξης των μητρικών φυτών 23-26 °C και η μεγάλη φωτοπερίοδος είναι κατάλληλες για ταχεία ανάπτυξη.

Τα μοσχεύματα εμβαπτίζονται σε ορμόνη ριζοβολίας (IBA) για 10’ και στρωματώνονται όπως και στην περίπτωση των μοσχευμάτων των σύνθετων φύλλων σε πυκνή φύτευση (4 cm x 4 cm αποστάσεις φύτευσης).

Συχνές αρδεύσεις ή καλύτερα υδρονέφωση και θερμοκρασίες 20-23 ° C ευνοούν τη ριζοβολία και σε 15-20 ημέρες τα φυτά είναι έρριζα με 3-4 φύλλα, έτοιμα για μεταφύτευση στον αγρό.

Τα φυτά αυτά είναι μονοστέλεχα και συνήθως δίνουν παραγωγή 400-600 gr ανά φυτό (6-10 κόνδυλοι).