Θεωρίες τουριστικών κινήτρων: εμπειρική έρευνα στο νομό Χίου

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ: 2014-2015

Πτυχιακή εργασία

ΘΕΜΑ: Θεωρίες τουριστικών κινήτρων. Εμπειρική έρευνα στο Νομό Χίου.

Ονοματεπώνυμο: Ελισάβετ Τσακού Αριθμός μητρώου: 211-10225

Επιβλέπων καθηγητής: κ. Δημήτριος Λαγός

Χίος, Σεπτέμβριος 2015

Ευχαριστίες

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κύριο Δημήτριο Λαγό για τις πολύτιμες και καίριες παρατηρήσεις και συμβουλές που μου

παρείχε κατά τη διαδικασία εκπόνησης της πτυχιακής μου εργασίας.

Επιπροσθέτως θα ήθελα να ευχαριστήσω το οικογενειακό μου περιβάλλον και τους φίλους μου για την αμέριστη υποστήριξη και βοήθεια που μου προσέφεραν. Τέλος ευχαριστώ όλους όσους συμμετείχαν στην συμπλήρωση του ερωτηματολογίου, για το χρόνο και την συμβολή τους στην έρευνα μου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή ………..….σελ:6 Κεφάλαιο1^ο:Εισαγωγική τοποθέτηση στο γενικότερο αντικείμενο της έρευνας………...σελ:7 1.1Διατύπωση της γενικότερης προβληματικής της έρευνας και ο σκοπός...σελ:7 1.2Μεθοδολογία της έρευνας………...σελ:8 1.2.1 Περιγραφή της μεθόδου……….………..….σελ:9 1.3 Δομή της έρευνας………...σελ:9 1.4Η χρησιμότητα της έρευνας………...σελ:10 Κεφάλαιο 2^ο: Η θεωρητική προσέγγιση των ανθρώπινων αναγκών και κινήτρων στον τουρισμό ………...σελ:11 2.1 Η έννοια των τουριστικών αναγκών………σελ:11 2.2 Το μοντέλο ιεράρχησης αναγκών του Maslow………...σελ:14 2.3 Η έννοια των τουριστικών κινήτρων………...σελ:16

2.4 Οι θεωρίες της τουριστικής υποκίνησης και το μοντέλο τουριστικών κινήτρων του Maslow……….σελ:18

Συμπεράσματα………σελ:22 Κεφάλαιο 3^ο: Οι παράγοντες παρακίνησης των ανθρώπων να επισκεφθούν τουριστικούς προορισμούς ………...σελ:22 3.1 Ο τουριστικός προορισμός………...σελ:23 3.2 Τα χαρακτηριστικά των τουριστικών προορισμών……….σελ:25 3.3 Παράγοντες επιλογής τουριστικού προορισμού……….σελ:26 3.4 Παράγοντες παρακίνησης πιθανών τουριστών………...σελ:30 3.4.1 Οι έννοιες self congruity functional congruity των Sirgy και Su σχετικά με την εικόνα του επισκέπτη για τον τόπο προορισμού……….σελ:31 3.4.2 Το περιβάλλον ενός τόπου προορισμού των Sirgy και Su…………...σελ:32 Συμπεράσματα……….σελ:33 Κεφάλαιο 4^ο: Τα τουριστικά κίνητρα επιλογής ενός τόπου προορισμού…σελ:34

4.1 Οικονομικά κίνητρα……….σελ:34 4.2 Κοινωνικοψυχολογικά κίνητρα……….………..σελ:37 4.3 Φραγμοί της τουριστικής μετακίνησης………σελ:40 Συμπεράσματα………σελ:42 Κεφάλαιο 5^ο: Τα πολιτικά, πολιτισμικά, θεσμικά-οργανωτικά και δημογραφικά κίνητρα επιρροής των τουριστών………...……….σελ:43 5.1 Πολιτικοί παράγοντες………..σελ:43 5.2 Πολιτιστικοί παράγοντες……….σελ:46 5.3 Θεσμικοί- οργανωτικοί παράγοντες………σελ:48 5.4 Δημογραφικοί παράγοντες………..σελ:51 Συμπεράσματα………σελ:53 Κεφάλαιο 6^ο: Οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού ως κίνητρο ταξιδιών………...σελ:54 6.1 Ειδικές μορφές τουρισμού………....σελ:54 6.1.1 Εκθεσιακός τουρισμός………..σελ:55 6.1.2 Τουρισμός υγείας...…………...………...σελ:56 6.1.3 Θρησκευτικός τουρισμός………..σελ:58 6.1.4 Εκπαιδευτικός τουρισμός……….σελ:59 6.1.5 Κοινωνικός τουρισμός………..σελ:60 6.1.6 Επαγγελματικός και συνεδριακός τουρισμός………..σελ:61 6.1.7 Αστικός τουρισμός ή τουρισμός των πόλεων………..σελ:63 6.1.8 Τουρισμός κινήτρων……….σελ:64 6.2 Εναλλακτικές μορφές τουρισμού………..σελ:65 6.2.1 Αγροτουρισμός……….σελ:65 6.2.2 Οικοτουρισμός( Οικολογικός- φυσιολατρικός)………..σελ:67 6.2.3 Αθλητικός τουρισμός………....σελ:68 6.2.4 Θαλάσσιος τουρισμός………..…σελ:69 6.2.5 Περιηγητικός τουρισμός………..σελ:70

6.2.6 Χειμερινός τουρισμός……….………...σελ:71 6.2.7 Ορειβατικός και ορεινός τουρισμός………..σελ:72 6.2.8 Τουρισμός περιπέτειας………...σελ:73 6.2.9 Τουρισμός υπαίθρου……….σελ:74 Συμπεράσματα………σελ:75 Κεφάλαιο 7^ο: Έρευνα των κινήτρων των τουριστών στο νησί της Χίου…σελ:75 7.1: Εισαγωγή στην έρευνα………σελ:75 7.2 Ανάλυση της έρευνας………..σελ:77 Συμπεράσματα………σελ:110 Κεφάλαιο 8^ο: Συμπεράσματα………...σελ:111 8.1 Συμπεράσματα θεωρητικού πλαισίου………..σελ:111 8.2 Συμπεράσματα εμπειρικού πλαισίου………...σελ:115 8.3 Πολιτική και μέτρα………..σελ:118 8.4 Προτάσεις για περαιτέρω έρευνα……….σελ:119 Βιβλιογραφία……….σελ:120 Ερωτηματολόγιο………σελ:123

Εισαγωγή

Τα τουριστικά ταξίδια και ο τουρισμός σαν ευρύτερη έννοια σύμφωνα με μελέτες δεν αποτελούν μόνο ένα τομέα αλλά πρόκειται για πολυτομεακές οικονομικές δραστηριότητες. Σύμφωνα με τη κ. Αλεξανδράκη-Κριτσωτάκη (2000:41): «Ο τουρισμός δεν είναι ένα φαινόμενο ή ένα απλό σύνολο βιομηχανιών. Είναι μια ανθρώπινη δραστηριότητα η οποία περιγράφει την συμπεριφορά, τη χρήση μέσων και την αλληλεπίδραση με άλλες οικονομίες και περιβάλλοντα. Εμπλέκει τη φυσική κίνηση των τουριστών με τοποθεσίες διαφορετικές από τους τόπους διαμονής».

Από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τον 21^ο αιώνα οι λόγοι που ωθούσαν τους ανθρώπους να μετακινούνται σε μέρη εκτός του τόπου της μόνιμης κατοικίας τους είναι πολλοί και ποικίλουν ανάλογα με τις διάφορες χρονολογικές περιόδους.

Οι πρώτοι ταξιδιώτες ταξίδευαν με κύριο στόχο το εμπόριο, ενώ παράλληλα με την εξέλιξη των πολιτισμών, τη βελτίωση των μεταφορικών μέσων και την εγκαθίδρυση μιας κοινής διαλέκτου οι άνθρωποι μετακινούνταν για κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς λόγους. Πλέον στην σημερινή εποχή, μια εποχή που την χαρακτηρίζει τόσο η ελευθερία στις μετακινήσεις ανά τον κόσμο αλλά και η εκλαΐκευση της πληροφόρησης για άλλα μέρη και της απλοποίησης της επικοινωνίας των ανθρώπων με άλλους πολιτισμούς μέσω της κοινής γλώσσας καθώς και της ευκολίας στις συναλλαγές, τα άτομα μετακινούνται σε άλλους προορισμούς είτε για να δουλέψουν, να σπουδάσουν, λόγω συγκρούσεων στη χώρα τους, είτε για να πραγματοποιήσουν τις διακοπές τους κ.ά.

Τα ταξίδια συμβάλουν σημαντικά στην διαδικασία ολοκλήρωσης και αυτοπραγμάτωσης του ατόμου. Ταξιδεύοντας σε μέρη πέρα από το τόπο μόνιμης κατοικίας τους, οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν διαφορετικούς πολιτισμούς, να διευρύνουν τους πνευματικούς τους ορίζοντες και να αποκτήσουν άλλη οπτική σκοπιά για τα ζητήματα της καθημερινότητας τους.

Κύριο αντικείμενο αναζήτησης και διερεύνησης αποτελούν οι κινητήριοι παράγοντες που ωθούν τα άτομα να ταξιδέψουν σε διαφορετικά μέρη καθώς η συμβολή τους έγκειται τόσο στη εξέλιξη του τουρισμού ως σύνολο, αλλά και στη διαμόρφωση των επιλογών των ανθρώπων.

Στο πλαίσιο διερεύνησης των τουριστικών κινήτρων δημιουργήθηκε η παρούσα πτυχιακή εργασία η οποία αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος εστιάζει στη θεωρητική ανάλυση των κινητήριων αυτών παραγόντων που ωθούν τους τουρίστες να επιλέξουν ένα μέρος, των παραγόντων υποκίνησης των τουριστών, των θέλγητρων της εικόνας και του περιβάλλοντος ενός τόπου προορισμού, των θεωρητικών προσεγγίσεων των ανθρώπινων αναγκών και των κινήτρων καθώς και την ταύτιση των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού ως κίνητρα που ελκύουν τους ενδεχόμενους τουρίστες να ταξιδέψουν προς ένα μέρος της χώρας μας.

Στο δεύτερο μέρος της εργασίας, παρουσιάζεται η ανάλυση της ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε στη Χίο, νησί του βορειοανατολικού αιγαίου, με κεντρικό στόχο την αναζήτηση των κινητήριων παραγόντων που ώθησαν τους τουρίστες να επιλέξουν το συγκεκριμένο τουριστικό προορισμό για να πραγματοποιήσουν τις διακοπές τους.

Κεφάλαιο 1

: Εισαγωγική τοποθέτηση στο γενικότερο αντικείμενο της έρευνας.

1.1 Διατύπωση της γενικότερης προβληματικής της έρευνας και του σκοπού της

Η παρούσα πτυχιακή εργασία πραγματοποιήθηκε με κύριο στόχο την ανάλυση και τη κατανόηση όλων των παραγόντων και κινήτρων που ωθούν τους τουρίστες να επιλέξουν έναν τουριστικό προορισμό προκειμένου να πραγματοποιήσουν τις διακοπές τους.

Οι τουρίστες κατά τη διαδικασία λήψης της απόφασης να ταξιδέψουν είτε εντός της χώρας που διαμένουν, είτε σε ένα προορισμό του εξωτερικού, επηρεάζονται από ποικίλους παράγοντες, οι οποίοι σε συνδυασμό με τα ιδιαίτερα ατομικά χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του εκάστοτε ατόμου λειτουργούν καταλυτικά στην επιλογή του ιδανικότερου πακέτου διακοπών.

Πιο συγκεκριμένα, πέρα από τη θεωρητική ανάλυση των παραγόντων και των κινήτρων των τουριστών, θα γίνει μια προσέγγιση στα κίνητρα που ελκύουν τους ταξιδιώτες να επισκεφθούν το Νομό της Χίου.

Κύριος σκοπός λοιπόν της παρούσας έρευνας αποτελεί η διερεύνηση των απόψεων των τουριστών σχετικά με το βαθμό ικανοποίησης τους από την επίσκεψη στο νησί της Χίου, τη διαμονή τους, καθώς και τους λόγους για τους οποίους επέλεξαν να πραγματοποιήσουν στο συγκεκριμένο μέρος τις διακοπές τους.

Τα βασικότερα ερωτήματα που θα πρέπει να απαντηθούν μετά την ολοκλήρωση της εμπειρικής έρευνας είναι το κατά τα διάφορα κίνητρα όπως είναι τα οικονομικά, κοινωνικοψυχολογικά, πολιτιστικά, πολιτικά, θεσμικά και δημογραφικά συνέβαλαν στην απόφαση των τουριστών να επιλέξουν το νησί της Χίου, επιπλέον κατά πόσο οι διάφορες μορφές τουρισμού που υιοθετεί και προωθεί το νησί ικανοποιούν τις

ενδεχόμενες ανάγκες και επιθυμίες των τουριστών και τέλος κατά πόσο η προβολή και διαφήμιση του τουριστικού αυτού προορισμού είναι αρκετή προκειμένου οι τουρίστες να αναζητήσουν πληροφορίες και κατ’ επέκταση να το επιλέξουν για προορισμό διακοπών.

Το νησί της Χίου βρίσκεται στο βορειοανατολικό αιγαίο και είναι το πέμπτο κατά σειρά μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας. Έχει τεράστια πολιτιστική και πολιτισμική κληρονομιά καθώς και αμέτρητες φυσικές ομορφιές. Διατηρεί μέχρι και σήμερα την λαϊκή τέχνη και την κουλτούρα του τόπου μέσω των γραφικών χωριών και των μοναστηριών που μένουν αναλλοίωτα στο πέρασμα των ετών. Ο φυσικός πλούτος του νησιού είναι μοναδικός αφού η Χίος είναι το μοναδικό νησί παγκοσμίως που καλλιεργεί τη μαστίχα. Οι ιδιαίτερες παραλίες της όπως και τα διάφορα μονοπάτια σίγουρα δεν μένουν ανεξερεύνητα από κανένα τουρίστα που την επισκέπτεται. Τέλος στο πλαίσιο διατήρησης των εθίμων και των παραδόσεων αναβιώνετε στο νησί μια φορά το χρόνο ο ρουκετοπόλεμος, ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του από την τουρκοκρατία.

1.2 Μεθοδολογία της έρευνας

Η έρευνα αποτελεί κάθε οργανωμένη προσπάθεια συλλογής πληροφοριών σχετικά με την αγορά και τους καταναλωτές. Παρέχει τη δυνατότητα συλλογής στοιχείων τα οποία με την ανάλυση και την αποσαφήνιση τους θα μας δώσουν τα αποτελέσματα που χρειαζόμαστε. Τα δεδομένα που μπορούμε να συλλέξουμε από μία έρευνα διαχωρίζονται σε πρωτογενή και δευτερογενή. Επειδή η συλλογή των πρωτογενών στοιχείων είναι συνήθως χρονοβόρα και το κόστος ιδιαίτερα υψηλό, συλλέγονται από τον ίδιο τον ερευνητή. Οι βασικές μέθοδοι συλλογής πρωτογενών στοιχείων είναι τα ερωτηματολόγια, τα πειράματα, η παρατήρηση, οι σε βάθος συνεντεύξεις, οι ομάδες εστίασης και οι προβολικές τεχνικές. Τα δευτερογενή στοιχεία είναι στοιχεία τα οποία έχουν ήδη συλλεγεί για διάφορους σκοπούς εκτός από εκείνους της έρευνας που διεξάγεται και είναι συνήθως εύκολα προσβάσιμα, έχουν χαμηλό κόστος και συλλέγονται γρήγορα. Είναι χρήσιμα για τη διάγνωση ενός ερευνητικού προβλήματος, την ανάπτυξη της προσέγγισης στο πρόβλημα και συμβάλλουν στην εγκυρότητα των ευρημάτων της ποιοτικής έρευνας.

Ακόμη η έρευνα διακρίνεται σε ποιοτική(qualitative research), ποσοτική(quantitative research) και μικτή ή «πλουραλιστική έρευνα»(pluralistic research). Η ποιοτική έρευνα χρησιμοποιείται για να συλλέξει ο ερευνητής τα στοιχεία για πράγματα τα οποία δεν μπορεί να παρατηρήσει και να μετρήσει άμεσα, όπως είναι οι σκέψεις, τα συναισθήματα, οι ιδέες κλπ. Η ποσοτική έρευνα χρησιμοποιείται στην περίπτωση όπου οι πληροφορίες που αναζητούνται είναι ακριβείς και συγκεκριμένες. Τέλος η μικτή έρευνα αποτελεί τον συνδυασμό της ποιοτικής και της ποσοτικής έρευνας στην οποία ο ερευνητής συλλέγει αρχικά ποιοτικά στοιχεία ενώ στη συνέχεια τα αναλύει με ποσοτικά δεδομένα.

1.2.1Περιγραφή της μεθόδου

Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για την παρούσα εργασία και συγκεκριμένα για την εμπειρική έρευνα περιλαμβάνει τα εξής μέρη:

 τη δειγματοληψία(sampling)

 το σχεδιασμό του ερωτηματολογίου(questionnaire design)

 τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου(questionnaire administration) και

 την ανάλυση των στοιχείων(data analysis).

1.3Δομή της έρευνας

Η πρωτογενείς έρευνα που διεξήχθη στο νησί της Χίου πραγματοποιήθηκε μέσω της συμπλήρωσης ερωτηματολογίων. Το ερωτηματολόγιο αποσκοπούσε στη καταγραφή των κινήτρων επιλογής της Χίου σαν τουριστικό προορισμό, τις αντιδράσεις και τις απόψεις των τουριστών μετά τις επισκέψεις σε διάφορα αξιοθέατα και πολιτιστικούς χώρους, τις εμπειρίες που έζησαν στο νησί, κατά πόσο θεώρησαν το προορισμό ακριβό ή φθηνό και τέλος αν θα τους ενδιέφερε να ξαναεπισκεφθούν τη Χίο.

Κατά τη διαδικασία σχεδιασμού του ερωτηματολογίου περιλήφθηκαν και τα επτά στάδια. Αρχικά έγινε ο καθορισμός των πληροφοριών από το θεωρητικό πλαίσιο της πτυχιακής εργασίας, έγινε η επιλογή του τύπου των ερωτήσεων, διατυπώθηκαν οι ερωτήσεις, καθορίστηκε η σειρά τους σύμφωνα με τη δομή των κινήτρων στην εργασία, έγινε προσδιορισμός της μορφολογίας και της εμφάνισης του ερωτηματολογίου, πραγματοποιήθηκαν οι απαιτούμενοι έλεγχοι και τέλος έγινε η διεξαγωγή της έρευνας.

Στη συνέχεια έγινε η επιλογή του δείγματος των ερωτηθέντων. Σύμφωνα με την απογραφή της Χίου που πραγματοποιήθηκε το 2011 από την ελληνική στατιστική

αρχή¹, ο πληθυσμός των κατοίκων ανέρχεται στους 51.390 και σύμφωνα με τις προβλέψεις που πραγματοποιήθηκαν για το ποσοστό αφίξεων των τουριστών στην Χίο τους θερινούς μήνες, το δείγμα που επιλέχθηκε αποτελείτε από 102 τουρίστες.

Η επιλογή του δείγματος δεν περιορίστηκε μόνο σε ημεδαπούς αλλά και σε ξένους τουρίστες, προκειμένου η εικόνα των αποτελεσμάτων να είναι συνολική και να αναδειχθούν τα κίνητρα που επηρέασαν τους τουρίστες τόσο στο εγχώριο πλαίσιο, όσο όμως και στο πλαίσιο του εξωτερικού. Για τον λόγο αυτό το ερωτηματολόγιο διαμορφώθηκε τόσο στα ελληνικά αλλά και στα αγγλικά προκειμένου να καλύψει το εύρος των τουριστών.

Οι απαντήσεις που δόθηκαν από τους τουρίστες, υπέστησαν επεξεργασία μέσω των προγραμμάτων SPSS και του Microsoft Office Excel.

Στη συνέχεια έγινε μια σχηματική απεικόνιση μέσω διαγραμμάτων και γραφημάτων των διάφορων αποτελεσμάτων. Η ανάλυση τους πραγματοποιήθηκε στο έβδομο κεφάλαιο και τα συμπεράσματα του εμπειρικού πλαισίου παρουσιάζονται στο όγδοο κεφάλαιο.

1.4Η χρησιμότητα της έρευνας

Η παρούσα έρευνα έχει ως κύριο στόχο να αναδείξει τις ιδιαιτερότητες του νησιού της Χίου οι οποίες λειτουργούν ως κίνητρα επιλογής του από τους τουρίστες. Τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία του νησιού τα οποία με την κατάλληλη αξιοποίηση μπορούν να προσελκύσουν ακόμα μεγαλύτερο πλήθος τουριστών.

Είναι πολύ σημαντικό ένας τόπος να γνωρίζει που κερδίζει και που υστερεί, καθώς και τις απόψεις που έχουν όσοι τον επισκέπτονται, προκείμενου να είναι σε θέση να αναπτύξει το ανταγωνιστικό του πλεονέκτημα έναντι άλλων προορισμών.

Μέσα λοιπόν από τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας καθώς και του αρκετά ικανοποιητικού δείγματος που επιλέχτηκε, έγινε μια προσπάθεια ανάδειξης των στοιχείων του νησιού που αποτελούν πόλο έλξης για τους τουρίστες, αλλά και κάποιων αρνητικών στοιχείων που έχει το νησί.

Η παρούσα έρευνα μπορεί να φανεί χρήσιμη τόσο στους διάφορους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης της Χίου προκειμένου να προβούν σε αλλαγές σε στοιχειώδη πράγματα που δεν είναι ικανοποιητικά για τους τουρίστες, όσο όμως και σε άλλους φορείς οι οποίοι μπορούν να έχουν μια συνολική εικόνα από το τι ώθησε τους τουρίστες να επισκεφτούν το συγκεκριμένο νησί.

1 Πηγή: http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/PAGE‐interactive‐census‐map 

Η χρησιμότητα της έρευνας έγκειται στο γεγονός ότι μέσα από την εκμετάλλευση των δυνατών σημείων του νησιού και της προβολής και προώθησης τους θα μπορεί η Χίος να γίνει ακόμα πιο ελκυστικός προορισμός και να προσελκύσει περισσότερους τουρίστες.

Όσων αφορά τα αρνητικά στοιχεία, μέσω της ανάδειξης τους, μπορούν από τις αρμόδιες αρχές να βελτιωθούν προκειμένου να προσεγγίσει μεγαλύτερο πλήθος τουριστών.

Έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί στη Χίο έχουν δείξει ότι ενώ η μαστίχα προϊόν που παράγεται αποκλείστηκα στο συγκεκριμένο νησί είναι παγκοσμίως γνωστή, η Χίος αποτελεί άγνωστο προορισμό για τους περισσότερους τουρίστες. Επομένως η εμπειρική αυτή έρευνα έχοντας σχηματίσει μια συνολική εικόνα του «τι ζητάνε» τόσο οι Έλληνες αλλά και οι ξένοι τουρίστες μπορεί να χρησιμοποιηθεί από διάφορους φορείς, προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι προσδοκίες των τουριστών, με αποτέλεσμα τα προσφερόμενα προϊόντα και υπηρεσίες να διοχετεύονται με τρόπο που να τείνει περισσότερο στην ικανοποίηση των τουριστών καθώς θα πρέπει και να δημιουργηθούν νέες ή να μορφοποιηθούν οι παρούσες εγκαταστάσεις του νησιού, προκειμένου να εξυπηρετούν καλύτερα τους τουρίστες.

Κεφάλαιο 2

: Η θεωρητική προσέγγιση των ανθρώπινων αναγκών και των κινήτρων στον τουρισμό.

Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο θα γίνει μια προσέγγιση στο τι ωθεί τους τουρίστες να ταξιδέψουν καθώς και ποιες είναι οι ανάγκες τους. Θα παρουσιαστεί το μοντέλο ιεράρχησης των αναγκών σύμφωνα με τον Maslow και η σύνδεση τους με την ανάγκη για τα ταξίδια. Στη συνέχεια θα γίνει μια θεωρητική ανάλυση των τουριστικών κινήτρων και θα αναφερθούν ορισμένες θεωρίες υποκίνησης των τουριστών σε συνδυασμό με το μοντέλο τουριστικών κινήτρων του Maslow.

2.1 Η έννοια των τουριστικών αναγκών

Η οικονομική δραστηριότητα κάθε μορφής έχει ως κύριο σκοπό να ικανοποιεί τις ανθρώπινες ανάγκες. Πόσο μάλλον στον τουρισμό ο οποίος αποτελεί έναν από τους πιο κερδοφόρους παράγοντες στην οικονομία μιας χώρας. Οι άνθρωποι εκτός από τις καθημερινές τους ανάγκες και τις ανάγκες για επιβίωση έχουν και άλλες ανάγκες οι οποίες βρίσκονται ψηλά στην ιεραρχική τους κλίμακα. Οι ανάγκες αυτές και κυρίως

οι τουριστικές ανήκουν στην κατηγορία των πολυτελών αναγκών διότι δημιουργούνται σαν επιθυμία στον άνθρωπο μετά την ικανοποίηση των βασικών τους αναγκών, όπως είναι παραδείγματος χάριν πολυτελή είναι η ανάγκη για διακοπές. Οι τουριστικές ανάγκες δεν διαφέρουν σε τίποτα από τις κανονικές ανάγκες, επομένως μεταβάλλονται διαχρονικά τόσο από πλευράς ποιότητας και ποσότητας όσο και από πλευράς ποικιλίας. Επειδή οι τουριστικές ανάγκες συνάδουν με τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου μεμονωμένα είναι πολύ δύσκολο να μετρηθεί και να προσδιοριστεί το ποσοστό ικανοποίησης του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά ή μιας κοινωνίας ή μιας χώρας.

Πιο αναλυτικά οι λόγοι που ωθούν έναν άνθρωπο να ταξιδέψει είναι πάρα πολλοί και αφορούν κυρίως την ψυχική κατάσταση του κάθε ατόμου στην εκάστοτε περίοδο.

Πιο συγκεκριμένα όμως οι κύριοι λόγοι για τους οποίους τα άτομα επιλέγουν να ταξιδέψουν σύμφωνα με τον Roger Doswell είναι δύο²:

 Επειδή είναι υποχρεωμένοι:

Επειδή πρέπει να πάνε κάπου για επαγγελματικούς λόγους, ή αισθάνονται υποχρέωση για θρησκευτικούς λόγους, ή για λόγους που σχετίζονται με την οικογένεια ή τους φίλους τους, ή για λόγους υγείας.

 Για αναψυχή:

Επιλέγουν να εκδράμουν για αναψυχή, για να διασκεδάσουν, να ξεκουραστούν, να ζήσουν την περιπέτεια, να αποδράσουν από την καθημερινότητα, να ανακαλύψουν κάτι νέο, να ζήσουν συγκινήσεις, να αθληθούν, να ερωτευθούν, ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο που μπορεί να τους προσφέρει ευχαρίστηση. Οι λόγοι αυτοί διαφέρουν από άτομο σε άτομο και όλοι μαζί συνθέτουν τον τουρισμό για αναψυχή.

Για να κατανοηθεί πλήρως η έννοια του τουρισμού θα πρέπει να δοθεί μεγάλη βαρύτητα στα ταξίδια αναψυχής διότι κατέχουν κεντρικό ρόλο στην κατανόηση του τουριστικού φαινομένου. Συνδέονται άρρηκτα με την ανάπτυξη της έννοιας της

«αναψυχής» η οποία αποτελεί παράγωγο της οικονομικής και κοινωνικής προόδου της εκάστοτε χώρας. Η έννοια της «αναψυχής» αποτελεί σημαντικό συστατικό στοιχείο του σύγχρονου πολιτισμού, είναι τμήμα κάθε σύγχρονης έννοιας της ελευθερίας της έκφρασης του ανθρώπου καθώς και αντικείμενο έντονων και ανταγωνιστικών διεθνών δυνάμεων της αγοράς.

Τα ταξίδια αναψυχής διαιρούνται σε τρείς κατηγορίες στον εναλλακτικό τουρισμό, τον τουρισμό ειδικών ενδιαφερόντων και στον κλασικό τουρισμό.

Στη συνέχεια παρουσιάζεται μια σχηματική απεικόνιση των ταξιδιών και των λόγων για τους οποίους ταξιδεύουν τα άτομα.

2 Πηγή RogerDoswell(2002),Τουρισμός ο ρόλος του αποτελεσματικού μάνατζμεντ, Εκδόσεις:Κριτική,  σελ:41 

Σχήμα 1^{ο 3}

Όπως φαίνεται και στον πίνακα οι κατηγορίες είναι οι εξής:

 Ο κλασσικός τουρισμός: πρόκειται για το μεγαλύτερο τμήμα τουριστών και αποτελείται από ανθρώπους οι οποίοι αναζητούν την ξεκούραση και τη διασκέδαση. Αποτελεί την παραδοσιακή αγορά διακοπών και αλλάζει μόνο ανάλογα με την εκάστοτε μόδα και τις προτιμήσεις των τουριστών.

 Ο τουρισμός ειδικών ενδιαφερόντων: πρόκειται για τις αγορές οι οποίες διαμορφώνονται μέσα από τα κοινά ειδικά ενδιαφέροντα των ανθρώπων που τις αποτελούν όπως είναι η φυσιολατρία, το πάθος για την φωτογραφία, τις καταδύσεις, τα διάφορα χόμπι κλπ.

 Ο εναλλακτικός τουρισμός: Αποτελείται από ένα σύνολο ανθρώπων οι οποίοι είναι περισσότερο μορφωμένοι, πιο συνειδητοποιημένοι πολιτιστικά, πιο ευαισθητοποιημένοι σε θέματα περιβάλλοντος και πολιτισμού, πιο περίεργοι και πιο αναλυτικοί. Αυτοί οι άνθρωποι αναζητούν μια εναλλακτική στις βασικές τάσεις των μεγάλων αγορών μαζικού τουρισμού. Ο εναλλακτικός τουρισμός αναζητά και προστατεύει την τοπική κουλτούρα και αποτελεί ένα είδος τουρισμού που υποστηρίζει τις τοπικές ανάγκες και προσδοκίες.

3 Πηγή RogerDoswell(2002),Τουρισμός ο ρόλος του αποτελεσματικού μάνατζμεντ, Εκδόσεις:Κριτική, σελ:42 σχήμα 2.1.

2.2 Το μοντέλο ιεράρχησης αναγκών του Maslow

Με τη συνεχή ανάπτυξη της κλινικής ψυχολογίας, η εμπειρική έρευνα οδήγησε στην ανάπτυξη των θεωριών για την ανθρώπινη υποκίνηση. Στη δεκαετία του 1950, η ανθρωπιστική ψυχολογία έγινε ιδιαίτερα σημαντική, μέσα από το έργο του Maslow, ο οποίος διατύπωσε μια ιεράρχηση των κινήτρων που ονομάστηκε «ιεράρχηση των αναγκών»(hierarchy of needs). Αποτελεί μια από τις «γνωστικές θεωρίες» και θεωρεί ως δεδομένο ότι οι άνθρωποι σκέφτονται προτού ενεργήσουν, χρησιμοποιώντας μια ορθολογική διαδικασία λήψης αποφάσεων. Σύμφωνα με τον Maslow:

Σχήμα 2^ο

Οι ανάγκες κατηγοριοποιούνται σε πέντε κατηγορίες: τις φυσιολογικές (physiological), ασφάλειας(safety), αγάπης ή σχέσης (love or relationship), εκτίμησης (esteem) και αυτοπραγμάτωσης (self-actualization). Οι κατώτερες ανάγκες, όπως πίστευε ο Maslow, είναι εντονότερες και κυριαρχούν επί των άλλων, που είναι ιεραρχικά ανώτερες, ώσπου να ικανοποιηθούν. Σύμφωνα με τον Maslow, οι μελλοντικές δράσεις του ανθρώπου διαμορφώνονται από τον βαθμό ικανοποίησης που επιτυγχάνεται από τις ανάγκες της προηγούμενης κατηγορίας. Ο Maslow παρουσίασε την ιεράρχηση ως μια γραμμική πρόοδο, με τα άτομα να ανέρχονται στο επόμενο επίπεδο της ιεράρχησης καθώς αισθάνονται ότι οι πιο πιεστικές ανάγκες τους έχουν ικανοποιηθεί, έχοντας ως αποτέλεσμα να γίνουν γνωσιακά ενήμεροι της επιθυμίας να ικανοποιήσουν νέες ή «υψηλότερου επιπέδου» ανάγκες. Η ιεράρχηση αναγκών αποτελεί μια από τις πιο πολυσυζητημένες ιδέες για την υποκίνηση.

Βασίζεται στον συλλογισμό ότι η αυτό-πραγμάτωση αποτελεί ένα επίπεδο το οποίο πρέπει να επιδιώκουν οι άνθρωποι. Επιπροσθέτως ο Maslow αναγνωρίζει στην αλληλουχία της υποκίνησης τα « κίνητρα έλλειψης ή κίνητρα που μειώνουν την ένταση» και τα «επαγωγικά ή διεγερτικά κίνητρα», υποστηρίζοντας ότι το μοντέλο μπορεί να εφαρμοστεί σε εργασιακά και μη εργασιακά πλαίσια, όπως είναι ο τουρισμός και ο ελεύθερος χρόνος.

Πιο αναλυτικά και σε συνάρτηση με τον τουρισμό, οι ανάγκες όπως προαναφέρθηκαν διαχωρίζονται από το κατώτερο επίπεδο προς το ανώτερο σε:

 Φυσιολογικές: στις οποίες δίνεται κυρίως έμφαση στην ικανοποίηση των βασικών αναγκών του ανθρώπου όπως είναι η πείνα, η δίψα, η ξεκούραση, ο ύπνος. Πρέπει να ικανοποιηθούν προτού το άτομο προχωρήσει σε σκέψεις σχετικά με άλλες ανάγκες. Ο άνθρωπος δίνει πρωταρχική σημασία στις συγκεκριμένες ανάγκες, τις οποίες μόλις τις ικανοποιήσει κινητοποιείται για την κάλυψη των αναγκών του αμέσως επόμενου επιπέδου ιεράρχησης. Στην περίπτωση του τουρισμού, η ανάγκη για χαλάρωση και ανάκτηση δυνάμεων δίνεται συχνά ως βασικός λόγος για διακοπές.

 Ασφάλειας: Οι πιο πολλοί άνθρωποι έχουν ένα δυνατό πόθο να νιώσουν ασφαλείς και προστατευμένοι και να είναι απελευθερωμένοι από το απροσδόκητο. Στις ανάγκες αυτές περιλαμβάνονται η σιγουριά, η απαλλαγή από τον φόβο και το άγχος και η προστασία από τον κίνδυνο και την απειλή. Όσων αφορά τον τουρισμό, οι ανάγκες αυτές είναι πιθανόν να εκδηλωθούν για τους περισσότερους ανθρώπους με την επιλογή προορισμών που αισθάνονται ότι είναι ασφαλείς για επίσκεψη. Τρομοκρατικές πράξεις ή υψηλά ποσοστά εγκληματικότητας δρουν αποτρεπτικά για τον τουρισμό. Αντιθέτως, κάποια άτομα τα οποία αισθάνονται ότι ο κίνδυνος έχει απομακρυνθεί από την καθημερινή τους ζωή μπορεί να αναζητήσουν τον «κίνδυνο»

μέσα από τον τουρισμό. Εν τούτοις, αυτό είναι πιθανό να γίνεται σε μεγάλο βαθμό κάτω από τον έλεγχο του ατόμου.

 Υπαρξιακές-κοινωνικές: Ο πόθος των ανθρώπων να είναι αποδεκτοί από διάφορες κοινωνικές ομάδες αντιπροσωπεύει την συγκεκριμένη κατηγορία. Στις κοινωνικές ανάγκες περιλαμβάνονται έννοιες όπως, η τρυφερότητα, τα αισθήματα, η αγάπη, η φιλία κλπ. Στον τουρισμό οι ανάγκες αυτές σχετίζονται περισσότερο με την κοινωνικοποίηση του ατόμου. Η ανάγκη να δημιουργήσουμε σχέσεις με άλλους ανθρώπους είναι ουσιώδης για την ψυχολογική μας ευημερία. Ο τουρισμός προσφέρει ευκαιρίες για την ανάπτυξη σχέσεων τόσο με την οικογένεια όσο και με φίλους. Προσφέρει επίσης την δυνατότητα για νέες γνωριμίες και φιλίες.

 Εκτίμησης: Οι ανάγκες εκτίμησης αντιπροσωπεύουν τον πόθο κατάκτησης κοινωνικής θέσης, σεβασμού, πραγματοποίησης στόχων και επίτευξης κατορθωμάτων στα μάτια του ίδιου του ατόμου και στα μάτια των άλλων. Περιλαμβάνουν την αυτοεκτίμηση και τον αυτοσεβασμό, όπως επίσης την εκτίμηση και τον σεβασμό των άλλων.

Διάφορα είδη τουριστικής εμπειρίας μπορούν να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, επιπλέον τα ταξίδια μπορούν να δημιουργήσουν κοινωνική εκτίμηση.

 Ανάγκες αυτοπραγμάτωσης: αναφέρονται στην συνειδητοποίηση της δυνατότητας για προσωπική ανάπτυξη και στην ανακάλυψη του ίδιου του εαυτού μας. Αποτελούνται από την προσωπική μας πληρότητα, την αυτοπραγμάτωση και την αυτοανάπτυξη. Είναι ευρέως γνωστό ότι ο τουρισμός μπορεί να παίξει σπουδαίο ρόλο στην αυτοεκπλήρωση του ατόμου.

Τέλος ο Maslow υποστήριξε ότι, εάν δεν ικανοποιηθεί καμία από αυτές τις ανάγκες, τότε οι χαμηλότερες στην ιεραρχία δηλαδή οι φυσιολογικές ανάγκες, θα κυριαρχήσουν στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Επομένως οι ανικανοποίητες ανάγκες θεωρούνται ως κίνητρο, το οποίο παρακινεί τα άτομα να στραφούν προς την ικανοποίηση των διάφορων αναγκών τους. Η πυραμίδα ιεράρχησης των αναγκών αποτελεί μια κλίμακα, η οποία προσφέρεται για να την ανεβαίνουμε καθώς και για να την κατεβαίνουμε. Η μετάβαση από τις πρώτες ανάγκες, δηλαδή τις φυσιολογικές, στα υψηλότερα επίπεδα, σκιαγραφεί την ψυχογραφική ανάπτυξη των ανθρώπων. Ο βαθμός παρακίνησης των διαφόρων αναγκών μεταβάλλεται διαχρονικά και ακολουθεί την ψυχολογική ανάπτυξη τους. Ο άνθρωπος παροτρύνεται διαρκώς να ανεβαίνει την κλίμακα των αναγκών, ενώ προβλήματα στα χαμηλότερα επίπεδα μπορεί να προκαλέσουν την κάθοδο.

2.3 Η έννοια των τουριστικών κινήτρων

Από την αρχαιότητα μέχρι τη σημερινή εποχή είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι ο τουρισμός, σε κάθε μορφή του, κατέχει κυρίαρχο ρόλο στις ζωές των ανθρώπων. Η έννοια των κινήτρων σε ταξιδιωτικό πλαίσιο δεν είναι εύκολο να αποδοθεί πλήρως, διότι τα κίνητρα τα οποία χρησιμοποιούνται ανήκουν στο παρελθόν καθώς υπάρχει δέσμευση από τις ιστορικές και πολιτισμικές ερμηνείες που δίνει η προοπτική του κάθε ανθρώπου. Στα κίνητρα συμπεριλαμβάνονται:

 Η ιδέα ότι το ταξίδι συνδέεται με τις ανάγκες, το οποίο αποδεικνύεται με όρους επιθυμιών καθώς και με την ώθηση της ανθρώπινης δράσης.

 Οι μορφές κινήτρων οι οποίες περιστρέφονται γύρω από το άτομο και οι οποίες πηγάζουν από την αντίληψη ότι τα κίνητρα θεμελιώνονται στις κοινωνιολογικές και ψυχολογικές πλευρές των κανόνων, των αντιλήψεων κλπ.

Και τέλος,

 Οι απόψεις που επισημαίνουν ότι η εικόνα του τουριστικού προορισμού επηρεάζει τα κίνητρα με κατά συνέπεια τη μορφή του ταξιδιού που τελικά θα επιλεγεί από τον τουρίστα.

Η εξέταση των διαφόρων κινήτρων των τουριστών αποσκοπεί κυρίως στην ανάλυση τους, εφόσον αποτελούν βάση του τουριστικού φαινομένου, την «ενεργοποιό δύναμη» η οποία θέτει σε κίνηση και λειτουργία την τουριστική δραστηριότητα.

Σύμφωνα όμως με τον Π.Λύτρα(1993)⁴: «Με τον όρο τουριστικά κίνητρα εννοούνται όλες εκείνες οι ψυχοπνευματικές τάσεις που παρακινούν τους ανθρώπους να επισκεφθούν έναν τόπο για τουριστικούς σκοπούς, δηλαδή για την ικανοποίηση των τουριστικών τους επιθυμιών».

Για πολλά χρόνια πραγματοποιούνται μελέτες μέσα από τις οποίες αποδεικνύεται ότι, τα κίνητρα αποτελούν θεμελιώδη έννοια, η οποία βρίσκεται πίσω από τις διαφορετικές μορφές της τουριστικής ζήτησης και τα οποία μπορούν να ενεργοποιηθούν από τη ζήτηση για ένα τουριστικό προϊόν. Επιπλέον επισημαίνεται ότι τα τουριστικά κίνητρα εστιάζονται σε τρείς περιοχές: τις δραστηριότητες ως κίνητρο(activities as motivation), τις ψυχολογικές ανάγκες( psychological needs) και την προσέγγιση του κύκλου ζωής(lifecycle approach).

Τέλος τα κίνητρα επιλογής ενός τόπου προορισμού, είναι πολλά και εξαρτώνται από την μορφή του τουρισμού που προσφέρει ο τόπος υποδοχής, με τον τόπο προέλευσης των τουριστών.

Η κυρία Βουτσά επισημαίνει ότι⁵: «Τα κίνητρα αυτά διαφέρουν από πλευράς έντασης και η ένταση αυτή συνήθως μετριέται από δειγματοληπτικές έρευνες που διεξάγονται μεταξύ των επισκεπτών μιας χώρας, ή μιας ορισμένης τοποθεσίας, κατά το τέλος της διαμονής τους και αποβλέπουν στην εξακρίβωση της ποιοτικής υφής των κινήτρων».

Τα κίνητρα που ωθούν τους τουρίστες να εγκαταλείψουν τον τόπο μόνιμης διαμονής τους και να ταξιδεύουν προς ένα άγνωστο τόπο, έχουν κυρίως πολιτιστικό και κοινωνικοψυχολογικό χαρακτήρα. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία η τουριστική βιομηχανία αναλύει και διαμορφώνει τις δραστηριότητές της, οι οποίες μέσα από την αξιοποίηση τους ικανοποιούν τις τουριστικές επιθυμίες.

4 Πηγή: Λύτρας Π.,(1993),Τουριστική ψυχολογία, Εκδόσεις: Interbooks,Αθήνα. 

5 Πηγή: Βουτσά Μ.,(2002),Εισαγωγή στο Τουριστικό Μάρκετινγκ, Διδακτικές σημειώσεις, σελ:19 

2.4 Οι θεωρίες της τουριστικής υποκίνησης και το μοντέλο τουριστικών κινήτρων του Maslow

Δεν υπάρχει καμία περιεκτική θεωρία για την τουριστική υποκίνηση, εξαιτίας του προβλήματος της απλούστευσης των πολύπλοκων ψυχολογικών παραγόντων και της συμπεριφοράς σε μια γενικά αποδεκτή θεωρία που μπορεί να ελεγχθεί και να επαληθευτεί σε διάφορα τουριστικά πλαίσια. Υποδηλώνεται έτσι ότι το άτομο και οι δυνάμεις που επηρεάζουν την ανάγκη του να ταξιδέψει είναι πολύ σημαντικές και διαχωρίζονται σε ενδογενείς και εξωγενείς προσεγγίσεις για την υποκίνηση.

 Η προσέγγιση της ενδογενούς υποκίνησης, αναγνωρίζει ότι τα άτομα έχουν μοναδικές προσωπικές ανάγκες που τα παρακινούν και τα διεγείρουν για να κάνουν τουρισμό. Κάποιες από αυτές τις ανάγκες συνδέονται με την επιθυμία της ικανοποίησης των ατομικών ή εσωτερικών αναγκών όπως λόγου χάριν το να πραγματοποιήσει κάποιος ένα ταξίδι για αυτό-βελτίωση ή για αυτό- πραγμάτωση, έτσι ώστε να επιτύχει μια κατάσταση ευτυχίας. Μπορεί επίσης να βοηθά στην τόνωση του «εγώ» των ατόμων, εξαιτίας της ενδυνάμωσης της προσωπικής εμπιστοσύνης που το ταξίδι μπορεί να ενθαρρύνει.

 Αντιθέτως, η προσέγγιση της εξωγενούς υποκίνησης, εξετάζει τους ευρύτερους καθοριστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τις στάσεις, τις προτιμήσεις και τις αντιλήψεις των ατόμων που, όμως, καθορίζονται περισσότερο εξωτερικά, όπως, παραδείγματος χάριν, την κοινωνία και τον πολιτισμό που επηρεάζουν την θεώρηση του τουρισμού.

Μια περαιτέρω θεώρηση της υποκίνησης για ταξίδια και τουρισμό είναι το πώς αυτή εξελίσσεται και μεταβάλλεται με το πέρασμα του χρόνου και τις εμπειρίες

Οι περισσότερες προσπάθειες ανάλυσης της τουριστικής υποκίνησης, προσεγγίζουν το θέμα λαμβάνοντας ως θεωρητικό υπόβαθρο μια περιεκτική θεωρία.

Στη συνέχεια παρατίθενται ορισμένα παραδείγματα των θεωριών της υποκίνησης των τουριστών.

 Σύμφωνα με τους Mill και Morrison⁶: το τουριστικό ταξίδι αποτελεί ανάγκη ή επιθυμία προς ικανοποίηση. Οι ανάγκες εκφράζονται σε επιθυμίες. Η υποκίνηση επέρχεται όταν ένα άτομο θέλει να ικανοποιήσει μια ανάγκη. Για παράδειγμα ένα άτομο μπορεί να έχει ανάγκη από τρυφερότητα, αλλά να θέλει να επισκεφθεί τους συγγενείς και τους φίλους του.

Επιπλέον υπογράμμισαν ότι «οι ίδιοι οι τουρίστες μπορεί να μην έχουν συνείδηση των πραγματικών αιτιών της συμπεριφοράς τους σχετικά με τα τουριστικά ταξίδια.

6 Πηγή: Mill R.C.- Morrison A.M. (1985),The Tourism System, Englewood Cliffs: Prentice-Hall, σελ 4.

 Ομοίως, ο Krippendorf⁷ υποδεικνύει ότι υφίστανται προβλήματα στις έρευνες που ερωτούν τους τουρίστες για τα κίνητρα των ταξιδιών τους, διότι:

 Υπάρχουν πολλά κίνητρα που ωθούν τα άτομα να ταξιδέψουν,

 Καθώς και οι λόγοι που αναφέρονται είναι εκείνοι που εμφανίζονται στη διαφήμιση και επαναλαμβάνονται σε όλους τους τουριστικούς καταλόγους και διαφημιστικά φυλλάδια.

Σύμφωνα με την άποψη του, υπάρχουν πτυχές οι οποίες παραμένουν αδιευκρίνιστες στο υποσυνείδητο

 Ο Dann(1977)⁸ έχει προσδιορίσει δύο βασικές ανάγκες ως τα βασικότερα κίνητρα της τουριστικής κατανάλωσης, την ανομία και την ανάγκη αναγνώρισης και εκτίμησης. Θεωρεί ότι υπάρχουν αρχικά δύο κατηγορίες παραγόντων ή φάσεις στη λήψη απόφασης για το τουριστικό ταξίδι: οι ωθητικοί και οι ελκυστικοί παράγοντες(push and pull factors). Οι ωθητικοί παράγοντες είναι εκείνοι που δημιουργούν σε ένα άτομο την επιθυμία να ταξιδέψει, δεδομένης της αρχικής επιθυμίας ταξιδιού. «Ελκύουν» ένα άτομο προς ένα τουριστικό προορισμό, εφόσον οι ίδιοι έχουν «ωθηθεί» στην επιθυμία του ταξιδιού. Ο τουρίστας μπορεί να «αποδράσει» σε ένα φανταστικό κόσμο κατά την διάρκεια των διακοπών του και να συμπεριφέρεται κατά ένα τρόπο εντελώς διαφορετικό από εκείνο της καθημερινής του ζωής.

 Ο Crompton(1979)⁹: συμφωνεί με τον Dann και την επίδραση αυτών των παραγόντων στην υποκίνηση για ταξίδια. Ορίζει τους ωθητικούς παράγοντες ως κοινωνικο-ψυχολογικά κίνητρα και βασιζόμενος σε 39 σε βάθος μη δομημένες συνεντεύξεις, προσδιορίζει τις ακόλουθες επτά κοινωνικο- ψυχολογικές μεταβλητές ως σημαντικές στην υποκίνηση των ανθρώπων για ταξίδια:

 Διαφυγή από ένα εκλαμβανόμενο ως ανιαρό περιβάλλον,

 Διερεύνηση και αξιολόγηση του εαυτού,

 Ανάπαυση,

 Γόητρο,

 Επιστροφή στις ρίζες- παλιμπαιδισμός,

 Βελτίωση των συγγενικών δεσμών,

 Διευκόλυνση των κοινωνικών σχέσεων.

Στους ωθητικούς παράγοντες πρόσθεσε και άλλα δύο κίνητρα, τα οποία χαρακτηρίζονται ως πολιτιστικοί ή παράγοντες έλξης, όπως είναι η καινοτομία ή ο νεωτερισμός και η μόρφωση.

7 Πηγή: Krippendorf J (1987).,The Holiday Makers, London: Heinemann.

8 Πηγή: Dann G.(1977), Anomie, ego-enhancement and tourism, Annals of Tourism Research, Vol. 4, σελ:.184-194

9 Πηγή: Andrew Holden(2008).,Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις στον Τουρισμό, Εκδόσεις: Παπαζήση, Αθήνα, σελ: 112 

Οι παράγοντες «ώθησης» συνοψίζονται στο ακόλουθο σχήμα 3:

Σχήμα 3^ο

 Οι Mannell και Iso- Ahola¹⁰:έχουν προσδιορίσει δύο κατηγορίες παραγόντων ώθησης και έλξης, τους οποίους χαρακτηρίζουν ως προσωπικούς και διαπροσωπικούς. Υποστηρίζουν ότι τα άτομα υποκινούνται να αναζητήσουν δραστηριότητες ψυχαγωγίας, επιδιώκοντας να αφήσουν πίσω τους καθημερινά προβλήματα( προσωπικά ή διαπροσωπικά). Ταυτόχρονα προσπαθούν να εξασφαλίσουν προσωπικές ή διαπροσωπικές ανταμοιβές από την συμμετοχή τους σε αυτές τις δραστηριότητες.

 Οι προσωπικές ανταμοιβές συνίστανται στον αυτό-προσδιορισμό, στην αίσθηση της αρμοδιότητας ή του ελέγχου, στην πρόκληση, στην κατανόηση, στην εξερεύνηση και στην χαλάρωση.

 Οι διαπροσωπικές ανταμοιβές είναι εκείνες που απορρέουν από την κοινωνική επαφή.

10   Πηγή: Iso-Ahola S.E(1982),Towards a social psychological theory of tourism motivation: a rejoinder, Annals of Tourism Research, Vol. 9(2), σελ:256-261.

Οι διαστάσεις της απόδρασης και της αναζήτησης στην υποκίνηση παρουσιάζονται στο σχήμα 4:

Σχήμα 4ο

Πηγή: Mannell R.C.-Iso-Ahola S.E. (1987), «Psychological nature of leisure and tourism experience», Annals of Tourism Research, Vol.14, σελ: 323.

 Τέλος, ο H.Schmidhauser¹¹, από μια έρευνα που πραγματοποίησε στην Ελβετία, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένα απλό τουριστικό ταξίδι δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσει όλες τις τουριστικές ανάγκες, αλλά μόνο ένα μέρος των αναγκών αυτών. Απέδειξε ότι οι διακοπές εκπληρώνουν μια σειρά κοινωνιολογικών αναγκών, τις οποίες τις χώρισε σε τέσσερις λειτουργίες:

 Την κάλυψη των πολλαπλών καθημερινών ελλειμμάτων,

 Την ανάκτηση των φυσιολογικών και ψυχολογικών δυνάμεων,

 Την διερεύνηση των πνευματικών οριζόντων και την ικανοποίηση της περιέργιας

 Την αυτό-ανταμοιβή και απόλαυση.

Το μοντέλο κινήτρων του Maslow όπως προαναφέρθηκε στηρίζεται στην αντίληψη ότι για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες που βρίσκονται ιεραρχικά υψηλότερα, θα πρέπει να ικανοποιηθούν πρωτίστως οι χαμηλότερα ιεραρχικές ανάγκες. Το έτος 1968 ο       

11 Πηγή: Schmidhauser H.,(1989). Tourist needs and motivations, Witt, S.F., Moutinho L. (eds), Tourism Marketing and Management Handbook, Hemel Hempstead: Prentice-Hall, σελ: 569 -572.