ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ
ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΗ ΓΑΤΣΙΟΥ ΑΣΠΑΣΙΑ
ΟΝΟΜΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΒΕΝΙΕΡΗ ΔΑΝΑΗ
ΠΑΤΡΑ ΑΠΡΙΛΙΟΣ, 2021
2
Περίληψη
Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η εκπαίδευση του υγειονομικού προσωπικού στην ολοκληρωμένη διαχείριση νοσοκομειακών αποβλήτων. Σκοπός είναι να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητά της σε νοσοκομείο αναφοράς και να αναδειχθεί η σημασία εφαρμογής της. Για το σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκε σχετική βιβλιογραφική επισκόπηση και έρευνα με τη χρήση ερωτηματολογίου σε δείγμα 168 εργαζόμενων νοσοκομείου αναφοράς κατά την περίοδο Ιανουάριος – Μάρτιος 2021. Από τη στατιστική ανάλυση των ευρημάτων επιβεβαιώθηκαν τα συμπεράσματα αντίστοιχων μελετών ως προς την αναγνώριση της σημασίας της εκπαιδευτικής διαδικασίας από το ίδιο το προσωπικό, την ανάγκη ενίσχυσής της καθώς και την ανάδειξη μειωμένης γνώσης καθώς και αυξημένου επιπέδου λανθασμένων πρακτικών ως προς τη διαχείριση των Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΑΥΜ). Προέκυψε επίσης στατιστικά σημαντική συσχέτιση της προηγούμενης συμμετοχής σε εκπαιδευτικά προγράμματα και της γνώσης των κατηγοριών επικίνδυνων αποβλήτων καθώς και της γνώσης απόρριψης αποβλήτων με βιολογική ή τοξική ουσία σε μαύρη σακούλα, συμπέρασμα που θα πρέπει να ερμηνευθεί ως εφαλτήριο διαρκούς εφαρμογής της σχετικής εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Λέξεις – Κλειδιά: Διαχείριση Νοσοκομειακών Αποβλήτων, Εκπαίδευση
3
Abstract
This study deals with the training of health personnel in integrated hospital waste management. The aim of the study is to determine its effectiveness in a reference hospital and to highlight the importance of its implementation. For this purpose, a relevant literature review and research was carried out using a questionnaire on a sample of 168 employees of the reference hospital during the period January - March 2021. The statistical analysis of the findings confirmed the conclusions of similar studies in recognizing the importance of the educational process by the staff itself, the need to strengthen it as well as the emergence of reduced knowledge and the increased level of wrong practices regarding the hospital waste management. There was also a statistically significant correlation between previous participation in training programs and knowledge of hazardous waste categories as well as knowledge of disposal of waste with biological or toxic substance in a black bag, a conclusion that should be interpreted as a springboard for continuous implementation of the relevant training.
Keywords: Hospital waste management, Training
4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Περίληψη ... 2
Abstract ... 3
Κατάλογος Σχημάτων ... 6
Κατάλογος Εικόνων ... 8
Κατάλογος Πινάκων ... 8
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ... 9
1.1 Στόχος της εργασίας και στοιχεία καινοτομίας ... 9
1.2 Κατηγορίες αποβλήτων... 9
1.3 Η σημασία ολοκληρωμένης διαχείρισης αποβλήτων για την προστασία περιβάλλοντος & της δημόσιας υγείας ... 11
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ... 15
2.1 Σύσταση νοσοκομειακών αποβλήτων ... 15
2.2 Νομοθεσία ... 18
2.3 Προστασία δημόσιας υγείας και περιβάλλοντος ... 22
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ... 25
3.1 Ευρήματα επισκόπησης ... 25
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ... 37
4.1 Διαχείριση αποβλήτων σε νοσοκομείο Ν. Αττικής ... 37
4.1.1 Ακρωνύμια ... 37
4.1.2 Ευθύνες και αρμοδιότητες ... 38
4.1.3 Αποστολή ΕΑΥΜ προς αποθήκευση ... 45
4.1.4 Πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων ... 46
4.1.5 Διαχωρισμός, συλλογή, μεταφορά και αποθήκευση των ΑΥΜ ... 47
4.1.5.1 Βασικές αρχές διαχείρισης ... 47
4.1.5.2 Διαχωρισμός αποβλήτων στην πηγή... 48
5
4.1.5.3 Συλλογή αποβλήτων στην ΥΜ ... 49
4.1.5.4 Διαχείριση αποβλήτων τμήματος πυρηνικής ιατρικής ... 53
4.1.5.5 Ειδικά ρεύματα αποβλήτων ... 58
4.1.5.6 Επικίνδυνα υγρά απόβλητα ... 59
4.1.5.7 Μεταφορά αποβλήτων εντός της ΥΜ ... 61
4.1.5.8 Μεταφορά αποβλήτων εκτός της ΥΜ ... 63
4.1.5.9 Μεταφορά αποβλήτων εκτός της ΥΜ ... 64
4.1.5.10 Επεξεργασία αποβλήτων ... 67
4.2 Εκπαίδευση υγειονομικού προσωπικού σε νοσοκομείο Ν. Αττικής ... 68
4.2.1 Περιεχόμενο εκπαίδευσης ... 68
4.2.2 Υπεύθυνοι εκπαίδευσης ... 70
4.3 Έρευνα - Σύνταξη ερωτηματολογίου και διανομή στο προσωπικό του νοσοκομείου ... 71
4.3.1 Μεθοδολογία ... 71
4.4 Αποτελέσματα μελέτης & στατιστική επεξεργασία ... 74
4.3.1 Δημογραφικά Χαρακτηριστικά ... 74
4.3.2 Γνώμη επί της Διαδικασίας ... 79
4.3.3 Γνώση επί της Διαδικασίας ... 82
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ... 93
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ... 96
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι: Ερωτηματολόγιο ... 100
6 Κατάλογος Σχημάτων
Σχήμα 1: Κατηγοριοποίηση στερεών αποβλήτων ως προς το είδος και την επικινδυνότητά τους (Κουφογιάννης, 2020)... 11 Σχήμα 2: Γεωγραφική κατανομή ημερήσιας ατομικής παραγωγής αποβλήτων (Kaza et al., 2018) ... 12 Σχήμα 3: Παραγωγή ΑΥΜ σε kg ανά κλίνη και ημέρα νοσηλείας σε διαφορετικές χώρες (Emmanuel et al., 2014) ... 13 Σχήμα 4: Εξέλιξη παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων 2004-2018* (Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2020) ... 13 Σχήμα 5: Ποσοστιαία (%) διάρθρωση των στερεών αποβλήτων, ανά κατηγορία απόβλητών, 2018 (Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2020) ... 14 Σχήμα 6: Αναλογία επικίνδυνων και μη αποβλήτων στα ΑΥΜ (Emmanuel et al., 2014) ... 16 Σχήμα 7: Κατηγοριοποίηση ΑΥΜ με βάση την ΚΥΑ 37591/2031/2003 (Ιατρικά απόβλητα αστικού χαρακτήρα (ΙΑ-ΑΧ) ή Αστικά Στερεά Απόβλητα (ΑΣΑ), Επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα (ΕΙΑ), Μολυσματικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΜΧ), Επικίνδυνα Απόβλητα Αμιγώς Μολυσματικά (ΕΑΑΜ), Ταυτόχρονα μολυσματικού και τοξικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΜΤΧ), Μικτά Επικίνδυνα Απόβλητα (ΜΕΑ), Αμιγώς τοξικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΤΧ), Άλλα ιατρικά απόβλητα (ΑΙΑ), Άλλα Επικίνδυνα Απόβλητα (ΑΕΑ) ... 17 Σχήμα 8: Σχηματική απεικόνιση εκπαιδευτικής παρέμβασης και αναμενόμενων αποτελεσμάτων μέσω συγκεκριμένου μοντέλου (IHWM training model) (Kumar et al., 2015) ... 27 Σχήμα 9: Αποτελέσματα έρευνας σχετικά με την γνώση για Α: την πηγή των βιοϊατρικών αποβλήτων, Β: τη σήμανση των βιοϊατρικών αποβλήτων, C: την απόρριψη των βιοϊατρικών αποβλήτων στους κατάλληλους περιέκτες, D: την τελική απόρριψη των βιοϊατρικών αποβλήτων και E: τις μεθόδους απόρριψης (Sarotra & Bikash, 2016) ... 29 Σχήμα 10: Επίγνωση της διαδικασίας διαχείρισης νοσοκομειακών αποβλήτων από το νοσηλευτικό προσωπικό πριν και μετά τη σχετική εκπαίδευση (σε ποσοστά %) (Kumar Soni et al., 2020) ... 32
7 Σχήμα 11: Κατανομή συνολικής βαθμολογίας συμπεριφοράς (γνώσης και πρακτικών) για το προσωπικό καθαριότητας πριν, μετά και 3 μήνες μετά την εκπαιδευτική
παρέμβαση (Gamal et al., 2018) ... 35
Σχήμα 12: Οργανόγραμμα δομής συστήματος διαχείρισης αποβλήτων ΥΜ ... 38
Σχήμα 13: Κατανομή φύλου του δείγματος ... 75
Σχήμα 14: Κατανομή ηλικίας του δείγματος ... 75
Σχήμα 15: Κατανομή μορφωτικού επιπέδου του δείγματος ... 76
Σχήμα 16: Κατανομή οικογενειακής κατάστασης του δείγματος ... 76
Σχήμα 17: Κατανομή τέκνων του δείγματος ... 77
Σχήμα 18: Κατανομή ειδικοτήτων του δείγματος ... 77
Σχήμα 19: Κατανομή εμπειρίας στο αντικείμενο του δείγματος ... 78
Σχήμα 20: Κατανομή προηγούμενης συμμετοχής σε εκπαιδευτικά προγράμματα του δείγματος ... 78
Σχήμα 21: Ωφελούμενος από την ορθή διαχείριση των νοσοκομειακών αποβλήτων . 79 Σχήμα 22: Απαιτούμενο για τη βελτίωση της διαδικασίας ... 80
Σχήμα 23: Εκτίμηση λαθών επί της διαδικασίας ... 81
Σχήμα 24: Εκτίμηση ορθής τήρησης από το τμήμα του εργαζόμενου ... 82
Σχήμα 25: Εκτίμηση γνώσης επικίνδυνων κατηγοριών αποβλήτων ... 83
Σχήμα 26: Εκτίμηση γνώσης μεθόδων επεξεργασίας των επικίνδυνων αποβλήτων του νοσοκομείου ... 84
Σχήμα 27: Εκτίμηση γνώσης των όρων ΑΣ.Α, Χ.Υ.Τ.Α. και υγειονομική ταφή ... 85
Σχήμα 28: Γνώση χρώματος σακούλας απόρριψης ΕΑΑΜ ... 86
Σχήμα 29: Γνώση χρώματος σακούλας απόρριψης ΜΕΑ ... 87
Σχήμα 30: Γνώση χρώματος σακούλας απόρριψης ΑΕΑ ... 87
Σχήμα 31: Γνώση χρώματος σακούλας απόρριψης περιεκτών φαρμάκων με υπόλειμμα ... 88
Σχήμα 32: Γνώση χρώματος σακούλας απόρριψης περιεκτών φαρμάκων χωρίς υπόλειμμα ... 89
Σχήμα 33: Εκτίμηση γνώσης απόρριψης υπολειμμάτων ορών εμπλουτισμένων με ηλεκτρολύτες στην αποχέτευση ... 90
Σχήμα 34: Γνώση χρώματος σακούλας απόρριψης συσκευών ορών ... 90
Σχήμα 35: Γνώση χρώματος σακούλας απόρριψης κενών μπουκαλιών ... 91
Σχήμα 36: Γνώση χρώματος σακούλας απόρριψης αποβλήτων που προέρχονται από ασθενείς με μολυσματικό νόσημα ή με πολυανθεκτικό μικρόβιο ... 91
8 Σχήμα 37: Γνώση δυνατότητας απόρριψης αποβλήτων που περιέχουν αίμα, ή άλλο
βιολογικό υγρό, ή / και φαρμακευτική ή τοξική ουσία σε μαύρη σακούλα ... 92
Κατάλογος Εικόνων Εικόνα 1: Σακούλες συλλογής αποβλήτων ... 50
Εικόνα 2: Περιέκτες αιχμηρών αντικειμένων ... 52
Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1: Συνολικά παραγόμενη ποσότητα ΑΥΜ ανά κατηγορία αποβλήτου και ανά διοικητική περιφέρεια της χώρας (Παινέση, 2015) ... 18
Πίνακας 2: Συνοπτική καταγραφή νομοθεσίας διαχείρισης ΑΥΜ ... 19
Πίνακας 3: Αντιστοίχιση περιεκτών και κατηγοριών αποβλήτων ... 60
Πίνακας 4: Αρχείο προβλεπόμενων εκπαιδευτικών προγραμμάτων ... 71
9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1.1 Στόχος της εργασίας και στοιχεία καινοτομίας
Η ολοκληρωμένη διαχείριση νοσοκομειακών αποβλήτων αποτελεί μια διαδικασία ιδιαίτερης σημασίας τόσο εξαιτίας του όγκου αυτής της κατηγορίας αποβλήτων όσο και εξαιτίας της σύστασής τους, ενταγμένης στο ευρύτερο πλαίσιο διαχείρισης αποβλήτων και στους βασικούς άξονες που τη διέπουν. Σκοπός της έρευνας σε ευρύτερο επίπεδο είναι να διαπιστωθεί το κατά πόσο η εκπαίδευση του υγειονομικού προσωπικού στην ολοκληρωμένη διαχείριση νοσοκομειακών αποβλήτων μπορεί να συμβάλει στην αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη υλοποίηση της διαδικασίας, αναδεικνύοντας τη δυναμική και τη χρησιμότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ειδικότερα, ο στόχος είναι να διερευνηθεί η συσχέτιση δεικτών - μεταβλητών που προκύπτουν από την εκπαιδευτική διαδικασία και τη χρήση του ερωτηματολογίου και στοιχείων που περιγράφουν τη διαχείριση των αποβλήτων του νοσοκομείου.
Η καινοτομία της εργασίας έγκειται στο ότι παρουσιάζονται δεδομένα έχοντας ως αναφορά νοσοκομείο του Ν. Αττικής, αναδεικνύοντας έτσι υφιστάμενα δεδομένα όσον αφορά στην καθημερινή νοσοκομειακή πρακτική, πόσο μάλλον σε μια ιδιαίτερα
«επιβαρυμένη» περίοδο όπως αυτή της τρέχουσας πανδημίας. Με τη χρήση ερωτηματολογίου εκτιμάται το επίπεδο και η σημασία της εκπαίδευσης του υγειονομικού προσωπικού όσον αφορά στην ολοκληρωμένη διαχείριση νοσοκομειακών αποβλήτων. Τα αποτελέσματα που θα προκύψουν θα συγκριθούν με αντίστοιχα που θα προκύψουν από τη σχετική βιβλιογραφική επισκόπηση.
1.2 Κατηγορίες αποβλήτων
Ως απόβλητο σύμφωνα με την Εθνική Νομοθεσία σε εναρμόνιση με την οδηγία 2008/98/ΕΚ ορίζεται «κάθε ουσία ή αντικείμενο που ο κάτοχός του απορρίπτει ή προτίθεται ή υποχρεούται να απορρίψει» (Άρθρο 11, Παράγραφος 1) (Νόμος Υπ.
Αριθμ. 4042, 2014) με επικίνδυνα να θεωρούνται εκείνα με συγκεκριμένες ιδιότητες (Παράρτημα ΙΙΙ του συγκεκριμένου νόμου). Στην Παράγραφο 9 του ίδιου άρθρου ορίζεται η έννοια της διαχείρισης αποβλήτων ως «η συλλογή, μεταφορά, ανάκτηση και
10 διάθεση αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένης της εποπτείας των εργασιών αυτών, καθώς και της επίβλεψης των χώρων διάθεσης (disposal sites) και των ενεργειών στις οποίες προβαίνουν οι έμποροι ή οι μεσίτες» (Κουφογιάννης, 2020).
Τα νοσοκομειακά απόβλητα (ή διαφορετικά Απόβλητα Υγειονομικών Μονάδων – ΑΥΜ) ως το πεδίο ενδιαφέροντος της παρούσας εργασίας αποτελούν μέρος του ευρύτερου συνόλου των αποβλήτων τα οποία μπορούν να διακριθούν στις εξής γενικές κατηγορίες (Λοϊζίδου, 2016):
o Δημοτικά Απόβλητα (Municipal Waste): Συμπεριλαμβάνονται τα απορρίμματα από τις οικίες και από άλλες δραστηριότητες που μπορούν να προσομοιαστούν με αυτά. Διακρίνονται περαιτέρω σε μικτά οικιακά απόβλητα (Residential- Commercial) όπως χαρτί και χαρτόνι, γυαλί, ξύλο, μέταλλα, πλαστικά, υλικά συσκευασίας, βιοαποδομήσιμα οργανικά απόβλητα, υφάσματα κ.λπ., σε απόβλητα κήπων – πάρκων (yardwastes) (βιοαποδομήσιμα (φύλλα, κλαδιά) και μη βιοποδομήσιμα απόβλητα (χώμα, πέτρες κ.λπ.) και σε άλλα δημοτικά απόβλητα όπως απόβλητα από δημοτικές αγορές, από τον καθαρισμό δρόμων, από την επεξεργασία αστικών λυμάτων κ.λπ.
o Βιομηχανικά Απόβλητα (Industrial Waste) τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλή επικινδυνότητα – τοξικότητα και περιλαμβάνουν τα απόβλητα των παραγωγικών διεργασιών διαφορετικών κλάδων.
o Απόβλητα Ειδικής Φύσης (Universal – Priority streams): Οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους (End-of-Life Vehicles - ELVs), παλαιά ελαστικά, υλικά κατασκευών, κατεδαφίσεων, εκσκαφών και οδοποιίας, απόβλητα από ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές (ΑΗΗΣ), ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές, χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια κ.λπ.
o Επικίνδυνα Απόβλητα (Hazardous Waste): Τα απόβλητα αυτά περιγράφονται στα Παραρτήματα Ι-ΙΙΙ της Οδηγίας 91/689/ΕΟΚ για τα Επικίνδυνα Απόβλητα (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 1991) η οποία αντικαταστάθηκε από την Οδηγία 2008/98/ΕΚ ως προς τους Χαρακτηρισμούς Επικίνδυνων Αποβλήτων (Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2008), κατηγορία στην οποία εντάσσονται και τα ΑΥΜ. Συνοπτικά η προαναφερόμενη κατηγοριοποίηση αποδίδεται στο ακόλουθο διάγραμμα.
11 Σχήμα 1: Κατηγοριοποίηση στερεών αποβλήτων ως προς το είδος και την επικινδυνότητά τους
(Κουφογιάννης, 2020)
1.3 Η σημασία ολοκληρωμένης διαχείρισης αποβλήτων για την προστασία περιβάλλοντος & της δημόσιας υγείας
Σύμφωνα με σχετικά στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας (The World Bank, 2019) η παραγωγή αποβλήτων σε παγκόσμιο επίπεδο παρουσιάζει αυξητική τάση. Για το 2016 η συγκεκριμένη ποσότητα ανερχόταν στους 2.01 δις t στερεών αποβλήτων, η οποία μεταφράζεται σε ένα «αποτύπωμα» 0.74 kg ημερήσιας ατομικής παραγωγής.
Λαμβάνοντας μάλιστα τη ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση η συνολική ποσότητα αναμένεται να φτάσει το 2050 τους 3.40 δις t.
Στερεά Απόβλητα
Μη Επικίνδυνα
Δημοτικά
Βιομηχανικά
Ειδικής Φύσης
Επικίνδυνα
Ειδικής Φύσης
Βιομηχανικά
Νοσοκομειακά
12 Σχήμα 2: Γεωγραφική κατανομή ημερήσιας ατομικής παραγωγής αποβλήτων (Kaza et al.,
2018)
Το πρόβλημα είναι ακόμα μεγαλύτερο για τις αναπτυσσόμενες χώρες και ιδιαίτερα για εκείνες με υψηλά επίπεδα φτώχειας, εξαιτίας της μη ορθής διαχείρισης αυτών των αποβλήτων, με ιδιαίτερα επιβαρυντικές συνέπειες τόσο για την ανθρώπινη υγεία όσο και για το περιβάλλον. Ενδεικτικά, επισημαίνεται πως σε χώρες χαμηλού εισοδήματος, εκτιμάται πως πάνω από το 90% των αποβλήτων απορρίπτεται σε μη κατάλληλες χωματερές ή σε χώρους ταφής απορριμμάτων.
Η ορθή διαχείριση είναι θεμελιώδης παράγοντας για τη δημιουργία βιώσιμων και κατοικήσιμων πόλεων με την παράμετρο του κόστους να είναι ιδιαίτερα σημαντική αφού πολλές φορές απαιτεί το 20-50% των δημοτικών προϋπολογισμών. Οι άξονες κατά τους οποίες θα πρέπει να κατευθύνονται οι δράσεις βελτίωσης της διαδικασίας είναι οι υποδομές, οι φορείς νομοθεσίας και ελέγχου, η οικονομική βιωσιμότητα – αποδοτικότητα, η δέσμευση των πολιτών, η θετική – έμπρακτη στάση της κοινωνίας, η υγεία και η ασφάλεια και η δημιουργία σχετικής γνώσης.
Ειδικότερα ως προς τα νοσοκομειακά απόβλητα, η ανάγκη ενισχύεται τόσο εξαιτίας του μολυσματικού τους χαρακτήρα όσο και εξαιτίας των ποσοτήτων τους.
Ενδεικτικά σε σχετική μελέτη (Emmanuel et al., 2014) που έγινε εκτίμηση των σχετικών ποσοτήτων για επιλεγμένα νοσοκομεία αναφοράς προκύπτει σημαντικό
«αποτύπωμα» τόσο συνολικών όσο και αμιγώς μολυσματικών νοσοκομειακών
13 αποβλήτων για ένα μεγάλο σύνολο χωρών όπως παρουσιάζεται στο διάγραμμα που ακολουθεί.
◼ = συνολικά απόβλητα; o = μολυσματικά απόβλητα
1-Bangladesh (includes clinics), 2-Cambodia, 3-Lao PDR, 4-Nigeria, 5-Vietnam, 6-Pakistan, 7-India, 8- Guyana, 9-Philippines, 10-Jordan, 11-Colombia, 12-Peru, 13-Thailand, 14-Iran, 15-Bulgaria, 16-Brazil (includes health centres and laboratories), 17-Turkey; 18-Taiwan (China), 19-Portugal, 20-Hong Kong (China), 21-Kuwait, 22-Italy, 23-United States of America
Σχήμα 3: Παραγωγή ΑΥΜ σε kg ανά κλίνη και ημέρα νοσηλείας σε διαφορετικές χώρες (Emmanuel et al., 2014)
Σε εγχώριο επίπεδο, η προαναφερόμενη αυξητική τάση ως προς το σύνολο των αποβλήτων είναι ενδεικτική στο ακόλουθο διάγραμμα (με μια μικρή σταθεροποίηση στα τελευταία έτη).
Σχήμα 4: Εξέλιξη παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων 2004-2018* (Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2020)
14 Η αναλογία των ΑΥΜ επί της συνολικής ποσότητας αποβλήτων για το 2018 (προσωρινά στοιχεία) παρουσιάζεται στο ακόλουθο διάγραμμα.
Σχήμα 5: Ποσοστιαία (%) διάρθρωση των στερεών αποβλήτων, ανά κατηγορία απόβλητών, 2018 (Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2020)
Από τα παραπάνω στοιχεία γίνεται σαφές το μέγεθος του προβλήματος το οποίο συνδέεται με το είδος και την ποσότητα των αποβλήτων. Στη συνέχεια, η εργασία επικεντρώνεται στην κατηγορία ενδιαφέροντος, αυτήν των νοσοκομειακών αποβλήτων προκειμένου να αναδειχθεί η σημασία της ορθής τους διαχείρισης.
15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ
2.1 Σύσταση νοσοκομειακών αποβλήτων
Τα ιατρικά απόβλητα ορίζονται ως τα απόβλητα που δημιουργούνται από οποιαδήποτε διαδικασία η οποία αφορά στη διάγνωση, στη θεραπεία ή στην ανοσοποίηση ανθρώπων ή ζώων. Απλούστερα, οποιαδήποτε απόβλητα προκύπτουν από τις υγειονομικές μονάδες θεωρούνται ως ιατρικά απόβλητα (Μπιλάλη & Γαλάνης, 2019).
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας – ΠΟΥ τα νοσοκομειακά απόβλητα περιλαμβάνουν(World Health Organization, 2021):
• Μολυσματικά απόβλητα (απόβλητα που περιέχουν αίμα και άλλα σωματικά υγρά, καλλιέργειες, εργαστηριακά απόβλητα, αναλώσιμα μολυσματικών ασθενών και εξοπλισμού).
• Παθολογικά απόβλητα (ανθρώπινος ιστός, όργανα, υγρά και μολυσμένα πτώματα ζώων).
• Αιχμηρά απόβλητα (σύριγγες, βελόνες, μαχαιρίδια, νυστέρια κ.λπ)
• Χημικά απόβλητα (διαλύτες, αντιδραστήρια, υλικά ιατρικών συσκευών – εξοπλισμού, μπαταρίες).
• Φαρμακευτικά απόβλητα (ληγμένα, μη χρησιμοποιημένα φάρμακα – εμβόλια)
• Κυτταροτοξικά απόβλητα (απόβλητα που περιέχουν ουσίες με γενοτοξικές ιδιότητες).
• Ραδιοενεργά απόβλητα (υλικά που σχετίζονται με ραδιοθεραπείες και ραδιενεργές διαγνωστικές εξετάσεις).
• Μη επικίνδυνα – γενικά απόβλητα (που δεν εμπεριέχουν κάποιον ιδιαίτερο βιολογικό, χημικό, ραδιενεργό ή φυσικό κίνδυνο).
Η αναλογία των παραπάνω κατηγοριών στη συνολική ποσότητα των νοσοκομειακών αποβλήτων παρουσιάζεται στο ακόλουθο διάγραμμα (με το ποσοστό των επικίνδυνων αποβλήτων να φτάνει το 15%).
16 Σχήμα 6: Αναλογία επικίνδυνων και μη αποβλήτων στα ΑΥΜ (Emmanuel et al., 2014)
Σε εγχώριο επίπεδο, σύμφωνα με την Κοινή Υπουργική Απόφαση -ΚΥΑ 37591/2031/2003 η κατηγοριοποίηση έχει ως εξής (Παινέση, 2015):
• Ιατρικά απόβλητα αστικού χαρακτήρα (ΙΑ-ΑΧ) ή Αστικά Στερεά Απόβλητα (ΑΣΑ)
• Επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα (ΕΙΑ)
o Μολυσματικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΜΧ) ή Επικίνδυνα Απόβλητα Αμιγώς Μολυσματικά (ΕΑΑΜ)
o Ταυτόχρονα μολυσματικού και τοξικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΜΤΧ) ή Μικτά Επικίνδυνα Απόβλητα (ΜΕΑ)
o Αμιγώς τοξικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΤΧ)
• Άλλα ιατρικά απόβλητα (ΑΙΑ) ή Άλλα Επικίνδυνα Απόβλητα (ΑΕΑ)
o Ειδικά ρεύματα αποβλήτων όπως μπαταρίες, συσσωρευτές, απορριπτόμενος ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός, απόβλητα λιπαντικά έλαια κ.α.
o Ραδιενεργά απόβλητα o Ακτινολογικά απόβλητα
Η προαναφερόμενη κατηγοριοποίηση περιγράφεται στο διάγραμμα που ακολουθεί:
17 Σχήμα 7: Κατηγοριοποίηση ΑΥΜ με βάση την ΚΥΑ 37591/2031/2003 (Ιατρικά απόβλητα αστικού χαρακτήρα (ΙΑ-ΑΧ) ή Αστικά Στερεά Απόβλητα (ΑΣΑ), Επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα
(ΕΙΑ), Μολυσματικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΜΧ), Επικίνδυνα Απόβλητα Αμιγώς Μολυσματικά (ΕΑΑΜ), Ταυτόχρονα μολυσματικού και τοξικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΜΤΧ), Μικτά Επικίνδυνα Απόβλητα (ΜΕΑ), Αμιγώς τοξικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΤΧ), Άλλα ιατρικά απόβλητα (ΑΙΑ), Άλλα
Επικίνδυνα Απόβλητα (ΑΕΑ)
Σε παλαιότερο Δελτίο της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (Έτος αναφοράς 2008) υφίσταται αναλυτικός πίνακας παραγόμενης ποσότητας ΑΥΜ ανά κατηγορία αποβλήτου και ανά διοικητική περιφέρεια της χώρας.
ΑΥΜ
ΙΑ-ΑΧ ή ΑΣΑ
ΕΙΑ
ΕΙΑ-ΜΧ ή ΕΑΑΜ
ΕΙΑ-ΜΤΧ ή ΜΕΑ
ΕΙΑ-ΤΧ
ΑΙΑ ή ΑΕΑ
Ειδικά Ρεύματα
Ραδιενεργά
Ακτινολογικά
18 Πίνακας 1: Συνολικά παραγόμενη ποσότητα ΑΥΜ ανά κατηγορία αποβλήτου και ανά
διοικητική περιφέρεια της χώρας (Παινέση, 2015)
2.2 Νομοθεσία
Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζεται συνοπτικά η υφιστάμενη νομοθεσία (με ταξινόμηση από την πρόσφατη προς την παλαιότερη διάταξη) σχετικά με τη διαχείριση των παραγόμενων ΑΥΜ. Το αρχείο αυτό βέβαια σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να επικαιροποιείται από τον εκάστοτε Υπεύθυνο Διαχείρισης προκειμένου να εξασφαλίζεται η συμμόρφωση με την τρέχουσα κάθε φορά νομοθεσία που αφορά τη διαχείριση των ΑΥΜ. Μια συνοπτική περιγραφή των σχετικών διατάξεων παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί.
Στην πιο πρόσφατη νομοθεσία (25899/4-4-2019) επισημαίνονται ρητά οι υποχρεώσεις των Υγειονομικών Μονάδων οι οποίες εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο στρατηγικών του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων το οποίο αποσκοπεί στην ορθή διαχείριση ειδικών κατηγοριών αποβλήτων (όπως και αυτά των Υγειονομικών Μονάδων), στην αύξηση του ποσοστού επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και αξιοποίησης, στην εξασφάλιση υψηλής ποιότητας υλικού προς
19 ανακύκλωση και στη μείωση της ποσότητας των αποβλήτων που οδηγείται για τελική διάθεση σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής. Επισημαίνεται ο κεντρικός ρόλος που αποδίδεται στον Εσωτερικό Κανονισμό Διαχείρισης Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΕΚΔΑΥΜ) όσον αφορά στην ορθή διαχείριση των ΑΥΜ, όπως ορίζεται από τη σχετική Εγκύκλιο 99738/18/ 13-02-2019. Στη συγκεκριμένη μάλιστα εγκύκλιο υφίσταται αναλυτική κατηγοριοποίηση των ΑΥΜ χωρίς να αφήνονται παρερμηνείες, με ισχυρή μάλιστα σύσταση σύνταξης Εσωτερικών Κανονισμών για Μονάδες ανεξαρτήτως μεγέθους, γεγονός που αναδεικνύει ακόμα περισσότερο τη σημασία της διαδικασίας.
Πίνακας 2: Συνοπτική καταγραφή νομοθεσίας διαχείρισης ΑΥΜ
Διάταξη Περιεχόμενο
Εγκύκλιος Υπουργείου Υγείας Δ1ε/Γ.Π.25899/4-4-2019
Υποχρεώσεις Υγειονομικών Μονάδων για τη χωριστή συλλογή αποβλήτων υλικών συσκευασίας και άλλων ρευμάτων αποβλήτων.
Εγκύκλιος Υπουργείου Υγείας Δ1ε/Γ.Π.99738/18
Διευκρινίσεις αναφορικά με τη διαχείριση των αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΑΥΜ) και την κατηγοριοποίησή τους.
Εγκ. Δ1ε/Γ.Π. οικ. 84733/2018 (ΦΕΚ /-- 5.11.2018):
Διευκρινίσεις αναφορικά με τις απαιτήσεις διαχείρισης Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων των Μονάδων Ημερήσιας Νοσηλείας”.
Εγκ. Δ1ε/Γ.Π. 33942/17/2018 (ΦΕΚ /-- 21.2.2018):
Διευκρινίσεις αναφορικά με τη διαχείριση των υγρών αποβλήτων που παράγονται στις Υγειονομικές Μονάδες, με στόχο την ορθή και ομοιόμορφη εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας.
Eγκύκλιος Υπουργείου Υγείας Δ1ε./Γ.Π.33942/17 (21-2- 2018)
Διαχείριση Υγρών Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων” Υ.Α.
Οικ. 41848/1848/2017 (ΦΕΚ 3649/Β` 16.10.2017): Τροποποίηση της κοινής υπουργικής απόφασης οικ. 146163/2012 - Μέτρα και Όροι για τη Διαχείριση Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων Έγγραφο Γ1δ/Γ.Π. 56680/4-9-
2017
Υπουργείου Υγείας “Διευκρινήσεις σχετικά με την ορθή διαχείριση κενών συσκευασιών φαρμάκων.”
Κ.Υ.Α. οικ.62952/5384/2016 (ΦΕΚ 4326/Β/30-12-2016)
Έγκριση Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΕΣΔΕΑ)”, σύμφωνα με το άρθρο 31 του Ν.4342/2015
Υ.Α. Οικ. 51373/4684/2015 (ΦΕΚ 2706/Β` 15.12.2015):
Κύρωση του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) και του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων
20
Διάταξη Περιεχόμενο
Π.Υ.Σ. 49/2015 (ΦΕΚ 174/Α`
15.12.2015):
Τροποποίηση και έγκριση του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (Ε.Σ.Δ.Α.) και του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων που κυρώθηκαν με την 51373/4684/25−11−2015 κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης και Περιβάλλοντος και Ενέργειας, σύμφωνα με το άρθρο 31 του Ν. 4342/2015
Εγκύκλιος Γ1δΓ.Π.
οικ.52384/2015 (10-7-2015)
Σχετικά με τη Διαχείριση των Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων
Εγκύκλιος
Γ1δ/Γ.Π.24031/2015 (20-2- 2015)
Διευκρινήσεις σχετικά με τις Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις των Υγειονομικών Μονάδων”
Εγκύκλιος ΔΥΓ2/Γ.Π. οικ.
6972/2014 (23-1-2014)
Διευκρινήσεις για την ορθή Διαχείριση Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΕΑΥΜ)
Εγκύκλιος ΔΥΓ2/Γ.Π.οικ.
119061/2013 (23-12-2013)
Διαχείριση Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΕΑΥΜ)
Υ.Α.οικ. 172425/2013 (ΦΕΚ 3266/Β/20-12-2013)
Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις Υγειονομικών Μονάδων Αρ. Πρωτ. 2310/2013 (ΦΕΚ /--
26.4.2013):
Διαχείριση αποβλήτων (μη επικίνδυνων, επικίνδυνων και επικίνδυνων αποβλήτων υγειονομικών μονάδων): Θεσμικό πλαίσιο – Ρόλοι και αρμοδιότητες εμπλεκόμενων φορέων
Αρ. Πρωτ. 9995/680/2013 (ΦΕΚ /-- 16.4.2013):
Διευκρινίσεις σχετικά με την ορθή εφαρμογή της υ.α.
Α1/οικ/27683/2320/2008 (ΦΕΚ 948/Β) για την ταξινόμηση οχημάτων μεταφοράς επικίνδυνων αποβλήτων υγειονομικών μονάδων
Αρ. Πρωτ.
οικ.33312/4110/2012 (ΦΕΚ /-- 3.7.2012):
Ειδικό Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΕΣΔΕΑΥΜ)
Εγκ. οικ. 29960/3800/2012 (ΦΕΚ /-- 15.6.2012)
Ενδεικτικές κατηγορίες Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΑΥΜ) - Ενδεικτικές κατάλληλες εργασίες διαχείρισης ΑΥΜ – Διευκρινίσεις επί ορισμένων απαιτήσεων της ΚΥΑ οικ.146163/2012
21
Διάταξη Περιεχόμενο
Υ.Α. οικ. 146163/2012 (ΦΕΚ 1537/Β` 8.5.2012):
Μέτρα και όροι για τη διαχείριση αποβλήτων υγειονομικών μονάδων
Ν. 4042/2012 (ΦΕΚ 24/Α`
13.2.2012)
Ποινική προστασία του περιβάλλοντος – Εναρμόνιση με την οδηγία 2008/99/ΕΚ – Πλαίσιο παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων – Ρύθμιση θεμάτων Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής
Ν.4014/2011 (ΦΕΚ 209/Α/21.9.2011):
Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, ρύθμιση αυθαιρέτων σε συνάρτηση με δημιουργία περιβαλλοντικού ισοζυγίου και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος
Εγκύκλιος οικ.
128859/6117/2009 ( 24-12- 2009)
Διαχείριση επικίνδυνων ιατρικών αποβλήτων αμιγώς τοξικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΤΧ) από Υγειονομικές Μονάδες
ΚΥΑ 8868/2007 (ΦΕΚ 287/Β/2-3-2007)
Έγκριση Εθνικού Σχεδιασμού Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΕΣΔΕΑ), σύμφωνα με το άρθρο 5 (παρ. Α) της υπ’ αριθμ.13588/725 κοινή υπουργική απόφαση « Μέτρα , όροι και περιορισμοί για τη διαχείριση αποβλήτων….» (Β 383) και σε συμμόρφωση με τις διατάξεις του άρθρου 7 (παρ. 1) της υπ’ αριθμ.91/156/ΕΚ οδηγίας του Συμβουλίου της 18ης Μαρτίου 1991. Τροποποίηση της υπ’
αριθμ.13588/725/2006 κοινή υπουργική απόφαση « Μέτρα , όροι και περιορισμοί για τη διαχείριση αποβλήτων….» (Β 383) και της υπ’ αριθμ.24944/1159/2006 κοινή υπουργική απόφαση « Έγκριση Γενικών Τεχνικών Προδιαγραφών για τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων…» (έχει τροποποιηθεί από την ΚΥΑ 146163/2012).
Υ.Α. Η.Π. 24944/1159/2006 (ΦΕΚ 791/Β` 30.6.2006)
Έγκριση Γενικών Τεχνικών Προδιαγραφών για τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων σύμφωνα με το άρθρο 5 (παρ. Β) της υπ αριθμ. 13588/725 κοινή υπουργική απόφαση «Μέτρα όροι και περιορισμοί για τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων κ.λπ» (383 Β) και σε συμμόρφωση με τις διατάξεις του άρθρου 7 (παρ. 1) της οδηγίας 91/156/ΕΚ του Συμβουλίου της 18ης Μαρτίου 1991»
22
Διάταξη Περιεχόμενο
Υ.Α. Η.Π. 13588/725/2006 (ΦΕΚ 383/Β` 28.3.2006)
Μέτρα όροι και περιορισμοί για τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ «για τα επικίνδυνα απόβλητα» του Συμβουλίου της 12ης Δεκεμβρίου 1991. Αντικατάσταση της υπ αριθ.
19396/1546/1997 κοινή υπουργική απόφαση «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων» (604 Β)
ΚΥΑ 22912/1117/2005 (ΦΕΚ 759/Β/6-6-2005)
Μέτρα και όροι για την πρόληψη και τον περιορισμό της ρύπανσης του περιβάλλοντος από την αποτέφρωση των αποβλήτων
ΚΥΑ Η.Π. 50910/2727/2003 (ΦΕΚ 1909/Β/22-12-2003)
Μέτρα και όροι για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων – Εθνικός και περιφερειακός σχεδιασμός διαχείρισης (τροποποιήθηκε από την ΚΥΑ 8868/2007).
Ν. 2203/1994 (ΦΕΚ 58/Α`
15.4.1994):
Κύρωση της Σύμβασης της Βασιλείας για τον έλεγχο των διασυνοριακών κινήσεων επικίνδυνων αποβλήτων και της επεξεργασίας τους (Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας, 2021)
Όπως μπορεί να παρατηρηθεί, υφίσταται αναλυτικό νομοθετικό – κανονιστικό πλαίσιο για τη διαχείριση των ΑΥΜ, με το πρόβλημα να εντοπίζεται στα πεδία της εφαρμογής και του ελέγχου αυτής στην καθημερινή πρακτική.
2.3 Προστασία δημόσιας υγείας και περιβάλλοντος
Σύμφωνα με την πρόσφατη σχετική αναφορά της Διεθνούς Επιτροπής Ερυθρού Σταυρού (International Committee of the Red Cross – ICRC) το σύνολο των ατόμων που έρχεται δυνητικά σε επαφή (άμεση ή έμμεση) με τα ΑΥΜ εκτίθεται στους κινδύνους που αυτά ελλοχεύουν, με τα άτομα αυτά να αφορούν όχι μόνο τους εργαζόμενους τον νοσοκομείου αλλά και τον πληθυσμό εκτός νοσοκομείου που μπορεί να εκτεθεί στα ίδια τα ΑΥΜ ή ενδεχόμενα παραπροϊόντα τους σε περιπτώσεις μη ορθής διαχείρισής τους. Ο δυνητικά λοιπόν εκτεθειμένος πληθυσμός μπορεί να διαχωριστεί ως εξής (ICRC, 2011):
23
• Στον πληθυσμό εντός του νοσοκομείου: (ιατρικό, νοσηλευτικό και βοηθητικό προσωπικό, αλλά και προσωπικό καθαριότητας, διοικητικό - τεχνικό προσωπικό, ασθενείς, επισκέπτες του νοσοκομείου και οικογένειες ασθενών
• Στον πληθυσμό εκτός του νοσοκομείου: προσωπικό μεταφοράς, προσωπικό μονάδων επεξεργασίας – απόρριψης, πληθυσμό που έρχεται σε επαφή με τα απόβλητα εκτός νοσοκομείου κ.λπ.
Οι κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία για τους προαναφερόμενους πληθυσμούς μπορούν να ταξινομηθούν στις ακόλουθες κατηγορίες (ICRC, 2011):
o Κίνδυνος τραυματισμού (κυρίως λόγω αιχμηρών αντικειμένων)
o Κίνδυνος μόλυνσης (με πλήθος μολυσματικών νόσων όπως μηνιγγίτιδα, αιμορραγικοί πυρετοί, γρίπη την πτηνών, φυματίωση, χολέρα, τυφοειδή πυρετό, δυσεντερία, γαστρεντερίτιδες, δερματικές λοιμώξεις, οφθαλμικές μολύνσεις, μολύνσεις γεννητικών οργάνων, έρπη, βακτηραιμία, καντινταιμία, σηψαιμία, ηπατίτιδα, HIV κ.λπ. (Hossain et al., 2011).
o Χημικός κίνδυνος.
o Κίνδυνος πυρκαγιας ή έκρηξης.
o Κίνδυνος έκθεσης σε ραδιενέργεια.
Ειδικότερα ως προς το περιβάλλον, το Υπουργείο Υγείας έχει επισημάνει πως η Διαχείριση των ΑΥΜ πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να προστατεύει τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον από ηχορύπανση, έκτακτες καταστάσεις προστατεύοντας την ποιότητα του αέρα και των υδάτων (Υπουργείο Υγείας, 2021).
Η μη ορθή διαχείριση των ΑΥΜ μπορεί να έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, οι οποίες μπορεί να εντοπίζονται σε πολλούς διαφορετικούς τομείς - εξαιτίας της επίδρασης επικίνδυνων φαρμακευτικών προϊόντων και χημικών ουσιών, όπως:
o τη ρύπανση του αέρα (σωματίδια, αερολύματα, δυσάρεστες οσμές κ.λπ.), o τη ρύπανση του εδάφους και του υδροφόρου ορίζοντα λόγω παθογόνων
ουσιών,
o τη ρύπανση της τροφικής αλυσίδας και την ενίσχυση ανάπτυξης τρωκτικών και εντόμων.
Αυτήν την αρνητική επίδραση επιτείνουν γεγονότα όπως η σωρευτική δράση των ρύπων καθώς και η μη αποτελεσματική διαδικασία αποτέφρωσης ή απόρριψης σε ΧΥΤΑ (Insa, Zamorano, & López, 2010).
24 Για αυτό το λόγο συνιστάται η χρήση σύγχρονων αποτεφρωτήρων (εύρος λειτουργίας 850–1100°C με συστήματα καθαρισμού μέσω ειδικών αερίων) οι οποίοι δεν θα συμβάλουν στην εκπομπή διοξινών, φουρανών, βαρέων μετάλλων ή άλλων τοξικών ουσιών. Άλλες εναλλακτικές είναι η χρήση αυτόματων σύγχρονων κλιβάνων, η αξιοποίηση της τεχνολογίας μικροκυμάτων, ατμού αλλά και χημικών για εσωτερική ανάμιξη και επεξεργασία (Padmanabhan & Barik, 2018).
25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ
Στο παρόν κεφάλαιο γίνεται βιβλιογραφική επισκόπηση σχετικών μελετών προκειμένου να διερευνηθεί η αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας όσον αφορά στη διαχείριση νοσοκομειακών αποβλήτων.
Η σχετική εκπαιδευτική διαδικασία περιλαμβάνει αρχικά τη συνεννόηση με το Τμήμα Εκπαίδευσης κάθε Νοσοκομείου ώστε να ενταχθεί στο σχετικό πρόγραμμα εκπαίδευσης ή ενδεχομένως να ενημερωθεί η διαδικασία για μη προγραμματισμένη υλοποίηση της εκπαίδευσης εφόσον παρίσταται σχετική ανάγκη (ειδικότερα ως προς ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ενδεχομένως. Στη συνέχεια γίνεται συνεννόηση ως προς την οργάνωση της εκπαίδευσης και την επίτευξη της μεγαλύτερης κατά το δυνατό συμμετοχής. Το υλικό που χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση έχει καταρτιστεί έτσι ώστε να περιλαμβάνει την απαιτούμενη γνώση και διαδικασίες και βασίζεται τόσο στην κείμενη νομοθεσία όσο και στις εσωτερικές διαδικασίες της εκάστοτε Υγειονομικής Μονάδας (με ιδιαίτερη σημασία στον ΕΚΔΑΥΜ). Ζητούμενο δεν είναι η μετάδοση γνώσης με επιτηδευμένο τρόπο αλλά η κατανόηση και η πολύ περισσότερο η προώθηση της ορθής πρακτικής εφαρμογής του θεωρητικού πλαισίου και των σχετικών διαδικασιών. Ακολουθεί μέσω συζήτησης αλλά και ερωτηματολογίων η αξιολόγηση τόσο του εκπαιδευτή όσο και των εκπαιδευόμενων προκειμένου να διερευνηθεί το κατά πόσο έχουν επιτευχθεί οι στόχοι της εκπαιδευτικής διαδικασίας και για το αν υφίστανται και που οφείλονται τυχόν αποκλίσεις.
3.1 Ευρήματα επισκόπησης
Στην παρούσα ενότητα γίνεται συνοπτική καταγραφή των προαναφερόμενων μελετών. Αντικείμενο σχετικής μελέτης (Kumar, Somrongthong, & Ahmed, 2016) ήταν η αξιολόγηση της βιωσιμότητας και της αποδοτικότητας της εκπαίδευσης ως παρέμβαση για τη βελτίωση της γνώσης, της συμπεριφοράς και των πρακτικών των εργαζόμενων σε νοσοκομείο όσον αφορά στη διαχείριση νοσοκομειακών αποβλήτων.
Η συγκεκριμένη ημι-πειραματική διεξήχθη τον Οκτώβριο του 2013 σε δύο νοσοκομεία της πόλης Rawalpindi (Πακιστάν). 138 εργαζόμενοι του ενός νοσοκομείου έλαβαν
26 σχετική εκπαίδευση (θεωρητική και πρακτική) καθώς και σχετικές υπενθυμίσεις ορθών πρακτικών με τα αποτελέσματα να συγκρίνονται με εκείνα που αφορούσαν 137 εργαζόμενους του άλλου νοσοκομείου (ελέγχου). Για το σκοπό αυτό, χρησιμοποιήθηκε δομημένο ερωτηματολόγιο 18 μήνες μετά την παρέμβαση. Πραγματοποιήθηκε στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων μέσω t-test και Chi square test. Προέκυψε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ της γνώσης συμπεριφοράς και πρακτικών με την ομάδα της παρέμβασης να διαθέτει καλύτερη γνώση συμπεριφοράς και πρακτικών όσον αφορά στη διαχείριση νοσοκομειακών αποβλήτων (p < 0.001), εκδηλώνοντας μάλιστα θετικές συμπεριφορές ως προς τη συγκεκριμένη διαδικασία. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της μελέτης η εκπαιδευτική παρέμβαση ήταν αποδοτική και συνιστάται η ένταξή της στη συνολική πολιτική που διέπει τη νοσοκομειακή λειτουργία στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.
Η ίδια ομάδα μελέτης (Kumar, Somrongthong, & Shaikh, 2015) επισημαίνει τον ρόλο-κλειδί του υγειονομικού προσωπικού ως προς τη διαδικασία διαχείρισης νοσοκομειακών αποβλήτων (Healthcare Waste Management – HWM), με την πλήρη και τακτική σχετική εκπαίδευσή του να αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη βέλτιστη απόδοση του συγκεκριμένου ρόλου. Για το σκοπό αυτό αναπτύχθηκε ένα συγκεκριμένο μοντέλο εκπαίδευσης (Intensive healthcare waste management -IHWM) training model, η αποδοτικότητα του οποίου διερευνήθηκε σε 2 νοσοκομεία της πόλης Rawalpindi (Πακιστάν). Προέκυψε πως το συγκεκριμένο μοντέλο μπορεί να είναι αποτελεσματικό ως προς τη βελτίωση της γνώσης, της συμπεριφοράς και των πρακτικών του υγειονομικού προσωπικού, με την επανάληψη του σε τακτικά χρονικά διαστήματα να είναι βασικό χαρακτηριστικό της επιτυχούς εφαρμογής του. Η εκπαίδευση επαναλαμβάνεται τακτικά και προσαρμόζεται στις τρέχουσες κάθε φορά ανάγκες και δεδομένα.
27 Σχήμα 8: Σχηματική απεικόνιση εκπαιδευτικής παρέμβασης και αναμενόμενων αποτελεσμάτων
μέσω συγκεκριμένου μοντέλου (IHWM training model) (Kumar et al., 2015)
Σκοπός άλλης μελέτης (Rudraswamy, 2014) ήταν η μελέτη της γνώσης, της συμπεριφοράς και των πρακτικών όσον αφορά στη διαχείριση νοσοκομειακών αποβλήτων και η εκτίμηση της επίδρασης της εκπαίδευσης στο προσωπικό οδοντιατρικών νοσοκομειακών κλινικών στην πόλη Bangalore (Ινδία). Από τη μελέτη επισημαίνεται ότι η αστική ανάπτυξη μπορεί μεν να βελτίωσε το γεγονός της πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, αλλά ταυτόχρονα ενίσχυσε προβλήματα που σχετίζονται με το περιβάλλον και την υγεία και έχουν να κάνουν με την αύξηση των νοσοκομειακών αποβλήτων και την ανάγκη ορθής διαχείρισής τους. Χρησιμοποιήθηκε δομημένο ερωτηματολόγιο, με την εκπαιδευτική παρέμβαση να είναι ημερήσια για κάθε οδοντιατρική νοσοκομειακή κλινική. Σύμφωνα με αποτελέσματα της μελέτης, 2 μήνες μετά την παρέμβαση παρατηρήθηκε βελτίωση 24.4% ως προς τη γνώση των οδοντιάτρων, 18.7% του βοηθητικού προσωπικού και 23.3% για το υπόλοιπο προσωπικό (p<0.001). Τα αντίστοιχα ποσοστά αλλαγής – βελτιωμένης συμπεριφοράς ήταν 36.2%, 33.3% και 56.42% (p<0.001), ενώ για όσον αφορά στην αλλαγή – βελτίωση πρακτικών τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 17.6%, 16.4% και 4.4%. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της μελέτης η εκπαιδευτική παρέμβαση στο συγκεκριμένο αντικείμενο μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της σχετικής γνώσης καθώς και του αισθήματος ευθύνης για την ανάληψη βελτιωμένη συμπεριφορών και υιοθέτηση επίσης βελτιωμένων πρακτικών. Εντούτοις επισημαίνεται ότι μια εκπαιδευτική παρέμβαση θα πρέπει να πλαισιώνεται και με άλλες παραμέτρους όπως οικονομική
28 υποστήριξη, κατανομή πόρων και τεχνική καθοδήγηση, με την παγιωμένη κουλτούρα να αποτελεί τροχοπέδη σε αυτή την εξελικτική πορεία.
Στη μελέτη των Sarotra και Bikash (2016) επισημαίνεται πως το προσωπικό των νοσοκομείων παρουσιάζει αυξημένο κίνδυνο εξαιτίας της έκθεσής τους στα νοσοκομειακά απόβλητα, με αποτέλεσμα να αποτελεί βασική ανάγκη η πληροφόρησή τους και η ενίσχυσή τους με τις πρόσφατες κάθε φορά και βέλτιστες πρακτικές για τη διαχείριση αυτών των αποβλήτων και την ελαχιστοποίηση του σχετικού κινδύνου τόσο για τους ίδιους όσο και για τη δημόσια υγεία. Αντικείμενο της μελέτης ήταν η αξιολόγηση της επίγνωσης του προσωπικού του νοσοκομείου Post Graduate Institute of Medical Education and Research (PGIMER) (Βόρεια Ινδία) δυναμικότητας 1.740 κλινών όσον αφορά στη διαχείριση νοσοκομειακών αποβλήτων καθώς και η αξιολόγηση σχετικής εκπαιδευτικής παρέμβασης. Χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο που περιλάμβανε ερωτήματα σχετικά με την πηγή των βιοϊατρικών αποβλήτων, τη σχετική νομοθεσία, σήμανση, τις μεθόδους απόρριψης και τις κατηγορίες αποβλήτων.
Συμπληρώθηκαν συνολικά 171 ερωτηματολόγια. Η εκπαίδευση περιλάμβανε σχετικές παρουσιάσεις και συζητήσεις ως προς τα πεδία ενδιαφέροντος. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης προέκυψε στατιστικά σημαντική αυξημένη επίγνωση της σχετικής σήμανσης εξαιτίας της εκπαίδευσης, της διαδικασίας και των μεθόδων απόρριψης (p<0.001), όπως παρουσιάζεται στο διάγραμμα που ακολουθεί. Ειδικότερα ως προς τις ειδικότητες των εργαζομένων που συμμετείχαν στην έρευνα, η γνώση ήταν υψηλότερη στο νοσηλευτικό προσωπικό σε σχέση με το υπόλοιπο προσωπικό.
29 Σχήμα 9: Αποτελέσματα έρευνας σχετικά με την γνώση για Α: την πηγή των βιοϊατρικών αποβλήτων, Β: τη σήμανση των βιοϊατρικών αποβλήτων, C: την απόρριψη των βιοϊατρικών αποβλήτων στους κατάλληλους περιέκτες, D: την τελική απόρριψη των βιοϊατρικών αποβλήτων
και E: τις μεθόδους απόρριψης (Sarotra & Bikash, 2016)
Αντικείμενο άλλης μελέτης (Basarkar, 2014) ήταν η διερεύνηση της επίδρασης της εκπαιδευτικής παρέμβασης στη γνώση επί της διαδικασίας διαχείρισης νοσοκομειακών αποβλήτων για το προσωπικό νοσοκομείου της πόλης Mumbai (Ινδία).
Το δείγμα περιλάμβανε 184 εργαζόμενους (71.7% γυναίκες) και η περίοδος της έρευνας ήταν το διάστημα Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2012. Αναλυτικότερα, συμμετείχαν 100 εργαζόμενοι από το νοσηλευτικό προσωπικό (54.3%), 37 εργαζόμενοι από το ιατρικό προσωπικό (20.1%), 32 από το προσωπικό καθαριότητας (17.3%) και 15 από το διοικητικό προσωπικό (8.1%). Η δημοσκόπηση πραγματοποιήθηκε μέσω προσωπικών συναντήσεων πριν και μετά την παρέμβαση, η οποία περιλάμβανε εκπαιδευτικό πρόγραμμα διάρκειας 60 ωρών, από τις οποίες οι 40 αφορούσαν διαλέξεις σε αίθουσα και οι 20 πρακτική εξάσκηση. Για τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν chi-square και t-tests. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, προέκυψε στατιστικά σημαντική διαφορά ως προς το αντικείμενο διερεύνησης πριν και
