Περιβαλλοντική φιλικότητα τουριστικών καταλυμάτων : η στάση του τουρίστα-καταναλωτή.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓ ΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

"ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΙΙ ΦΙΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΩΝ Η στάση του τουρίστα

-

καταναλωτή"

ΠΊΎΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΚΟΛΕΖΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΕΛΕΝΗ

<Ίp - E J6_ 3 0 2.

Ευχαριστίες

Η πραγματοποίηση αυτής της εργασ{ας ολοκληρώθηκε με την πολύτιμη ουνδρομή πολλών ανθρώπων. θα θέλαμε λοιπόν να τους ευχαριστήσουμε αναγνωρίζοντας την προσφορά τους.

Αρχικά θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Α. Τροι5μπη για την ανάθεση αυτής της εργασίας, αλλά και για την υποστήριξη και πολύτιμη βοήθεια που μας παρείχε καθόλη τη διάρκεια συγγραφής της.

Επίσης ευχαριστούμε την κ. Μ. Χατζηαντωνίου και τον καθηγητή κ. Γ. Σπιλάνη που βοήθησαν στην εκπόνηση αυτής της εργασίας με ηλικι) και ιδέες που μας παρείχαν.

Πίνακας Περιεχομένmν Ευχαριστίες

Σελίδα

Εισαγωγή

... 1

Κεφάλαιο

1-

Εργαλεία Περιβαλλοντucής Πbλιτucής Προϊόντων στον Τοuρισμό.

1.1

Πορεία προς τη σύγχρονη περιβαλλοντοcή πολιτοcή

... 3

1.1.1

Περιβαλλοντική πολιτική προϊόντων

... 5

1.1.2

Περιβαλλοντική σήμανση προϊόντων

... 6

1.2

Τουρισμός και περιβάλλον

... 8

1.3

Τουριστικές εγκαταστάσεις και περιβάλλον

...•... 12

1.4

Αναγκαιότητα χάραξης περιβαλλοντικής πολιτικής στον τουρισμό

.... 14

1.5

Περιβαλλοντική σήμανση στον τουρισμό

-

το οικολογικό σήμα στις τουριστικές εγκαταστάσεις

... 18

Κεφάλαιο

2 -

Ερωτηματολόγιο

2.1

Λόγοι δημιουργίας ερωτηματολογίου

... 21

2.2

Μεθοδολογία κατασκευής ερωτηματολογίου

... 22

2.3

Κατασκευή ερωτηματολογίου

... 25

2.3 .1

Παράθεση ερωτηματολογίου

... 27

2.4

Προβλήματα στη διανομή και κατανόηση του ερωτηματολογίου

... .33

Κεφάλαιο

3 -

Επεξεργασία Ερωτηματολογίου

3 .1

Πρόγραμμα επεξεργασίας

DBQUERY ...•... 34

3.1.1

Εισαγωγή στοιχείων

-

Παραδοχές

... 34

3 .2

Επεξεργασία ερωτήσεων απλής επιλογής

... .40

3.2.1

Γενικά χαρακτηριστικά του τουρίστα

... .41

3 .. 2.2

Κόστος διακοπών

... 63

3.2.3

Δραστηριότητες του τουρίστα

... 64

3.2.4

Γνώση ενημέρωση του τουρίστα σε θέματα περιβάλλοντα; Αναγνώριση οιχο

-

σήματος

... 65

3.3

Επεξεργασία ερωτήσεων βαθμονόμησης

... 89

3.3.1

Επεξεργασία ερωτήσεων "ελέγχου,, τηc; ενημέρωσης; των τουριστών σε θέματα περιβάλλοντος

... 97

3 .3 .2

Συνδιασμός του βαθμού tκανοποίηοης του τουρίστα και η διαθεσή του να πληρώσει ακριβότερα

...

1Ο1

3. 4

Συμπεράσματα

-

Προτάσεις

... 107

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Α.Παράθεση αγγλικού ερωτηματολογίου.

Πίνακεc; ποσοστών της επεξεργασίαc; των ερωτήσεων Β. Οδηγίες χρήσεωc; του προγράμματος

Data Basei Query

ΒΙΒΛΙΟΓΡ ΑΦΙΑ

Η δεκαετία του

'90

αναιαιρήχθηκε από πολλούς ως "η δεκαετία του περιβάλλοντος". Χαρακτηρίζεται από υψηλά ίσως και πρωτ9φανή επίπεδα κοινωνικής και ατομικής ευαισθητοποίησης απέναντι στη διαρκή απειλή του περιβάλλοντος σ όλα τα επίπεδα, η οποία τείνει να αποτελέσει το υπόστρωμα για τα εργαλεία άσκησης της σύγχρονης περιβαλλοντικής πολιτuςής

..

Αυτή η έντονη περιβαλλοντική ευαισθησία του καταναλωτικού κοινού παρέχει μια σπάνια ευκαιρία για να επηρεασθεί η αγορά προς όφελος του περιβάλλοντος, καταρρίπτοντας έτσι τη θεώρηση πως οι δυνάμεις της αγοράς δεν μπορούν να συνεκτιμήσουν περιβαλλοντικής φύσεως θέματα και πως αυτά δρουν ενάντια σε οικονομικά συμφέροντα.

Από τα διάφορα εργαλεία περιβαλλοντικής προϊόντων, το πλέον ελπιδοφόρο σε επίπεδο μείωσης πιέσεων στο περιβάλλον από τουριστικές υπηρεσίες

(

κύρια εγκαταστάσεις: ξενοδοχεία

),

εμφανι'ζεται να είναι η περιβαλλοντική σήμανση ανάλογη αυτής των προϊόντων.

Με τον όρο Περιβαλλοντική Σήμανση

( Environmental Labelling )

εννοείται ο θεσμός κατά τον οποίο επιδίδεται από ιδιωτικό ή δημόσιο φορέα, κατόπιν εθελοντικής αίτησης των κατασκευαστών, ειδικό σήμα

( Label )

σε προϊόντα που πληρούν ουγχεκριμένα κριτήρια αποδεικνύοντας έτσι τη φιλικότητα τους προς το περιβάλλον σε σχέση με άλλα λειτουργικά ισοδύναμα προϊόντα

..

Με το σήμα αυτό επί των προϊόντων ο καταναλωτής γνωρίζει ότι το προϊόν που αγοράζει είναι περιβαλλοντικά φιλικότερο σε σχέση με άλλα παρόμοια προϊόντα που δεν φέρουν το ειδικό σήμα.

Η έννοια της φιλucότητας των προϊόντων οοοιαστικά θα έπρεπε να αναφέρεται σαν "σχετική φιλικότητα" γιατί κανένα προϊόν δεν είναι φιλικό προς το περιβάλλον όσο καλό κι αν είναι αυτό.

Το οικολογικό σήμα αποτελεί το κατ' F.ξοχήν ενδιαφέρον εργαλείο περιβαλλοντuςής πολιτικής στον τουρισμό στο βαθμό που σχετίζεται με τις επιθυμίες και επιλογές του τουρίστα, που παρεμβαίνει στην αγορά συσχετιζόμενο με την παρατηρούμενη διαφοροποίηση του τουριστικού προτύπου του μαζικού

-

παθητικου τουρισμού

..

Η σημασία του οικολογικού σήματος μπορεί ν' αποδειχθεί κρίσιμη στη διαδικασία πιστοποίησης της φιλικότητας των τουριστικών εγκαταστάσεων και δραστηριοτήτων προς το περιβάλλον.

Στόχος αυτής της έρευνας είναι να μελετηθεί η αποτελεσματικότητα εφαρμογής της περιβαλλοντικής σήμανσης στις τουριστικές εγκαταστάσεις

Ο στόχος αυτός προσεγγίζεται μεθοδολογικά με τη δημιουργία ενός ειδικά σχεδιασμένου ερωτηματολογίου που απευθύνεται στους τουρίστες που επισκέπτονται μια συγκεκριμένη τουριστική περιοχή.

Η ανάλυση του ερωτηματολογίου αποσκοπεί στην αποκροπτογράφηση του βαθμού συνειδητοποίησης των διαφόρων προελεύσεων τουριστών ως προς περιβαλλοντικά θέματα γενικότερα και ως προς τη στάση του τουριστικού κοινού απέναντι στην οικο-σήμανση των τουριστικών εγκαταστάσεων κατάλυσης ειδικότερα.

Η διανομή των ερωτηματολογίων έγινε σε τουριστικά καταλύματα των νησιών Κρήτης

(

νομός Ηρακλείου

)

και Ρόδου κατά τη θερινή περίοδο

(

Ιουλίου

-

Σεπτεμβρίου

) 1995..

Το συνολικό δείγμα που συγκεντρώθηκε και από τα δt)ο νησία είναι

1020

ερωτηματολόγια εκ των οποίων

487

είναι από την Κρήτη και

533

από τη Ρόδο.

2

1.1

Πορεία προς τη σύΎχρονη περιβαλλοντucή πολιτucή.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του

'60

η περιβαλλοντική πολιτική ήταν προσανατολισμένη στις διεργασίες παραγωγής (προϊόντων) και στις πάοης φύσεως εκπομπές προς το περιβάλλον. Ως κύριο στόχο είχε τον περιορισμό της "καταστροφής" του περιβάλλοντος και τη διαχείριση περιοχών με υψηλούς οικολογικούς κινδύνους.

Η πολιτική αυτή λειτούργησε επιτυχώς σε κάποιες περιπτώσεις περιορισμού και αποφυγής σημαντικών περιβαλλοντικών καταστροφών.

Απέτυχε όμως στην πρόληψη της υποβάθμισης του περιβάλλοντος.

Στα τέλη της δεκαετίας του

'80

διαπιστώνεται πως η περιβαλλοντική πολιτική διεργασιών

( process-oriented )

έχει εξαντλήσει την ικανότητα της να αντιμετωπίζει και να λύνει οικολογικά προβλήματα.

Έτσι, έγινε επιτακτική η ανάγκη επαναπροσανατολισμού της περιβαλλοντικής πολιτικής.(

IOW ,1994)

Η τεχνολογική στρατηγική φίλτρου/ επεξεργασίας που ακολουθείτο στο παρελθόν

( end - of -pipe - solution )

χαρακτηρίστηκε ως "εκ: των υστέρων

" ( reactive )

και

"

υψηλού κόστους

"

αντίδραοη εξαιτίας των απαιτούμενων διορθωτικών λύσεων.

( OECD ,1991 )

Η αντιμετώπιση της υποβάθμισης του περιβάλλοντος με τη βοήθεια των συμβατικών τεχνολογικών επεμβάσεων αποδείχθηκε ανεπαρκής. Αυτό οδήγησε στην ανάγκη σταδιακής αντικατάστασης της στρατηγικής της

"τεχνολογικής ρύθμισης", από την στρατηγική της πρόληψης.

Αναγνωρίζεται πλέον πως μια αποτελεσματική περιβαλλοντική πολιτική οφείλει να διακρίνει καιν' αντιμετωπι'ζει το πρόβλημα εν τη γεννέσει του, σ'όλα τα επιμέρους πεδία του περιβάλλοντα;.

(OECD ,1991)

Η τάση αλλαγής του προσανατολισμού της περιβαλλοντικής πολιτικής καταδεικνύεται και από το Τέταρτο Πρόγραμμα Δράσης

( 1989 -1992 )

των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων μέσω του οποίου ετέθηκαν οι βασικές γραμμές της πολιτικής και οι προτεραιότητες της Κοινότητας στα περιβαλλοντικά θέματα.

Η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων στα πλαίσια της βιώσιμης

/

αειφόρου ανάπτυξης, η οποία διαπνέει την Έκθεση της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

( 1987)

έχει αλλάξει ριζικά την έως τότε κρατούσα άποψη. Τα μέχρι τώρα γεωγραφικά περιορισμένα και οριοθετημένα περιβαλλοντικά προβλήματα και οι καθορισμένες πηγές ρύπανσης και επιπτώσεις θεωρούνται πλέον σε παγκόσμια κλiμα.κα, με ιδιαίτερο βάρος στις παραγωγικές διαδικασίες, τα προϊόντα και την ανακύκλωση.

Επομένως, η κεντρική υπόθεση της περιβαλλοντικής πολιτικής για τη δεκαετία του

'90

είναι ότι

11

περιβαλλοντική πολιτucή διεργσιών πρέπει να συμπληρωθεί με μια πολιτική προσανατολισμένη προc; τα προϊόντα:

μια πεpιβαλλοντuςή πολιτηςή προϊόντος.

3

Ο πίνακας

1.1

παρουσιάζει τα κύρια γνωρίσματα που διαφοροποιούν την φιλοσοφία της περιβαλλοντucής πολιτucής στις δεκαετιές του

'60

και του

'90.

Πίνακας

1.1:

Η θεώρηση του περιβάλλοντος

(

και της περιβαλλοντικής πολιτucής

)

κατά τις δεκαετίες

1960

και

1990.

ΔΕΧα.ετίεc;

1960 1990

•

Τοπικά μελανά σημεία

•

Συνολικές ισορροπίες Φύση και καταγωγή

•

Τομείς βαρειάς

•

Σύνολο του παραγωγικού των περιβαλλοντucών βιομηχανίας ,

προβλημάτων ουστηματος

•

Διεργασίες •Προιόντα

•

Αποκατάσταση •Πρόληψη

Πρότυπα

•

Επαναχωροθέτηση των

•

Πρόβλεψη των τεχνuccδν δραστηριοτήτων εξελίξεων

περιβαλλοντικής

πολιτικής

•

Αύξηση της διάρκειας

•

Επιτάχυνση της ανανέωσης ζωής των προϊόντων των προιόντων

•

Εμπόδιο για τη μείωση

•

Παράγοντας

του κόστους διαφοροποίησης των

προιοντων , Αντι'ληψη των

,

•Δυσκολίες

μucροοucονομικων χρηματοδοτήσεως

•

Προτεραιότητα στο

επιπτώσεων

marketing

•

Προτεραιότητα στις

αμυντικές στρατηγικές •Προτεραιότητα στις επιθετucές πολιτικές

•Επιβράδυνση της προόδου , •Νέες αγορές

στην παραγωγικοτητα

Αναμενόμενες •Αναζήτηση της "ποιότητας"

•

Συμμετοχή στον

μακροοικονομικές , πληθωρισμό

•

Επιτάχυνση της

επιπτωσεις δραστηριότητας

•

Επιβράνδυοη της δραστηριότητας

1.1.1.

Περιβαλlοvnχή Πολιτιχ'ή προϊόντων.

"Η πφ1l,1αλλοντική πολιτική Προϊόντων

( enyironmental product - policy )

τε{νει να αποτελέσει τη νέα συνιστώσα της περιβαλλοντucής πολιτικής καθώς έχει πλέον αποδειχθεί πως τα περιβαλλοντικά προβλήματα συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια του κόχλου ζωής

( life - cycle approach )

του προϊόντος. Τα προϊόντα οuνδιίουν τις διαφορετucές διαδucασίες παραγωγής, κατανάλωσης και επεξεργασίας αποβλήτων των διαφορετικών σταδίων του κύκλου ζωης τους. "(Χατζηαντωνίου Μ.,

1994)

Η συνολική εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ολόκληρου του κύκλου ζωής ενός π_ροίόντος σημαίνει ότι εξετάζονται τυχόν επιπτώσεις του προϊόντος από τη "γέννηση" του

(

ακόμα και πριν από αυτή, στο στάδιο χρηmμοποίησης πρώτων υλών) έως το "θάνατο'' του με την απόθεση του στο περιβάλλον ως "άχρηστο" αντικείμενο.

"Ως εργαλεία περtβαλλοντucήc: πολιτικής προϊόντων θεωρούνται οι νομοθετιιcές και διοιιcητιιcές ρυθμίσεις, οι οuμφωνίες μεταξύ κράτους και παραγωγών και οι εθελοντικές συμφωνίες και πρωτοβουλίες που, άμεσα ή έμμεσα, έχουν κάποιο περιβαλλοντικό προσανατολισμό ή η εφαρμογή των οποίων μπορεί να συνεπάγεται εκδήλωση πιθανcόν περιβαλλοντιιcών παρενεργειών

( side - effects )"

(Χατζηαντωνίου Μ.,

1994).

Διακρίνονται πέντε μεγάλες ομάδες εργαλείων πολιτuΦ; προϊόντων:

1.

Ομάδα

1:

Εργαλεία. άμεσης ρUθμ.ιοης.

Τα εργαλεία αυτά επιτρέπουν την άμεση παρέμβαση της κυβέρνησης στους ρυπαίνοντες παραγωγούς επιβάλοντας μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος ή αλλαγής της "συμπεριφοράς" τους.

2.

Ομciδα. Π: Oucoνoμucά. εργαλεία..

Τα εργαλεία αυτά παρεμβαίνουν στην αγορά μέσω κινήτρων που οφελούν ή δρουν αρνητιιcά έναντι ειδucών εξειδucευμένων προϊόντων ή ομάδων προϊόντων. Τέτοια εργαλεία είναι οι φόροι, οι δασμοί, κ.λ.π.

3.

Ομάδα. ΠΙ: Εργαλεία. υποχρεωιrοcής πληροφόρηοης.

Τα εργαλεία αυτά παρεμβαίνουν στις διεργασίες της αγοράς υποχρεώνοντας τους παραγωγούς να ενημερcδσουν τους καταναλωτές σχετικά με μεριιcά χαρακτηριστιιcά των προϊόντων τους.

4.

Ομάδα Ν: Ερyα.λεiο. ελεύθερης

(

α.ιnόβουλης) πληροφόρησης.

Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται εργαλεία τα οποία μπορούν να χρηmμοποιηθούν από παραγωγούς, καταναλωτές, ή περιβαλλοντucές οργανώσεις, και που ασκούν την επίδρασή τους στις διεργασίες της αγοράς με μη ελεγχόμενο τρόπο. Για παράδειγμα τέτοια εργαλεία είναι τα oucoλoγucά σήματα, η αρνητucή διαφήμιση, τα

ouco-tests,

κ.λ.π.

5.

Ομάδα

V:

Εθελοντuc:έc; συλλοyυcέc; συμφmνίε~.

Πρόκειται για εργαλε{α που εντάσονται σε συλλογucές ή κλαδιιcές συμφωνίες μεταξύ της ιcυβέρνηοης και παραγωγικών κλάδων, όπως π.χ. ο αποκλεισμός της χρήσης μεριιccδν ουσιών στα προϊόντα ή η οργάνωση ανακύκλωσης στα προϊόντα.

5

1.1.2

Περιβιιλλοντucή σήμανση προϊόντων

Η πφ~αλλοντucή Ι Οικολσyum Σήμ.ανοπ

( environmental/ eco- labelling )

ανήκει στα εργαλεία εθελοντικήc; /ελεύθερης πληροφόρησης.

Στόχοι; αυτού του εργαλείου είνα.ι να πραοθήσει την αγορά περιβαλλοντικά "φιλncότερων" προϊόντων, έτσι ώστε να επιβληθεί στη βιομηχανία η εφαρμογή μιας προληπτικής περιβαλλοντικης πολιτucής.

"

ΠερΥ.iαλλοντucή /Οικολογικ:ή Σήμ.ανοπ

( eco-labelling )

σημαίνει την σε εθελοντική βάση απονομή σήμανσης από έναν αρμόδιο ιδιωτικό ή δημ6σιο φορέα, σ' ένα προϊόν, προκειμένου να ενημερωθούν οι καταναλωτές κι επομένως να προωθήσουν στην αγορά προϊόντα χαρακτηριζόμενα ωι; περισσότερο "φιλucά" για το περιβάλλον από άλλα προϊόντα που εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό.(

OECD, 1991 )''

(Χατζηαντωνίου Μ

.. , 1994 )

Ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής σήμανσης δεν είναι στατικό αλλά δυναμucά εξελισσόμενο στο χρόνο. Η εξέλιξη του καθώς και τα νέα στοιχεία που ενσωματώνει είναι αποτέλεσμα των στόχων που έχουν τεθεί και της αποτελεσματucότηται:; ε:κπλήρωοηι:; αυτών.

Οι γενικοί στόχοι τους οποίους καλείται να ucανοποιήσει ένα πρόγραμμα περιβαλλοντucής σήμανσης είναι:

α) ΈΎJ.CΌΡη και ακριβής πληροφόρηση των καταναλωτών.

β) Ενθάρυνση, παρότρυνση και παροχή .κινήτρων στους κατασκευαστές να παράγουν προϊόντα ''φιλικότερα" προς το περιβάλλον.

γ) Καταπολέμηση

(

ψευδο) φιλικών επιγραφών.

δ) Αύξηση της περtβαλλοντικήc; ευαισθησίας του καταναλωτικού κοινού.

Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της περιβαλλοντικής σήμανσης είναι ο εθελοντικός της χαρακτήρας. Συγκεκριμένα, κανένας παραγωγός ή κατασκευστήι:; προϊόντος δεν εξαναγκάζεται να υποβάλλει το προϊόν του στις δοκιμασίες και στους ελέγχους προς απόκτηση περιβαλλοντ11Cού σήματος αν δεν το επιθυμεί ο ίδιοι;.

Η συμμετοχή στον έλεγχο προδιαγραφών προϊόντος ε{ναι καθαρά εθελοντtκή πράξη. Έτσι, το σύστημα παραγωγοί

-

αγορά χωρίς εξαναγκασμούς, διαμορφώνει τη δική του δυναμική δίχως να επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες.

Όπωc; δείχνουν σχετucές έρευνεc;, τα προγράμματα περιβαλλοντucής σήμανσης φαίνεται να επηρεάζουν τον συνειδητοποιημένο καταναλωτή.

"

Το πρώτο περιβαλλοντικό σήμα- ο Μπλε Άγγελος

( Blue Angel ) -

απενεμήθη στην Γερμανία το

1978.

Ακολούθησε ο Καναδάς με το Πρόγραμμα Περιβαλλοντucής Εmλοιyής

( ECP)

το

1988

και η Ιαπωνία με το Οικο-σήμα

( ECO-Mark)

το

1989.

Στις ΗΠΑ από το

1990

δύο ομάδες πράσινης σήμανσης του ιδιωτικού τομέα, οι

Green Seal

και

Scientific Certification Systems or Green Cross,

διεκδucούν την επίσημη ανάθεση των προγραμμάτων περιβαλλοντικής σήμανσης από τις επίσημες αρχές των ΗΠΑ.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρόσφατα ενέκρινε ένα πρόγραμμα κοινού περιβαλλοντucού σήματος για τα προϊόντα που διακινούνται στις

12

χώρες της

(

Κανονισμά;

880/1992 ).

Τέλος, πλήθος άλλων χωρών, υλοποιούν ή σχεδιάζουν προγράμματα περιβαλλοντικής σήμανσης προϊόντων.

(Graham ,1993)" (

Χατζηαντωνίου Μ.

,1994 ).

Διερευνόντας την περίπτωση του Γερμανικού προγράμματος περιβαλλοντικής σήμανσης, που αποτελεί χαι την καλλίτερη βάση σχετucών δεδομένων, η επιτυχία του προγράμματος φαίνεται εκ πρώτης όψεωc; δεδομένη, καθώς το

80%

των Γερμανών καταναλωτών είναι εξοικιωμένο με την περιβαλλοντική σήμανση.

Η διερεύνηση διαφόρων επιμέρους περιπτώσεων, οδηγεί στη διαπίστωση πως η περιβαλλοντική σήμανση προϊόντων, μπορεί να συνεισφέρει αποτελεσματικά στην παραγωγή περιβαλλοvnκά φ1.λικών προϊόντων, προσανατολίζοντας τον εοοωθητοποιημένο καταναλωτή σε συγκεκριμένα προϊόντα και ενθαρρύνοντας τον κατασκευαστή σε πιο ολοκληρωμένη περιβαλλοντική αξιολόγηση των προϊόντων του. Η επιτυχία βέβαια αυτών των προγραμμάτων, προϋποθέτει την ύπαρξη ενός σημαντικού περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένου τμήματος της αγοράς και μιας αξιόπιστης διαδucασίας απονομής περιβαλλοντικού σήματος

(OECD, 1991 ).

7

1.2

Τουρισμός χ:αι Περιβάλλον

Τουρισμός είναι η παροδucή κίνηση

(

επίσκεψη

)

των ανθρcδπων σε μέρη που δεν αποτελούν μόνιμα μέρη διαμονής και λειτουριyίας τους

..

Η ανάγκη του σημερινού ανθρώπου για τουρισμό είναι αρκετά μεγάλη και αυτή σε συνδιασμό με τα ε.ξελιγμένα μέσα μεταφοράς και εmκοινωνίας που επικρατούν σήμερα δίνουν τη δυνατότητα σε μεγάλες μάζες ανθρώπων να αναζητήσουν το "ξεχωριστό" που τους προσφέρει κάποιο άλλο μέρα;.

Ο τουρισμός αποτελεί σημαντικό στοιχείο της παγκόσμιας οικονομucής και κοινωνucής ζωής με σημαντικές παραμέτρους που επηρεάζουν την ποιότητα του περιβάλλοντος μιας περιοχής

..

Πέραν των τεχνικών ορισμών που χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμό των διαφόρων συνιστωσών του τουρισμού και για να γίνει κατανοητό το οικονομικό βάρος, σε εννοιολογικό επίπεδο υπάρχουν δύο στοιχεία που χαρακ:τηρι'ζουν την ιδιαιτερότητα του

:

•ο κεντρικός ρόλος του καταναλωτή /τουρίστα, ο οποίος με τις ενέργειες του, όταν αγοράζει ή χρησιμοποιεί αγαθά και υπηρεσίες τόσο εμπορεύσιμες όσο και μη εμπορεύσιμες, χαρακτηρίζει τις δραστηριότητες αυτές ως

"τουριστικές".

•

η σημασiα των δημόσιων αγαθών τόσο στη διαδικασία παραγωγής όσο και στην τουριστική κατανάλωση, κυρίως χάρη στη δύναμη έλξης που συχνά, από μόνα τους, τα δημόσια αυτά αγαθά ασκούν στην τουριστucή ζήτηοη.

Ελάχιστες ανθρώπινες δραστηριότητες εμπλέκονται τόσο άμεσα στη διαδικασία μετατροπής και ανάπτυξης των σύγχρονων χοινωνιcδν όσο ο τουρισμός.

Ο τουρισμός επιβάλλεται σε διάστημα μικρότερο από έναν αιώνα, ως καθοριστικό στοιχείο της ζωής εκατομμυρίων πολιτών. Ανάλογα με το ρυθμό με τον οποίο ο τουρισμός καθίσταται γενικευμένη ανάγκη, σε πνευματικό, σωματικό, πολιτισμικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο, νέες ή υφιστάμενες οικονομικές δραστηριότητες διαρθρώνονται για να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο αυτό διακρίνοντας μια νέα αγορά.

Από οικονομική άποψη, λόγω των διαρθρωτικών του χαρακτηριστίκων, ο τουρισμός θεωρείται συχνά περισσότερο ως αγορά παρά ως τομέας.

Οι πολλές και ετερογενείς πλευρές της κατανάλωσης αυτής περ'Lλαμβάνουν, αφενός, τα αγαθά και τις υπηρεσίες που μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως "τυπι:ιs::ά τουριστικά"

(

όπως για παράδειγμα, τα καταλύματα, ο σχεδιασμό;, η οργάνωση και η πώληση ταξιδιων και διαμονής και αφετέρου, εκείνα τα οποία δεν χρησιμοποιούνται

Σ' αυτά προστίθεται μια "επαγώγιμη" παραγωγή η οποία, όπως και σε άλλους τομείς, αποτελεί το στήριγμα για την παραγωγή των προηγούμενων κατηγοριών (πρόκειται, για τη βιομηχανία τροφίμων ή την οικοδομucή βιομηχαν(α για τα ξενοδοχε{α και τα εστιατόρια

).

Ταυτόχρονα, η τουριστική προσφορά προχωρά πέρα από την

,

-~ τουριστucή παραγωγή διότι περιλαμβάνει τη χρησιμοποίηση πόρων

-

φυσικών, πολιτιστικών, καλλιτεχνικών

-

συχνά μοναδικών που συνδέονται μ' έναν συγκεκριμένο χώρο και έχουν τα χαρακτηριστικά δημόσιων αγαθών. Η σύγκρουση των τουριστucών δραστηριοτήτων με το περιβάλλον σε μια περιοχή οφειλεται στη μη αποτίμηση του περιβάλλοντος ως δημόσιου αγαθού.

Τα τελευταία σαράντα χρόνια η οικονομική ευημερία που επιδιώκεται μέσω της ανάπτυξης της τουριστικής βιομηχανίας οδήγησε στην ανάπτυξη και κυριαρχία του μαζικοό τουριqμ.οό ως τουριστικοό προτύπου.

Το ισχύον αυτό μοντέλο του μαζικού τουρισμοό εξαιτίας της ιδιαιτερότητας του τόσο στη χρήση όσο και στις αλληλεπιδράσεις που ασκεί στο φυσικό και κοινωνικο-πολιτιστικό κεφάλαιο των τουριστικών περιοχών επέφερε αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον τους.

Οι τουριστικοί πράκτορες με τις πρακτικές τους, κατευθύνουν την τουριστucή ζήτηση και επιδρούν συνήθως, αρ'VΤ\τικά στο περιβάλλον των τουριστικών προορισμών που εμπορεόονται. Ταυτόχρονα με την τουριστική υπερσιηκέντρωση σε συγκεκριμένες ελκυστικές περιοχές, κατευθύνουν και την μορφή της ανάπτυξης σ' αυτές, μέσω της απαίτησης πολ'λαιν δωματίων, γεγονός που αυξάνει τον ανταγωνισμό, ρίχνει τις τιμές, οδηγεί σε ταχεία και απρογραμμάτιστη δόμηση και ανάπτυξη.

Οι τουριστικοί προορισμοί αποτελοόνται συνήθως, από ένα δίκτυο μικρών και μεσαίων τουριστικών επιχειρήσεων που παρέχουν μεγάλης ποικιλίας τουριστικά προϊόντα. Η προσπάθεια ελαχιστοποίησης του κόστους και βραχυπρόθεσμης μεγιστοποίησης του κέρδους, κυβερνούν την λειτουργ(α αυτών των εγκαταστάσεων αποκλείοντας έτσι τις επενδόσεu; και δαπάνες για την προστασία των περιβαλλοντικών πόρων και επομένως την κατάδειξη περιβαλλοντικά "φιλucής" συμπεριφοράς.

Οι συνήθως περιβαλλοντικά "μη φιλικές" πρακτικές των εμπλεκόμενων στο πλέγμα των τουριστικών δραστηριοτήτων, οδηγεί στην υποβάθμιση του κεφαλαίου των περιοχών που αναπτόσσονται.

Η αύξηση της κατανάλωσης νεροό κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου

,

η παραγωγή αυξημένου όγκου και συγκεκριμένης σύστασης λυμάτων και απορριμάτων, η ποιοτική και ποσοτική κάλυψη γης από την αναγκαία υποδομή, η υποβάθμιση και αισθητucή ρύπανση του τοπίου, οι απειλές εναντίον της άγριας ζωής και χλωρίδας, καθώς και οι κοινωνικο-πολιτιστικές επιδράσεις αποτελοόν τις σημαντικότερες απ6 τις επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης.

9

Η εξέταση διαφόρων σεναρίων τουριστucής ανάπτυξης γύρω από την Μεσόγειο που έγινε στα πλαίσια του προγράμματος ΜΑΒ

( Man and Biosphere )

των Ηνωμένων Εθνών, οδηγεί σε σημαντιχά συμπεράσματα όσον αφορά τις αλληλεπιδράσεις τουρισμού και περιβάλλοντος

(Grenon,

1989):

•

τq

i50%

των ξενοδοχείων και άλλων τύπων εγκαταστάσεων τουριστucής υποδομής είναι χωροθετημένα σε παραθαλάσσιες και ιδιαίτερα στενές ζώνες.

•

η αύξηση της κατανάλωσης νερού σε εποχές και περιοχές που αποτελεί σπάνιο φυσικό πόρο, οξύνει τα ήδη υπάρχοντα, προβλήματα.

•

η ρύπανση των παράκτιων περιοχών από απορρίματα και λύματα, η ατμοσφαιρική ρύπανση

(

από εξατμίσεις οχημάτων

),

η ηχορρύπανοη

(οδική και εναέρια συγκοινωνία, υπερσυγκέντρωση δραστηριοτήτων).

•ασκούνται πιέσεις στο φυσικό, αρχαιολογικό και κοινωνικο-πολιτιστικό περιβάλλον των τουριστιιcών περιοχών, λόγω του ανεξέλεγκτου αριθμού επισκεπτών, που συσσωρεύονται σε περιορισμένο χώρο και σε σύντομες περιόδους αιχμής.

Ειδικότερα όσον αφορά το φοοικ:ό περιβάλλον, μια μη ελεγχόμενη και προσεκτιιcά σχεδιασμένη τουριστική ανάπτυξη μπορεί να αποτελέσει παράγοντα ανεπανόρθωτης υποβαθμιοής του. Είναι γνωστό πως τα παραθαλάσσια, τα ιηροτοπιιcά καθώς και τα ορεινά οικοσυστήματα κατατάσσονται από τους ειδικούς επιστήμονες μεταξύ των πιο πλούσιων, από πλευράς παραγωγικότητας και ποικιλότητας φυσιιrο)ν οικοσυστημάτων. Ταυτόχρονα αποτελούν και το κατεξοχήν ελκυστικό φυσικό υπόστρωμα για την ανάπτυξη εγκαταστάσεων τουριστικής υποδομής

..

Η υποβάθμηση ή η καταστροφή του τοπίου που προκαλείται από την κατασκευή και ανάπτυξη τέτοιων εγκαταστάσεων σε τέτοιου τύπου οικοσυστήματα, έχει αρνητικές επιπτώσεις για την επιβίωση, τόσο σε επίπεδο είδους, όσο και επίπεδο κοινότητας της άγριας ζωής.

(

Τρούμπης Α.,

1991 )

Όλα αυτά αποτελούν ασφυχτική πίεση για το περιβάλλον των τουριοτucών περιοχών, το οποίο αδυνατεί συνήθως να υποστηρίξει τις απαιτήσεις μιας τέτοιου τύπου αλόγωτης τουριστική<; ανάπτυξης. Η πίεση αυτι1 αποτέλεσε το έναυσμα της αναζήτησης τρόπων αντιΆ.ηψης και έκφρασης εν6'~ουρισμού περισσότερο αρμονικού με το περιβάλλον.

Είναι όμως δύσκολη η επίτευξη μιας τουριστική<; ανάπτυξης οικονομικά υγειούς, που να είναι σε αρμονία με το κοινωνικό περιβάλλον και οucολογιιcά αποδεκτή. Μια βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη προκειμένου να εmτύχει τους στόχους, προυποθέτει την ύπαρξη ενός περιβαλλοντικού υποστρώματος καλής ποιότητας. Αυτό σημαίνει πως ο τουρισμός, μέσα από ένα σωστό σχεδιασμό, μπορεί να συνεισφέρει στην βελτίωση και διατήρηση του περιβάλλοντος, αποτελώντας πραγματικά κινητήρια δύναμη για την προστασία του, αφού μόνο έτσι διασφαλίζεται η μακροπρόθεσμη επιβίωση των δραστηριοτήτων του.

1 1

1.3

Τοuριστucές ειy:ιcαταστάσεις χ:αι περιβάUον

Για την ανάπτυξη οποιασδήποτε τουριστικής δραστηριότητας είναι απαραίτητη η ύπαρξη δύο βασικών προιmοθέσεων: της υλιιςής ιmοδομής και του φυσucού περιβάλλοντα;

-

υποδοχέα.

ιe. ;

Η υλική υποδομή περιλαμβάνει εγκαταστάσεις διαμονής, δρόμους, χώρους παρκαρίσματοι;, μαρίνες, προϋποθέτει αυξημένη παροχή νερού, ενέργειας και εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων.

Όλη όμως αυτή η τουριστική υποδομή αποτελεί αιτία πολλαπλών πιέσεων στο φιχπχό περιβάλλον. Άλλες απ' αυτές τις πιέσεις είναι άμεσες κι εμφανείς κι άλλες έμμεσες με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις.

Μερικά από τα άμεσα προ.Ρλήμ.ατα που σχετι'ζονται με τις τουριστικές εγκαταστάσεις είναι

:

•

η κατασκευή κτιρίων κοντά στη θάλασσα, που επιταχύνουν την διαδικασία διάβρωσης.

•

η αλλοίωση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας της περιοχής και της α ισθητucήc; της.

•

η αυθαίρετη δόμηση, που συνήθως επεκτείνεται και σε περιοχές ιδιαίτερης οικολογικής ευαισθησίας.

•

η ιδιαιτερότητα της σύστασης των απορριμάτων και των λυμάτων που επηρεάζει την λειτουργία

-

αν υπάρχει

-

του συστήματος διαχείρισής τους,

στην περιοχη.

,

•

η διάθεση των επεξεργασμένων λυμάτων των εγκαταστάσεων σε υγρούς αποδέκτες

(

ο πρωτογενής και δευτερογενής καθαρισμός δεν συνεπάγονται επαρκή Ι απομάκρυνση των θρεπτικών

).

•

η κατασχευή δρόμων χωρίς σεβασμό στις οδούς μετανάστευσης ή μετακίνησης άγρ100ν ζώων, με συνέπεια τον θάνατο ή τραυματισμό τους από τα διερχόμενα οχήματα.

•

η κ:ατασχευή δρόμων, που λειτουργούν σαν φράγματα στις φυσικές μετακινήσεις πληθυσμών άγριας ζωής.

Οι έμμεσες πιέσεις που σχετίζονται με την ύπαρξη των τουριιmχών εγκαταστάσεων και έχουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις επ{ των οucοουστημάτων είναι

:

•

οι εποχιακά τεράστιες ενεργειαχές απαιτήσεις λειτουργίας των τουριστuccόν εγκαταστάσεων, ~επάγονται μεγάλη πίεση για επιπλέον

παραγωγή συμβατικών συνήθως J\.ορφών ενέργειας.

•

οι τεχνucές επεμβάσειc; στην ακτογραμμή με κατασκευές λιμαν1ών, μαρινών, τεχνητών ακτών, έργων προστασίας των ακτών έχουν μη αντuπρεπτές επιπτώσεις στο βυθό της θάλασσας, αλλάζοντας τη δυναμική των ρευμάτων και των παράκτιων διεργαmcδν.

•

στην λεκάνη της Μεσογείου η αυξημένη θολερότητα οφει'λεται στιι;

παράχτιεc; τουριστιιcές χατασ.ιcευές, τα ελεγχόμενα χαι μη αΎJ.Cυροβόλια, το σκάψιμο για εχβαθUνσεις και τη διαμόρφωση των ακτών.

•η απώλεια των υδατικών πόρων των παραθαλάσσιων περιοχών εξαιτίας του ισχυρού ανταγωνισμού στις χρήσειι; ιyή.; και η μονοπώληση και κατανάλωση των υδατικών αποθεμάτων των ευρύτερων λεκανών απορροής.

•στις θαλάσσιες περιοχές η απόληψη ύδατος με γεωτρήσειι; οδηγεί στην πτώση της στάθμης του υδροφοpέα.

•η χρήση της μεθόδου της αφαλάτωσης για παροχή νερού στις τουριστικές εγκαταστάσεις δημιουργεί μεγάλα προβλήματα στις θαλάσσιες βιοκοινότητες που υποφέρουν από τα υπερ-αλμυρά και εμπλουτισμένα σε χαλκό λύματα τέτοιων εγκαταστάσεων.

•

η κατάτμηση του τοπίου από την κατασκευή εγκαταστάσεων τουριστucής υποδομής επηρεάζει τη βιολογική ποucιλότητα και την δομή των βιοκοινοτήτων, περιορίζοντας την κρίσιμη επupάνεια για εγκατάσταση και επιβίωση ειδών (Τρούμπης,

1991 ).

•

οι διάφορες αθλητucές ψυχαγωγικές χ.λ.π. δραστηριότητες των ενο(ιcων των τουριστιιcών ε'γ1Cαταστάσεων αποτελούν κατά τεκμήριο πηγές μεγάλης όχλησης και ρόπανσης για το φυσικό περιβάλλον των περιοχών στις οποίες αναπτύσσονται.

13

1.4

Αναγκαιότητα χάραξης περιβαλλοντικής πολιτικής στον

,

τουρισμο.

Η μεσογειακή λεκάνη απορροφά το

35%

του διεθνούς τουρισμού κ:αι είναι η πρώτη στον κόσμο τουρum.rή περιοχή. Σύμφωνα με το Γαλάζιο Σχέδιο το έτος

2025 760

εκατο~ια θα επισκεφθούν τις μεσογειακές περιοχές, έναντι

55

εκατομμύρια

to 1984

:ιcαι περίπου

100

εκατομμύρια το

1990.

Οι εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού επιβεβαιώνουν τις προβλέψεις του Γαλάζιου Σχεδίου. Και οι δύο προβλέπουν ότι ως το

90%

της οποιασδήποτε α~ήσεως θα οφει'λεται στην αύξηοη του τουρισμού στα

UNEP.

Ο αριθμός των τουριστών στην περιοχή της Μεσογείου θα ήταν δυνατόν να αυξηθεί από

380

σε

760

εκατομμύρια το χρόνο κ:ατά το έτος

2025,

ανάλογα με τους ρυθμούς της οικονομικής αυξήσεως. Η ανάπτυξη αυτή θα προστεθεί στις προβλεπόμενες δημογραφικές αλλαγές στην περιοχή.

160

εκατομμύρια αυτών των τουριστών κατά το έτος

2000

και

260

εκατομμύρια κατά τα κράτη μέλη της περιοχής. Η αύξηση αυτή θα απαιτήσει το διπλασιασμό του χρησιμοποιούμενου χώρου ως το

2000,

τα στερεά απόβλητα και τα λύματα ενδέχεται να έχουν τριπλασιαστεί ως το έτος

2025.

Οι εξελίξεις αυτές θα έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και θα ασκήσουν φοβερές πιέσεις στους οικοτόπους, τα μεταφορικά μέσα, τα παράκτια και τα ορεινά εδάφη, τους ενεργειακούς και τους υδάτινους πόρους, το δυναμικό καθαρισμού λυμάτων, ιδιαίτερα κατά τις περιόδους αιχμής. Ειδικότερα οι παράκτιες περιοχές θα αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα.

Οι γενικοί περιβαλλοντικοί στόχοι και οι μακροπρόθεσμοι στόχοι που σχετίζονται άμεσα με τον τουρισμό

(

εκτός από τα υποχρεωτικά πρότυπα για τον θόρυβο, το νερό και τον αέρα

)

είναι δύοχολο να καθοριστούν, επειδή ο τουρισμός είναι δυνατό να έχει τόσο θετικά όσο και αρνητικά αποτελέσματα στο περιβάλλον και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ατομικές καταναλωτικές επιλογές.

Οι επιπτώσεις του τουρισμού εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το είδος του τουρισμού, τη συμπεριφορά των τουριστών και την ποιότητα των τουριστικών υπηρεσιών. Οι περισσότερες από τις πιέσεις στο περιβάλλον προέρχ;ονται από τον μαζικό τουρισμό στις παράκτιες και ορεινές περιοχές, ο οποίος είναι πιθανόν να αυξηθεί οημαντικά κατά τις επόμενες δεκαετίες. θα είναι συνεπώς αναγκαίο να αναπτυχθούν γενικές κοινοτικές στρατηγικές για την διαχείριση και την προστασία των παράκτιων και

Η εφαρμογή αυτών των στρατηγικών θα εξαρτηθεί κυρίως από μέτρα που πρέπει να ληφθούν από τις περιφεριακές και τις τοπικές αρχές καθώς και από τον κλάδο του τουρισμού. Είναι σημαντικό η μελλοντική ανάπτυξη του τουρισμού να πραγματοποιηθεί σύμφωνα με

~ την αρχή της αειφορίας.

Ο τουρωμος ο οποίος είναι σύμφωνος με τqv αρχή της αειφορίας βασι'ζεται σε μια προσεκτικά σχεδιασμένη τουριστική πολιτική με

"

ορθολογική χρήση των περιβαλλοντικών πόρων και συγκεκριμένους κανόνες ανάδειξης και αξιοποίησης του περιβαλλοντικού κεφαλαίου της περιοχής. Σημαίνει προστασία και βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής.

(

Παρπαtρης,

1993)

Η Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη δεν αποτελεί μια καινούργια μορφή τουρισμού, φιλική προς το περιβάλλον, αλλά μια φιλοσοφία που θα πρέπει να διαπνέει κάθε επιλογή τουριστικής πολιτικής. Αυτή άλλωστε, φαίνεται να είναι και η μόνη δυνατή επιλογή των τουριστικών βιομηχανκbν σήμερα, προκειμένου να επιτύχουν μακροχρόνια οφέλη και εmβίωση, καθώς μέσω της προστασίας του περιβάλλοντος επιτυγχάνεται και η ικανοποίηση των τουριστών αλλά και η οικονομική ευημερία των τουριστικών επιχειρήσεων. Εξάλλου, μέσα από μια τέτοιου τύπου οικονομική ανάπτυξη μπορεί να θεωρηθεί πως ικανοποιείται και το ηθικό χρέος απέναντι στον τοπικό πληθυσμό των τουριστικών περιοχών, του οποίου τους φυσικού<:; πόρους εκ~ιεταλλέυονται και πολλές φορές καταχρώνται οι τουριστικές επιχεφήσεις.

Η αναγκαιότητα αλλαγής της φιλοσοφίας του συμβατικού μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης εμφαίνεται και υποστηρίζεται και από τις δράσεις της Ευρωπαικής Ενωσης:

•

Το νέο Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης της Κοινότητας για την περίοδο

1994 - 99

(Τσέτσης,

1994),

έχει ως κύριο στόχο την βελτίωση του τουριστικού προιόντος με προσαρμογή στις νέες τουριστικές απαιτήσεις και πραδθηοη δράσεων όπως

:

-

αναβαθμισμένη τουριστική προσφορά,

-

ισόρροπη τουριστική ανάπτυξη σε επίπεδο χώρας,

-

ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού,

-

εξασφάλιση υψηλών προδιαγραφών ποιότητας για το θαλάσσιο περιβάλλον, για την προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.

•

Η Οδηγία της Κοινότητας

(990/314/EC)

σχετικά με τις διακοπές­

πακέτα, τα ταξίδια-πακέτα κ.λ

..

π., ξεκάθαρα υποχρεώνει τους τουριστικούς πράκτορες στην κατάδειξη περtβαλλοντικά ευαισθητοποιημένης συμπεριφοράς κατά την προσφορά του προιόντος τους.

(Buhalis & Fletcher, 1992).

15

Οι υπουργοί Περιβάλλοντος της Ενωσης, κατά τη συνεδρίασή τους στη Σαντορίνη

(13-14

Μαίου

1994),

αναγνώρισαν ότι επείγει να εφαρμοστεί στον τουρισμό μια τέτοια ολοκληρωμένη προσέγγιση.

Υπογράμμισαν επίοης ότι θα πρέπει να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθει&; για να εφαρμοστεί πλήρως η κοινοnχή νομοθεσία και να μειωθεί ο αντίκτυπος των δραστηριοτήτων που συνδέοvι;αι με τον

τουρισμό στο περιβάλλον, συμφώνησαν επίσης να ανα~ουν τις

αναγκα~ προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση.

Η τάση αλλαγής του τουριστucού προτύπου, από τον μαζ1.1Cό­

παθητικό τουρισμό στον εξατομικευμένο

-

ενεργητικό τουρισμό, με βασικά χαρακτηριστικά την διάθεση επαφής με την φύση και τον πολιτισμό, αλλά και με απαιτήσεις παροχής υπηρεσιcδν υψηλότεροι>

επιπέδου και επίδειξη σεβασμού προς το περιβάλλον, φαίνεται να συναρτάται και με μια αυξημένη ευαισθητοποίηση του τουρίστα­

καταναλωτή για τα περιβαλλοντικά θέματα και για το μερίδιο ευθύνης του τουρισμού στην παγκόσμια περιβαλλοντική κρίση.

(

Παρπαϊρης,

1993 ).

Αυτή η συνεχώς αυξανόμενη περιβαλλοντική ευαισθησία του τουριστικου κοινού

-

καταναλωτή του τουριστικού προϊόντος

-

και η αυξανόμενη ζήτηση καλά προστατευμένου και απείραχτου περιβαλλοντικού υποστρώματος, θεωρούνται η κινητήρια δύναμη του

, ,

τουρισμου σημερα.

Ο πiνα.χας

1.2

παρουσιάζε-ι τα στο-ιχε{α της στρατηγucής στον τομiα του τουρισμού χαι τα μiσα που πρέπει να αναπτυχθούν.

Πt ^ναχαc;

1.2

Τ ^{ουρισμ1}

Στάιοι Μέτρα mς το

2000

Μέσα

-

Καλύτερη διαχείριση του

-

Έλεγχα; των χρήσεων της γης.

·μαζικού τουρισμού.

-

Αυστηροί κανόνες για νέες

-

Εθνικ:ά κα.ι περιφεριαιcά κα.τασιcευές.

ολοκληρωμένα διαχsιριστικά

-

Διαχείριση της ιω~ρίας προc;

_σχέδια για παράκτιες και

και από τις τουρισtiκές περιοχές.

"Ορεινές περιοχές.

-

Διαχείριση υποδοχής επισκεπτών, αvtαλλα.γή εμπεφιών.

Τύπος

-

Πρότυπα μοντέλα βιώσιμου

τουρισμού τουρισμού. Αυστηρή εφαρμογή και

επιβολή των περιβαλλοντικών προτύπmν για. το θόρυβο, το πόσιμο νερό, τον καθαρισμό λυμάτων και τις εκπομπές στην ατμόσφαφά.

-

Δημιουργlα ζωνών προστασίας γύρω από ευαίσθητες περιοχές.

-

Ανάπτυξη της περιβαλλοντuc:ής

-

Ανάπτυξη και πραδθηση ενός συνειδήσεως. κώδucα συμπεριφοράς.

-

Ελευθέρωση των αέριων και

-

Εκστρατείες

multi - media +

οδuαόν μεταφορών επιβατών

-

συνέδρια.

δίκτυο

TGV. -

Πολιτική μεταφορών ΕΚ+ εθνικ:έι;

-

Αύξηση οριακού κόστους για πολιτικές μεταφορών.

τη χρησιμοποίηση ιδιαιτucών

-

Οικονομucά κίνητρα όπως ο φόρος Συμπεριφορά αυτοκινήτων και πραδθηση CΟ2/ενέργειας και τα διόδια και

των εναλλα.κτικιόν μορφών ενθάρυνση της χρήσεως δημόσιων τουριστών μετακινήσεως. μέσων μεταφοράς.

-

Καλύτερη κατανομή των

-

Συνεργασ(α και ανταλλαγή

διακοπών. πληροφοριών.

-

Διαφοροποίηση του τουρισμού

-

Εθνικ:ό σχέδιο και περιφεριακά (συμπ. και του αγροτικού και σχέδια.

του πολιτιστucού τουρισμού).

-

Περιφεριακό ταμείο ΕΚ.

-

Σχέδιο δράσεως για τον τουρισμό ΕΚ.

-

Συμβουλευτική επιτροπή για τον τουρισμό ΕΚ.

-

Πραbθηση νέων μορφών

-

Ενημερωτιιcά δελτία.

τουρισμού φιλικών προς το

-

Επαγγελματική κατάρτιση.

περιβάλλον.

-

Πρότυπα έργα.

-

Προσεκτική επιλογή χώρων

-

Επαγγελματική κατάρτιση και διανυκτερεύσεως. εκπαίδευση ανταλλαγή θετικών Ποιότητα των

-

Δημιουργ{α περιβαλλοντιιcής εμπειριών.

τουριστικών συνειδήσεως στα άτομα που υπηρεσιών συμμετέχουν στη διαχείριση

τουριστικών περιοχών.

-

Δημιουργία περιβαλλοντικής συνειδήσεως στον τοπικό πληθυσμό και τις τουριστικές υπηρεσίες.

Πτιγή: Επίσmιτι εφτιι.ιερίδα των Ευρωπαϊκών :κοινοτήτων

17

1.5 Περιβαλλοντucή Σήμανση στον τουρισμ6 -

το oucoλoιyucό σήμα στις τουριστucές ε.ιyχ:αταστάσεις.

Ο τουρισμός απΟ'~ελεί μια καταναλωτική ανάγκη για την οποία ο ιδιώτης :ιcαταναλωτή(; έχει υψηλούς βαθμούς ελευθερίας στην επιλογή του. Κατά συνέπεια, ο ρόλος που μπορεί να παiξει ο ουνειδοποιημένοc;

τουρίστας στη διαμόρφωση και εφαρμΟ'yή των κριτηρίων ποιότητας ή

'_:

φιλικότητας προς το -ιιεριβάλλον του "τουριστι:ιcού προιόντος" είναι :ιcαθοριστικός. Στον βαθμό που :ιcατ' αtrtόν τον τρόπο, οι διεργασίες της αγοράς υπεwέρχονται στον

a

pήοή σχεδιασμό των τουριστικcδν προϊόντων, ανοίγεται στην πράξη το πεδίο της εφαρμογής πολιτucής ανάλογης και συμπληρωματucής της πολιτucής προϊόντων, στον

,

τουρισμο.

Άλλωστε, η πρακτική μεγάλων ευρωπαϊκων εταιρειών ήδη ενσωματώνει εργαλεία πολιτικής προϊόντων χρτισιμοποιόντας τα ως μέσα

marketing :

π. Χ· η

SAS

στηρι'ζει τη διαφημιστucή της :ιcαμπάνια στη διακήρυξη της φιλικότητας των υπηρεσιών και εγκαταστάσεων της προς το περιβάλλον, ενώ η

TUI

απονέμει δικό της οικολογικό σήμα στις εγκαταστάσεις υποδοχής των πελατών της.

Η δυνατότητα χρήοης πολιτucής προϊόντος στις τουριστucές εγκαταστάσεις ή υπηρεσίες μπορεί να διερευνηθεί στα πλαίσια της ανάλοοης των επιπτώσεων τους σε ουιyκεκριμένα περιβαλλοντικά πεδία :ιcαθ' όλη τη διάρκεια του "κύ:ιcλου κατασκευής και λειτουργίας"

(

κύκλος ανάπτυξης

)

τους. Προς τούτο, έχει προταθεί η χρήση μιας μήτρας

(

πίνακα

)

εκτίμησης επιπτώσεων

(

πίνακας

1.3)

όπου ορι'ζονται πέντε πεδία περιβαλλοντικής σημασίας (οικολογικό τοπίο, άγρια ζωή, νερό, ενέργεια :ιcαι απόβλητα) :ιcαι τρία στάδια του κύκλου ανάπτυξής εγκαταστάσεων

(

κατασκευή, λειτουργία και επέκταση

)

(Τρούμπης Α.,1991,

1992.)

Πίνακας 1.3Η μήτρα "Εκτίμησης επιπτώσεων" για τουριστικές

"ανα

'

εις" ε καταστάσεις

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΠΕΔΙΑ

Οικολογικό τοπίο

,

,

,

υπο α ιση η :ιcαταστ ο η

Νερό κατανάλωση