ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ
Πολιτική και Διαχείριση Δασικής Πυρο-Προστασίας στην Ελλάδα.
Η περίπτωση του Ν. Κορινθίας.
Πτυχιακή Εργασία της Άννας Διαμάντη
Μυτιλήνη, Σεπτέμβριος 2013
ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ
Πολιτική και Διαχείριση Δασικής Πυρο-Προστασίας στην Ελλάδα.
Η περίπτωση του Ν. Κορινθίας.
Πτυχιακή Εργασία της Άννας Διαμάντη
Μέλη Τριμελούς Επιτροπής:
Κ.Καλαμποκίδης Γ.Ξανθόπουλος
Θ.Ιωσηφίδης
Μυτιλήνη, Σεπτέμβριος 2013
Πρόλογος
Η παρούσα εργασία αποτελεί την πτυχιακή μου εργασία στα πλαίσια των σπουδών μου στο τμήμα Γεωγραφίας, του Πανεπιστημίου του Αιγαίου, που έχει έδρα την πόλη της Μυτιλήνης, υπό την επίβλεψη του καθηγητή Κ.Καλαμποκίδη .
Στόχος αυτής της πτυχιακής είναι η μελέτη της πολιτικής προστασίας των δασικών πυρκαγιών στην περιοχή μελέτης η οποία είναι ο νομός Κορινθίας. Η επιλογή του θέματος της εργασίας, έγινε σε συνεργασία µε τον επιβλέποντα καθηγητή Δρ. Κ. Καλαμποκίδη λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαίτερη θέση του νομού Κορινθίας στην περιφέρεια Πελοποννήσου και το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο νομός αυτός από τις δασικές πυρκαγιές. Θα ήθελα να ευχαριστήσω πρωτίστως τον επιβλέποντα της εργασίας αυτής, Δρ. Κ. Καλαμποκίδη, καθηγητή στο τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, καθώς και τους Δρ. Γ. Ξανθόπουλο, αναπληρωτή ερευνητή του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων και τον κύριο Θ. Ιωσηφίδη αναπληρωτή καθηγητή του τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου , για την αµέριστη βοήθεια και συμπαράσταση τους για την ολοκλήρωση της εργασίας.
Περιεχόμενα
Βασικές Έννοιες-Ορισμοί ... 6
Κεφάλαιο 1: Οι Δασικές Πυρκαγιές... 8
1.1 Εισαγωγή ... 8
1.2 Χαρακτηριστικά πυρκαγιάς ... 12
1.3 Αίτια πυρκαγιάς ... 16
1.4 Παράγοντες διάδοσης πυρκαγιών ... 18
1.5 Είδη πυρκαγιών ... 20
1.6 Επιπτώσεις των Πυρκαγιών ... 21
Κεφάλαιο 2: Μέθοδοι Πρόληψης και Διαχείρισης των Πυρκαγιών ... 25
2.1 Κίνδυνος Φωτιάς (Πυρκαγιάς) ... 25
2.2 Πρόβλεψη πυρκαγιάς ... 27
2.3 Πολιτική Πρόβλεψης Κινδύνου Πυρκαγιάς ... 29
2.4 Ένταση της πυρκαγιάς ... 32
2.5 Πρακτικές διαχείρισης για την ελαχιστοποίηση των κίνδυνων. ... 33
2.6 Αντιπυρικές Ζώνες ... 36
2.6.1 Φυσικές Αντιπυρικές ζώνες. ... 37
2.6.2 Τεχνητές αντιπυρικές ζώνες ... 38
2.7 Κριτήρια Οργάνωσης Διαχείρισης των πυρκαγιών ... 43
Κεφάλαιο 3: Σχεδιασμοί Μείωσης Δασικών Πυρκαγιών ... 44
3.1 Έννοιες και Ορισμοί της Πολιτικής Προστασίας ... 44
3.2 Δομή Πολιτικής Προστασίας ... 46
3.3 Αρμοδιότητες Πολιτικής Προστασίας σύμφωνα με τον Καλλικράτη (Ν.3852- 10) ... 57
3.4 Μέτρα Πολιτικής Προστασίας ... 67
3.5 Κατάσβεση Δασικών Πυρκαγιών ... 69
3.6 Προληπτικά Μέτρα ... 70
3.7 Κατασβεστικά μέσα ... 71
3.8 Μέθοδοι κατάσβεσης Πυρκαγιών ... 77
Κεφάλαιο 4: Κοινωνικό-Οικονομικά και Δασικά χαρακτηριστικά του Νομού Κορινθίας ... 79
4.1 Κοινωνική φυσιογνωμία του νομού Κορινθίας... 79
4.2 Οικονομική φυσιογνωμία του νομού Κορινθίας ... 86
4.3 Γειτνίαση με Αθήνα ... 88
4.4 Η δασοκάλυψη στον Νομό Κορινθίας ... 92
4.4.1 Το φυσικό Περιβάλλον στην Πελοπόννησο... 92
4.4.2 Δασικά Φυσικά Οικοσυστήματα στην Κορινθία ... 93
4.4.3 Είδος Δασικής Κάλυψης και Πυκνότητα ... 95
4.4.4 Αλλαγές στην Δασοκάλυψη του Νομού Κορινθίας ... 95
4.4.5 Περιοχές Natura 2000 ... 96
Κεφαλαίο 5: Πολιτική Προστασία των Δασών του Νομού Κορινθίας ... 99
5.1 Η σκιαγράφηση-καταγραφή των δασικών πυρκαγιών ... 99
5.2 Αριθμός πυρκαγιών ...101
5.3 Δριμύτητα των πυρκαγιών ...101
5.4 Οι αγροτοδασικές πυρκαγιές στο Νομό Κορινθίας ...101
5.5 Δάση και Δασική Έκταση στο νομό Κορινθίας ...103
5.6 Η ίδρυση της Πολιτικής Προστασίας ...104
5.7 Ο Σχεδιασμός της Πολιτικής Προστασίας για την αντιμετώπιση κινδύνων λόγω
των δασικών πυρκαγιών ...106
5.8 Ανάπτυξη πρόληψης και διαχείρισης κίνδυνου δασικών πυρκαγιών στο Νομό Κορίνθιας ...110
Κεφάλαιο 6: Στόχοι περαιτέρω ανάπτυξης της πολιτικής προστασίας ...113
Συμπεράσματα ...116
Βιβλιογραφία ...118
Περίληψη
Η παρούσα μελέτη ασχολείται με την ανάλυση της πολιτικής προστασίας των δασικών πυρκαγιών στο νομό Κορινθίας. Είναι ευρέως γνωστό ότι οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν μία από τις πιο κύριες απειλές για τα ελληνικά δάση και δη στην περίπτωση μας στο νομό Κορινθίας όπου η δασική βλάστηση βρίσκεται σε αφθονία. Κύριος υπεύθυνος για την πρόκληση και την εκδήλωση των δασικών πυρκαγιών είναι οι ανθρώπινες δραστηριότητες με συνέπεια οι επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών να είναι οδυνηρές όχι μόνο για το δάσος αλλά και για το γενικότερο κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλον. Η Πολιτική Προστασία αποβλέπει στην προστασία της ζωής, υγείας και περιουσίας των πολιτών από φυσικές καταστροφές όπως στην περίπτωση μας από τις δασικές πυρκαγιές.
Επειδή όμως η πλήρης εξάλειψη των δασικών πυρκαγιών, είναι αδύνατη και αποτελεί ουτοπία έστω και αν υπήρχε ο πιο τέλειος αντιπυρικός σχεδιασμός, η πολιτική προστασία προσπαθεί με τα εργαλεία που διαθέτει (νομοθεσία, δυναμικό και μέσα,) να εξισορροπήσει και να μειώσει τους κινδύνους που δημιουργούν οι πυρκαγιές. Στο πρώτο κεφάλαιο ορίζονται κάποιες βασικές έννοιες οι οποίες θα αποτελέσουν τον οδηγό στην ανάλυση της πτυχιακής, δίνονται κάποια γενικά στοιχεία για τις δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα, πως δημιουργούνται και διαδίδονται οι πυρκαγιές, ποια είναι τα χαρακτηριστικά της πυρκαγιάς, τα είδη των πυρκαγιών καθώς επίσης και τι επιπτώσεις προκαλούνται.
Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφερόμαστε στις μεθόδους πρόληψης και διαχείρισης των πυρκαγιών. Δίνονται οι έννοιες του κινδύνου φωτιάς, πρόβλεψης της πυρκαγιάς, έντασης της πυρκαγιάς. Παράλληλα αναλύονται οι πρακτικές διαχείρισης για την ελαχιστοποίηση των πυρκαγιών. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύονται οι σχεδιασμοί μείωσης των δασικών πυρκαγιών. Δίνεται η έννοια και το τι είναι η πολιτική προστασία καθώς και πως διαρθρώνεται σύμφωνα με το παρόν νομοθετικό πλαίσιο. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η εικόνα της περιοχής μελέτης μας μέσω διάφορων κοινωνικό-οικονομικών στοιχείων και γίνεται μια καταγραφή της δασοκάλυψης του νομού Κορινθίας.
Τέλος στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η παρούσα κατάσταση του φυσικού δασικού περιβάλλοντος του νομού και πως έχει επηρεαστεί από τις πυρκαγιές και το τι ενέργειες έχουν γίνει στο σκέλος της πολιτικής προστασίας προκειμένου να προστατευθεί ο νομός είτε βραχυπρόθεσμα είτε μακροπρόθεσμα.
Σκοπός της Εργασίας
Στόχο της παρούσας πτυχιακής εργασίας αποτελεί η παρουσίαση του ρόλου της πολιτικής προστασίας όσον αφορά τις δασικές πυρκαγιές. Στην περίπτωση μας θα αναφερθούμε στο γεωγραφικό διαμέρισμα του νομού Κορινθίας (πλέον περιφερειακή ενότητα Κορινθίας). Θα ορίσουμε τι είναι η πολιτική προστασία και ποιος είναι ο σκοπός της, θα παρουσιαστεί η δομή της, θα αναλυθούν οι αρμοδιότητες και τα μέτρα της. Παράλληλα θα μελετηθεί το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών και πως αυτό περιορίζεται μέσω του θεσμού της πολιτικής προστασίας. Μέσω της παραπάνω συνδυαστικής ανάλυσης θα προσπαθήσουμε να δούμε τι βήματα έχουν γίνει μέσω της πολιτικής προστασίας προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο των πυρκαγιών σε τοπικό, δημοτικό και περιφερειακό επίπεδο.
Κύριος προβληματισμός της εργασίας είναι κατά πόσο μπορούν οι διάφορες διευθύνσεις και οι δομές της πολιτικής προστασίας μπορούν να συνεργασθούν με τις αντίστοιχες τοπικές ομάδες δράσης καταπολέμησης των πυρκαγιών έτσι ώστε να προκύψει ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα.
Βασικές Έννοιες-Ορισμοί
Κατάσταση κινητοποίησης πολιτικής προστασίας είναι η ενεργοποίηση και η κλιμάκωση της δράσης του δυναμικού και των μέσων πολιτικής προστασίας σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, για τους σκοπούς της πολιτικής προστασίας και ειδικότερα για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών από καταστροφές ή και για τον έλεγχο και περιορισμό των δυσμενών επιπτώσεων, που σχετίζονται με τους αντίστοιχους κινδύνους.
Η κατάσταση κινητοποίησης πολιτικής προστασίας διακρίνεται σε:
• Κατάσταση ετοιμότητας πολιτικής προστασίας, λόγω τεκμηριωμένου κινδύνου, στην οποία περιλαμβάνεται η κλιμάκωση της ετοιμότητας του δυναμικού και των μέσων πολιτικής προστασίας, κατά την εξειδίκευση που γίνεται στο σχεδιασμό ετοιμότητας.
• Κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας στην οποία περιλαμβάνεται η κατάσταση, που σχετίζεται με συγκεκριμένη καταστροφή, για την αντιμετώπιση της οποίας απαιτείται:
o Ειδικός συντονισμός από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας του δυναμικού και των μέσων των υπηρεσιών και των φορέων, που αναλαμβάνουν δράση σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, και
o Κινητοποίηση δυναμικού και μέσων επιπλέον του διατιθεμένου υπό κανονικές συνθήκες1.
1 www.gscp.gr/ggpp/site/home/ws/units/primary+menu/ggpp/enies.csp
Ως δάσος ή δασικό οικοσύστημα νοείται το οργανικό σύνολο άγριων φυτών με ξυλώδη κορμό πάνω στην αναγκαία επιφάνεια του εδάφους, τα οποία, μαζί με την εκεί συνυπάρχουσα χλωρίδα και πανίδα, αποτελούν μέσω της αμοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλοεπίδρασης τους, ιδιαίτερη βιοκοινότητα (δασοβιοκοινότητα) και ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον (δασογενές).
Δασική έκταση υπάρχει όταν στο παραπάνω σύνολο η άγρια ξυλώδης βλάστηση, υψηλή ή θαμνώδης, είναι αραιά. Επίσης ως προς το κατώτατο όριο δασοκάλυψης, για το χαρακτηρισμό εκτάσεως ως δασικής ορίζεται το 15%, κάτω από το οποίο η έκταση χαρακτηρίζεται χορτολιβαδική, προσδιορίζεται δε ως αραιά, η δασική βλάστηση που μεταξύ των διακένων χώρων των δασικών ατόμων δύναται να παρεμβληθεί άτομο με κανονική κόμη.
Πυροπροστασία των δασών: έχει τρία διακριτά επίπεδα ή φάσεις.
Το πρώτο επίπεδο, το σημαντικότερο, αποτελεσματικότερο και το λιγότερο δαπανηρό είναι η πρόληψη. Το δεύτερο επίπεδο αφορά την άμεση πυρανίχνευση, την έγκαιρη αναγγελία της πυρκαγιάς και την άμεση παρέμβαση, το αργότερο σε 15΄
από την εκδήλωση της πυρκαγιάς Το τρίτο επίπεδο αφορά τη δασοπυρόσβεση αυτή καθαυτή. Εάν παρόλες τις προσπάθειες πρόληψης και άμεσης παρέμβασης η πυρκαγιά δεν μπόρεσε να τεθεί υπό έλεγχο και πάρει διαστάσεις τότε αρχίζει το πλέον δύσκολο, σύνθετο και πολυδάπανο έργο της δασοπυρόσβεσης ή καλύτερα της αναχαίτισης της πυρκαγιάς2.
Προστατευόμενες Περιοχές ορίζονται πέντε κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών: περιοχή απόλυτης προστασίας της φύσης, περιοχή προστασίας της φύσης, εθνικό πάρκο, προστατευόμενος φυσικός σχηματισμός και προστατευόμενο τοπίο, περιοχή οικοανάπτυξης. Οι κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών φυσικού περιβάλλοντος, σύμφωνα με την υφιστάμενη εθνική νομοθεσία, είναι οι ακόλουθες:
Εθνικοί Δρυμοί, Εθνικά Πάρκα, Αισθητικά Δάση, Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης, Καταφύγια Άγριας Ζωής, Ελεγχόμενες κυνηγετικές περιοχές, Περιοχές Προστασίας της Φύσης, Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης, Προστατευτικά Δάση, Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί και Τοπία, Περιοχές Οικοανάπτυξης.
2www.ekby.gr/ekby/el/pyrkagies.pdf
Κεφάλαιο 1: Οι Δασικές Πυρκαγιές
1.1 Εισαγωγή
Οι Δασικές πυρκαγιές: η περίπτωση της Ελλάδας. Από το 1998 η διαχείριση δασικής πυρκαγιάς στην Ελλάδα έχει χαρακτηριστεί από την έμφαση στην καταστολή πυρκαγιάς, η οποία βρίσκεται στα χέρια της ελληνικής πυροσβεστικής υπηρεσίας.
Η ελληνική υπηρεσία πυρόσβεσης η όποια είναι αρμόδια για την πρόληψη της δασικής πυρκαγιάς, έχει αποδυναμωθεί στην σύσταση , δομή και χρηματοδότηση.
Παρόλο αυτά από το 1998 οι συνολικές δαπάνες για τη διαχείριση δασικών πυρκαγιών έχουν αυξηθεί πολύ, με το υψηλότερο μέρος των δαπανών να απορροφούνται για την απόκτηση σύγχρονου εξοπλισμού καταστολής πυρκαγιών και για το προσωπικό καταστολής αλλά δεν φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα στο έδαφος, δεδομένου ότι οι καμένες δασικές περιοχές έχουν αυξηθεί.
Τα γεγονότα δασικών πυρκαγιών το καλοκαίρι του 2007 ήταν ιδιαίτερα καταστρεπτικά και είχαν έναν μεγάλο βαθμό επίπτωσης στη ανθρώπινη ζωή, την υποδομή και τα οικοσυστήματα. Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάγκη για ουσιαστικές αλλαγές γίνεται προφανής. Η συσσώρευση ξηράς βιομάζας λόγω έλλειψης κατάλληλων προληπτικών μέτρων αντιμετώπισης πυρκαγιών καθιστά τον έλεγχο πυρκαγιάς εξαιρετικά δύσκολο υπό δυσμενών καιρικών συνθηκών. Η έλλειψη ουσιαστικών μέτρων πρόληψης πυρκαγιάς και πολιτικών οδηγεί στην έκρηξη πολλών καταστρεπτικών πυρκαγιών..
Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των πυρκαγιών μη προστατευμένων ζωνών μεταξύ δασικών και αστικών περιοχών είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για τις δυνάμεις πυρόσβεσης και αυξάνει ιδιαίτερα τις ζημίες στα σπίτια και διαφορές υποδομές. Για να αποτραπεί η ακραία διάδοση δασικών πυρκαγιών στο μέλλον. οι πολιτικές επιλογές δεν πρέπει να παραμείνουν εστιασμένες μόνο στην απόκτηση περαιτέρω εξοπλισμού και προσωπικού. Μια περαιτέρω έμφαση στην ουσιαστική αναβάθμιση ολόκληρης της οργάνωσης διαχείρισης δασικής πυρκαγιάς απαιτείται, με περισσότερη έμφαση στη δασική πρόληψη και προστασία του οικοσυστήματος.
(Samuela Bassi,,2008)
Πινάκας 1: Μέσος όρος καμένης έκτασης στην Ελλάδα και συνολικά στη Νότια Ευρώπη (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία, Γάλλια, Ιταλία) (1980-2000)
Καμένη έκταση (εκτάρια)1980-2000
Ελλάδα Σύνολο Μ.Ο Ελλάδας σε
σχέση με το μέσο όρο Νότιας
Ευρώπης
Μέσος όρος 1980-1989 52.416 559.331 9%
Μέσος όρος 1990-1999 47.174 442.529 11%
Έτος 2000 (έως 2/10/2000) 167.006 599.466 28%
Μέσος όρος 1980-2000 55.376 502.622 11%
Πηγή: European Forest Fire Risk Forecast System (EFFRFS, 2001)
Από το παραπάνω πινάκα βλέπουμε ότι τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι καμένες εκτάσεις από τη δεκαετία του 1980 σε σχέση με τη δεκαετία του 2000.
Επίσης βλέπουμε ότι έχει αυξηθεί το ποσοστό της καμένης έκτασης της Ελλάδας σε σχέση με το συνολικό αριθμό των καμένων εκτάσεων στην Νότια Ευρώπη
Η Ελληνική Δασική Υπηρεσία συλλέγει στατιστικά στοιχεία για τις δασικές πυρκαγιές για πολλές δεκαετίες. Οι αξιωματικοί Δασική Υπηρεσία στα τοπικά γραφεία πρέπει να υποβάλουν μια έκθεση για κάθε δασική πυρκαγιά στην περιοχή τους. ( Καιλίδης, Ξανθόπουλος, 1991)
Γράφημα 1: Μέσος Όρος καμένης έκτασης στην Ελλάδα
Μέσος όρος 1980-1989 Μέσος όρος 1990-1999 Έτος 2000 (εώς 2/10/2000)
Πηγή: European Forest Fire Risk Forecast System (EFFRFS), 2001 Πίνακας 2 : Αριθμός πυρκαγιών 1980-2000
Έτος Ελλάδα Σύνολο Νότιας Ευρώπης
1980 1.207 27.749
1981 1.159 38.353
1982 1.045 26.022
1983 968 22.877
1984 1.284 29.018
1985 1.442 45.811
1986 1.082 26.741
1987 1.266 31.928
1988 1.898 33.183
1989 1.284 58.682
1990 1.322 45.338
1991 858 44.569
1992 2.582 52.140
1993 2.406 52.906
1994 1.763 57.230
1995 1.438 75.304
1996 1.508 62.399
1997 3.118 68.546
1998 9.282 82.051
1999 10.723 66.842
2000 14.650 89.300
Σύνολο 62.285 1.036.989
Μέσος όρος 2.966 49.380
Πηγή: European Forest Fire Risk Forecast System (EFFRFS), 2001
Πίνακας 3: Καμένη επιφάνεια 1980-2000
Έτος Ελλάδα Σύνολο Νότιας Ευρώπης
1980 32.965 506.720
1981 81.417 727.064
1982 27.372 405.216
1983 19.613 452.982
1984 33.655 357.015
1985 105.450 983.447
1986 24.514 527.023
1987 46.315 404.050
1988 110.501 463.776
1989 42.363 766.018
1990 38.594 646.822
1991 13.046 565.840
1992 71.410 356.001
1993 54.049 419.288
1994 57.908 667.566
1995 27.202 404.882
1996 25.310 243.198
1997 52.373 304.926
1998 112.802 565.296
1999 19.050 251.473
2000 167.006 599.466
Σύνολο 1.162.915 10.618.069
Μέσος Όρος 55.376 413.882
Πηγή: European Forest Fire Risk Forecast System (EFFRFS), 2001
Η δασική βλάστηση αντανακλά το κλίμα και την τοπογραφία της χώρας, καθώς και την κατάσταση του εδάφους που είναι γενικά αρκετά κακή. Η επίδραση του ανθρώπου, ο οποίος είναι παρόν στην περιοχή για περισσότερο από τρεις χιλιάδες χρόνια, αντικατοπτρίζεται επίσης στη διανομή και κυρίως στην υποβαθμισμένη κατάσταση των δασών. ( Καιλίδης, Ξανθόπουλος, 1991).
1.2 Χαρακτηριστικά πυρκαγιάς
Θεωρώντας ότι μια πηγή ανάφλεξης υπάρχει, η εμφάνιση , και η δριμύτητα των πυρκαγιών εξαρτάται από δυο παράγοντες τα α) καύσιμα και β) το καιρός. Τα καύσιμα επηρεάζουν και την ένταση της πυρκαγιάς (ενεργειακή παραγωγή θερμότητας) και το ποσοστό διάδοσης. Έτσι, οι πυρκαγιές στα βοσκοτόπια παράγουν σπάνια την ένταση της πυρκαγιάς, και το βαθμό απειλής, σε σχέση με τις πυρκαγιές στο δασικό έδαφος. Εκτός από την ποσότητά της, η περιεκτικότητα σε υγρασία των καυσίμων είναι σημαντική και αυτό εξαρτάται από τους παράγοντες όπως η εποχή και ο καιρός. Αυτές οι σχέσεις οδηγούν σε μια εποχή κίνδυνου. Αυτή η διεργασία καθορίζεται από την περιεκτικότητα σε υγρασία των καυσίμων. Ένας κύριος λόγος είναι η φύση των καύσιμης ύλης σε κάθε την περιοχή.
Για παράδειγμα τα περισσότερα αυστραλιανά δάση συσσωρεύουν πολλή καύσιμη ύλη στο δασικό πάτωμα, κυρίως από το σκόρπισμα φλοιών. Στα ξηρά δάση με σκληρόφυλλη ύλη τα μπορούν να συσσωρεύσουν απορρίμματα σε ποσοστό 7 τόνοι ανά εκτάριο. Αυτά θα αποσυντεθούν αλλά η καύσιμη υλη των νοτιοανατολικών δασών μπορεί ακόμα να φτάσει στους 50 τόνους μετά από 15, χωρίς φωτιά, χρόνια.
Βεβαία εξαρτάται και από το είδος καύσιμης ύλης όπως για παράδειγμα τα δάση με ευκάλυπτο που περιέχει υψηλής περιεκτικότητας εύφλεκτες ουσίες στα φύλλα του που βοηθούν να εξαπλωθεί γρήγορα η πυρκαγιά. Σε θερμοκρασίες 2,000°C αυτές οι ουσίες να δημιουργήσουν αυθόρμητες εκρήξεις αερίων. Επιπλέον, το σκόρπισμα φύλλων δημιουργεί ένα ειδικό πρόβλημα εξάπλωσης της πυρκαγιάς που ονομάζεται spotting. Αυτό εμφανίζεται όταν η καύσιμη ύλη αναφλέγεται σε ένα αναβαθμισμένο μέτωπο πυρκαγιάς προώθησης από τους ισχυρούς άνεμους για να δημιουργήσουν τις πυρκαγιές «spoting».
Εικόνα 1
Πηγή: www.firesecurity.gr
Οι καιρικές συνθήκες είναι επίσης κρίσιμες για τις πυρκαγιές. Σε περιόδους ξηρασίας, που ακολουθούνται από θερμούς και ξηρούς άνεμους, στο εσωτερικό των
ηπείρων πάνω σε μια περίοδο ορισμένων ημερών επιδρούν στη θέρμανση και ξήρανση της βλάστησης. Υπάρχουν φυσικά και οι ατμοσφαιρικές συνθήκες που ευνοούν τις πηγές ανάφλεξης λόγο των καταιγίδων. Μόλις αναφλεχτεί , η ένταση της πυρκαγιάς που διαδίδεται είναι στενά συνδεδεμένο στη δύναμη του αέρα επιφάνειας.
Συγκρίνοντας τις ακραίες καταστάσεις κινδύνου πυρκαγιάς στις ανατολικές ΗΠΑ και τη νοτιοανατολική Αυστραλία βρίσκουμε πολλές συνοπτικές ομοιότητες. Τα περισσότερα ξεσπάσματα πυρκαγιών, εμφανίζεται κοντά στα επιφανειακά μέτωπα , ιδιαίτερα σε ξηρές και θερμές συνθήκες μπροστά από ένα καλά αναπτυσσόμενο ψυχρό μέτωπο με ασταθείς θερμοκρασιακές διακυμάνσεις και δυνατούς ανέμους στα χαμηλά επίπεδα.. (Smith, 1992).
Εικόνα 2
Πηγή: www.sigmalive.com
Οι δασικές πυρκαγιές διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην αποσύνθεση της οργανικής βιομάζας και την ανακύκλωση των θρεπτικών ουσιών. Χωρίς τις πυρκαγιές, τα έντομα, και τους μύκητες που αποσυνθέτουν τα φυτικά και τα ζωικά
υλικά, τα περισσότερα δάση θα πνίγονταν με τα συντρίμμια και τα νεκρά υλικά, κατά ένα μεγάλο μέρος αδιαπέραστα στην άγρια φύση και στους ανθρώπους.
Η καύση των δασικών καυσίμων επιταχύνει την ουσιαστική διαδικασία αποσύνθεσης που βρίσκεται πάντα σε εξέλιξη στις περιοχές της ακαλλιέργητης περιοχής με την οξείδωση της εύφλεκτης βιομάζας σε διοξείδιο του άνθρακα, νερό, και πολυάριθμες άλλες χημικές ενώσεις μερικές από τις οποίες είναι ουσιαστικές για την ανάπτυξη της χλωρίδας, άλλες μπορεί να είναι καταστρεπτικές στους ανθρώπους και σε άλλες μορφές ζωής. Σε μια δασική πυρκαγιά, η νεκρή και ζωντανή βλάστηση μετατρέπεται σε θερμότητα, φως, και ήχο. Κατά συνέπεια η ιστορία των δασικών πυρκαγιών είναι πιο σύνθετη από αυτή που γράφεται συνήθως στις εφημερίδες και παρουσιάζεται στις τηλεοπτικές εκπομπές κάθε καλοκαίρι στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι πυρκαγιές λαμβάνουν μεγάλη κάλυψη από τον τύπο επειδή παρουσιάζουν ευκαιρίες θεαματικών φωτογραφιών και επειδή τα φυσικά περιβάλλοντα λατρεύονται από την κοινωνία για αισθητικούς και οικονομικούς λόγους. Και οι πυρκαγιές μας αγγίζουν επειδή έχουν επιπτώσεις στην ανθρώπινη ζωή, όχι μόνο στους εγχώριους ιδιοκτήτες αλλά και στους υπεύθυνους για τη διαχείριση εκείνων των περιοχών.
Επιπλέων οι ερευνητές ποικίλων τομέων φυσικών και των Κοινωνικών Επιστημών ξοδεύουν ολόκληρες τις επαγγελματικές τους σταδιοδρομίες μελετώντας τις πυρκαγιές και τις επιπτώσεις τους.
Σημαντικά θέματα στη μελέτη της πυρκαγιάς περιλαμβάνουν τη συμπεριφορά, την οικολογία και τη διαχείριση της πυρκαγιάς. Αυτοί οι τομείς έχουν επεκταθεί σε εκατοντάδες υπό κλάδους που είναι ταυτόχρονα συνδυασμένοι ο ένας με τον άλλον.
Παραδείγματος χάριν, η συμπεριφορά της πυρκαγιάς δεν μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς μια λεπτομερή κατανόηση της καύσης ακαλλιέργητης περιοχής και της μετεωρολογίας πυρκαγιάς. Η κατανόηση της οικολογίας πυρκαγιάς απαιτεί τη γνώση του ιστορικού ρόλου της πυρκαγιάς στη δυναμική του οικοσυστήματος, καθώς και τις επιδράσεις της θερμότητας συγκεκριμένων οργανισμών. Η διαχείριση πυρκαγιάς καλύπτει δραστηριότητες που απαιτούνται για τον έλεγχο πυρκαγιών
καθώς επίσης και στρατηγικών ετοιμότητας και μετριασμού, που περιλάβουν τη σκόπιμη χρήση της πυρκαγιάς για την επίτευξη τη διαχείριση εδάφους. ( Philip Omi, 2005)
1.3 Αίτια πυρκαγιάς
Οι αιτίες έναρξης των δασικών πυρκαγιών μπορούν να ταξινομηθούν με βάση το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων σε 2 κατηγορίες:
Α)σε φυσικά αίτια όπως κεραυνοί, αυταναφλέξεις (σκουπίδια ) και ηφαίστεια
Β) σε ανθρωπογενή αίτια που περιλαμβάνονται οι εμπρησμοί , ατυχήματα, εκρήξεις, τσιγάρα, καύση ξερών χόρτων
Εικόνα 3
Πηγή: www.firesecurity.gr
Επιπροσθέτως σημαντική αίτια αύξησης πυρκαγιών είναι η αύξηση της γης σε τουριστικά και αστικά κέντρα. Αυτό έχει σαν συνέπεια τη δράση οργανωμένων κυκλωμάτων που στόχο έχουν την εμπορευματοποίηση της γης. Σε αυτό σημαντικό μερίδιο έχουν οι κυβερνήσεις που με τους δασοκτονους νόμους της νομιμοποιεί τα παράνομα σπίτια πάνω σε κομμένες περιοχές αλλά και οι ελαφριές ποινές που διαιωνίζουν το πρόβλημα.
Επίσης οι εμπρησμοί προκύπτουν και από πολιτικά αίτια. Οι εμπρηστές θέλουν με τη δράση τους να αποσταθεροποιήσουν το πολιτικό σκηνικό και να φέρουν αναστάτωση. Παραδείγματος χάρη: : το 1922 ( Μικρασιατική καταστροφή), το 1928 (εκλογές), το 1933-34 ( φαγωμάρα Βενιζέλου- Τσαλδάρη), στην κατοχή , εμφύλιο, το 1958 (εκλογές) το 1965 ( διάλυση Ένωσης Κέντρου), το 1974 (πτώση δικτατορίας, κατάληψη Κύπρου), το 1977 (εκλογές), το 1981 (εκλογές), το 1985 (εκλογές) (Καϊλίδης- Καρανικόλα, 2004)
Εικόνα 4
Πηγή: www.firesecurity.gr
Ένας σημαντικός λόγος αύξησης των πυρκαγιών είναι και πολιτικοί λόγοι αφού η εκάστοτε κυβερνήσεις με τους δασοκτονους νόμους που ψηφίζουν αποχαρακτηρίζουν τεράστιες εκτάσεις δάσους. (Καϊλίδης- Καρανικόλα, 2004)
Κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα, υπήρξε μια ευρεία κυκλοφορία των ανθρώπων προς τα μεγάλα αστικά κέντρα. Περισσότερο από το ήμισυ του πληθυσμού της χώρας σήμερα, ζει στην Αθήνα, η οποία είναι η πρωτεύουσα και στη Θεσσαλονίκη, η οποία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη. Ο γρήγορος ρυθμός με τον οποίο αυτή η κίνηση της αστικοποίησης έλαβε χώρα, οδήγησε σε μια εξίσου γρήγορη, αλλά, δυστυχώς, κακώς σχεδιασμένη, διεύρυνση των δύο πόλεων. Οι συνθήκες διαβίωσης σε αυτά μπορεί να είναι πολύ άβολα κατά περιόδους ειδικά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, λόγω του συνδυασμού της θερμότητας και της ρύπανσης του αέρα. Ως αποτέλεσμα, ένα σημαντικό ποσοστό των μεσαίων και ανώτερων στρωμάτων, μετά την απόκτηση ενός διαμερίσματος στην πόλη, χτίζουν ένα δεύτερο σπίτι στην εξοχή, που χρησιμοποιούν κυρίως για καλοκαιρινές διακοπές. Η τάση αυτή είχε αρχίσει να αναπτύσσεται από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, και χρονολογικά συμπίπτει τόσο με την αύξηση του αριθμού των δασικών πυρκαγιών και των καμένων εκτάσεων. ( Καιλίδης, Ξανθόπουλος, 1991)
1.4 Παράγοντες διάδοσης πυρκαγιών
Παράμετροι πρόκλησης και ανάφλεξης
Τρείς είναι οι κυριότεροι παράγοντες που προκαλούν την ανάφλεξη της πυρκαγιάς. Αυτοί είναι: η καύσιμη ύλη(ποσότητα, είδος και υγρασία), το οξυγόνο και η θερμότητα. Αυτοί οι τρείς παράγοντες συνιστούν το λεγόμενο «Τρίγωνο της Φωτιάς».
Η καύσιμη ύλη στις δασικές πυρκαγιές διακρίνεται σε τρεις κατηγορίες (Βορίσης, 2004):
• Στην υπεδάφια καύσιμη ύλη που περιλαμβάνει την σε αποσύνθεση οργανική ύλη όπως ο χούμος, η τύρφη και οι νεκρές ρίζες.
• Στην καύσιμη ύλη επί του εδάφους μέχρι ύψους 2 μέτρων από αυτό που περιλαμβάνει τον ξηροτάπητα (πεσμένα φύλα και βελόνες), την ποώδη βλάστηση (το καλοκαίρι βρίσκεται συνήθως σε ξερή κατάσταση), τους θάμνους, τα πεσμένα δένδρα, τα υπολείμματα των υλοτομιών, τα φρύγανα κλπ.
• Στην εναέρια καύσιμη ύλη που περιλαμβάνει τα καύσιμα υλικά που βρίσκονται πάνω από τα 2 μέτρα από το έδαφος όπως το φύλλωμα και τα λεπτά κλαδιά των δένδρων (κύρια των κωνοφόρων), οι λειχήνες, τα αναρριχόμενα φυτά, τα όρθια νεκρά δένδρα κλπ.
Το οξυγόνο υπάρχει στον ατμοσφαιρικό αέρα και μάλιστα σε αναλογία 21% κατ’
όγκο ή 23% κατά βάρος
Την θερμότητα που απαιτείται για την έναρξη της πυρκαγιάς (ανάφλεξη). Ο βαθμός εξάπλωσης της πυρκαγιάς (ταχύτητα της πυρκαγιάς) εξαρτάται από την ισχύ της πηγής θερμότητας, την αποδοτικότητα των διαδικασιών μεταφοράς θερμότητας και από την ενέργεια που απαιτείται για να αυξηθεί η θερμοκρασία της καύσιμης ύλης σε θερμοκρασία ανάφλεξης(περίπου 300°C). Οι διαδικασίες μεταφοράς θερμότητας είναι η ακτινοβολία και η μετάδοση.
Παράμετροι εξάπλωσης
Οι παράγοντες που επιδρούν στην εξάπλωση της πυρκαγιάς είναι η υγρασία της δασικής καύσιμης ύλης και ο αέρας. Το ποσοστό της υγρασίας της καύσιμης ύλης είναι η σημαντικότερη παράμετρος που επηρεάζει την έναρξη της πυρκαγιάς καθώς επίσης επηρεάζει ταυτόχρονα και την εξάπλωση της.
Ο άνεμος ασκεί σημαντικότατη επίδραση στις δασικές πυρκαγιές, γιατί αφενός προσδιορίζει την διεύθυνση διάδοσης τους και αφετέρου την ταχύτητα εξάπλωσης τους. Έχει παρατηρηθεί ότι ο ρυθμός εξάπλωσης της πυρκαγιάς είναι λίγο έως πολύ ανάλογος με την ταχύτητα του ανέμου τουλάχιστον για τις χαμηλές έως μέτριες ταχύτητες ανέμου.
Η κλίση του εδάφους επίσης επηρεάζει την εξάπλωση μίας πυρκαγιάς, καθώς ένα απότομο ανάγλυφο είναι γνωστό ότι προκαλεί πολύ επικίνδυνες
καταστάσεις για τους πυροσβέστες. ‘Ένας ακόμα παράγοντας που επηρεάζει την εξάπλωση είναι η ποσότητα της δασικής καύσιμης ύλης και η κατανομή της στους ορόφους της βλάστησης. Επιπλέον, η ισχύς της πυρκαγιάς, αποκαλούμενη συχνά
«ένταση πυρκαγιάς», επηρεάζεται άμεσα από την ποσότητα της καύσιμης ύλης(Jean- Luc Dupuy , 2009).
1.5 Είδη πυρκαγιών
Με κριτήριο την καύσιμη ύλη διακρίνουμε τα διάφορα είδη δασικών πυρκαγιών:
♦ Πυρκαγιές εδάφους. Σε αυτές καίγεται η οργανική ύλη κάτω από την επιφάνεια του φυλλοστρώματος του δάσους. Οι πυρκαγιές αυτές έχουν σαν χαρακτηριστικό τη βραδεία καύση και είναι δυνατόν να μην έχουμε αντιληπτή παραγωγή καπνού, οπότε γίνονται πολύ δύσκολα αντιληπτές. Οι πυρκαγιές εδάφους μπορεί να διεισδύουν σε βάθος μέχρι και 2 m στην Ελλάδα.
Εξαπλώνονται αργά και είναι από τις πιο δύσκολες σε κατάσβεση πυρκαγιές.
♦ Πυρκαγιές επιφανείας ή έρπουσες. Οι πυρκαγιές επιφανείας ή έρπουσες πυρκαγιές καίνε τον ξηροτάπητα και τη χαμηλή βλάστηση ύψους έως και 2m.
Αυτές αποτελούν το συνηθέστερο είδος δασικών πυρκαγιών. Χαρακτηριστικά τους είναι η μεγάλη ταχύτητα διάδοσης (ιδίως όταν πνέει άνεμος) με φλόγα και θερμότητα. Ο καπνός τους εξαπλώνεται σε μικρό σχετικά ύψος, συνήθως μέχρι το ύψος των δένδρων, και έχει ανοικτό χρώμα(Γκόφας, 2008).
♦ Πυρκαγιές κόμης. Οι πυρκαγιές κόμης ή επικόρυφες πυρκαγιές καταστρέφουν την κόμη των δένδρων. Συνήθως οι επικόρυφες πυρκαγιές προέρχονται από την προηγούμενη κατηγορία, των επιφανειακών πυρκαγιών, όπου μέσω των χαμηλών κλαδιών, των λειχήνων του κορμού, των τομών για τη συλλογή ρητίνης κ.α. η φωτιά μεταφέρεται στην κόμη των δένδρων.
Χαρακτηριστικά τους είναι η πολύ μεγάλη ταχύτητα διάδοσης και η εξακόντιση από τον άνεμο και τα ανοδικά ρεύματα της πυρκαγιάς αναμμένων τεμαχιδίων καύσιμης ύλης(λεγόμενες καύτρες ή καιόμενοι κλάδοι). Ο καπνός υψώνεται σε αρκετό ύψος πάνω από το έδαφος και έχει συνήθως το σχήμα μανιταριού, ιδίως όταν δεν φυσά ισχυρός σχετικά άνεμος. Το χρώμα του είναι
σκοτεινότερο από τις επιφανειακές πυρκαγιές(Καιλίδης & Καρανικόλας, 2004).
♦ Μεικτές Πυρκαγιές. Τα τρία παραπάνω είδη των δασικών πυρκαγιών είναι δυνατόν να συνυπάρχουν γιατί το καθένα καίει ένα διαφορετικό είδος καυσίμου. Όταν συνυπάρχει επικόρυφη και έρπουσα πυρκαγιά τότε, πολλές φορές, δημιουργείται ένα μέτωπο φλογών που επεκτείνεται από το έδαφος έως μερικά μέτρα πάνω από τις κορυφές των δένδρων που κινείται σαρώνοντας την υπάρχουσα βλάστηση(Βορίσης, 2004).
1.6 Επιπτώσεις των Πυρκαγιών
Οι επιπτώσεις που προκαλούνται από τις πυρκαγιές είναι ιδιαίτερα σημαντικές τόσο στο επίπεδο του περιβάλλοντος όσο και σε κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο.
Κατά την εκδήλωση μιας πυρκαγιάς απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα ρύποι και μικροσωματίδια -παρόμοια με ρύπους-αέρια που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου όπως είναι το διοξείδιο του άνθρακα, το μονοξείδιο του άνθρακα, υδρογονάνθρακες(Edward A. Johnson, 2001) - με αποτέλεσμα να μολύνουν τον αέρα και να προκαλούνται προβλήματα στην υγεία των κατοίκων της περιοχής που εντοπίζεται η πυρκαγιά.
Οι κυριότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών είναι(WWF, 2008):
• Καταστροφή της βλάστησης. Τα περισσότερα δασικά είδη που απαντώνται σε χαμηλά υψόμετρα της χώρας μας (πχ πεύκα) είναι προσαρμοσμένα στην πυρκαγιά και μπορούν να ανακάμψουν άμεσα με δεδομένο πάντα ότι δεν έχουν καεί επανειλημμένα στο πρόσφατο παρελθόν. Πολλές φορές μάλιστα, τα είδη αυτά μπορεί και να ωφελούνται από την ανανέωση που προκύπτει μετά από μία πυρκαγιά. Αντιθέτως τα περισσότερα είδη των μεγάλων υψομέτρων (πχ έλατα) δεν μπορούν να ανακάμψουν με φυσικό τρόπο μετά από μία πυρκαγιά, και ούτε μπορεί να θεωρηθεί πως ωφελούνται με οποιονδήποτε τρόπο.
• Διάβρωση του εδάφους. Οι υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούν σε μία πυρκαγιά, μεταξύ άλλων παραγόντων, μεταβάλλουν την εδαφική δομή και
μειώνουν τη συνοχή του εδάφους. Ταυτόχρονα, η απομάκρυνση της βλάστησης το αφήνει απόλυτα εκτεθειμένο στη βροχή και τον αέρα και μειώνει τη δυνατότητα απορρόφησης του νερού. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα εδάφη γίνονται πιο ευπαθή, μπορεί να απομακρύνονται από τον άνεμο ή να παρασύρονται από το ορμητικό βρόχινο νερό. Ανάλογα με την κλήση του εδάφους, αυτή η φθορά μπορεί να οδηγήσει τόσο σε σταδιακή απώλεια της εδαφικής κάλυψης –με συνέπειες για τις δυνατότητες αναγέννησης της βλάστησης-, ενώ η μειωμένη δυνατότητα απορρόφησης νερού μπορεί να συμβάλει σε φαινόμενα πλημμυρών.
• Επιπτώσεις στην πανίδα. Ο τρόπος με τον οποίο οι πυρκαγιές επηρεάζουν την πανίδα είναι ιδιαίτερα σύνθετος και δύσκολα μπορεί να αποτιμηθεί σε γενικό επίπεδο. Σε γενικές γραμμές τα περισσότερα μεγάλα θηλαστικά όπως και τα πουλιά έχουν τη δυνατότητα να διαφύγουν από την περιοχή της πυρκαγιάς, ενώ πολλά είδη ερπετών προφυλάσσονται από αυτήν καλυπτόμενα στο έδαφος ή στα βράχια. Αντίθετα τα μικρότερα θηλαστικά, τα αρθρώποδα αλλά και πολλά είδη ερπετών και μικρών δασόβιων πουλιών δεν προλαβαίνουν συνήθως να διαφύγουν. Αντίστοιχα, οι επιπτώσεις της πυρκαγιάς στη βλάστηση ωφελούν μεγάλο αριθμό ειδών που προτιμούν τους ανοικτούς χώρους ή βόσκουν ενώ θίγουν τα καθαρά δασόβια είδη πουλιών και μικρών θηλαστικών. Οι επιπτώσεις μπορεί είναι σημαντικότερες εάν η πυρκαγιά εκδηλωθεί την εποχή της αναπαραγωγής, εάν η έκτασή της είναι τόσο μεγάλη που να καλύπτει μεγάλο μέρος της εξάπλωσης ενός είδους ή εάν η διάσπαση του βιοτόπου από υποδομές είναι τέτοια που να εμποδίζει τη διαφυγή των ζώων και μετέπειτα τον επανεποικισμό.
• Αλλαγή του κλίματος και ατμοσφαιρική ρύπανση. Οι πυρκαγιές μπορεί να επιβαρύνουν προσωρινά τον ατμοσφαιρικό αέρα ενώ η καταστροφή της βλάστησης επηρεάζει το μικροκλίμα των συγκεκριμένων περιοχών, καθώς μειώνει τις ευεργετικές ψυκτικές επιδράσεις των δασικών δέντρων και αυξάνει την ηλιακή αντανάκλαση του εδάφους.
Σχετικά με τις κοινωνικό-οικονομικές επιπτώσεις αυτές αναφέρονται στις καταστροφές που προκαλούνται από τις πλημμύρες εφόσον δεν υπάρχουν δέντρα και
βλάστηση έτσι ώστε να μετριαστεί η ορμή του νερού απορροφώντας μέρος της ποσότητας που πέφτει. Επιπλέον, όταν καίγεται το έδαφος γίνεται υδρόφοβο.
Αποτέλεσμα οι καταστροφές στον γεωργικό τομέα, στους δρόμους, σε σπίτια κτλ Υφίστανται καταστροφές σε υποδομές, σε κτήρια, στο οδικό δίκτυο, στις τηλεπικοινωνίες και στους σταθμούς ηλεκτροδότησης. Οι πυρκαγιές καταστρέφουν γεωργικές εκτάσεις, σοδιές και κτηνοτροφίες. Οι καταστροφές στον αγροτικό τομέα έχουν άμεση επιρροή και στην ανεργία.
Παρατηρούνται επιπτώσεις στον τουρισμό και μείωση της επισκεψιμότητας στις καμένες περιοχές. Υποβαθμίζεται η ποιότητα ζωής των κατοίκων των περιοχών.
Επιβαρύνεται η ανθρώπινη υγεία με αναπνευστικά προβλήματα κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς και από την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα αργότερα. Επιπλέον, τραυματίζεται η ψυχολογία των ανθρώπων που χάνουν τα σπίτια τους και δικούς τους ανθρώπους. Ο κλάδος της ξυλείας χάνει σημαντικούς πόρους για αρκετά χρόνια με αποτέλεσμα προβλήματα στην οικονομική ζωή της περιοχής. Καταστρέφονται οι χώροι αναψυχής ή άθλησης. Επιβαρύνεται η οικονομία με τις τεράστιες δαπάνες κατάσβεσης και τις ανυπολόγιστες επίσης δαπάνες που απαιτούνται για την αποκατάσταση ζημιών. Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται συμπερασματικά οι κοινωνικό-οικονομικές επιπτώσεις των πυρκαγιών.
Κοινωνικό-οικονομικές επιπτώσεις των πυρκαγιών3 Σύνολο καμένης γης
Κόστος καταστολής των πυρκαγιών Ζημιές σε σπίτια και οικισμούς
Η αλλοίωση των ενδιαιτημάτων άγριας ζωής Ζημιές σε λεκάνες απορροής και ύδρευσης Βλάβη σε δημόσιους χώρους αναψυχής Εκκένωση των γειτονικών κοινοτήτων Συνέπειες στον τουρισμό
3Douglas C. Morton, Megan E. Roessin, (2003), Assessing the Environmental, Social, and Economic Impacts of Wildfire, GISF Research Paper 001, Forest Health Initiative, USA
Ζημιές στην παραγωγή ξυλείας
Καταστροφή των πολιτιστικών και αρχαιολογικών χώρων Το κόστος της πρόληψης και της αποκατάστασης
Επιπτώσεις στη δημόσια υγεία Επιπτώσεις στο δίκτυο μεταφορών
Οι οικονομικές επιπτώσεις λόγω των πυρκαγιών διαφέρουν και μπορούν γενικά να διακριθούν στις άμεσες και στις έμμεσες.
Οι άμεσες οικονομικές επιπτώσεις μπορούν εύκολα να μετρηθούν και αφορούν δαπάνες για αεροπορικούς κινητήρες,, τα πληρώματα πυρόσβεσης και προσωπικό του πυροσβεστικού σώματος. Εκτός από το κόστος καταστολής, άλλες άμεσες δαπάνες περιλαμβάνουν ιδιωτικές ζημίες ιδιοκτησίας (ασφαλισμένων και ανασφάλιστων), ζημιές σε δίκτυα κοινής ωφελείας, βλάβες σε εγκαταστάσεις αναψυχής, η απώλεια των πόρων ξυλείας, καθώς και ενισχύσεις για την εκκένωση κατοίκων. Οι περισσότερες από αυτές τις δαπάνες που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά τη φωτιά4.
Οι έμμεσες οικονομικές επιπτώσεις αναφέρονται στις συνθήκες όπου, η φωτιά έχει σβήσει και έχουν αρχίσει οι προσπάθειες αποκατάστασης στις πληγείσες περιοχές με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πρόσθετες οικονομικές ανάγκες στήριξης αυτών των περιοχών. Στις περιοχές αυτές οι επιχειρήσεις και τα άτομα δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις φορολογικές και οικονομικές υποχρεώσεις τους προς το κράτος λόγω των ζημιών που προκληθήκαν από την πυρκαγιά. Σημαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι επιχειρήσεις και κατοικίες στις οποίες η πυρκαγιά δεν δημιούργησε φθορές να βλέπουν μια κατακόρυφη πτώση της αξίας τους.
4Western Forestry Leadership Coalition, (2009), the True Cost of Wildfire in the Western U.S.
Κεφάλαιο 2: Μέθοδοι Πρόληψης και Διαχείρισης των Πυρκαγιών
2.1 Κίνδυνος Φωτιάς (Πυρκαγιάς)
Ο όρος «κίνδυνος πυρκαγιάς» είναι αρκετά σύνθετος και χρησιμοποιείται για να εκφράσει μια εκτίμηση σχετικά με5:
• Την ευκολία ανάφλεξης.
• Το ρυθμό εξάπλωσης.
• Τη δυσκολία έλεγχου.
• Τις επιπτώσεις μιας πυρκαγιάς.
Η πιθανότητα για έναρξη μιας πυρκαγιάς ως αποτέλεσμα της παρουσίας και δράσης των γενεσιουργών αυτής αιτίων ορίζεται ως επικινδυνότητα. Η επικινδυνότητα μεταβάλλεται σε κάθε περιοχή κατά τη διάρκεια του έτους εξαρτώμενη από την ύπαρξη φυσικών ή ανθρωπογενών αιτίων σε συνδυασμό με την ευφλεκτικότητα της καύσιμης δασικής ύλης. Η ευφλεκτικότητα αυτή εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά της καύσιμης δασικής ύλης και τις καιρικές συνθήκες που επιδρούν σε αυτή.
Οι παράγοντες που συμβάλουν στον κίνδυνο της πυρκαγιάς είναι οι σταθεροί και οι μεταβλητοί. Σταθεροί είναι οι παράγοντες που αλλάζουν αργά και ποικίλουν ανάλογα με τη τοποθεσία( Κλίση εδάφους, Καύσιμη ύλη). Μεταβλητοί παράγοντες είναι εκείνοι που αλλάζουν γρήγορα αλλά μπορούν να επηρεάσουν εκτεταμένες περιοχές(Άνεμος, Σχετική υγρασία, Θερμοκρασία).
Ο Δείκτης Κινδύνου Πυρκαγιάς λαμβάνει συνδυαστικά υπόψη την θερμοκρασία, την σχετική υγρασία, την ταχύτητα του ανέμου, τη βλάστηση και τους παράγοντες της ξηρασίας. Ο Δείκτης Κινδύνου Φωτιάς είναι μια τιμή που δείχνει σε ποιό επίπεδο βρίσκεται ο κίνδυνος. Παρόλο που είναι πολύ δύσκολο να ενσωματωθούν όλες οι μεταβλητές του κινδύνου φωτιάς σε έναν πρακτικό δείκτη, υπάρχουν αρκετές προσπάθειες που τείνουν να το πετύχουν. Όπως ο FWI (Fire Weather Index), σε ελεύθερη μετάφραση (Δείκτης Καιρού Φωτιάς), ο CBI (Chandler Burning Index), σε ελεύθερη μετάφραση (Δείκτης Καύσης Τσάντλερ). Ο FWI είναι αρκετά περίπλοκος και χρειάζεται χρόνο και αρκετές μετρήσεις για να έχει σωστή
5 http://www.gscp.gr/ggpp/site/home/ws/promote/fisikes/pirkagies/kindinos.csp
