Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Α Ι Γ Α Ι Ο Υ
Σ Χ Ο Λ Η Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν Τ Η Σ Δ Ι Ο Ι Κ Η Σ Η Σ
Δ Ι Α Τ Μ Η Μ Α Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Μ Ε Τ Α Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Ω Ν Σ Π Ο Υ Δ Ω Ν
« Σ Χ Ε Δ Ι Α Σ Μ Ο Σ , Δ Ι Ο Ι Κ Η Σ Η & Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Τ Ο Υ Τ Ο Υ Ρ Ι Σ Μ Ο Υ »
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:
Η Στρατηγική Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων του Ξενοδοχειακού κλάδου στην Ελλάδα κατά την Οικονομική Ύφεση και ο Ρόλος της Επιλογής του κατάλληλου Προσωπικού στη διατήρηση Βιώσιμου
Ανταγωνιστικού Πλεονεκτήματος
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:
ΧΡΙΣΤΙΝΑ Σ. ΣΤΟΥΠΑ
ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:
Δρ ΘΕΟΔΩΡΟΣ Α. ΣΤΑΥΡΙΝΟΥΔΗΣ
ΧΑΛΚΙΔΑ, 2012
Στον πατέρα μου..
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του ακαδημαϊκού και του επιχειρηματικού κόσμου βρίσκεται η παγκόσμια οικονομική ύφεση. Η επιρροή της είναι έκδηλη σε όλες τις οικονομικές δραστηριότητες και η αναστάτωση που προκαλεί, μοιάζει με καταιγίδα στην προσπάθεια των επιχειρήσεων να ακολουθήσουν μια ομαλή πορεία προς την οικονομική τους ανάπτυξη. Όλες οι επιχειρήσεις, μεταξύ αυτών και οι επιχειρήσεις του ξενοδοχειακού κλάδου, αναζητούν στο δυσμενές αυτό κλίμα το σωσίβιο που θα τους εξασφαλίσει την επιβίωσή τους και στην αναζήτηση αυτή, ως ένα από τα πιο αποτελεσματικά σωσίβια, αναδεικνύεται το ανθρώπινο δυναμικό τους.
Αυτό ακριβώς το θέμα επιχειρήθηκε να προσεγγιστεί και στην παρούσα διπλωματική εργασία, με θεωρητική και εμπειρική ανάλυση που αφορούσε στις ελληνικές ξενοδοχειακές επιχειρήσεις. Ο σκοπός της είναι να αποτυπώσει τα αποτελέσματα της οικονομικής ύφεσης, στο φάσμα των ανθρωπίνων πόρων του ελληνικού ξενοδοχειακού κλάδου από πλευράς στρατηγικής διοίκησης, και να διερευνήσει κατά πόσο οι διευθυντές και οι υπεύθυνοι για θέματα ανθρωπίνου δυναμικού θεωρούν σημαντικό το ρόλο της επιλογής του κατάλληλου προσωπικού, στη διατήρηση αειφόρου πλεονεκτήματος που θα διαφοροποιήσει την επιχείρησή τους από τον ανταγωνισμό.
Για να εκπληρωθεί ο σκοπός αυτός αρχικά πραγματοποιήθηκε μία θεωρητική προσέγγιση του θέματος, στη συνέχεια αναλύθηκε ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιήθηκε η εμπειρική έρευνα και τέλος παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματά της. Η συγκεκριμένη μελέτη αποδεικνύει το ρόλο κλειδί που έχει η Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων στην ανάπτυξη μιας βιώσιμης ανταγωνιστικής στρατηγικής, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για περιόδους οικονομικής ύφεσης.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ... 7
ΜΕΡΟΣ 1
ο:
ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ... 91.1 Γενικά ... 9
1.2 Η παγκόσμια οικονομία... 9
1.3 Η διεθνής ύφεση ... 12
1.4 Η έκφραση της ύφεσης στην Ελλάδα ... 15
1.4.1 Η ελληνική κατάσταση στον ξενοδοχειακό κλάδο ... 17
1.4.2 Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων και οικονομική κρίση ... 24
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΔIOIKHΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ... 28
2.1 Γενικά ... 28
2.2 Η Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων ... 28
2.2.1 Ο ορισμός της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων ... 28
2.2.2 Η έννοια, ο ρόλος και το περιεχόμενο της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων ... 29
2.2.3 Η λειτουργία και οι στόχοι του τμήματος της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων ... 31
2.3 Η σχέση Επιχειρησιακής Στρατηγικής και Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων ... 33
2.4 Ο ορισμός της Στρατηγικής Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων ... 35
2.5 Η Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων στην Ελλάδα ... 37
2.5.1 Η Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων στον Ξενοδοχειακό Κλάδο ... 38
2.5.1.1 Τα χαρακτηριστικά της ξενοδοχειακής εργασίας ... 41
2.5.1.2 Η ποιότητα των υπηρεσιών και ο ρόλος του ανθρωπίνου δυναμικού ... 44
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΤΕΛΕΧΩΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ... 46
3.1 Γενικά ... 46
3.2 Μέθοδοι και εργαλεία προσέλκυσης ... 46
3.3 Επιλογή προσωπικού ... 51
3.3.1 Σκοπός και προϋποθέσεις αποτελεσματικής επιλογής ... 53
3.3.2 Διαδικασία επιλογής ... 55
3.3.2.1 Βιογραφικό σημείωμα ... 56
3.3.2.2 Αίτηση πρόσληψης ... 56
3.3.2.3 Συστάσεις... 57
3.3.2.4 Συνέντευξη ... 57
3.3.2.5 Δοκιμασίες ... 58
3.3.2.6 Ιατρικές εξετάσεις ... 58
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ
ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ... 59
4.1 Γενικά ... 59
4.2 Ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ... 59
4.2.1 Η έννοια του διατηρήσιμου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και οι απαραίτητοι παράγοντες για την δημιουργία του ... 59
4.2.2 Οι δρόμοι προς ένα διατηρήσιμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ... 61
4.3 Ο ρόλος της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων στη δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος ... 63
4.3.1 Ο ρόλος της επιλογή του κατάλληλου προσωπικού στην επιχειρησιακή στρατηγική και τη διατήρηση βιώσιμου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος ... 66
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΗΜΕΡΑ ... 68
5.1 Γενικά ... 68
5.2 Αλλαγές και εξελίξεις που επηρεάζουν τη σύγχρονη Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων ... 68
5.3 Η χρήση των ιστοχώρων κοινωνικής δικτύωσης (Social Media) ... 71
5.4 Προκλήσεις που αντιμετωπίζει η σύγχρονη Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων. ... 74
5.5 Η Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων στον 21ο αιώνα. Πώς διαμορφώνεται ο ρόλος της ... 76
ΜΕΡΟΣ 2
ο:
ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 796.1 Σκοπός τη έρευνας ... 81
6.2 Εργαλεία συλλογής στοιχείων / Επιλογή μέσων ... 81
6.3 Δείγμα έρευνας ... 83
6.4 Δομή ερωτηματολογίου ... 84
6.5 Περιορισμοί έρευνας ... 86
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ / ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ... 87
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ... 102
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9: ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΕΡΕΥΝΑ ... 105
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ... 106
Ελληνική ... 106
Ξενόγλωσση ... 108
Αρθρογραφία ... 110
Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία ... 111
Αλλες πηγές ... 110
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ... 106
Θεωρώ σημαντικό στο σημείο αυτό να ευχαριστήσω,
τον εξαιρετικό μου καθηγητή και υπέροχο άνθρωπο κο Θοδωρή Σταυρινούδη για την κατανόηση και την καθοδήγησή σε όλη τη διάρκεια της συγγραφής της μελέτης αυτής, τους αγαπημένους μου συμμαθητές για τις μοναδικές στιγμές που περάσαμε στο νησί, τους φίλους μου για την συμπαράσταση και την αγάπη που μου έδειξαν, το Γιώργο και την Αργυρώ που με βοηθούν και στέκονται δίπλα μου σε κάθε μου βήμα και περισσότερο απ’ όλους τον πατέρα μου, στον οποίο οφείλω αυτό το μεταπτυχιακό και πολλά περισσότερα…
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο τουρισμός ως επιχειρηματική δραστηριότητα έχει αποκτήσει μεγάλες διαστάσεις και επιρροή στην οικονομία σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι επιχειρήσεις που είναι σχετικές με τον τουρισμό, και ειδικά οι ξενοδοχειακές, μάχονται για να διατηρήσουν μια σεβαστή θέση στην πυραμίδα της εργασιακής αγοράς, αποκτώντας έτσι ανταγωνιστικό προβάδισμα.
Οι ξενοδοχειακές μονάδες παρέχουν το κυριότερο στοιχείο του πολύπλοκου τουριστικού πακέτου και η επιτυχία τους βρίσκεται κυρίως στην εξυπηρέτηση και την προσωπική επαφή των απασχολούμενων ανθρώπων σε αυτές με τους πελάτες. Το ανθρώπινο κεφάλαιο με άλλα λόγια, είναι ο σημαντικότερος και κυριότερος παράγοντας παραγωγής και προώθησης του προϊόντος τους.
Η παρούσα διπλωματική εργασία έχει ως θέμα τη «Στρατηγική Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων του ξενοδοχειaκού κλάδου στην Ελλάδα κατά την οικονομική ύφεση και ο ρόλος της επιλογής του κατάλληλου προσωπικού στη διατήρηση βιώσιμου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος» και χωρίζεται σε 2 μέρη: Το πρώτο αφορά το θεωρητικό μέρος όπου γίνεται θεωρητική επισκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας και το δεύτερο το εμπειρικό/πρακτικό, στο οποίο πραγματοποιείται η ερευνητική προσέγγιση του θέματος.
Αναλυτικότερα, στο πρώτο από τα 5 κεφάλαια του θεωρητικού μέρους, παρουσιάζεται η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της στην παγκόσμια οικονομία, η διεθνής ύφεση και πως αυτή έχει εκφραστεί στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στον ξενοδοχειακό κλάδο. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναπτύσσεται το περιεχόμενο και οι λειτουργίες της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων, περιγράφεται η έννοια της Στρατηγικής Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων και γίνεται η σύνδεση της επιχειρησιακής στρατηγικής με τη Δ.Α.Π. και, σε δεύτερο επίπεδο, περιγράφεται ο ρόλος της Δ.Α.Π. στις ελληνικές επιχειρήσεις και συγκεκριμένα στον ξενοδοχειακό κλάδο. Το τρίτο κεφάλαιο αφορά τη λειτουργία της στελέχωσης προσωπικού. Παρουσιάζονται οι μέθοδοι και τα
εργαλεία προσέλκυσης και στη συνέχεια αναλύεται η διαδικασία της επιλογής υποψηφίων για την κάλυψη μιας κενής θέσης εργασίας. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται η έννοια του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και περιγράφεται ο ρόλος της Δ.Α.Π. στη δημιουργία του. Στη συνέχεια, αναφερόμαστε στο ρόλο της επιλογής του κατάλληλου προσωπικού στη επιχειρησιακή στρατηγική και στη διατήρηση βιώσιμου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος για την επιχείρηση. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αλλαγές και οι εξελίξεις που επηρεάζουν τη Δ.Α.Π., οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η σύγχρονη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού και γίνεται αναφορά στη χρήση των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης από αυτή. Τέλος, περιγράφουμε πως διαμορφώνεται ο ρόλος της Δ.Α.Π. στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον και την εποχή της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης.
Ολοκληρώνοντας, στο δεύτερο μέρος της παρούσας μελέτης, παρουσιάζουμε την έρευνα που έλαβε χώρα για το σκοπό της παρούσας διπλωματικής εργασίας και τα αποτελέσματά της. Συγκεκριμένα στο έκτο κεφάλαιο, αναλύουμε τη μεθοδολογία της έρευνας που ακολουθήσαμε και τίθενται οι περιορισμοί και οι αντικειμενικές δυσκολίες που αντιμετωπίστηκαν στη διεκπεραίωσή της, στο έβδομο παρουσιάζουμε αναλυτικά τα αποτελέσματά της, στο όγδοο καταλήγουμε στα συμπεράσματα της εργασίας μας και στο ένατο γίνονται προτάσεις για περαιτέρω έρευνα στο μέλλον.
Μέρος 1
οΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
1.1 Γενικά
Τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του ακαδημαϊκού και του επιχειρηματικού κόσμου βρίσκεται η παγκόσμια οικονομική ύφεση. Η επιρροή της είναι έκδηλη σε όλες τις οικονομικές δραστηριότητες και η αναστάτωση που προκαλεί, μοιάζει με καταιγίδα στην προσπάθεια των επιχειρήσεων να ακολουθήσουν μια ομαλή πορεία προς την οικονομική τους ανάπτυξη. Όλες οι επιχειρήσεις, μεταξύ αυτών και οι επιχειρήσεις του ξενοδοχειακού κλάδου, αναζητούν στο δυσμενές αυτό κλίμα το σωσίβιο που θα τους εξασφαλίσει την επιβίωσή τους και στην αναζήτηση αυτή, ως ένα από τα πιο αποτελεσματικά σωσίβια, αναδεικνύεται το ανθρώπινο δυναμικό τους.
1.2 Η παγκόσμια οικονομία
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της σύγχρονης εποχής είναι η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας. Σήμερα μια επιχείρηση μπορεί να στείλει τα προϊόντα της σε περισσότερες από μία χώρες και μάλιστα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, η επικοινωνία μεταξύ εταιρειών με έδρα διαφορετικές χώρες γίνεται άμεσα, οι νέες τεχνολογίες μεταδίδονται ταχύτατα. Την ίδια στιγμή, ο ανταγωνισμός γίνεται πολύ σκληρότερος, ο κύκλος ζωής των προϊόντων είναι μικρότερος και η πίεση στις τιμές είναι ιδιαίτερα έντονη.
Κάποιες από τις κύριες τάσεις στην παγκόσμια οικονομία παρουσιάζονται συνοπτικά παρακάτω (Hellriegel κ.α., 2002):
Ένταση ανταγωνισμού
Συντομότερος κύκλος ζωής προϊόντος
Πίεση για μείωση των τιμών, που οδηγεί στην ανάγκη για μείωση κόστους
Επίδραση των αλλαγών μιας χώρας σε όλες τις άλλες οικονομίες
Κινητικότητα εργατικού δυναμικού
Οικονομική ανάπτυξη νέων χωρών
Επιχειρήσεις-οργανισμοί χωρίς εθνικά σύνορα
Άμεση επικοινωνία σε παγκόσμιο επίπεδο
Αυξημένη σημασία του εμπορίου
Όπως είναι σαφές από τις τάσεις στην παγκόσμια οικονομία, όπως εν συντομία αναφέρθηκαν στα παραπάνω, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας έχει τόσο αρνητικές όσο και θετικές συνέπειες στη λειτουργία των χωρών. Ίσως ο μεγαλύτερος «κίνδυνος» είναι το γεγονός ότι μία οικονομική κρίση στη μία άκρη του πλανήτη είναι σε θέση να συμπαρασύρει την οικονομία μίας χώρας στην άλλη άκρη του. Τα παραδείγματα είναι αρκετά: ο πόλεμος στο Αφγανιστάν και πιο πρόσφατα στο Ιράκ, που επηρέασαν τις οικονομίες τόσο της Ευρώπης, όσο και της Αμερικής, αλλά και η Ασιατική κρίση του 1997, που εξαπλώθηκε ταχύτατα σε πολλές ασιατικές χώρες (από Κίνα, Ιαπωνία, Κορέα, ως Ταϊλάνδη), «όπως μία μολυσματική μετάδοση, ίσως όπως το SARS» (όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι Rowley κ.α., 2004).
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της παγκόσμιας οικονομίας είναι το γεγονός ότι ο τρόπος διεξαγωγής του εμπορίου έχει αλλάξει άρδην. Εμπορικές πράξεις πραγματοποιούνται σε συνεχώς μεγαλύτερο βαθμό μεταξύ μερών της ίδιας εταιρείας ή μεταξύ συμμάχων. Τα περισσότερα προϊόντα σήμερα δεν κατασκευάζονται εξ ολοκλήρου σε μία χωρά, αλλά τα μέρη τους μπορεί να έχουν κατασκευαστεί σε διαφορετικές χώρες, από διαφορετικές εταιρείες και να συναρμολογούνται σε μία τρίτη χώρα και να πωλούνται τελικά σε τέταρτη.
Το εμπόριο βέβαια, δε θα μπορούσε να έχει αυτή τη μορφή σήμερα αν δεν είχε προηγηθεί η εξαιρετική πρόοδος της τεχνολογίας της επικοινωνίας.
Σήμερα οι εταιρείες έχουν στη διάθεσή τους ποικίλα μέσα επικοινωνίας, από τις τηλεφωνικές γραμμές, ως τα δίκτυα οπτικών ινών και τα δίκτυα ασύρματης επικοινωνίας. Αλλά αυτό που είναι εκπληκτικό όμως, είναι οι προβλέψεις για την αύξηση των χρηστών των νέων τεχνολογιών στο μέλλον.
Σημαντικό κομμάτι της παγκόσμιας οικονομίας αποτελούν και οι οικονομίες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, όπου το 1989 κατέρρευσε ο κομμουνισμός. Η ιστορική αυτή εξέλιξη, που ξεκίνησε με την πτώση του τείχους του Βερολίνου, αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη για να ανοίξουν, όχι μόνο πολιτικά αλλά και οικονομικά μία σειρά χωρών. Σε κάποιες από τις χώρες αυτές δεν αναπτύχθηκαν γρήγορα τα ιδρύματα αυτά που συμβάλλουν στην επιχειρηματική ανάπτυξη, όπως τράπεζες ή χρηματιστηριακές αγορές, αλλά ούτε το κατάλληλο νομικό πλαίσιο που θα προστάτευε την επιχειρηματικότητα. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργούνται προβλήματα, αφού δεν ορίζονται σαφώς τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και αφού κυριαρχεί κλίμα διαφθοράς στην οικονομική ζωή των χωρών αυτών, όπου οι ελληνικές επιχειρήσεις συχνά επιδιώκουν να αναπτύξουν νέες δραστηριότητες, τόσο λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας, όσο και λόγω της «βαλκανικής»
κουλτούρας.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της διεθνούς οικονομίας τα τελευταία χρόνια είναι η ιδιωτικοποίηση, η οποία απασχόλησε και συνεχίζει σε μεγάλο βαθμό και την ελληνική οικονομία πρόσφατα. Ως στρατηγική κίνηση αναγκάζει τις επιχειρήσεις να προσαρμοστούν στην αγορά και θέτει μεγαλύτερο βάρος στη διοίκηση, η οποία πρέπει να αποδεικνύει ότι η ιδιωτικοποιημένη επιχείρηση λειτουργεί αποτελεσματικά και ικανοποιητικά.
Συχνά δημιουργούνται συμμαχίες με ξένες εταιρείες και υιοθετούνται μοντέρνες πρακτικές διοίκησης (ΚΕΠΕ, 2010).
Είναι ενδεικτικό της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, το γεγονός ότι οι περισσότερες χώρες προσανατολίζουν τις πολιτικές τους με βάση την αγορά. Επιδιώκουν τις επενδύσεις από ξένες χώρες, γεγονός που καταδεικνύεται από τη χρήση του δείκτη των άμεσων ξένων επενδύσεων (Α.Ξ.Ε. ή Foreign Direct Investment–F.D.I.) για την αξιολόγηση της οικονομικής κατάστασης μίας χώρας.
Τέλος, ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας που συνέβαλε στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας είναι η κινητικότητα του ανθρώπινου δυναμικού. Πολλές εταιρείες ανοίγουν στο εξωτερικό θυγατρικές ή και
μεταφέρουν εκεί τις λειτουργίες τους (όπως οι Δέλτα, Coca Cola-3Ε, Intracom, ο Ομιλος Βαρδινογιάννη, η Chipita International, η αλυσίδα καταστημάτων σούπερ μάρκετ Βερόπουλος, η Ελληνική Εταιρία Εμφιαλώσεως, ΔΕΛΤΑ, ΕΒΓΑ και KΡΙ-KΡΙ που έχουν πραγματοποιήσει μεγάλες επενδύσεις στα Βαλκάνια), ακριβώς γιατί το εργατικό δυναμικό εκεί είναι φθηνότερο. Επίσης, πολλοί εργαζόμενοι είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν τη χώρα τους για να βρουν μία καλύτερη θέση εργασίας, όπως οι ανειδίκευτοι οικονομικοί μετανάστες, ή τα εξειδικευμένα και έμπειρα στελέχη. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει και προστατεύει αυτό το δικαίωμα των υπηκόων της (Cohn, 2009).
1.3 Η διεθνής ύφεση
Έχοντας αναλύσει τις κύριες παραμέτρους της παγκόσμιας οικονομίας και καθώς είναι σαφές ότι η οικονομική κρίση μιας χώρας επεκτείνεται ταχύτατα και σε άλλες χώρες1, μπορούμε να προχωρήσουμε σε περιγραφή της διεθνούς κρίσης. Το ενδιαφέρον όλων των επιχειρηματιών όσο και των περισσοτέρων ακαδημαϊκών των κοινωνικών επιστημών είναι στραμμένο στην κρίση αυτή, η οποία απασχολεί τις οικονομίες του πλανήτη μας τα τελευταία χρόνια πριν ακόμα από την τρομοκρατική επίθεση στη Νέα Υόρκη το Σεπτέμβριο του 2001.
Ήδη πριν από την 11η Σεπτεμβρίου η βιομηχανική παραγωγή βρισκόταν σε πτώση. Το ίδιο συνέβαινε και για τις τιμές των απλών μετοχών, ενώ ταυτόχρονα μειώνονταν αισθητά οι άμεσες ξένες επενδύσεις.
Ανασταλτικός παράγοντας για κάποιες χώρες ήταν το εμπόριο όταν έπρεπε να διεξάγεται κάτω από σημαντικούς περιορισμούς, γεγονός που μείωνε την επίδρασή του ως παράγοντα ανάπτυξης.
Κάτι άλλο που προκαλούσε ανησυχία στους οικονομικούς αναλυτές ήταν το γεγονός ότι κάποιες χώρες με έντονα δομημένη οικονομική λειτουργία ήταν ευάλωτες μπροστά στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Τα
1 Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Δελτίο Τύπου 01/10/2001) μία πτώση στην οικονομία των Η.Π.Α. μίας ποσοστιαίας μονάδας θα μπορούσε να
σημεία αδυναμίας τους σχετίζονται με την χρηματοοικονομική δραστηριότητα, τις επενδύσεις, τις ιδιωτικές ροές κεφαλαίου, τη διεθνή ρευστότητα, όπως και το διεθνές εμπόριο και τις εθνικές καταστροφές.
Ιδιαίτερα οι χώρες χωρίς πρόσβαση στις τελευταίες τεχνολογίες επικοινωνίας θα πρέπει επιπλέον να φροντίσουν να επικαιροποιήσουν το τεχνολογικό τους επίπεδο για να μπορούν να αποτελούν ισότιμα μέλη της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας.
Η επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας μετατράπηκε σε κρίση μετά την ένταση των τρομοκρατικών επιθέσεων. Το πρώτο και δραματικότερο αποτέλεσμα όμως, της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν ο κλονισμός της εμπιστοσύνης στην οικονομία του επιχειρηματικού κόσμου. Την επαύριον του τρομοκρατικού χτυπήματος άμεση συνέπεια αποτέλεσε ο κλονισμός ολόκληρων κλάδων της οικονομικής δραστηριότητας, όπως οι ασφάλειες και οι αερομεταφορές. Η ύφεση μεταφέρεται ταχύτατα από χώρα σε χώρα και από κλάδο σε κλάδο. Είναι πια παγκόσμια σημαντικού μεγέθους και όπως θα αποδειχθεί ο απόηχός της θα απασχολεί τον οικονομικό κόσμο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα διεθνή χρηματιστήρια δεν έμειναν ανεπηρέαστα όπως ήταν φυσικό. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι οι επενδυτές, δεδομένων των συνθηκών και της έκτασης της κρίσης, όπως διαφαινόταν, επέδειξαν σχετική ψυχραιμία (Cohn, 2009).
Η οικονομία των Η.Π.Α. που ως τότε είχε υψηλά επίπεδα καταναλωτικών δαπανών, αλλά και σταθερά επίπεδα πληθωρισμού, δέχθηκε μεγάλο πλήγμα. Όλοι μιλούσαν για οικονομική ύφεση, αφού το ΑΕΠ και η βιομηχανική παραγωγή της χώρας συρρικνώθηκαν, ενώ η ανεργία αυξήθηκε.
Είναι χαρακτηριστικό ότι την περίοδο αυτή οι άμεσες ξένες επενδύσεις των Η.Π.Α. τόσο προς το εξωτερικό όσο και από το εξωτερικό παρουσιάζουν σημαντική κάμψη, ένας ακόμα δείκτης της οικονομικής κρίσης που διέρχεται η χώρα. Η εξάρτηση της αμερικανικής οικονομίας από το πετρέλαιο6 αυξήθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα από 10% σε 54%, γεγονός που ερμηνεύει την πολιτική παρέμβασης της χώρας σε χώρες πλούσιες σε πετρέλαιο.
Θα ήταν ανεδαφικό να ισχυριστεί κανείς ότι η κρίση είναι τοπική, από τη στιγμή που η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, η ιαπωνική, διερχόταν ακόμα περίοδο κρίσης. Τη χρονιά αυτή ο Ιάπωνας υπουργός οικονομικών, αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα της κρίσης δήλωσε ότι «εάν για να σταματήσουμε τις επιπτώσεις της παγκόσμιας ύφεσης χρειάζεται ένας παγκόσμιος συντονισμός, θα δραστηριοποιηθούμε με νέες πρωτοβουλίες ενίσχυσης της οικονομίας, χωρίς να θέσουμε ανώτατο όριο αύξησης του δημόσιου χρέους…», δήλωση που έγινε δεκτή στην Ιαπωνία παρά το γεγονός ότι το δημόσιο χρέος της χώρας είχε ήδη ξεπεράσει το 130% του Α.Ε.Π..
Ταυτόχρονα, οι δύσκολες συνθήκες είχαν τον αντίκτυπό τους, ήδη και στην Ε.Ε., όπου η τρίτη οικονομία παγκοσμίως, η γερμανική, βρέθηκε εκτεθειμένη. Το γεγονός ότι σήμερα το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα είναι ενισχυμένο έναντι του αμερικανικού δολαρίου, εκφράζει απλά την αδυναμία της αμερικανικής οικονομίας και όχι τη δύναμη της ευρωπαϊκής, πράγμα που μειώνει την ανταγωνιστικότητα της Ένωσης (Γεωργίου, 2004) .
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας πέρα από τις θετικές συνέπειες στην περαιτέρω ανάπτυξη των εθνικών οικονομιών, με κατάρριψη των διαφόρων ανασταλτικών παραγόντων, όπως για παράδειγμα οι περιορισμοί στο εμπόριο, μπορεί να έχει και αρνητικές συνέπειες. Δυστυχώς, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας δε λειτουργεί μόνο προς μία κατεύθυνση, δηλαδή αν και η ανάπτυξη μιας οικονομίας συνεπάγεται ρυθμούς ανάπτυξης και για τις άλλες οικονομίες του πλανήτη, ομοίως και η επιβράδυνση ή ακόμα χειρότερα η κρίση σε μία οικονομία, ειδικά αν αυτή η οικονομία έχει ιδιαίτερη βαρύτητα στο οικονομικό σύστημα, θα προκαλέσει επιβράδυνση ή κρίση στην παγκόσμια οικονομία. Στην περίπτωση των τελευταίων ετών βέβαια, δεν πρόκειται απλά για κρίση μίας χώρας που επηρέασε την παγκόσμια οικονομία, αλλά μάλλον για συγκυρία επιβράδυνσης περισσοτέρων οικονομιών που λόγω της παγκοσμιοποίησης οδήγησαν σε παγκόσμια οικονομική ύφεση.
1.4 Η έκφραση της ύφεσης στην Ελλάδα
Στην ελληνική οικονομία η παγκόσμια οικονομική κρίση άργησε να έχει τον αντίκτυπό της, καθώς άρχισε να παρουσιάζεται σύμφωνα με επίσημα στοιχεία μόλις το 2004 (σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ). Αυτό ήταν αποτέλεσμα κάποιων ευνοϊκών παραγόντων, όπως η μεγάλη προσπάθεια, που φάνηκε να καταβλήθηκε για βελτίωση της οικονομίας της Ελλάδας και συγκεκριμένα μείωση του πληθωρισμού και των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, κατά την περίοδο πριν το 2001 ώστε να επιτύχει την ένταξή της στην Οικονομική Νομισματική Ένωση – Ο.Ν.Ε.. Άλλοι παράγοντες που ενίσχυαν την ελληνική οικονομία πέρα από τη σταθερότητα που επέφερε η υιοθέτηση του κοινού νομίσματος και η συμμετοχή στην Ο.Ν.Ε. ήταν οι μεγάλες εισροές από τα Διαρθρωτικά Ταμεία της Ε.Ε. για έργα υποδομής ενόψει και των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας του 2004, η πραγματοποίηση κάποιων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και η συμβολή του τραπεζικού συστήματος στην αγορά μετά την απελευθέρωσή του.
Παρ’ όλα αυτά η Ελλάδα είναι μία χώρα χαμηλής ανταγωνιστικότητας, για την οποία οι εκθέσεις παγκοσμίων οικονομικών οργανισμών ανέφεραν ότι η οικονομία της δε λειτουργεί αποτελεσματικά. Η πρόοδος που παρουσίασε στον οικονομικό τομέα, κανείς δεν αρνείται ότι υπήρξε αξιοσημείωτη, όμως δεν έγινε με ίδια μέσα. Στο μεγαλύτερο μέρος της οφειλόταν σε εξωτερική βοήθεια και παροχή κινήτρων, τα οποία δεν αξιοποιήθηκαν ώστε να συνεχιστεί κάποια στιγμή αυτόνομα αυτή η ανάπτυξη, αλλά μάλλον αναπτύχθηκε μία σχέση εξάρτησης από το εξωτερικό περιβάλλον, ειδικά την Ε.Ε.. Ήταν επόμενο λοιπόν, η οικονομική κρίση να επηρεάσει και την Ελλάδα (Mαριόλης, 2012).
Με την εκδήλωση της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης η ελληνική οικονομία, λόγω των ευνοϊκών παραγόντων που προαναφέρθηκαν, φάνηκε ανθεκτικότερη και λιγότερο ευάλωτη. Είναι ενδεικτικό ότι σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου ο δείκτης του οικονομικού κλίματος παρέμεινε αμετάβλητος. Οι επιχειρήσεις έδειξαν εμπιστοσύνη στην ελληνική οικονομία και αντιμετώπισαν με
ψυχραιμία τις εξελίξεις. Ούτως ή άλλως, η Ελλάδα έχει βρεθεί πολλές φορές στο παρελθόν σε δυσχερείς οικονομικές συνθήκες, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αλλά και δεν πρέπει να παραβλεφθεί το γεγονός ότι ήδη λειτουργούν σε περιβάλλον γραφειοκρατίας, ασταθούς φορολογικού πλαισίου, πολυνομίας και πολυπλοκότητας της νομολογίας.
Παρά τους ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης που επέδειξε η Ελλάδα, όταν οι Ευρωπαίοι εταίροι της βρίσκονταν σε δύσκολη περίοδο οικονομικά, τα οικονομικά αποτελέσματα των περισσότερων επιχειρήσεων έδειχναν ότι ούτε η ελληνική οικονομία παρέμενε στην ουσία αλώβητη από την παγκόσμια κρίση. Χαρακτηριστικά, το ΑΕΠ μειώθηκε όπως και η πραγματική ιδιωτική κατανάλωση και η χώρα άρχισε να αποβιομηχανοποιείται με ταχείς ρυθμούς. Ο κύκλος εργασιών πολλών επιχειρήσεων και ιδιαίτερα του κλάδου της πληροφορίας παρουσίαζε μειωμένο ρυθμό ανάπτυξης. Όσες επιχειρήσεις προσπάθησαν να τρέψουν την κρίση σε ευκαιρία δε δικαιώθηκαν από τα οικονομικά αποτελέσματα που πέτυχαν τελικά. Οι πτωχεύσεις εταιρειών αυξήθηκαν, ενώ άλλες προχώρησαν σε απολύσεις σε μία προσπάθεια μείωσης του κόστους παραγωγής.
Παράλληλα, λόγω προβλημάτων ρευστότητας, οι τράπεζες άρχισαν να μεταφέρουν τον κίνδυνο στις επιχειρήσεις. Πολλές εταιρείες ανέστειλαν τη λειτουργία τους λόγω της αδυναμίας τους να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους (Soros & Μελάς, 2008).
Έτσι, από τα τέλη του 2009 και αρχές 2010, εξαιτίας συνδυασμού διεθνών (οικονομική κρίση) και τοπικών παραγόντων (ανεξέλεγκτες δαπάνες κατά την περίοδο μέχρι τις εκλογές του 2009), η ελληνική οικονομία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, καθώς έχει το δεύτερο μεγαλύτερο ετήσιο έλλειμμα κρατικού προϋπολογισμού και το δεύτερο μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το γεγονός αυτό, οδήγησε τον Μάιο του 2010 στην υπογραφή Μνημονίου με το ΔΝΤ την ΕΕ και την ΕΚΤ ώστε να καλυφθεί η δανειακή ανάγκη της χώρας, με καταστροφικά αποτελέσματα για τη χώρα και τους κατοίκους της.
Πίνακας 1. : Δημόσιο έλλειμμα, Πληθωρισμός, ΑΕΠ και σχέση χρέους-ΑΕΠ (1970-2015).
Πηγές: Eurostat και Ευρωπαϊκή Επιτροπή
1.4.1 Η ελληνική κατάσταση στον ξενοδοχειακό κλάδο
Τα 3 τελευταία χρόνια, η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε συνεχή ύφεση. Πολλοί κλάδοι της οικονομίας κατέρρευσαν και η ανεργία εκτινάχθηκε σε πρωτοφανή για τη χώρα μας επίπεδα. Ο τουρισμός ήταν ένας από τους ελάχιστους τομείς, αν όχι ο μοναδικός, που επέδειξε αξιοθαύμαστη αντοχή, φθάνοντας μάλιστα το 2011 σε επίπεδα ρεκόρ τόσο για τις διεθνείς αφίξεις, όσο και τις εισπράξεις. Οι εξελίξεις αυτές τον καθιέρωσαν στη συνείδηση της κοινωνίας ως τη «βαριά» βιομηχανία της χώρας, βασικό πυλώνα ανάπτυξης και δημιουργίας απασχόλησης. Παρόλα αυτά, ο ελληνικός τουρισμός, με τα προϋπάρχοντα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα και τον ελάχιστο βαθμό ανταγωνιστικότητας, ήταν επόμενο να δεχθεί ισχυρότατο πλήγμα από την πλανητική κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την επερχόμενη παγκόσμια οικονομική ύφεση.
Είναι αναμφισβήτητη η διαπίστωση ότι, από άποψη σχέσης αξίας- τιμής, η χώρα μας έχει χάσει το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα, συγκριτικά με τους νέους ανταγωνιστές στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου οι οποίοι, για το παραδοσιακό μαζικό, παραθεριστικό και συνεπώς εποχικό προϊόν που προσφέραμε και συνεχίζουμε να προσφέρουμε, έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής και πολλή χαμηλότερη τιμή. Η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου, η μείωση της διαπραγματευτικής μας ικανότητας
αυξανόμενη τάση για συμβόλαια «all inclusive», αλλά και η σταθερή υποβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ του μέσου τουρίστα είναι μερικά από τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν αυτή την πραγματικότητα και υπαγορεύουν την εκ βάθρων επανεκτίμηση της κατάστασης.
Η κακή εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό και τα οικονομικά προβλήματα που έχουν πλήξει και τον τουρισμό, είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση των κρατήσεων τα τελευταία χρόνια σε όλους σχεδόν τους ελληνικούς προορισμούς, αλλά και κατ’ επέκταση τη μείωση τιμών στα ξενοδοχεία, σύμφωνα με στοιχεία του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδας. Οι ξενοδόχοι των πόλεων είναι ιδιαίτερα απαισιόδοξοι για τις προοπτικές του κλάδου τους, ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης αλλά και του πλήγματος που έχει δεχθεί η εικόνα της Αθήνας, όπως προκύπτει στην έρευνα Tourism Barometer της GBR Consulting (διαθέσιμη στο δικτυακό τόπο http://www.gbrconsulting.gr/greek/sectors/tourism/barometer.html).
Ειδικά η πρωτεύουσα αποτελεί πλέον τον 8ο φθηνότερο προορισμό σε ό,τι αφορά τις online ξενοδοχειακές τιμές στην Ευρώπη, όπως αναδείχτηκε στον κατάλογο της Τrivago ανάμεσα σε 50 ευρωπαϊκές πόλεις. Συγκεκριμένα, η online μέση τιμή του δίκλινου δωματίου ανά διανυκτέρευση σε ξενοδοχεία της Αθήνας μειώθηκε κατά 7% τον Ιανουάριο του 2012 σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2011 και διαμορφώθηκε στα 76 ευρώ όταν στα ξενοδοχεία της Κωνσταντινούπολης το έσοδο ανά δωμάτιο διαμορφώνεται στα 93 ευρώ και η μέση τιμή δωματίου στα 135,2 ευρώ (http://www.capital.gr/news.asp?id=1517063). Πρόκειται για τη χαμηλότερη online μέση τιμή που καταγράφηκε ποτέ σε ξενοδοχεία της πρωτεύουσας από το 2008 οπότε δημοσιοποιεί σε οργανωμένη βάση τα εν λόγω μεγέθη έως σήμερα η συγκεκριμένη μηχανή αναζήτησης και σύγκρισης ξενοδοχειακών τιμών.
Μπορεί μια ελαφριά πτώση πληρότητας να παρατηρείται και σε άλλες πόλεις-ανταγωνιστές της Ελληνικής πρωτεύουσας (με μόνες εξαιρέσεις περιπτώσεις ξενοδοχειακών μονάδων στην Κρήτη και παραθεριστικών ξενοδοχείων πέντε αστέρων), αλλά τα ποσοστά της Αθήνας σε κάθε επίπεδο
έχουν πλέον «κερδίσει» κάθε αρνητικό ρεκόρ. Τόσο τα στοιχεία πληρότητας όσο και τα στοιχεία τιμών και εσόδων παραμένουν καθηλωμένα σε αρνητικά ποσοστά εδώ και τέσσερα χρόνια, γεγονός πρωτοφανές στα χρονικά της πρωτεύουσας. Συγκεκριμένα, οι πληρότητες έχουν πέσει κάτω από το 50%, στο 46,9%, η μέση τιμή δωματίου έχει υποχωρήσει στα 87,8 ευρώ και το έσοδο ανά δωμάτιο στα 41,2 ευρώ. Επίσης, τα στοιχεία της Επιθεώρησης Εργασίας δείχνουν ότι από τον Μάιο του 2008 μέχρι το Μάιο του 2011, οι 14.000 θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία της Αττικής μειώθηκαν στις 11.000, και από αυτές οι 1.000 θέσεις χάθηκαν επειδή έκλεισαν τα 25 ξενοδοχεία του κέντρου. Είναι γεγονός ότι την τελευταία τριετία 25 ξενοδοχεία που βρίσκονταν στην καρδιά της Αθήνας διέκοψαν τη λειτουργία τους, και αρκετά από αυτά ανήκαν στην κατηγορία των 4 και 5 αστέρων. Ανάμεσα τους το Esperia Palace, to Fashion Hotel, to Omonia Grand Hotel, τo Jason Prime και το Athens Imperial.
Φυσικό επακόλουθο της υποβάθμισης του κέντρου και της απαξίωσης της πρωτεύουσας ως τουριστικού προορισμού.
Ο κ. Γεώργιος Τσακίρης, πρόεδρος του ΞΕΕ επισημαίνει χαρακτηριστικά ότι «η τουριστική ζήτηση της Αθήνας τα τελευταία 2 χρόνια έχει μειωθεί αισθητά. Η Αθήνα ως πρωτεύουσα, επιβαρύνεται με όλες τις κακές εικόνες που εκπέμπουμε ως χώρα εξαιτίας της οικονομικής κρίσης την οποία αντιμετωπίζουμε. Η δυσφήμιση που υφίσταται η Ελλάδα, σε καθημερινή βάση, εξαιτίας των δημοσιονομικών της προβλημάτων και της αρνητικής εικόνας που εκπέμπει προς τα έξω, σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα που επικρατούσε επί σειρά μηνών, για το αν θα καταφέρουμε να παραμείνουμε στην ζώνη του Ευρώ, έχουν «θολώσει» το τουριστικό μας προφίλ και έχουν προκαλέσει σημαντική μείωση του ρυθμού των τουριστικών κρατήσεων προς τη χώρα μας. Μοιραία η μείωση της ζήτησης επιτείνει των ανταγωνισμό μεταξύ των ξενοδοχείων, με αποτέλεσμα οι τιμές τους να είναι εξαιρετικά χαμηλές».
Η μείωση των πωλήσεων, επομένως, για την πλειοψηφία των ελληνικών ξενοδοχείων, έχει σαν αποτέλεσμα πληρότητα χαμηλότερη της δυναμικότητας και δημιουργεί πλεονάζουσα παραγωγική δυναμικότητα στις ξενοδοχειακές μονάδες (άδειες κλίνες). Αυτή η κατάσταση της πλεονάζουσας
δυναμικότητας και η χαμηλή πληρότητα, οδηγεί σε έντονο ανταγωνισμό. Η συνεχής μείωση των τιμών όμως εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους, καθώς μπορεί να δημιουργήσει για τα ξενοδοχεία και τον προορισμό κατ’ επέκταση, μια «φτηνή» εικόνα.
Τοπικές ενώσεις ξενοδόχων έχουν ανακοινώσει εκπτωτικά πακέτα και δελεαστικές προσφορές για το 2012, ενώ ξενοδοχεία σε όλη τη χώρα έχουν προχωρήσει σε σημαντικές μειώσεις σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Μάλιστα ο πόλεμος στις τιμές ξεκίνησε από τους μεγάλους του ξενοδοχειακού κλάδου. Είναι γνωστό ότι μεγαλοξενοδόχος (με περισσότερες από 10.000 κλίνες) ανακοίνωσε ότι προσέφερε τα δωμάτιά του με έκπτωση 30%, στις ήδη μειωμένες τιμές των συμβολαίων, ενώ γνωστή αλυσίδα με ξενοδοχεία κυρίως 4 αστέρων που αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, πούλησε πακέτα all inclusive προς 18 ευρώ το άτομο! Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η πρόεδρος των ξενοδόχων Ζακύνθου και μέλος του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Χριστίνα Τετράδη «δεν υπάρχουν κέρδη φέτος, όλοι κινήθηκαν με βάση τη λογική, μειώνω τη χασούρα, πληρώνω το προσωπικό και καλύπτω τους προμηθευτές με επιταγές».
Από την άλλη πλευρά, μέσα στη δύνη της οικονομικής κρίσης που διανύουμε, οι εργαζόμενοι στα τουριστικά επαγγέλματα καλούνται να προσέλθουν σε διαπραγματεύσεις για την υπογραφή νέας σύμβασης εργασίας, καθώς οι τουριστικές επιχειρήσεις και ιδιαιτέρως τα ξενοδοχεία, επιζητούν μειώσεις μισθών και αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις και το εργατικό δίκαιο. Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Ξενοδόχων επικαλείται τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στον ξενοδοχειακό κλάδο, την κατάρρευση του εσωτερικού τουρισμού και τις δυσκολίες των επιχειρήσεων για την κάλυψη του κόστους λειτουργίας τους, και καλεί την Ομοσπονδία των εργαζομένων σε διαπραγμάτευση για τη μείωση των βασικών μισθών αλλά και για τον επαναπροσδιορισμό των καταβαλλόμενων επιδομάτων.
Ταυτόχρονα οι ξενοδόχοι ζητούν την επαναδιατύπωση των προϋποθέσεων επαναπρόσληψης και απόλυσης των εποχιακά εργαζομένων, ενώ θέτουν ζητήματα αλλαγών στο πενθήμερο, στο 8ωρο, ζητώντας ευέλικτη διευθέτηση του χρόνου εργασίας και μείωση των αποζημιώσεων.
Το παραπάνω αποδεικνύει το γεγονός ότι, οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα, και ειδικά στις υπηρεσίες, έχουν πληρώσει το μεγαλύτερο κόστος προσαρμογής, μετά την προσφυγή της χώρας μας στο ΔΝΤ και το Μνημόνιο. Αυτό το συμπέρασμα καταγράφεται με σαφήνεια και σε μελέτη του καθηγητή κ. Σταύρου Γαβρόγλου διευθυντή του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού (διαθέσιμη στο δικτυακό τόπο:
http://www.epixeiro.gr/attachments/article/1928/Kostos%20ergasias%20st hn%20Ellada.pdf). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, παρατηρείται μια σημαντική μείωση του κόστους εργασίας μετά το α’ τρίμηνο του 2010, που αντιστρέφει τη μέχρι τότε αυξητική του πορεία και μετατρέπει την Ελλάδα από φιναλίστ της Ευρώπης στην αύξηση του κόστους εργασίας, σε πρωταθλητή στη μείωσή του.
Ο κλάδος παροχής υπηρεσιών καταλύματος & εστίασης (μέχρι πρότινος γνωστός ως Ξενοδοχεία-Εστιατόρια), απασχολεί σήμερα 303.800 άτομα. Όπως παρατηρούμε και στο παρακάτω σχήμα από το α’ τρίμηνο του 2010 έως το γ’ τρίμηνο του 2011 το συνολικό κόστος εργασίας υποχώρησε κατά 32,5%, οι μισθοί (τακτικές και έκτακτες αμοιβές) υποχώρησαν κατά 30,4%, οι τακτικές αποδοχές κατά 26,5%, ενώ ακόμα περισσότερο μειώθηκε το μη μισθολογικό κόστος κατά 36,2%. Ο συγκεκριμένος κλάδος παρουσιάζει, δηλαδή, κατακόρυφη μείωση του κόστους εργασίας.
Σχήμα 1: Δείκτες κόστους εργασίας στα “Καταλύματα και Εστίαση”
Συγκρίνοντας ξεχωριστά τα ποσοστά των μειώσεων που υπέστησαν οι μισθοί στους διάφορους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, διαπιστώνουμε, σύμφωνα πάντα με την εν’ λόγω έρευνα, πως αυτός με το υψηλότερο ποσοστό μισθολογικής μείωσης είναι ο κλάδος των ξενοδοχείων και εστιατορίων (-30,4%). Παρουσιάζει δηλαδή αναλογικά τις μεγαλύτερες μειώσεις στο συνολικό κόστος εργασίας (-32,5%), όπως καταγράφει και το σχήμα που ακολουθεί.
Σχήμα 2: Ποσοστιαία μεταβολή των δεικτών συνολικού κόστους εργασίας ανά κλάδο (α’
τρίμηνο 2010 – γ’ τρίμηνο 2011)
Παρακάτω παρακολουθούμε τις συνεχείς απώλειες του κλάδου του τουρισμού τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τριμηνιαία έκθεση του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (διαθέσιμη στο δικτυακό τόπο: http://www.iobe.gr/media/elloik/02_12_Greek_final.pdf). Ο δείκτης κύκλου εργασιών στις υπηρεσίες παροχής καταλύματος και εστίασης υποχωρεί κατά 24,0% σε συνέχεια πτώσης κατά 20,6% την αντίστοιχη περίοδο πέρυσι (2011). Κατά το α’ τρίμηνο του 2012, ο δείκτης κύκλου εργασιών βρίσκεται στις 37 μονάδες, γεγονός που σημαίνει ότι ο σχετικός τζίρος είναι
πάνω από 60% χαμηλότερος σε σχέση με το έτος βάσης (2005).
Σχήμα 3: Εξέλιξη του δείκτη κύκλου εργασιών στον τομέα Υπηρεσιών Παροχής Καταλύματος και Εστίασης
Πηγή: EΛΣTAT
Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει λόγω της οικονομικής κρίσης, και απέναντι στις δυσοίωνες προβλέψεις, όπου οι εκτιμήσεις καταδεικνύουν πως περίπου το 30% του ξενοδοχειακού δυναμικού βρίσκεται σε κατάσταση πώλησης, η χώρα εξακολουθεί να είναι ένας από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως. Η δυναμική της εγχώριας τουριστικής βιομηχανίας είναι αλήθεια πως εξακολουθεί να προσφέρει μεγάλο περιθώριο ανάπτυξης, παρά την κάμψη της αγοράς και τις απρόβλεπτες συγκυρίες που έχουν δημιουργηθεί λόγω της ύφεσης.
Καταλήγοντας, το δυνατό χαρτί της Ελλάδας στον τουρισμό χρειάζεται αρχικά την επανατοποθέτησή μας στη διεθνή και στην εγχώρια τουριστική αγορά με μια πιο σύνθετη και ποιοτικά αναβαθμισμένη τουριστική προσφορά καθώς επίσης και ικανούς επιχειρηματίες που γνωρίζουν την αγορά, έχουν την δυνατότητα και τις γνώσεις να αλλάξουν την στρατηγική τους, και τέλος εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο δρα καταλυτικά στην αναβάθμιση της ποιότητας εξυπηρέτησης.
1.4.2 Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων και οικονομική κρίση
Η οικονομική κρίση είναι ένας από τους κύριους εξωτερικούς παράγοντες, ικανούς να ωθήσουν τις επιχειρήσεις σε αλλαγή του επιχειρησιακού τους πλάνου και σε ανασχεδιασμό στρατηγικής. Κατ’
επέκταση οι διεθνείς και εθνικές οικονομικές αλλαγές είναι σε θέση να ασκήσουν πρωταρχική επιρροή στη διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού.
Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, ο ρόλος των εργαζομένων μοιάζει να κινείται σ’ ένα αντιφατικό δίπολο: από τη μια πλευρά θεωρούνται ο πολυτιμότερος πόρος κάθε επιχείρησης, ενώ από την άλλη η εργασιακή καθημερινότητα των συνεχών εξαγορών, συγχωνεύσεων και μειώσεων προσωπικού, συχνά τους καθιστά «αναλώσιμους». Στα νέα αυτά δεδομένα, η Δ.Α.Π. καλείται να παίξει ένα ρόλο απαιτητικό και γεμάτο προκλήσεις.
Συχνά, όταν μια επιχείρηση αντιμετωπίζει σημαντική οικονομική κρίση και δεν μπορεί να καλύψει τα έξοδα του προσωπικού της, μια λύση είναι η μαζική απόλυση εργαζομένων, με όλες τις αρνητικές συνέπειες που αυτό έχει για την εταιρεία, αλλά και για την κοινότητα στην οποία δραστηριοποιείται. Ένας προσεκτικός προγραμματισμός για τέτοιες κρίσεις, κατά την περίοδο που ακόμα η επιχείρηση είναι ισχυρή οικονομικά, θα μπορούσε να περιλαμβάνει μια σειρά εναλλακτικών πολιτικών που θα απέτρεπαν την έσχατη λύση των απολύσεων. Η υιοθέτηση ευέλικτων μεθόδων οργάνωσης της εργασίας, όπως μερική απασχόληση και διαμοιραζόμενη εργασία (job sharing), μπορεί επίσης να βοηθήσει την επιχείρηση σε μια τέτοια περίπτωση, σημειώνει ο Paul Sparrow (2009).
«Σε μια συνεχώς συρρικνωμένη οικονομία η έννοα της στελέχωσης προσωπικού επαναπροσδιορίζεται. Φυσικά και η ανάγκη για έμπειρα και ικανά στελέχη παραμένει έντονη καθώς σήμερα περισσότερο από ποτέ απαιτούνται η προσήλωση, οι γνώσεις και οι εμπειρίες τους για να αντεπεξέλθουν οι εταιρείες την κρίση. Από την άλλη πλευρά βέβαια, η συνεχώς επιδεινούμενη οικονομική κατάσταση και η απουσία αναπτυξιακών πρωτοβουλιών όχι μόνο δεν δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας (ιδιαίτερα
