SABiT KlYMETLERiN VE EMTiANIN

SABiT KlYMETLERiN VE EMTiANIN

DEGERLEMESiND E KUR FARKI, FiNANSMAN GiD ERiNiN E TK iS i VE ÖZELLiK GÖSTEREN

D iG ER HUSUSLAR

Orhan ÜNLÜEROGLUGiL*

Yı' Sonu Stoklarının Değerlemesi

şletmenin ticari kar-zararının tespit edilmesi bakımından hesap dönemi sonu itibariyle mevcut emtianın değerlemeye tabi tutulması ge- rekmektedir.

ı

işleminin son halkasında, değerleme; faaliyeti tamamlayıcı aşama olarak yer

almaktadır.

1. Değerleme Öl,üleri

işletmenin; satınalma, imal ya da inşa suretiyle sahip olduğu ve kullanmak

amacıyla değil tekrar satmak için aktifine dahil ettiği stok emtiada genel de-

ğerleme ölçüsü, maliyet bedelidir.

Maliyetin genel tanımlaması, VUK'nun 262. maddesinde şu şekilde yer al- maktadır.

"Maliyet bedeli, iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin art-

tırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara müteferri bilumum gi- derlerin toplamını ifade eder."

Ticari bir malın iktisabı nedeniyle yapılan ve maliyetin oluşumunda dikkate

alınması gereken harcamalar genellikle şunlardan ibarettir.

-Alış bedeli,

-Nakliye, yükleme, boşaltma, -Taşıma sigortası,

-Alış komisyonu,

-Alış tarihine kadar ki bir kısım finansman giderleri.

Daha özel durumlarda ise,

(*) Denge Yeminli Mali Müşavirlik Ltd. Şti. Baş Denetçi (S.M.M.M.)

Bil

-inşa edilen binalarda, gemilerde, makina ve tesisatta; inşa ve imal gi- derleri maliyete baz kabul edil- mektedir.

- ithalatta ödenen vergi ve fon- larla, montaj giderleri, akreditif mas-

rafları ve emtianın işletme stoklarına girdiği tarihe kadar doğan kur farkları

maliyete eklenmek zorundadır.

- inşaatlarda mevcut bir binanın

yıkılması ve arsanın düzeltilmesini

sağlamaya yönelik harcamalar ma- liyete dahildir.

- Mahsup imkanı tanınmayan

katma değer vergileri, (binek otolarla, istisnadan yararlanan konut teslimleri gibi) maliyete intikal ettirilebilecektir.

- imal edilen emtiada; ürünün bünyesine doğrudan giren ilk ve hammaddeler', işçilikler, genel imal giderleri payı ve ambalaj malzemesi bedeli maliyetin temel unsurlarıdır.

- işletmeler, iktisadi kıymetin sa-

tınalınması veya sair şekilde iktisabı dolayısıyla ödedikleri noter, mah- keme, kıymet takdiri masrafları ile emlak alım harcı, taşıt alım vergisi, imalatta genel idare giderleri payı,

stokta kalan emtiayla ilgili daha sonra ortaya çıkan kur farkları ve fi- nansman giderlerini maliyete ithal edip etmemekte serbest bı­

rakılmışlardır.

- işletmede mevcut olup ta yan-

gın, deprem ve su basması gibi 'afet- ler yüzünden, yahut bozulmak, çü- rümek, kırılmak, çatlamak, pas- lanmak gibi haller neticesinde iktisadi

kıymetlerinde önemli azalış doğan

emtia, maliyet bedeli yerine emsal bedeli ile değerlenecektir.

- Maliyeti tam olarak bilinmeyen ancak belli bir piyasa değeri bulunan imalat artığı emtiadan döküntü, deşe, ıskarta gibi ürünler de emsal bedeli ile değerlemeye tabi tutulacaktır.

2. Stok Değerhtmesinde Finansman

Giderlerinin Durumu

işletmenin ticari veya sınai fa- aliyetlerini her zaman öz kay-

naklarıyla karşılamaları mümkün de-

ğildir. Bu nedenle, firmaların borç- lanmalara yönelmesi, çok yaygın bi- çimde başvurulan çareler arasında

yer almaktadır.

Genellikle banka kredisi kullanımı

veya taksitler halinde ödemeyi içeren vadeli mal alımları, işletmenin önde gelen çıkış yollarını teşkil etmekte ve fakat; bu olguların mali sonuçları

maliyetin tesbitinde önemli sorunlara neden olmaktadır.

Çünkü, banka kaynaklarını kul- lanmaktan doğan faiz ve masraflar ile kredili emtia alımına ilişkin vade ve kur farklarının maliyetin bir unsuru mu olduğu yoksa genel giderlere mi dahil edilmesi gerektiği konusu uzun süre ihtilaflara yol açmıştır.

Konuya açıklık getirmek amacıyla,

238 no.lu VUK. Genel Tebliği ya-

yınlanmıştır.

• Buna göre, herhangi bir giderin dönem sonundaki stok maliyetiyle il- gilendirilebilmesi için giderin; iktisadi bir kıymetin edinilmesi veya de-

ğerinin artırılmasına yönelik öde- meler ile bunlara benzer ek diğer

masraflardan olması gerekmektedir.

VERGI DENETMENLERI DERNE<:öi•SAYI31 • EKIM-KASIM 1997

&1

Bu çerçevede, emtianın satın alı­

nıp işletme stoklarına girdiği tarihe kadar oluşan kur farklarının maliyete intikal ettirilmesi zorunlu tutulmuştur.

Stokta kalan emtia ile ilgili olarak daha sonra ortaya çıkacak kur fark- larının ise; ait bulundukları yıllarda gider yazılması ya da maliyete intikal ettirilmesi imkanı sağlanmıştır.

işletmelerin finansman temini mak- sadıyla bankalardan veya benzeri kredi kurumlarından aldıkları borç pa- ralar nedenöyle ödedikleri faiz ve ko- misyon giderlerinden dönem sonu sto- kuna pay vermeleri zorunlu değildir.

Dolayısıyla mükellefler sözü edi- len ödemelerini doğrudan gider ola- rak kaydedebilecekleri gibi, is- tedikleri takdirde stokta mevcut em- tiaya isabet eden kısmı maliyete dahil edebileceklerdir.

Vade farkiarına ilişkin görüşler

Stok emtiaya ait vade farkları ba-

kımından ne yönde işlem yapılacağı noktasında belirsizlik bulunduğun­

dan, mükellefler mali idarenin gö-

rüşünü almak ve bu doğrultuda ha- reket etmek zorundadırlar.

Bakanlığın konuya ilişkin bir muk-

tezası şöyledir:

Geç ödemeden doğan vade fark-

larının emtianın satılmasından önce tahakkuk ettirilmesi halinde maliyet bedeline eklenmesi, satıştan sonra

gerçekleşen kısmın ise genel gider olarak dikkate alınması gerekir.

(12.3.1993 tarih - 45 1 452 - 262 - 92 1 17136 sayılı mukteza)

~·VERGi RAPORU • SAYI31 • EKiM-KASIM 1997

Özellik Taşıyan Durumlar 1. Yurtdışından Döviz Kre- disiyle Sabit Kıymet ithali

Mükelleflerin yabancı ülkelerden

satın aldıkları iktisadi kıymetlerine ait döviz cinsinden borçlarına bağlı ve

işletmeye ek yük getiren kur farkları

iki bölümde değerlendirilmektedir.

Sabit kıymetin iktisap dönemi ve

sonrası kur farkları (VUK 163 sıra

no.lu tebliğ)

Mali idare, ithalat yoluyla satın alınan iktisadi kıymetlerin iktisap edildikleri dönemdeki kur farklarının

maliyete eklenmesini zorunlu gör- mektedir. Dolayısıyla iktisadi kıy­

metlerin işletmenin aktifine alındığı

dönem sonunda doğan kur fark-

larının esasen maliyet bedelini oluş­

turduğu gerekçesiyle yeniden de-

ğerleme kapsamına girdiği kabul edilmiştir. (VUK 151 sıra no.lu tebliğ) Söze konıJ sabit kıymetlerin aktife

kaydolundukları tarihten sonraki dö- nemde (yıllarda) ortaya çıkan kur

farklarının ise ait oldukları yıllarda doğrudan gider yazılması ya da ma- liyete intikal ettirilerek amortisman konusu yapılması mümkün bu-

lunmaktadır.

2. Kredi Faizleri

Bankalardan veya finans ku-

rumları gibi kredi veren ticari ku-

ruluşlardan sağlanan borç kay- naklarla iktisap olunan amortismana tabi kıymetler nedeniyle doğan fi- nansman giderleri için kur farkından farklı uygulama ve anlayış be-

nimsenmiştir.

Mali idarenin 163 no.lu tebliğdeki

yaklaşımı; yatırım dönemi faizlerinin maliyete eklenmesi gerektiği, ku-

ruluştan sonraki döneme ait faiz ve

masrafların ise maliyete intikal et- tirilip ettirilmemesinde mükelleflerin serbest olduğu yönündedir.

Buna göre iktisadi kıymetlerin ak- tife girmesinden sonraki yıllarda doğan ve maliyete eklenen faizlerin,

aktifleştirildikleri yılları izleyen dö- nemde yeniden değerlemeye tabi tu-

tulması imkan dahilinde bu-

lunmaktadır.

Yatırımın gerçekleştiği döneme

ilişkin faizler maliyete ek-

leneceğinden, yeniden değerleme işlemine tabi olduğu hususunda hiç bir tereddüt yoktur.

Yukarıda yaptığımız açıklamaları

özetlemek gerekirse;

1. Sabit kıymet ve emtianın de-

ğerlemesinde değerleme ölçüsü ma- liyet bedelidir.

2. Vergi Usul Kanununa göre ma- liyet bedeline nakliye, sigorta, alış

tarihine kadar ki bir kısım finansman giderleri dahildir.

3. Emtianın satın alınıp işletme stoklarır~::ı girdiği tarihe kadar oluşan

kur farklarının maliyete intikal et- tirilmesi zorunludur.

4. Dönem sonu stokunda bulunan emtiaya finansman giderlerinden pay

verilmesi ihtiyaridir.

5. Kredili ithalatta ödenen fi- nansman giderleri emtia işletmede kaldığı sürece maliyete ilave edi- lebilir.

6. Taşıt ve gayrimenkul alımı sı­

rasında ödenen giderlerin maliyete eklenmesi ihtiyaridir.

7. ithal edilen emtia gümrükten çekilip işletmeye girineeye kadar ve

işletmede kaldığı sürece maliyete, sonra giderlere intikal ettirilir.

8. iktisadi kıymetlerin maliyet be- dellerine eklenmiş bulunan kur fark-

ları yeniden değerlemenin kap-

samına girmez. Yeniden değerleme kapsamına girmeyen kur farklarının

iktisadi kıymetlerin işletmenin aktifine

girdiği tarihten sonraki yıllarda ta- hakkuk etmiş ve maliyet bedeline

eklenmiş olması gerekmektedir. Bu kur farkiarına isabet eden amor- tismanlar da değer artışının tes- bitinde dikkate alınmayacaktır. Buna göre iktisadi kı~·metlerin işletmenin

aktifine girdiği tarihe kadar doğan kur

farkları ise, esasen maliyet bedeli içinde olması nedeniyle yeniden de-

ğerleme kapsamına girecektir.

9. Yatırım konusu iktisadi kıy­

metlerin aktife alındığı dönem so- nuna kadar ortaya çıkan ve maliyete intikal ettirilen kur farkları ve faizlere

yatırım indirimi uygulanır.

VERGI DENETMENLERI

DERNE~I •SAYI 31

&1