19
MANEVİ DANIŞMANLIK VE REHBERLİĞİN ÇOCUKLARIN DİNİ EĞİTİMİNDEKİ ETKİSİ
***
THE EFFECT OF SPIRITUAL COUNSELING AND GUIDANCE ON THE RELIGIOUS EDUCATION OF CHILDREN
Citation: Paksoy, M. (2022).Manevi danışmanlık ve rehberliğin çocukların dini eğitimindeki etkisi. Journal of Pure Social Sciences, 3(5), 19-36.
Meryem PAKSOY1 Öz
İnsanlık tarihinden bu güne erkek ve kadın ailenin temel taşıdır. Erkeğin ve kadının yapması gereken sorumluluklar aile içinde paylaşılmıştır. Ailenin devamı, saadeti, huzuru ve istikbali bu sorumlulukları üstlenip yerinde ve zamanında yapmak, aile bireylerinin görevleridir. Ailede anne baba olmak beraberinde birçok sorumluluğu gerektiriyor. Aile de aile bireylerinin hatasıyla kusuruyla her şeyi ile kabulü, birlik ve beraberlik vardır.
Özelde veya devlette çalışan ya da eğitim seviyesini ne kadar yükseltse de dini eğitimi yetersiz ise, bu durum anne babanın çocuklarına dini eğitimi öğretmede tek başına başa çıkabileceği durumlar değildir. Çalışan anne ve babanın en çok zorlandığı konulardan biri, çocuklarına dini eğitim ve öğretim konularında gerçekleşmektedir. Bu konudaki iletişim, ailenin kendi ruh hali ve çocuğun istekleriyle orantılı olmadığı zaman iletişim maalesef gerçekleşemiyor. Ayrıca ailenin kendi içinde yaşadığı problemler çocuklara çok çabuk bir şekilde yansımaktadır.
Bu çalışmamızda, ailelerin çocuklarıyla din eğitimi alanında yaşadığı problemler ve yapılması gerekenler nelerdir, bunlardan bahsedilip böyle durumlarda nasıl bir destek alınmalı? Destek; psikolog, psikiyatrist olabildiği gibi MDR alanında uzman kişilerden de yardım alınabilir. Aile, yaşadığı durumu değerlendirip, benim yaşadığım problem çözüme nasıl kavuşur düşüncesiyle hareket eder. Bu çalışmamızda, hangi konuda nereden destek alınmalı, MDR bu konuda nasıl yardım eder bu konulara yer verilecektir.
Ayrıca bu çalışmamızda, ailede çocuk eğitimiyle ilgili yapılmış birçok çalışmayla MDR alanındaki ortak noktalar tesbit edilerek din eğitiminde sorun yaşayan ailelere örnek teşkil etmesi amaçlanmaktadır. MDR ülkemizde yeni yeni tanınmaya başladı. Birçok üniversite manevi danışmanlık ve rehberlik alanıyla ilgili olarak manevi danışmanlık bölümleri açılarak bu alanda uzman kişilerin yetiştirilmesi için gayret edilmektedir. Bu eğitimler sayesinde MDR uzmanı olmak isteyen kişi; kendi alanını tanıyıp danışana nasıl ne şekilde yardımcı olacağını, hangi durumlarda nereye yönlendirebileceği gibi eğitimler verilmektedir.
Bu çalışmad, Ailede Çocukların Dini Eğitiminde Manevi Danışmanlık Ve Rehberlik üzerinde durulmuştur..
Çalışma iki bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde teorik çerçevede çocuk ve aile için dini eğitimin önemi vurgulanarak anlatılmaktadır. İkinci bölümde ise çocuğa dini eğitim verilmesinin önemi; dini eğitim nasıl verilmeli, dini eğitimde nelere dikkat edilmeli, kimler dini eğitim verebilir gibi hususlar konu edinilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Aile, Dini Eğitim, Manevi Danışman, Rehberlik.
Abstract
Man and woman have always existed from the history of humanity to this day. The responsibilities of men and women are shared within the family. It is the duty of family members to undertake these responsibilities and carry out them at the right time and in the right place for the continuity, happiness, peace and future of the family. Being a parent in a family requires many responsibilities. There should be an acceptance, unity and togetherness of family members with strengths and weaknesses they have.
If parents aren’t capable of about religious education it doesn’t matter what degree their education level is and whether they work in public or state, they can’t handle the children’s religious education by themselves.
One of the most difficult issues for working parents is about religious education and training for their children. Unfortunately, communication doesn’t take place when it isn’t proportional to the family's own mood and the wishes of the child. Moreover, the problems and conflicts experienced within the family affect the children instantly.
1Kuranan Kursu Öğreticisi, Diyanet İşleri Başkanlığı Kahramanmaraş Dulkadiroğlu Müftülüğü, ORCİD: 0000-0003- 1934-6645, arifepaksoy@hotmail.com
20
This study aims to mention about the problems that families have with their children in the field of religious education besides what should be done and what kind of support can be received in such cases. Support can be obtained from psychologists, psychiatrists, and experts in the field of SCG. The family evaluates the situation they live in and acts with the thought of where is better for me and how the problem I am experiencing can be resolved. What support should be obtained from where and how SCG can help in this regard will be covered.
Furthermore, with this study, it is aimed to set an example for families who have problems in religious education by identifying common points in the field of SCG with many studies on child education. SCG has just begun to be recognized in our country. Many universities initiate spiritual counseling departments in the field of spiritual counseling and guidance, and train experts in this field. Thanks to these trainings, the SCG specialist gets to know his field, how he will support the client, and where to lead the client according to case that he studies on.
As a non-thesis master's degree project in the Department of Spiritual Counseling at Karamanoğlu Mehmetbey University, our topic is: Spiritual Counseling and Guidance in the Religious Education of Children in the Family. This study consists of two parts. In the first chapter, the theoretical framework and the importance of religious education for the child and the family are explained by emphasizing. In the second part, issues such as the importance of giving religious education to the child, how it should be given, what should be paid attention to, and who can give religious education are discussed.
Keywords: Family, Religious Education, Spiritual Counseling, Guidance EXTENDED ABSTRACT Background:
Child education in the family, especially religious education, which is the problem of this research, is one of the sensitivities that should be emphasized. As a result of the studies carried out on this subject, in the light of scientifically obtained results, it has been prioritized to help parents. Progress has been made in the field of MDR within the DIB. With joint projects with institutions, it is aimed to ensure family unity and to give religious education to children in a safer.
Research purpose:
In this study, when a targeted family is giving religious education to their child, how to reach the things that should be in the mother and father, and the issues that are likely to be considered?
What are the application methods?
What should be considered while giving religious education?
What are the negativities that develop in the child during education?
For answering similar questions.
Methodology:
In this research, document analysis, one of the qualitative research methods, will be used.
Document analysis is the scanning of written sources on the subject. Moreover; Books, journals, theses and articles will also be used. While reaching many studies on child education in the family, the field of spiritual counseling and guidance is just beginning to be recognized in our country. In this study, spiritual counseling and guidance will be given priority and its contribution to religious education will be explained.
Findings:
Spiritual Counseling and Guidance has just begun to be recognized in our country. Many universities have opened Spiritual Counseling Departments to specialize in the field of MDR, which will serve within the body of DIB. Good results are also achieved in the field of MDR for a better future by using many technologies in the media and TV so that our DIB children can better understand the creed and practice issues and grow up with a proper belief. MDR specialist DIB has work areas in many environments. In addition, the service area has been expanded with the protocols signed with the ministries. MDR specialist; They serve in schools, hospitals, nursing homes, love homes, prisons, KYKs, universities. An MDR specialist deals with everyone from seven to seventy. While there are many different ways in front of man to meet his material needs, the
21
people he can reach and share his troubles with in religious matters are limited. Here, the MDR specialist does his best to help the client to overcome these troubles and problems.
Conclusion:
Researches are generally carried out to take the individual to a higher level and to solve the issues considered as problems. Mathematical problems often have more than one solution. The events we experience in our lives also have more than one solution and technique.
In this article, we tried to deal with the effect of spiritual counseling and guidance on children's religious education. The importance of the family, the importance of religious education, the importance of spiritual counseling and guidance were emphasized.
Spiritual Counseling and Guidance has just begun to be recognized in our country. Many universities have opened Spiritual Counseling Departments to specialize in MDR, which will serve within the body of DIB.
Good results are also achieved in the field of MDR for a better future by using many technologies in the media and TV so that our DIB children can better understand the creed and practice issues and grow up with a proper belief. MDR specialist has many working areas in DIB. In addition, the service area has been expanded with the protocols signed with the ministries. MDR specialist; They serve in schools, hospitals, nursing homes, love homes, prisons, KYKs and universities. An MDR specialist deals with everyone from seven to seventy. While there are many different ways in front of man to meet his material needs, the people he can reach and share his troubles with in religious matters are limited. Here, the MDR specialist does his best to help the client to overcome these troubles and problems.
1.GİRİŞ
İnsanoğlu yaşamı boyunca kendisine neyin iyi geldiğini neyin iyi gelmediğini araştırmıştır.
Her nedense olayların neticesinde kendini hep haklı görmüştür. Yaptığı tüm olumsuzluklara rağmen eğemenliğin kendisinde kalması için uğraşır. Fakat unuttuğu öyle bir şey var ki kalbinde, ruhunda asıl kendisine hükmedenin kendisini yaratan rabbidir. Yüce rabbimiz kelamı olan Kur’an-ı Kerim’de inanan müminlere iyiyi, güzeli, doğruyu, yanlışı ve birçok sorunla nasıl başedilebileceğini bildirmektedir.
Aile kurumunu ele aldığımızda nikâh nasıl olacak, eşler arası ilişkiler, akrabalar arası ilişkiler, ailede çocuk olduğunda ailenin çocuğa karşı sorumlulukları, babanın sorumluluğu ayrı annenin sorumluluğu ayrı, dahası evlenme boşanma gibi bu hususiyetler Kur’an-ı Kerimde Nur suresinde anlatılmaktadır. Ayrıca insanın insan olarak birçok sorumlulukları vardır. Kur’an-ı Kerim’de “İnsanoğlu kendisinin başıboş mu bırakılacağını zanneder?”2 buyrulmaktadır.
Hayatta problem olarak gördüğümüz olaylardan biri de: Ailede, çocuk eğitiminde meydana gelmektedir. Maalesef çocuklarda din eğitimi her zaman istediğimiz gibi sonuçlanmamaktadır.
İnsanların bu yaşadığı sıkıntı ve sorunlar kişisel atalet sonucu oluşmaktadır.
Atalet: Yılmışlık, bitkinlik, yarına erteleme alışkanlığı, tembellik, sefihlik ve yapmamız gerekeni yapmayıp önemsememektir. Gelişen bireydeki ataleti çalışmaya sevketmek, her türlü eğitimi ona verebilmek, duygu ve düşünceleri doğru aktarabilmek, dinin hususiyetlerini öğretebilmek ancak sabırla, sevgiyle, duygudaşlık ve özveriyle gerçekleşir (Sekman, 2004: 19).
Bu araştırmamıza problem olan ailede çocuk eğitimi, özellikle de din eğitimi, ehemmiyetle üzerinde durulması gereken hassasiyetlerdendir. Bu konuyla ilgili yapılmış çalışmalar neticesinde, ilmi bilimsel olarak elde edilen sonuçlar ışığında, anne ve babalara yardımcı olmak öncelenmiştir.
Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) bünyesinde Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (MDR) alanında ilerlemeler kaydedilmiştir. Kurumlarla yapılan ortaklaşa projelerle aile birliğini sağlamada ve çocuklara dini eğitimi daha güvenli bir şekilde vermek hedeflenmektedir.
Bu bölümde araştırmanın konusu, amacı, önemi, sınırlılıkları ve yöntemi üzerinde durulacaktır.
2 El-Kıyame 75/36.
22 1.1.Araştırmanın Konusu ve Problemi
İnsanlar yaşadığı ortamı güzelleştirip yaşanır kılmak için birçok fedakârlık yapar. Bunlardan biri de anne babalar çocukları için her türlü fedakârlığı yapıp zorluğu göğüslerler. Bu araştırmaya konu ailede çocuk eğitiminin ehemmiyeti üzerinde durulacaktır. Bu konuyla alakalı problemler:
Din eğitimini vermede yaşanılan güçlükler ve bu zorluklarla nasıl başedilmelidir?
Çocuklarda din eğitimine ne zaman başlanır?
Din eğitimi çocuğa verilirken ailelerin dikkat etmesi gereken hususlar nelerdir?
Ailelerin dini eğitim seviyesi, çocuğuna bu eğitimi verebilecek seviyede midir?
Çocuklarda kişisel gelişimde atalet dini eğitim almasında engel midir?
Çocuklara dini eğitimi verme aşamasında zenginleştirilmiş çevre önemli midir?
Çocuklara dini eğitim verilirken modelleme yapılır mı?
Bunun gibi sorularla karşılaşan bireyler, bu durumda her türlü problemi deneyimleyip çözme yoluna gidilmiştir.
Problem ailede olunca aile bireyleri daha çok etkileniyor. Evin dışında yaşanan sorunlar dışarıda kalır. İnsan evinde ailesiyle huzurlu olursa hiçbir sıkıntıyı problem etmez. Hallederiz der geçer. Fakat ailevi sorunlar kişiyi evinde de dışarıda da rahat bırakmaz. Problemin olduğu yerde çözüm odaklı olmamız gerekir. Bu araştırmadaki problemin çözümü için Kur’an-ı Kerim’e, hadislere ve yapılan araştırmalara bakarak sonuca ulaşılacaktır.
1.2.Araştırmanın Amacı ve Önemi
Bu çalışmada hedeflenen bir aile, çocuğuna dini eğitim verirken, anne ve babada olması gerkenler, dikkat edilmesi muhtemel konulara nasıl ulaşılır?
Uygulama metotları nelerdir?
Dini eğitim verilirken nelere dikkat edilir?
Eğitim esnasında çocukta gelişen olumsuzluklar nelerdir?
Bunun gibi soruların cevabını araştırıp bir çalışma üzerinde toplayarak çocuklarına dini eğitim verecek olan ailelere katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Bu çalışmamızda konumuzla ilgili olarak manevi danışmanlık ve rehberlik açısından değerlendirilip resmi kurum ve kuruluşlarla ortak olarak yürütülen bu hizmetin tanıtılıp DİB bünyesinde işlevi anlatılacaktır. Ailedeki sorunlarda, bilhassa dini eğitim konusunda herkesin danışabileceği, sorabileceği ve manevi ruhsal yönden olan sıkıntılarını paylaşabileceği, güvenli, donanımlı elemanlar MDR alanında çalışmaktadır.
Bu çalışma hassasiyet gösterdiğimiz çocuklarımızın daha güzel, mutlu, huzurlu, ruhsal açıdan sorunlarla başedebilen, sorumluluk sahibi, bilinçli bireyler olarak yetişmesi için önemlidir.
Öyle ki, insanlığa baktığımızda hangi kavim, topluluk, grup ve birey hepsinde bir dine meyil görülür. Karl Marx şöyle der: ‘’Din halkın afyonudur’’.3 İnsanoğlu yaşadığı sıkıntı ve problemi önce kendi içinde tecrübe ettiği, yaşadığı, dini pratik ve bilgilerle mütaala eder. Sonrasında çözüme kavuşturamazsa bir bilene danışır. Burada bireyin danıştığı kişi önemlidir. Her konu, her sorun herkese danışılmaz. Bu konuda ilmi birikim ve tecrübe önemlidir. Nasıl ki, bilmediğimiz bir yere gitmek için navigasyona bakıyoruz. Tutupta yol tarifini bir doktora sormuyoruz. Her problemin bir çözümü vardır. Bu sorun ve sıkıntılar hep hayatımızda varolacaktır. Aydın bir bireyin yapması gereken de konuyu araştırıp yerinden öğrenmektir.
Din eğitimi doğru öğrenilince bireydeki sorun ve sıkıntının, zorlukların ortadan kalkması daha çabuktur. Çünkü hayatımızda aldığımız kararlarda, yaşamımızda, sosyal etkinliğimizde, aktivitelerimizde, bizi ilgilendiren her şey de din vardır. Mesela, bir aile yuva kurarken, yuvanın dinen uygunluğu düşünülür. Hemen aklımıza peygamberimizin hadisi şerifi geliyor: “Bir kadın, şu dört şey için nikâhlanır: ya malı için ya soyluluğu için veya güzelliği için yahut da dindarlığı için
3 https://tr.wikipedia.org/wiki/Din halkın afyonudur.08.09.2021.
23
alınır. Siz dindar olanını alın, eliniz dert görmez” (Müslim, Nikâh, no: 53)4. Buradaki misal gibi daha çok örnekler verilebilir. Anlaşılan odur ki, dini eğitim her şeyden elzemdir. Önemlidir.
1.3.Araştırmanın Sınırlılıkları
Bilimsel araştırmaların genellikle sınırlılıkları vardır. Bu araştırmamızın da belli başlı sınırlılıkları vardır. Araştırma konusu; ailelerde, çocuk eğitiminde manevi danışmanlık ve rehberlik.
Bu alanda yapılmış çalışmalar ışığında din eğitimi ile ilgili olarak ele alınmıştır. Ülkemizde yaşanan aile içindeki birçok sorunlardan sadece biri olan çocuklara dini eğitim konusu ele alınacaktır.
Araştırma, bir literatür çalışması olunca “anket, görüşme’’ gibi teknikler kullanılmamıştır. Konuyla ilgili kaynaklara mümkün olduğunca birinci kaynaktan ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu araştırmamız ulaşılan kaynaklarla sınırlıdır.
Ülkemizde toplum olarak sürekli değişimin içindeyiz. Bu zamana kadar yapılan çalışmalar nasıl ki, bugün yetersiz görülüyorsa ileriki bir zamanda da bugünkü çalışmalar yetersiz görülecektir.
Bu çalışmayla temelde dikkat edilmesi gereken hususiyetlerin üzerinde durulacaktır. Örneğin, asıl hiçbir zaman değişmez. Fakat olayların seyri, rengi değişebilir. Bu konuyla alakalı yapılan çalışmalarda, faklı alanlarla bağlantılanmıştır. Bu çalışmamızda ise konumuzu manevi danışmanlık ve rehberlik alanıyla bağdaştıracağız.
1.4.Araştırmanın Yöntemi
Bu araştırmamızda nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılacaktır.
Doküman analizi, yazılı kaynakların konuya ilişkin taranmasıdır. Ayrıca; kitap, dergi, tezlerden ve makalelerden de yararlanılacaktır. Ailede çocuk eğitimiyle alakalı yapılmış birçok çalışmaya ulaşılırken manevi danışmanlık ve rehberlik alanı ülkemizde daha yeni yeni tanınmaya başlanmaktadır. Bu çalışmamızda daha çok manevi danışmanlık ve rehberlik ön planda tutulup dini eğitime olan katkısı anlatılacaktır.
Bu araştırmada konumuzla alakalı yararlanılan bazı çalışmalar ve bu çalışmamızda yapacağımız ilaveler aşağıda anlatılmaktadır.
Iğdır Üniversitesiİilahiyat Fakültesi Uluslararası aile içi eğitim çalıştayı (2016)’ında aile ile ilgili konulara değinilmiştir. Ailede dikkat edilmesi gereken hususiyetler enine boyuna anlatılmıştır.
Biz bu yazımızda bu çalışmaya ilave olarak MDR uzmanının aileye katkısını ve yardımlarını anlatacağız.
Sekman (2004), ataletin nasıl olduğu çok güzel izah edilmiştir. Bu çalışmamızda ataletin dini olan pratiklerde ve bireyin ruh halinde de olur, anlatılacaktır.
Bulut (2011), çalışmasında rehberlikle alakalı olarak verilen bilgilerin MDR alanında da kullanılması anlatılamıştır.
2.TEORİK VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1.Aile
Toplumda en küçük yapı taşıdır aile. Yeni doğan çocuk aile ile çevreyi tanır, sosyalleşir; örf, adet, gelenek, görenekleri öğrenir hatta dini pratikleri ve dini eğitimin başlangıcı ailede atılır.
İnsanın hayatında ailenin azımsanmayacak kadar çok büyük yeri vardır. Toplumun temelindeki aile birçok değişimlere, yeniliklere rağmen ailedeki birlik beraberlik hep öncelenmiştir
2.1.1.Kavram Olarak Aile
Aile: “Anne, baba ve çocuklardan oluşan en küçük sosyal kurumdur’’ (Kahveci, 2017: 16).
Başka bir tanımda ise: Evlenmeyle, nikahla oluşan yasal olarak birbirlerine bağlı, karşılıklı hak ve sorumluluklarla yaşayan toplumun en küçük yapısıdır.5 Anne, baba ve çocuklardan oluşuyorsa buna
4 Bkz. https://www.yeniakit.com.tr/haber/bir-kadin-su-dort-sey-icin-nikahlanir-319058.html, 08.09.2021.
5 Bkz. https://tr.wikipedia.org/wiki/Aile 08.09.2021
24
çekirdek aile denir. Çekirdek aileye ilaveten dede, nene, hala, amca vb. yakınlardan oluşan aileye de geniş aile denir.
2.1.2. Aile Tipleri
İlkel veya modern toplumlarda aile merkezde farklılık göstermez. Aile tipleri iki grup olarak şekillenir. Birinci grup “Otorite” ve ikinci grup “Hane Halkı”.
I.a)Ana Ailesi b) Baba Ailesi:
Şekil 1. Baba Ailesi II.a)Büyük Aile: 1. Birleşik Aile
2. Kök Aile b)Küçük Aile
2.1.2.1.Birinci Grup Otorite
a)Ana Aile: Bu aile tipine ilkel toplumların ikinci basamağında rastlanmaktadır. Birinci basamakta avcılık ve toplayıcılığı, ikinci de ise tanıma ve ekonomi söz konusudur. Ana ailede toprağa yerleşme vardır. Bu ailede, kız ve erkek kardeşler, çocukları ananın akrabalarıyla aynı evde yaşarlar. Evde reis dayıdır. Çocuklar anaya aittir. Babayla hukuki ve sosyal ilişkisi yoktur. Bu aile tipine Kuzey Amerika’da, Doğu Afrika’da, Kanada yerlilerinde ve Eskimolarda rastlanmaktadır.
b)Baba Ailesi: Bu ailede baba önemlidir. Üç değişik haldedir: Baba Aile, Bölünmez Asaba, Ataerkil Aile
-Baba Aile: Bu ailede ana baba bir arada oturur. Ailede kadının bir statüsü vardır. Çocuklar üzerinde ana baba eşit haklara sahiptir. Akrabalık iki taraftan gelmektedir. Tarihte öyle toplumlar vardır ki ana aileden baba aileye dönüşmüştür. Örneğin; eski Germenlerde (Alman) ailenin gelişimi böyledir.
-Bölünmez Asaba: Toprağa yerleşen toplumlarda görülür. Afrika, Asya ve Güney Balkanlarda görülür. Baba tarafı akraba olarak tanınır. Ailede baba tarafı ve dışarıdan alınan gelinler vardır. A na babanın çocuk üzerinde özel hak ve sorumluluğu yoktur. Çocuk asabenindir. Miras bölünmez.
Ailede reis ailenin en yaşlı ana babasıdır.
-Ataerkil Aile: Eski Roma’da ortaya çıkmıştır. Roma ailesi de denir. Yunan, Hint, Çin ve Yahudi ailelerinde görülür. Bu ailede baba otoriterdir. Ocak denilen bir evde oturulur. Aile üyeleri babanın atasının dinine tabidir. Ailede dini anlayışın devamı için erkek çocuğu önemlidir. Ailede adaleti baba temin eder.
2.1.2.2.İkinci Grup Hane Halkı
a)Büyük Aile: Sayıları kalabalık kandaş ve çekirdek ailenin aynı ocakta oturmasıyla büyük aile oluşur. Gelenek görenekle alakalı olup akrabalık bağları kuvvetlidir. Gelişmemiş ya da tarımla uğraşan topluluklarda görülür. Aile her şeyden önde gelir. Bireylerin hareketini aile kontrol eder.
Büyük aile kültür açısından ikiye ayrılır: Kök aile, birleşik aile.
Kök Aile: Bu ailede ana, baba, çocukları, bir erkek evli eşi ve çocuklarından oluşur. Baba ailenin reisidir. Reislik sonra oğula geçer. Büyük oğul ayrıca ailenin mülküne de maliktir. Kız erkek
1. Baba Ailesi
2. Bölünmez Asaba 3. Ataerkil Aile
25
kardeşleri büyüyüp evleninceye kadar onları gözetir ve onlara bakar. Bu aile tipi genellikle Çin’de görülür.
Birleşik Aile: Aynı evde; ana, baba, çocuklar, evlenen erkekler, eşleri ve çocukları erkek torun evlendiğindede burada oturur. Birden fazla kuşak aynı evde oturur. Otorite, ailenin en yaşlısında olup mülkiyet ortaktır. Bu aile en çok Hindistan’da görülür.
b)Küçük Aile: Ana, baba ve evli olmayan çocuklardan oluşur. Ailede evli olmasa da ekonomik güvenliği olan bireyler evden ayırılabilir. Bu ailenin gelişimi sınırlıdır. Çocukların evlenmesiyle tekrar küçük aileye dönülür. Ana babanın ölümüyle aile dağılır. Küçük aile gelişmiş toplumlarda ve şehirlerde görülür (Gökçe, 1976: 59-63).
Aile tek taraflı değildir. Yapılan araştırmalarla ailenin birçok boyutuna değinilmiştir. Öyle ki; evdeki kişi sayısı, evin yönetimi, evlenme çeşitleri, evlerin kurulduğu yerler, çevre, insanın en yakınları, sahip oldukları ve aralarındaki ilişkiler tarih boyunca incelenmiştir (Tuncay, 2020: 15).
2.1.2.3. Anne ve Baba Tipleri
Aile bir devlet gibidir. Ailede herkesin bir sorumluluğu vardır. Ailedeki yönetim üçe ayrılır:
otoriter, gevşek ve eğitici. Otoriter ailelerin genelde dediği dedik olur. Çocuğun seçimlerine muhalefet olarak bir yaklaşım sergiler. Otoriter bir ailede yetişen çocuğun kararları hep eleştirilerek, farklı yollarda ısrarcı olunur. Gevşek ailede ise her şey normal, ne istersen yapabilirsin. Eğitici ailede ise, çocuğun aldığı kararlar güzel yönü düşünülerek iyi denir. Fakat çocuğun yapmak istediği hoşa gitmeyen bir durum ise misallerle anlatılarak vazgeçirilir.
3.DİNİ EĞİTİM
Dini eğitimde dini hususlar merkeze konularak bu eğitim verilir. Her alanın kendine göre bir eğitimi vardır. Dini eğitimde de önemli olan husus eğitim verilirken dini pratik ve literatürü uygun bir şekilde, muhatabın anlayacağı bir dille verebilmektir. İslam dini iman, ibadet ve ahlak ilkelerini konu alır. Dini eğitimde de bu hususlar önem kazanır. Ahlaki ilkerden kasıt, değerlerdir. Tüm dünyanın kabul gördüğü değerler vardır. Bu değerleri, dini eğitimi aileler ya da eğitimciler çocuklara vermektedir.
Ahlakın temel kaynağı dindir. Peygamberimiz kendisinin “güzel ahlakı tamamlamak için gönderildiğini”.6 belirtir.
Hz. Aişe (r.a.)’da kendisine “peygamberimizin ahlakı nasıldı?” sorusuna “onun ahlakı Kur’an ahlakı idi”.7 buyurmaktadır.
3.1.Kavram Olarak Dini Eğitim
“Din Eğitimi, bireyin fıtratında bulunan inanma duygu ve ihtiyacı çerçevesinde din olgusunu kavramasına rehberlik etme ve kabul ettiği dinin önerdiği yaşam biçimini öğrenmesine yardımcı olma sürecidir’’ (Taşkıran, 2019: 5). Başka bir tanımda ise: İnsanın doğumundan sonra ailesinden ve çevresinden gördüğü, öğrendiği inancın doğru bir şekilde bireye dini pratiklerle öğretilmesine dini eğitim denir.8 Eğitimin amacı, bireyde istenilen davranışın oluşumuna kadar devam eder (Çakmak, 2013: 91). Dini eğitimle alakalı, sevgili peygamberimiz, “Her çocuk İslâm fıtratı üzere doğar. Bu hal konuşma haline kadar devam eder. Onu yahudi, hıristiyan, müşrik veya mecusi yapar”9 buyurmaktadır. Bu hadisi şeriften anlaşılan anne babanın verdiği eğitim herşekilde çocukta
6 Bkz. Muvatta, Husnü’l Halk, 8, Müsned, 2/381
7 Müslim, Müsâfirîn 139. Ayrıca bkz. Nesâî, Kıyâmü’l-leyl 2
8 https://tr.wikipedia.org/wiki/Din%C3%AE_e%C4%9Dini eğitim, 08.09.2021
9 Buhârî, “Cenâiz”, 78; Müslim, “Kader”, 23, 25
26
bir sonuç ortaya çıkarmaktadır. İnsanlar kendi öğrendiklerini bilinçli ya da farkında olmadan çocuklarına öğretmektedir.
3.2.Ailede Din Eğitimi
Bu eğitimde en destekçi, ailedir. Ailenin çocuğunu kabullenmesi, ilgilenmesi, bakımı ve iyi bir konuma kariyere sahip oluncaya kadar desteklemesi her zaman önceliğidir. Din eğitimini aile çocuğun doğduğu andan itibaren vermeye başlar.
Aile, çocuğuna demokratik bir tutumla, sevgiyle yaklaşarak din eğitimini verir. Sevgi saygı çerçevesinde verilen din eğitimi çocuğun davranışlarına yansıması, ailenin çocuğuna ilgiyle yaklaşımını gösterir. Bu yaklaşımla çocuk ailede özgürce hareket eder, sınırları ve hudutları daha iyi öğrenir (Çakmak, 2013: 95-97).
3.3.Din Eğitiminde Ailenin Uygulayacağı Metotlar
Din eğitiminin başarılı bir şekilde verilmesi bireyin çocukluk döneminde başlar. Ailedeki tutarsız davranışlar çocukta model oluşturup dini eğitime karşı olumsuz davranışlar sergilemesine sebebiyet verir. Peygamberimiz: “Çocuklarınıza ikram edin ve terbiyelerini güzel yapın”10 buyurmaktadır. Bu hadiste bize peygamberimiz çocuklarımıza maddi olarak her imkanı sunmamız ve manevi ihtiyaçlarını da karşılamamız gerektiği bilincini vermektedir. Kur’an-ı Kerimde, “Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun…”11 buyrulmaktadır. Ebeveynler, kendilerini ve ailelerini bu ateşten nasıl koruyacak? Dini eğitim ve öğretimle koruyacak. Allah ve rasülünün koyduğu sınırları hudutlerı bilip, yaşayıp çocuklarına ve etrafına da örnek olarak bu eğitim verilir.
Ailenin dini eğitim verirken sözel ve model olmada dikkat edeceği hususlar;
a) Öğretilen hususlar çocuğun maddi manevi ihtiyaçlarını gideriyor olması b)Zaman ve miktarın ihtiyaca göre olması
c)Temel kaynak olan Kur’an ve sünnetin doğru bilgiler olarak öğretilmesi
Bu üç nokta ailelerin din eğitiminde en çok dikkat etmesi istenilen kurallardır (Gümrükçüoğlu, 2017: 50).
Ayrıca insanlar birçok şeyden kendine ders çıkarır. Bağlılığı keneden, amacına ulaşmayı kediden, üretkenliği arıdan, coşkuyu şelaleden, gizemliliği, derinliği denizden öğrenir (Eren, 2016:
13).
4.MANEVİ DANIŞMANLIK VE REHBERLİK HİZMETLERİ
Manevi Danışmanlık ve Rehberlik, danışmanlık ve rehberlik olarak ele alındığında, danışmanlığın kişiye has olduğu ve rehberliğin ise genele yönelik çalışmalar olduğu sonucu ortaya çıkar. MDR uzmanı problemin seyrine göre bireyle birebir ya da bireyin probleminin ilişkilendiği kişilerle toplu görüşmeler yapar.
Şekil 2. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmeti
10 İbn Mâce, “Edep”, 3
11 Tahrim 66/6
Manevi Danışmanlık Hizmeti Bire bir
Özel Danışan Temelli
Manevi Rehberlik Hizmeti Toplu
Genel
Bilgi/Beceri Temelli
27 4.1.Manevi Danışmanlık
Manevi Danışman: “Farklı hayat şartlarında yaşayan bireylerin din veya maneviyatla ilgili sorunlarıyla başa çıkmada bütüncül bir yaklaşımla, modern danışma teknikleriyle, problemi konusunda danışanların hedeflerine ulaşmalarını sağlamak amacıyla, bireyle ve grupla MDR hizmetlerini sunan ve mesleki gelişim faaliyetlerini yürüten nitelikli kişidir” (Düzgüner ve Ayten, 2020: 76).
4.2.Manevi Danışmanlığın Tarihsel Gelişimi
MDR ilk olarak batıda “pastoral care and couseling” veya “pastoral care” olarak kullanıldığına rastlanmaktadır. Batıda verilen bu hizmet; rahip, papaz, haham önderliğinde ihtiyaç halinde kilise üyelerine verilen manevi destek, manevi yardım ve nasihatlerden oluşmaktadır (Doğan, 2017: 1274).
Ülkemizde ise, DİB kapsamında MDR uygulamalarının tarihçesi, DİB’in, Sağlık Bakanlığı, Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve Gençlik ve Spor Bakanlığı ile imzalanan protokollerle gündeme gelmiştir.
Tablo 1. Ülkemizde Manevi Danışmanlık Ve Rehberliğin Tarihsel Gelişimi 1982 Cezaevi vaizlerinin göreve başlaması
2001 DİB ve Adalet Bak. Arasında hükümlü ve tutukluların dini ve ahlaki gelişimine yönelik işbirliği protokolü imzalanması
2003 Aile İrşad ve Rehberlik bürolarının faaliyete başlaması
2011 DİB ile Aile ve Sosyal Politikalar Bak. Arasında iş birliği prokolü anlaşması imzalanması
2014 DİB ile Türkiye Yeşilay Cemiyeti arasında iş birliği prokolü anlaşması imzalanması
2015 DİB ile Sağlık Bakanlığı ve Gençlik ve Spor Bakanlığı arasında iş birliği protokolü imzalanması
2016 DİB ile AFAD arasında iş birliği protokolü imzalanması
2018 703 sayılı KHK’nın 141. Maddesiyle DİB personelinin MDR hizmetini vermesinin kararlaştırılması
2019 MYK’nın 104 sayılı kararı ile “Manevi Danışman” mesleğinin resmen tanınması ve DİB ile Adalet Bakanlığı ve Gençlik ve Spor Bakanlığı arasında iş birliği protokolü imzalandı.
Kaynak: Düzgüner ve Ayten, 2020: 66.
4.3.Manevi Danışmanlığın, Konusu, İşlevi ve Uygulama Alanları
Dinle alakalı hususların kişide meydana getirdiği düşünce, manevi olarak zorlandığı problemlerinde ve dini öğretide, dini pratiklerde öğrenmedeki eksikliğinde önemli bir işlevi olan manevi danışmanlık, teoloji ve davranış bilimlerini birleştirip ruh sağlığı alanında bilinen ve kabul gören bir disiplindir.12 “Birçok Avrupa ülkesinde MDR vatandaşlar açısından anayasal bir hak, devlet açısından bir yükümlülüktür. Ülkemizde MDR görevi 633 sayılı kanunla Diyanet İşleri Başkanlığına verilmiş ve Din Hizmetleri Genel Müdürlüğünün görevleri arasında sayılmıştır”.13
12 https://mdr. org.tr/mdr-nedir/04.08.2021.
13 https://www.diyanethaber.com.tr/aylik-dergi/diyanet-isleri-baskanliginin-manevi-danismanlik-ve-rehberlik- h3819.html 04.08.2021.
28
Manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri, bilhassa manevi danışmana ve desteğe ihtiyaç hissedilen hastane, ceza infaz kurumu, huzurevleri, öğrenci yurtları gibi kurumlarda bu hizmetler verilmektedir. Manevi danışmanlıkta hedef, toplumda ve bireyde oluşan ruh halindeki, dinin başa çıkmada zorlandığı konu ve hususlarda yardım eli uzatabilmektir (Düzgüner ve Ayten, 2020: 43).
4.4.Rehberlik Hizmetleri
Rehberlik; insanın sağlıklı bir şekilde gelişebilmesi ve sosyal çevresine uyum sağlamada gerekli yorum, tavsiye, plan ve karar verebilmesinde, tecrübe ve bilgi ile düzenli ve bu işin ehli, bilinçli olarak yapılan yardıma denir (Bulut, 2011: 33). Rehberlik hizmeti, bir veya daha fazla kişinin manevi olarak desteklenmesi ve bilgilendirilmesidir. İnsandaki inanç ve anlam yüklediği bir çok hususu bireyin ruh hali gözönüne alınarak sorun ya da problemin dini boyutuyla yönlendirilmesidir (Düzgüner ve Ayten, 2020: 50).
Ailenin çocuklarına din eğitimi öğretiminde ve gençliğe yönelik hizmetlerde MDR öne çıkar.
Rehberlik hizmeti şekil olarak iki kısımdır: Grup Rehberliği ve Bireysel Rebberliktir. Alanına göre ise rehberlik hizmetleri üç çeşittir: Eğitsel, mesleki ve kişisel rehberliktir (Cebeci, 2011: 26-30).
Ayrıca rehberlik hizmetinin iyileştirici, destekleyici, yönlendirici ve uzlaştırıcı olarak da etki yönü vardır (Cebeci, 2011: 93-96).
5.MANEVİ DANIŞMANLIK VE REHBERLİĞİN İLKE VE TEKNİKLERİ
MDR alanında uyulması gereken kurallar vardır. Her kurum ve kuruluşun uyması gereken kurallar ve yasalar vardır. MDR alanında görev yapacak uzman kişi bir doktor gibi muayene ve ilaç yazamaz. Aldığı eğitim neticesinde kişide gördüğü maddi ve manevi olarak farkettiği problemin boyutuna göre diğer kurumlara yönlendirir. MDR alnında PDR alanındaki ilke ve teknikler kullanılır (Doğan, 2017: 1268). Öncelikle bir MDR uzmanı PDR alanındaki şu üç boyuta dikkat etmelidir.
Şekil 3. Psikolojik Danışma ve Rehberliğin üç boyutu
Bilgiyle iş yapmak, kavramsal boyutu; işi ehil profosyonel yapmak, kişisel boyutu; kişinin başkalarına karşı sorumluluğunun bulunması, sosyal boyutu karşılar (Cebeci, 2011: 99-100).
Dini konuların danışıldığı kişi kendini geliştirerek tecrübeyle bu sorulara cevap vermelidir.
Danışman; kavramsal boyutu, kişisel ve sosyal boyutu anlamadan soru soran kişiye yardım edemez.
MDR alanında eğitim alan kişiler bu hassaları öğrenmiş olmakta ve soru soran, yardım isteyen isteyen herkese çok rahatlıkla yardım eder ve onları yönlendirir.
Kişisel
Sosyal Kavra
msal
29
Şekil 4. Manevi Danışmanlık ve Rehberliğin İlkeleri (Düzgüner ve Ayten, 2020: 58) MDR alanında uzman kişilerin bilmesi gereken teknik beceriler vardır. Bunlar,
-Tanımlama: Kişinin yapacağı işin boyutunu bilmesidir.
-Değerlendirme: Tanımladığı işin sınırlılıklarını ve imkân boyutunu bilmesidir.
-Zamanlama: Konuşulan her konu zamanında ve yerinde olması gerektiğini bilmesidir.
-İlişkilendirme: Sorun ya da problemin sebep-sonuç ilişkisini bağdaştırmayı bilmesidir.
-Yönetme: Danışan ve danışman arasındaki sürecin doğru ve paralel bir şekilde yönetilmesidir.
-Çözme: Danışanın problemini doğru bir şekilde analiz ederek çözüme kavuşturulmasıdır (Cebeci, 2011: 164-167).
6.ÇOCUKLARA DİN EĞİTİMİNDE MANEVİ DANIŞMANLIK VE REHBERLİĞİN ETKİSİ
Ailenin çocuklara kazandırabileceği davranışlar ve öğretip eğitimini vereceği hususlar vardır.
Bu hususların başında ise din eğitimi gelmektedir. Aile çocuğun yeme içme, giyim kuşam, sağlık vb. durumları çocuğuna gücü nisbetinde verir (Kahraman Sürücü, 2006: 72). Fakat dini eğitim tek başına verilecek bir eğitim değildir. Bir uzmana ihtiyaç duyulur. Nasıl ki, hastalandığımızda sorunumuzun hemen çözülmesi için iyi bir doktor ararız, din eğitiminde de herkes bu işin ehli değildir. Profosyonel yaklaşım sergileyen uzmanlar ararız. MDR uzmanı aldığı eğitim içerisinde insan pskolojisine dair birçok konu işlenmektedir.14 MDR uzmanı olan kişi aldığı bu eğitimle bir çocuğa karşı nasıl bir yaklaşımla bu eğitimi vereceğini bilir. Çocukta oluşabilecek durumları aileler bazen farkedemeyebilir. MDR alanında uzman kişi bu durumu çok çabuk farkederek aileyi yönlendirir. Dini başaçıkmada sadece çocuklar değil aile de bu durumda ne yapacağını bilemeyebilir. Soracağı danışacağı yerleri iyi bilmelidir.
6.1.Anne ve Babaların Çocuklarına Karşı Sorumlulukları
İnsan hayatı doğumla başlar, ölümle biter. Kişi maddi ve manevi gelişiminde çeşitli şekillerde hayatını devam ettirir. Bedenin maddi ve manevi gelişiminde en önemli dönemi, çocukluk dönemidir. Bu dönemde islami ilimler ve eğitim öğretim süreci çok önemlidir. Çocuğun gelişlimindeki dini ve hukuki anlamdaki sorumluluk anne-babaya aittir.
Anne babaların çocuklarını yetiştirirken dikkat etmesi gereken sorumlulukları:
-Bebeklik döneminde çocukların hak ve sorumluluklarına riayet etmek. Dinimiz, daha bebeklerimiz doğmadan anne rahmine düşmesiyle korumaya almıştır. Anne rahminde çocuğun belli oluşumundan sonra kesinlikle kürtajı yasaklamıştır. Çocuğun doğumundan sonrada, ona gelebilecek zararları defi etme faaliyeti anne ve babadadır.
-Çocuğun yaşama hakkı: Çocukların bize rabbimizin emaneti olarak gördüğümüzde onlara gelebilecek her türlü kötülüğü, aile tecrübesiyle evladından uzaklaştırır.
14 https://enstitu.medeniyet.edu.tr/tr/programlar/tezsiz-yuksek-lisans/manevi-danismanlik-ve-rehberlik-tezsiz. Erişim Tarihi: 06.08.2021
İnsana Saygı Danışan Merkezli Yaklaşım
Yeni Fikirlere Açıklık
Mahremiyete Özen Gösterme
Kurum Çalışanlarıyla Koordinasyon
Uzmana
Yönlendirme Kendini Koruma
30
-Helal kazançla besleme ve süt hakkı; “Helâl bellidir; haram bellidir. İkisinin arasında ise birtakım şüpheli şeyler vardır ki insanların çoğu bunları bilmezler. Kim şüpheli şeylerden sakınırsa, dinini ve onurunu korumuş olur. Kim de şüpheli şeylere bulaşırsa, harama düşmüş olur...”15 Helal ve haramlara riayet önemli dahası şüpheli olanlardan da şiddetle kaçınmak lazımdır.
Süt hakkı ise, annenin kendi rızası ile çocuğunu emzirmesidir. Burada asıl sorumlu babadır. Baba çocuğun beslenmesi, giyimi ve barınmasından sorumludur.16
-Çocuklar arası adalet ve çocuğun eğitim hakkı
-Çocuğun evlenme evlendirilme hakkı (Gümrükçüoğlu, 2020: 191-198)
6.2.Çocukların Dini Konularla İlgilenme Yaşı
Çocuklarda dini eğitim yaşı farklılık gösterir. Her çocuğun yetiştiği ortam farklıdır.
Çocukların çevreden gördüğü, öğrendiği, tecrübe ettiği olaylarda farklılık sağlar. Şöyle diyebiliriz ki, dini eğitim çocuğun soyut kavramları öğrenip artık zorlanmadan konulara hâkim olmasıyla başlar (Aydın, 2010: 10). Dini eğitimi verecek uzman kişi konunun merkezine çocuğu koyar ve anlayabileceği kadar eğitime başlar. Örneğin, yeni doğan bir çocuğa yemek yedirilmez. Dini eğitime yeni başlayan birine de namaz anlatılır, fakat hemen tesbih namazı kılması istenmez.
Dini duygular okul çağından önce çocukta oluşur. İbni Sina’ya göre çocuk üç yaşına geldiğinde fiili eğitime başlanır (Çakır, 2019: 60).
6.3.Çocukların Dini Konularla İlgili Soruları
Dini bilgiler çocuğa verilirken çocuğun ilgisini çeken konuları bilmek gerekir. Çocuğun dini olarak merak ettiği konular vardır. Çocuklar üç yaş itibariyle her şeyi merak ederler ve soru sormaya başlarlar (Klavuz, 1998: 380). Yapılan bir araştırmadaki ankette çocukların en çok merak ettiği dini konular:
Allah hakkındaki sorular:
- Allah nerede?
- Neden görmüyoruz?
- Nasıldır?
- Bizi görüyor mu?
- Allah kimdir?
- Ne kadar büyüktür?
- Agzı, burnu, yüzü var mı?
- Evi nerde?
- Kaç yasında?
- Bize benziyor mu?
- Hangi tarafta?
- Sessiz konussam beni duyar mı?
- Uyumuyor mu?
- Erkek mi, sakalı var mı?
- O kadar çok seyi nasıl yapıyor?
- Bize kızar mı?
- Bizi nasıl yakacak?
- Bütün yaptıklarımızı nasıl biliyor?
- Allah neye benziyor?
- Bizim gibi bir insan mı?
- O’nu görebilir miyiz?
- Cennette O’nu görecek miyiz?
- Allah ne yiyip içiyor?
- Bizim eve hiç gelmiyor mu?
- Ayakları bizden uzun mu?
Dogum ve var oluş hakkındaki sorular:
- Nerdeydim?
- Neden daha önce dogmadım?
- Dügün resimlerinizde neden ben yokum?
İbadetlerle ilgili sorular:
- Neden namaz kılıyorsun?
- Neden oruç tutuyorsun?
- Niçin Kur’an okuyorsun?
- Neden abdest alıyorsun?
- Sofraya oturunca neden besmele çekiyoruz?
- Namazda neden konusmuyorsun?
Hz. Peygamber hakkındaki sorular:
- Nerede?
- Nasıl?
- Gülü neden çok severdi?
- Kimdir?
Dua hakkındaki sorular:
- Neden dua ediyoruz?
- Dualarımız kabul oluyor mu?
- Eger kabul oluyorsa neden istediklerim olmuyor?
Cennet cehennem hakkındaki sorular:
- Cennette çikolatadan evlerimiz olacak mı?
- Gül kokusu cennetten mi geldi?
- Cennet nerde?
- Neden cennet cehennem var?
Şeytan hakkındaki sorular:
15 (Müslim, Müsâkât, 107)
16 https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=4625, 08.09.2021
31 - Polis mi güçlü Allah mı?
- Bize ekmek verir mi?
- Bizden güçlü mü?
- Allah kaç tane?
- Bizi ne zaman cezalandıracak?
- Pencere kapalı oldugu halde bizi nereden görüp duyuyor?
- Allah’ımızın sihirleri var mı?
- Allah’ı kim yarattı?
- Allah yakında mı uzakta mı?
Ölüm hakkındaki sorular:
- Niye öldü?
- Nasıl öldü?
- Niçin ölecegiz?
- Nereye gidecegiz?
- Ne zaman ölecegiz?
- Ben ne zaman ölecegim?
- Ölen kisi bizi görüyor mu?
- Ölünce seni göremem mi anne?
- Gömülünce bir daha çıkamaz mı?
- Öleni neden topragın altına gömüyorlar?
- Orda nefes alacak mıyız?
- Ölünce cennete mi gidecegiz?
- Ölen kisi orda (mezarda) neden yatıyor?
- Orada bizi mi bekliyorlar?
- Biz ölünce bizi de dedeler mi gömecek?
- Ölenlerle görüsecek miyiz?
- Neden ölüm var?
- Siz ölünce ben ne yapacagım?
- Nasıl?
- Neden var?
- Neden bizi kötü yönlendiriyor?
Ezan hakkındaki sorular:
- Ezan Allah’ın sesi mi?
- Neden ezan okunurken teybi kapatıyoruz?
Cami hakkındaki sorular:
- Neden camiye gidiyoruz?
- Cami Allah’ın evi mi?
Günah hakkındaki sorular:
- Yalan söylemek neden günah?
- Çalmak neden günah?
Koyuncu, 2008: 41, 58-61.
Okul öncesi dönemde sorulan sorular somut anlamda sorulmuştur. Çocuğun anlayacağı şekilde kafasındaki sorular cevap bulmuş bir şekilde verilen dini eğitimle ileriki yaş dönemlerinde dini pratikleri yerine getirmede zorlanmayacaktır. MDR uzmanı çocukla ilgilenirken teknik becerileri kullanarak dini bir yaklaşım sağlar. Sevgi, ilgi ve şefkatle çocuğa yaklaşılarak bu düşüncelerin herkeste olabileceği, bu soruların cevaplarını zamanla daha iyi kavrayacağı anlatılır.
6.4.Çocuklara Ahlak Konularının Öğretiminde Rehberlik
Ahlak, değerleri anlayıp bireyin hal ve hareketlerinde tutarlı bir davranış sergilemesidir.
Bu değerler: sevgi, saygı, samimiyet, merhamet, kibarlık, nezaket, bağlılık ve sadakattır. Bu değerlerle toplum kurallarına uymayı, doğru sözlü ve kendisine güvenilen kişi olmayı öğrenir.
MDR uzmanı, çocuğun anlayışı ve kapasitesince dini değerleri öğretir. Empati kurarak, hikâyeler anlatarak, modelleme yaparak öğretir. Kısacası, anlatmak istediği değeri çocuğa hissettirir. Bazen konuşulandan çok hal tavır daha etkili olur. Çocuğun yaşantısıyla bağdaştırabilmesi, konuyu özümseyip sevmesiyle alakalıdır (Cebeci, 2011: 140).
Peygamber efendimizin hayatından örnekler vererek, çocuğa peygamberimizi de sevdirmiş olacaktır. Peygamberimiz bir hadisinde: “Herkese meşrebine göre konuşun”17 buyurmuştur. Herkesin anladığı dil, yaşadığı ortam ve tecrübeleri farklıdır. Anlaşılır olmak ve muhatabın seviyesine inmek gerekir gibi peygamberimizin tavsiyeleri vardır (Geçer, 2020:
43).
17 Ebu Davud, Edeb, 20; Münavi, Feyzü’l-Kadir, 3/75.
32 6.5.Çocukların Din Eğitiminde Etkili Olan Kişiler
Dini eğitim ailede başlayarak okul, kur’an kursu, cami vb. yerlerde devam eder. Dini eğitim çocuk doğduğu andan itibaren, kulağına ezan okunarak isim verilir, dillenmeye başladığında: rabbimiz Allah Allah, “bizi Allah yarattı” gibi ifadelerle eğitim ailede başlar.
Çocuğa karşı anne babanın görev ve sorumluluğunun en önemlisidir, din eğitiminin temellerini atmak. Çocuk aile ile şekillenir. Dinin temel olan inanç, itikadi kurallar aile ile öğrenilir (Özdemir, 2019: 315). Yapılan bir araştırmaya göre çocuğa hayatında en etkili eğitici annedir (Koyuncu, 2008: 80).
Aile çocuğu yetiştirirken çocuğa gelebilecek her türlü tehlikeyi göğüsler. Fakat öyle bir tehlike varki, TV. Maalesef ülkemizde yapılan araştırmaya göre, TV’nin evlerimizde açık kalma süresi bir saat ile on sekiz saat arasında değişmektedir. Bu süre içinde çocuklarımız sadece çocuk dünyasına ait çizgi film vs. izlemiyor. Farklı algılayabileceği, saldırganlaşabileceği ve inatlaşma gibi birçok huylar edineceği gerçektir. Örneğin; aile akşam film izlerken genelde ya mafya filmi olur ya da eğlence. Çocuk için kahramanlar vardır. Aile çocuğuna şiddetin kötü olduğunu öğretirken, televizyonda kahramanı olarak gördüğü kişi bir başkasına şiddetle sorunu çözer. Bu çocukta ikilem meydana getirir. Sonrasında ise şiddetin yaşandığı bir ortamda seyirci kalmayı yeğler (Cesur ve Paker, 2007: 106-107).
MDR hizmeti 633 sayılı kanunla Diyanet İşleri Başkanlığının Din Hizmetleri Genel Müdürlüğüne tevdi edilmiştir (Düzgüner ve Ayten, 2020: 62). Bu bağlamda MDR uzmanı, yurtlarda, eğitim kurumlarında, gençlik merkezlerinde MDR hizmeti sunabilir. Ailelerin dini eğitimde zorlandıkları konularda, müftülüklere başvurduklarında kendileri MDR uzmanına yönlendirilirler. Danışmanlık hizmeti danışan temellidir. Çocukla görüşüp konunun boyutuna göre destek verilir.
Çocuğun hayatında din eğitiminde etkili olan kişiler: anne, baba, çevre, okul, öğretmen ve MDR uzmanı olan kişilerdir.
6.6.Çocuklara Din Eğitimi Verirken Karşılaşılan Güçlükler
Çocuklar dini eğitimi ilk, anneden alır. Yapılan bir araştırmada annenin karşılaştığı birçok sorun ve zorluk vardır. Bunlardan başta gelenler şunlardır: bilgi eksikliği, yöntem bilmeme ve televizyonun etkileri (Koyuncu, 2008: 50). Bilgi eksikliği, eğitim veren biri için çok büyük zorluktur. Bir atasözünde “Yarım hoca dinden, yarım doktor candan eder.” Dini eğitim verilirken annede olan bu eksiklikler, çocuğa dini eğitim veren başka insanlarda da olabilir. Anneler bu eksiklerini nasıl gideriyor, nerelere başvuruyor, kimlerden destek alıyor çalışmasında ise; dini bilgisi olan yakınlarından, din görevlilerinden, basılı yayın ve görsel yayınlardan destek aldıklarını ankette bildirmişlerdir (Koyuncu, 2008: 51).
Dini eğitimde yaşanan zorluklardan biri de çocukla alakalı bedensel, duyussal, zihinsel ve sosyal olarak da eksiklikler olabilir. Ayrıca çocuğun tabiatında; uyum sağlayamama, ben- merkezcilik, güvensizlik, korku, kaygı, yalan söylemeye meyilli, saldırganlık gibi durumlar da din eğitimi veren kişide zorluklara sebebiyet verir (Bilgili, 2004: 6-71).
6.7.Aile İçi Dini Eğitimde Temel Kriterler
Çocuk için aile çok önemlidir. Çocuğun sığınabileceği, en çok rahat edebileceği yer ailesinin yanıdır. Çocuğun bu denli ailesine bağlılığı, doğduğu andan itibaren ailesinin onunla ilgilenmesi ve birçok sorumluluğunu üstlenmesindendir. Bu sorumluluklar: biyolojik, ekonomik, koruyuculuk, pskolojik, dini eğitim, zamanı iyi kullanma. Çocuğun ileri hayatında
33
iyi bir konuma gelmesinde gerekenleri aile görev bilip bu sorumlulukları üstlenmiştir.18 Aile bu sorumluluk bilinci ile dini eğitim verirken dikkat edeceği hususları araştırır. Dini eğitim verilirken uyulması gereken kurallar vardır. Bunlar:
-Sevgi: Ailenin ve diğer kişilerin dini eğitim verirken ilk yaklaşımı sevgiyle olur.
Allah ve rasulünü sevgiyle öğretir. Nitekim Kur’an-ı Kerimde şöyle buyrulmaktadır: “Allah, size imanı sevdirmiş, onu gönüllerinize güzel göstermiştir.” Çocuktaki sevme duygusu ortaya çıkarılırsa anlatılmak istenen konu ustalıkla anlatılır. Yapılan araştırmalarda, sevginin çocuk için ne kadar önemli olduğunu ortaya koyuyor. Sevgisiz büyüyen çocukların beyin gelişimi, yaşıtlarından %20 daha gerideler. Kur’an-ı Kerimde çocuklara yönelik sevgi sözcükleri vardır, “yavrucuğum”, “oğulcağızım”19 gibi (Gümrükçüoğlu, 2017: 51).
-Dil ve Uslup: İletişimde dil ve uslup çok önemlidir. Konuşulan konunun anlaşılabilmesi, ifade tarzı, konuşmanın adap ve erkenını iyi bilmek gerekir. Dini kavramlar bazen çocuklar tarafından anlaşılması zor terimler haline gelmemesi için çocukların seviyesine göre anlatılarak, soyut kavramlar somuttan örnekler verilerek anlatılır. Hikâye ve masal anlatılarak da çocuğun hem dini yönü hem de sosyal yönü geliştirilmiş olur (Gümrükçüoğlu, 2017: 53). 2020-2021 yaz kur’an kursunda yaşadığım bir hadisede, on iki yaşında bir kız öğrencim, ilmihal dersinde anne baba hakları anlatılırken annesinden öfkeyle bahsetti, sonra konuşalım dedim. Teneffüsde yanıma çağırdım. Biraz konuştuktan sonra Musa (as) cennetteki komşusunu merak etmesini20 anlattım. O kadar etkilendi ki, hocam size söz veriyorum bundan sonra anneme hiç kızmayacağım, hayır duasını almak için elimden geleni yapacağım dedi. Çocuklar konuyu özümseme ve içselleştirmeyle daha iyi kavrar.
-Model Sunma: Çocuk için ilk model annedir. Çocuklar için etrafında olan sevdiği kişiler onun için modeldir. Ebeveyn ve dini eğitim verecek olan bir MDR uzmanı, çocuk için sevilen bir modelle çocuğa yaklaşım sergileyerek çocuğun gönlünü kazanır. Çocukların taklit yeteneği sayesinde birçok dini pratikleri öğretmek daha kolaydır. Anlatılan hususu, çocuğa iyi modelleyip sevdirerek öğretilirse, bu öğrendiği bilgiyi, pratiği hiçbir zaman unutmaz (Gümrükçüoğlu, 2017: 54).
-Ödül ve Ceza: Kur’an-ı Kerim’de özendirme ve sakındırma şeklinde istenilen sonuca ulaşmada teşvik vardır. Ayrıca takdir ve sevgiyle yapılan ödüllendirmeler çocuk için vazgeçilmez bir isteklendirme kaynağıdır. Âlimler, cezaya başvurmadan davranışın, tutumun nasıl olması gerektiğini şöyle açıklamışlardır:
-Çocuğa iyi ve kötünün ne olduğu anlatılıp öğretilir.
-İyi davranışta bulunan çocuk mükâfatlandırılarak ödüllendirilir.
-Kötülük modellenerek soyut kavramlarla anlatılır.
-İlk yapılan yanlışlıklar görmezlikten gelinir, sonrasında hata devam ederse usulce gizliden bu durumun hata olduğu anlatılır.
-Çocuğun her hatasında azarlamadan, tehdit etmeden, gizli yaptığı hatalarına engel olmak gerekir.
Çocuklarımıza sunduğumuz ödül onları şımartmamalı veya verdiğimiz ceza da çocukta psikolojik rahatsızlıklara sebebiyet vermemeli (Gümrükçüoğlu, 2017: 55-56).
Çocuklarımıza dini eğitim verirken ailenin dini olarak birçok hususiyetleri bilememesi çocuk için kayıptır. Çocuk merak ettiği konuları ailesiyle paylaşır. İlk olarak ailesine sorar.
Anne babada özyeterlilik yüksek ise, çocukta yaşıtlarından veya özyetrliliği az olan ailenin
18 http://isamveri.org/pdfdrg/D01239/2002_9/2002_09_OZDEMIRS.pdf, s. 114, 04.08.2021.
19 Hud 11/42; Yûsuf 12/5; Lokman 31/13, 16, 17; Sâffat 37/102, Yûsuf 12/4, 100; Meryem 19/42, 43, 44, 45
20 https://kitap.emsile.com/dini-hikâyeler/hz.-musa-nin-cennetteki-komsusu-ve-anne-hakki.html
34
çocuklarından önde olmasını sağlar (Nebioğulları, 2019: 4). Anne baba dini eğitim seviyesini yükseltmek için bir MDR uzmanıyla görüştüğü zaman bu eksikler öğrenilip telafi edilir.
Çocuğu önemsemek, sevgiyle yaklaşmak, öğrendiklerini yaşayarak öğrenmesine fırsat vermekle çocukta özgüven gelişir. .
7.SONUÇ
Araştırmalar genel olarak kişiyi bireyi daha ileri bir seviyeye taşımak ve problem sayılan hususların çözümü için yapılır. Matematik probleminin genelde birden fazla çözümü vardır. Hayatımızda yaşadığımız olayların da birden fazla çözüm ve teknikleri vardır.
Bu makalede konumuz manevi danışmanlık ve rehberliğin çocukların dini eğitimine etkisi konusunu ele almaya çalıştık. Ailenin önemi, dini eğitimin önemi, manevi danışmanlığın ve rehberliğin önemine vurgu yapıldı.
Ailenin önemi çocuk için vazgeçilmezdir. Çocuğun limanı gibidir, aile. Her hususu aileden öğrenir. Özellikle de anneden. İlk eğitimi veren annedir. Bir atasözümüzde: “Ana gibi yar baba gibi diyar olmazmış”. Bu atasözünde anne babanın çocuğunu karşılıksız sevmesi anlatılır. Çocuk hangi halde olursa olsun aile çocuğun arkasında durur, korur ve kollar.
Evladının güzel bir insan olarak iyi yerlere gelmesi için yüksek bir kariyerde olsun diye çabalar. Bu çaba çocuğun hem dünyası için hem de ahireti içindir. Ailedeki huzur ve huzursuzluk çocuğa çok çabuk yansır. Anne ve babaların dikkat etmesi gereken hususları iyi bilmeleri gerekir.
Sevgili peygamberimiz şöyle buyuruyor, “Hiçbir baba, evladına güzel terbiyeden daha kıymetli bir bağışta bulunmamıştır”.21 Aile büyüklerinin çocuklar üzerinde büyük etkileri vardır. Çocuklar büyüdüklerinde ben; annemden, babamdan veya dedemden, nenemden böyle gördüm, bu olayda böyle yaparlardı gibi konuştuklarına hep şahit oluruz.
Dini eğitimde aileler bilinçli olarak kendileri öğrenmiş bir şekilde çocuklarına yardımcı olurlar. Eğer ailenin dini bilgi verme ve öğretmede sıkıntıları var ise bir danışmana sormaları gerekir. Dini eğitim verilirken çocuğun veya büyüklerin ruh hali ve sağlık durumları göz önüne alınarak kavrayabileceği kadar dini eğitim verilir. Nasıl ki yeni doğan bir çocuğa simit yedirilmez, süt içmesi gerekir. Bunun gibi dini eğitimde aile ve diğer eğitimciler için çocuğun performansına bakılarak ilgi ve alakası nisbetinde eğitim verilir. Dini eğitimden yoksun çocuklar ne yapar? Bugünümüzü düşünürsek ya televizyon ya bilgisayar ya da telefon tablet gibi sosyal medya çocuklarımızı etkilemektedir.
Teknolojide ve kitle iletişimde insan çok önemlidir. Tüketici konumundadır. İnsanı etkileyebilmek için cazip hale getirilmektedir. Bir ürünün reklamını düşünün, ihtiyacımız yokken bile alasımız gelir. Sosyal medyada yapılan paylaşım ve konuşulanlara da hemen inanmadan araştırmamız gerekir. Biz böyleyken daha, iyiyi kötüden ayırt edemeyen çocuklarımızın durumu daha vahim. İşte sorumluluk sahibi anne babalar, çocuklarının dini eğitimlerinde itikadi ve ameli hususlarda sarsılmadan, karşılarına anlam veremedikleri olaylarda kime soracaklarını bilmeleri ve bilinçli olarak yetişmeleri teknoloji ve kitle iletişimdeki zararlı durumları farkedip o yollardan dönmeleri için aileler ellerinden geleni yaparlar. Sonuçta çocuk bir özenti içine girer ve sonu alınamayan sonuçlar doğurur.
Çocuktaki özenti üç yaşında başlar, bilerek bilmeyerek veya farkında olmadan birçok gerekli gereksiz her şeyde bir heves başlar. Velhasılı dini eğitim çok önemli ve ailede başlar.
Manevi Danışmanlık ve Rehberlik ise ülkemizde yeni tanınmaya başladı. DİB bünyesinde hizmet verecek olan MDR alanında uzmanlaşmak için birçok üniversite Manevi Danışmanlık Bölümü açmıştır. DİB çocuklarımızın itikadi ve ameli hususları daha iyi anlayıp
21 Tirmizi Birr ve sıla, 33
35
düzgün bir inançla yetişmesi için medyada ve TV de birçok teknoloji kullanılarak daha iyi bir gelecek için MDR alanında da güzel neticeler alınmaktadır. MDR uzmanı DİB bünyesinde birçok ortamda çalışma alanı vardır. Ayrıca bakanlıklarla yapılan protokollerle de hizmet alanı daha da genişlemiştir. MDR uzmanı; okullarda, hastahanelerde, bakımevlerinde, sevgi evlerinde, cezaevlerinde, KYK’larda, üniversitelerde hizmet vermektedirler. Bir MDR uzmanı yediden yetmişe herkesle ilgilenmektedir. İnsanın maddi ihtiyaçlarını karşılamak için önünde birçok farklı yollar varken, dini konularda ulaşabileceği, sıkıntısını paylaşabileceği kişiler sınırlıdır. İşte burada MDR uzmanı bu sıkıntı ve problemlerin giderilmesi için danışana elinden gelen yardımı yapmaktadır.
KAYNAKÇA
Aydın, M. Ş. Eylül (2010). Din Eğitimi Yaşı, Diyanet Aylık Dergisi. 237, 9-12.
Bilgili, F. M. Konya (2004). Çocuğun Din Eğitimindeki Karşılaşılan Güçlükler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı Din Eğitimi Bilim Dalı. Doktora Tezi.
Bulut, A. (2011). Din Eğitiminde Rehberlik ve Pskolojik Danışmanlık. Ankara: DİB Yayınları.
Cebeci, S. (2011). Dini Danışma ve Rehberlik, Ankara: DİB Yayınları.
Cesur, S. ve Paker, O. (2007). Televizyon ve Çocuk: Çocukların TV Programlarına ilişkin Tercihleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 6/19, 106-125.
Çakır, S. Eylül (2019). Bir Kurum Olarak Ailenin Din Eğitimi İşlevi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
Çakmak, F. (Nisan 2013). Din Eğitiminde Program Geliştirme ve Aile Faktörü, Iğdır Ü.
İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1, 81-104.
Doğan, M, (2017), Hastane Örneği Üzerinden MDR Hizmetlerine Genel Bir Bakış.
Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 2, 1267-1304.
Düzgüner, S ve Ayten, A. (Ankara 2020). Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri Temel Bilgiler Klavuzu, DİB yayınları-1821, Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Kitapları – 1, 2. Baskı.
Eren, Ş. (2016). Aile ve Çocuk Eğitimi, Uluslararası Aile İçi Eğitim Çaliştayı, Iğdır Üniv.
İlahiyat Fak., 1-15.
Geçer, E. (2020). Sosyal Medya ve İletişim Psikolojisi. Ankara: DİB Yayınları.
Gökçe, B. (1976). Aile ve Aile Tpleri Üzerine Bir İnceleme. Hacettepe sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 8/1-2, 59-63.
Gümrükçüoğlu, S. (2020). Din eğitimi açısından çocuğun hakkını korumada ailenin sorumluluğu. Turkish Studies - Religion, 15(2), 177-209.
Gümrükçüoğlu, S. (Haziran 2017) Çocuğun Din Eğitiminde Ailenin Rolü, KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi. 3/1.
Kahraman Sürücü, S. (2006). Kur’an ve Hadislerde Aile Kavramı, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslami Bilimler Ana Bilim Dali, Yüksek Lisans Tezi.
Kahveci, N. (2017). İslama Göre Aile Bireylerinin Sorumlulukları, Konya: Hikmetevi Yayınları.
Koyuncu, A. (2008). Okul Öncesi çocukların dini eğitiminde annenin rolü ve karşılaştığı güçlükler. Rize Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Eğitim Programı, Yüksek Lisans Tezi.
Kılavuz, M. A. (1998), Çocukluk döneminde dini sorular. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. 7, 379-382.
36
Nebioğulları, B, (2019). Çalışan/Çalışmayan Annelerin Ebeveynlik Özyeterlilik Algıları İle 11-13 Yaş Çocuklarının Algıladığı Anne Tutumu Ve Benlik Saygısı Arasındaki İlişki.
İstanbul T. C. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi.
Özdemir, Ö. (2019). Ebeveynlere göre ailede çocuğun din eğitimi. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47, 313-344.
Sekman, M. (2004). Kişisel Ataleti Yenmek. Alfa Yayınları.
Taşkıran, A. (2019). Ailede din eğitimi (Kahramanmaraş ölçeği). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
Tuncay, S. (2020). Aile Kurumuna Katkısı Açısından Din Eğitiminin Rolü. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı.
Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi.
İnternet Kaynakları
https://tr.wikipedia.org/wiki/Din%C3%AE_e%C4%9Dini eğitim. Erişim Tarihi:
08.09.2021.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Aile. Erşim Tarihi: 08.09.2021.
https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=4625. Erişim Tarihi: 08.09.2021.
https://www.diyanethaber.com.tr/aylik-dergi/diyanet-isleri-baskanliginin- manevidanismanlik-ve-rehberlik-h3819.html. Erişim Tarihi: 04.08.2021.
https://enstitu.medeniyet.edu.tr/tr/programlar/tezsiz-yuksek-lisans/manevi-danismanlik-ve- rehberlik-tezsiz. Erişim Tarihi: 06.08.2021.
http://isamveri.org/pdfdrg/D01239/2002_9/2002_09_OZDEMIRS.pdf. Erişim Tarihi:
04.08.2021.
https://kitap.emsile.com/dini-hikâyeler/hz.-musa-nin-cennetteki-komsusu-ve-anne- hakki.html. Erişim Tarihi: 08.09.2021.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Din halkın afyonudur. Erişim Tarihi: 08.09.2021.
https://www.trtcocuk.net.tr/ebeveyn-akademisi/cocuk-gelisimi/cocuga-ozguven-nasil- kazandirilir. Erişim Tarihi: 08.09.2021.
https://mdr. org.tr/mdr-nedir/. Erişim Tarihi: 04.08.2021.
https://www.yeniakit.com.tr/haber/bir-kadin-su-dort-sey-icin-nikahlanir-319058.html.
Erişim Tarihi: 04.08.2021.
