O PROJETO DA ESCOLA DE DIREITO
DO RIO DE JANEIRO DA FGV
Caio Farah Rodriguez e Joaquim Falcão
UMA NOVA FACULDADE DE DIREITO NO BRASIL
Roberto Mangabeira Unger
Cadernos
FGV
DIREITO
RIO
ISBN: 978-85-63265-03-6
Direitos desta edição reservados à EDIÇÃO FGV DIREITO RIO
Praia de Botafogo 190 13° andar – Botafogo 22250-900 – Rio de Janeiro, RJ – Brasil e-mail: direitorio@fgv.br
www.direitorio.fgv.br
Impresso no Brasil | Printed in Brazil
Todos os direitos reservados. A reprodução não autorizada desta publicação, no todo ou em parte, constitui violação do copyright (Lei no 9.610/98).
Os conceitos emitidos neste livro são de inteira responsabilidade dos autores.
1ª edição – 2010
Supervisão e Acompanhamento: Tânia Abrão Rangel Diagramação: Avallone Comunicações
Revisão: Marketing da FGV Direito Rio Capa: Coordenação de Marketing
Ficha catalográfi ca elaborada pela Biblioteca Mario Henrique Simonsen / FGV
Rodriguez, Caio Farah.
O projeto da Escola de Direito do Rio de Janeiro da FGV/ Caio Farah Rodriguez e Joaquim Falcão. Uma nova faculdade de Direito no Brasil / Roberto Mangabeira Unger. Rio de Janeiro : Escola de Direito do Rio de Janeiro da Fundação Getulio Vargas, 2005.
42 p. – (Cadernos FGV Direito Rio. Educação e direito; 1)
1. Escola de Direito do Rio de Janeiro da Fundação Getulio Vargas. I. Falcão, Joaquim, 1943- . II. Unger, Roberto Mangabeira. III. Escola de Direito do Rio de Janeiro da Fundação Getulio Vargas. IV. Título. V. Título: Uma nova faculdade de Direito no Brasil. VI. Série.
3
CARTA DOS EDITORES
4
O PROJETO DA ESCOLA DE DIREITO
DO RIO DE JANEIRO DA FGV
Caio Farah Rodriguez e Joaquim Falcão
16
UMA NOVA FACULDADE DE DIREITO NO BRASIL
"#$ ' ' ' +
)
/ / 0 ' 01 2 ! 3 ! "#$ ' ' ' * 0 2
3 4 5 6
"#$ ' ' ' 7 ! * 8
5 ! 4 ! 9 : "#$ ' ' '
4 ! !7 ; 6 ! 5 7 3<
= ; 5 3 9 9 ! !
! 7 6> 7 3 5 ; *
! ? 7 1 , "#$ ' ' ' @7 8
6 " ! ) "* 9 A7 1% " !
& !@7 B 9 % 9 7 3
!*
) 7 9 C & !
5 ! 7 5 3 ! 7
! 6 5 * ! 7 5 7 7
5 ; =! *
B 9 % 9 ! 3 " 3 # !
$ 9 7 6 ! ; =
& !* / 7 9 7 2 1 ! 6
! ! ; * D***E F 5 6 9 3
5 = 5 6 ; @*
6 " ! ) "* 9 A7 A7 5!
9 6 = ! ! 3 "#$ ' ' ' 7
3< 4 5
5 *
2
9 ! 6 2 C 5 7 2
6 !29 7 6
6 G A ! 7 2 5
= 7 ; 9 < !
)
"
G
9
A
6
" !
,
&H B/2 5 ! 8 1 ; @* ! = 9 C
1 @ ! 8 7 & !7 = 2 I *
, =8! 7 7 9 C !
6 =
7 A 3 ! 7
* 8 9 D 2 7
5 9 E7 ! 2 D 7
9 C 9 E7 ! D 7 ! 8 5 4 E ;
D 27 ! 9 ! 3 E* B 5
A ! ! 7 6 ! !G
D A E7 !G 6 D 5 ! 7
; 9 E 5 3
3< ! *
9 C 2 5 = 2
5 J ;9 5 ! 7 6 ! 2 7
A D ! 7 =9 C
E 9 ! A 3 5 3 D ! 7
3 ! A 3< E* ) != 2
2 ! 5 3 7 ! 7 5 ! 6 !
5 !7 ! 6 9 3 9 7 7
5! 7 6 = 5 ! *
7 ! !9 2 7 2 ! 7 A
6 = 7 & !7 G ! !
!G 5 ! 3 9 C * ' 27 2 7
9 C 7 4 7 6 7 ! *
"#$ ' ' '
" ! ! A = A 5 94
= 7 ! 7 7 7 * %
6 A ! 5 3 7 ! 9 3 * !
1 ! @ D ? 7 6 !6 5 7 !
3 : 5 6>4 6 E7 !
3 5 9 6 J 5 ! 7
: ! 8 5 4 7 7 : 9 = 7 * A 6
3 5 3 ! 7 6 2 J ! 7
5 !G *
" ! 6 2 A 2
9 5 * ) A 5 A 9 4 !
7 ; = 7 ! 9 7 7 3<
!G ! 7 !
! ! 5 7 6 3 !C9 5 4 9 !
*
/ !
9 " 3 # ! $ 9 7 7 ! !
,
) 7 "#$ 2 3 5 ! 7 G
6 3 ? ! 7 = ! !
5 3 6 9 ? !
& !* 7 " 3 # ! $ 9 !
! 6 C 3 ! ! = 7
0 , ! * 6 7 7 ! 7 5 !
*
& ! 3< 6 ! & ! ! 9 A * ' 3<
A ! 5 ! 3 8 29 7 ? ! 7
! A 7 9! ! A 3 *
6 7 !2 6 5 5
A *
/ 3 !4 "#$ = 3 ? ! 7
5 3 7 3 G C 7 5 3 = 7
5 7 5 5 * 2 ; ! 5 ! 8 29
6 5 ! A 3 7 ! A 3 = 7
2 5 * / ! A 3 7 9 7 5 !
! A 3< A ! 3
5 * 7 ! J
! 5 ! 7 29 G A 7 !
! 3 7 7 5 3 G C 7 5 & !
! 9 A *
8 7 7 5 5 A
L < 5 ! ! !
9 7 2 5 !;
= 9 5 *
B ! 7 " 3 = 5
4 = ; * , 2 7 ' ,? ! ) 4
"#$ ' ' ' I
! * B 2 ) , 6 =
D) , E7 6 5 7 5 4
= 5 & !7 5 9 3
9 7 = ! A 3 3< ! 9 ! 3
M * 0 5 ! 4 7 =
3< ; 5 7 5
*
/ 7 C "#$ 5 6
! 5 5 4 ! 6 ! ;
; * B 7 ! ; 7 2 7 6
; ! 3< 7 5 A 3<
= * ' ! 7 6 = 5 !
5 , = ! 7 ! 9 ! =
5 *
3 6 8 5 ! 6
! = 7 A 5 = 7 < 4 <
7 ! 3< * , ! J 5
; ! * / = ? != * , 8
5 ! 8 8 = !7 6 G
3 7 ; ! 4 4 ! *
3 !; ? ! 7 6
5 !* 8 7 2 ? ! * *
6 7 !9 5 8 : 3
= 7 5 ! 5 ! * / 4 6 !
= * , ! 7 G= 6 3
! : = : ! 3< = ; *
' < 8 29 ?! ! 9 3< *
F 5 7 ! 3 3 5 7
! 9 ! !* 7 7 5 8 5 4 7
$ 6 " ! B !! * 1/ 5 /! 0 , !
5 ; @* ! )!= 0 6 " ! *" * J
5 89 5 ! * ' 3 2 =
! 7 ! 5 ! ?! ! 7
! 7 !G ! = =9 2 ?! ! =
; 8 5 * ' 3 ! 3 ! ! 7 9
2 7 9 ! 7 !2
5 = 8 8 * ' 3 9 9 7 3 !G
9 ! 5 89 * ' 3
5 9 7 2 9
3 ? ! * 5 2 9 ?! ! !
! = 3 5 A = *
, ! ! 7 9 5 8 5 5
3 4 = ; 6
5 7 7 ! M 5 * ,
7 "#$ A 6 !C9 7 7
! 5 !; = * / !
6 7 5 5 3
!C9 * 5 3 A
;5 *
F ! 7 & !7 6
5 9 !G * 2 9 C
5 !* 7 6 2 ! * 5
9 = G ! 3< 5 7 4
9 5 ; * ! 3
2 5 ? ! A 7 9 !
& !7 G 9 5 * B 6 7 A 7
9 * 5 ! A
*
9 ! "#$ *
0 ! : 3 7 "#$ 0 , ! ! 0 , !
0,7 7 ! 6 : 5
"#$ ' ' ' O
5 M C ! =
* 5 ! 6 5 ! 6
= 5 !* P= 7 C C 6 !
5 5 5 7 = = * ;
9 = ! 2 5 ! *
/ 7 ! 7 : G 7 8
= 6 ; ! 5 3 J D E 7 !
5 A 9 3 4 7 = ; Q D E 5
!C9 4 Q D E ! A !
M 5 *
/ J D E 5 = 7 5
6 5 C 3 " 3 # ! $ 9
7 3 5 3 Q D E 5 ? ! 7
5 , = ;A 7 5 7 6
,
R ')/0 ' R ')/0J
0 / F#'/)
/H H B 0) 9 6 3 = = * / 29 !
! 7 6 9C9 7 2 4 4
9 5 = 3 ; 5 <
; 9 5 = 3 =! ;
4 *+
4 G 6 9
= ! G 6
7 3 ! 3< ; 6
! 7 3< 3< 7
! A 3< 7 3< ! 3< 7
3< ; *
-7 7 9 3 ; 7 5 9 9
! * 0 9 ; !7 5 6 5 9 9 8
2 ; * 5 ; 7
7 * ! A G 5
6 9 9 A 7 & !7
4 = 7 = 7 J
1S T ; A ! 9 3 ; 7
6 5 A ! : 9 3 ; * 7 7
+
0 9 5C ! C 7 OU +U +7 5 ! ! 7
V W G B ! 9 , 9 3 ) ! D"#$ , )E7 1 ! 3
9 A 2 ! !; = ! 3
! 8 94 @* ) 7 A 2 9 9 D 6 E <
: 9 = 7 6 ! 5 ! 4 2 6 S 9 T
! 3 ; 7
! * / A 2 7 ! 7 9 7 = :
? 7 9 6 : ! 7 ! A 8
! 5 * 0 " A * A & !*
-! 7 6 9 6 5 ! C
= 7 6 6 9 6 G ! 6
7 ! 7 4 G ! C 7 6 *
! 7 6 4 6 5 ! = C 7
6 6 4 6 G ! !
5 ! 2 C 7 ! ! ! 3 != 6 : = J
16 3 7 5 3 3 @* / 7 1 !
"#$ ' ' '
! ! 7 3 ! 3< ; <
* 6 9 7 ;7 2 3 !; !; 7
5 3 4 7 3 6 G M
7 6 6 9
!9 *@
5 7 = 6 9 #
7 3 5 !* 2
5 3 = 7 6 !* 5 7
29 7 5 ! 7 =
= 7 2 ! ! 5 7 ! 3< ;
= 5 4 3 7 G ! 7
5 =8! = ! 9= 5! 7 8
A 9 ! *
% A7 7 6 ! A = =
D E 7 5 2 3< = 7 D E
!G 7 A 7 2 ; !
3 = = 2 3 ! ;
9 2 7 !G !7 7 7 D E
5 ! 5 3 ! D E 5 ! :
= 6 *
C ! 6
3< * 8 7 9 7 ! = = 6 7
; 7 9 ! 29 9C9 ! *
) D E7 ! :
; ! *
! ! 2 3 ! A 3 * ) 7 3
! 7 7 5 ? * , C 7
! 7 ! 7 4 5 J
" X ) 7 1 5! < B2 ; @* ! $
E ! A A ! 7 9
; 15 9 5 @ ! ! 3< A
! 7 7 = 3< 7 G 7
7 9 ; ! A 3 7 ! 7
! 3 ! ! 7 ! 7 3
! !C9 7 ! Q
E ! !; = 5
! 3 ! 7 :
6 ! 5 : 4 ? ! 3 ! 5
! 3 7 ! 9 2 5 = 7 : 2
1 9 G ; @ ! 5 2 4 ! 3 Q
E ! 9 ! 7 6 <
! 9 5 9 7 6 <
< ! 7 ! ! 7 5
5 6 5 8 *
8 6 = ! A 2
! D * *7 9 E*
/ ! 3< 7 ! * / 3 7 7 2
2 J D E ! ! ! 3< ; D 27 9 7 2
! A 7 7 2 1 ! 8 ! @EQ D E ! 3
C ! *
2 ! 6 = ! A 2 5
2 D # % *E7
2 ! * ; 7 2 G
# 1 @ 1 @ 2
! A 3 6 1 @* 6 !6 5 7 ! < 8
3< ! 3 2 D E 5 8 6 D !
Q & *EQ D E 5 ! ! 2 Q D E
"#$ ' ' ' +
0 8 6 2 2 = 5 ! *
! * , 7 5
5 * F ' (
A 9 7 6 = = 6 19 @ *
0 9 7 ! D A 5! E
6 9 2 ! 3 ! ;9 7
5 ! * ' 27
=! ; 9 3
3< 7 7 ! 5 *
) ! 3 7 6 ! 7
5 ! 5 V ! Z " ! 7.2 5
!9 * / 7 ! !9 7 8
! ; !C9 =!
! 5= * / 7 ! 7 6
5 D E7 2 6 ! 6
7 9 3< ! 9 7
5 7 G 3 3< 6 9 9 *
! "
.
OU +U +7 V W G B ! 9 , 9 3 ) ! D"#$
, )E* I
/ = 9 5 ; 3< B 9 % 9 7
5 % P ! ! * 7 % 9 ! 7
"#$7 5 ! & !*
5 ! 2 = ! J G JUU[[[*! [*G * U
5 ! ZU 9 U 9 U U .*
N
, ! ! 7 ! A !G 6 5 4 * B
G G X G ! 3 1 9 @ 1 ! 3 9 @7 C X G 7
5= \ 3 G ! 7 5 6 3 9 5 7 2
5 ! * 0 9 ! 7 9 J 7
1 A ! @7 ! 3 6 ! 5 ! 1 ! 3 9 @Q 7
1 ! @ D E 1 ! !G @7 6 ! 7 6
6 4 ! 5 2 =
G * $ X G 7 G 7 ) $ *+ ,- * 0 , ! J
, 7 OO 7 * + +I* / 5 4 = = ! 2 7 7 A
# $
! %
# $
$
$ # & '
/ = = = ! 2 6
9 7 6 ! 5 ! !C9 9 A 3
! 7 ! A
! 5 ! 6
D5 !; E = 6 ! A D5
5 ! A E*
2 = ;5 7 = 2 7 6 ! 9 5
3 3 ! 5 7 C !
C 5 7 ! J
E ! 3 ! 7 ! ! D =
< E7 5 Q
E ! 3 ! ! 3 5 3 ! =
! Q
E ! 3 !G 9 *
! ! 2 2 6
! 9 3 3 ! 5 7
! ! 6 !G 7 : ! 7 7
5 6 A ; !* F C 6 !
! * , ! 7 ! !
9 ! ! 5 * 6 2 3 7 !
!7 ! = 5 7 7 7
"#$ ' ' '
2 = ;5 7 = !2 2 7 6 9
= = 4 G
7 ! 6 ! 9 ! 5
!7 8 < ! 7
6 C ! 6 D ! 7
7 6 C 2 E7 =
5 7 7 !
9 6 5 C !
*
"
% % 09 2 * ) !G ! 7 " 3 # !
$ 9 ? ! 7 5
3< = 5 ! ; * / 7 2
:6 ! 6 5 ! =
7 2 7 ! 5 6 !G
! 94 ! ; ! 7
9 ! 5 ! ; 7 6 ! 7 ; 7
3< 6
B
9
% 9
& '$
]
B&' 00B
B /) ! 9 A 3 9 5 ! & !7
5 ! 7 : ! 3< 6
5 7 6 : 9 ! 5 * 1 G
6 6 ! @7 B 6 *
B G ! 9; 6 * 6 G
! ! !7 7 5 5! ! A
94 ! 9 * # 7 2 7 ! 8
* 6 5! ! 7 5! =
! 9 * ' J 7 7
!7 ! 5; ! ! 7 2 6 6 *
3 4 2 3< ! * /
3 9 ! ; * / 9 3 3 7
6 3 ! 19! ! A 3 @* / !
& !* ^ ! A 4 3< 7 G
& !7 9 A ; ! * 3 7
2 ; ! ! 3 6 *
/ 9 3 7 ! ; 6 < 3
* ! & !7 ! 7 ! 9 7
!4 5 3 * , ! 7 G= !
! 6 ! : ! ! *
B 6 6 !6 = ! = 7 = * F
6 9 ! 5 ! 7 & !7 3 6
G 5 !9 ! 6
*
! & ! 2 * ) =7 *
"#$ ' ' ' I
5 7 5 6 !G ; !
! 7 3< !; ? ! *
; 7 3 7 !G ! * 5 6 7
! 5 7 ! J 6 2 7 5 * /
9 A 3 ! & ! 5
6 * A & !7 C ! 7 9 5
; *
,
/ / Y 0' ' '; G ! *
; 7 ! 6 7 5 !
9 7 7 6 !6 5 5 !* 8 :
9 7 : : !; * ) ; 2 7
C " ! " ! % C6 5 7
9 3< 7 ! !7 !; = 3 *
; 7 ! 5 ! !
!* != 6 ! 1 !@ 5
6 ! ! 9 9 6 4 1 !@* / 6 4 7 5
; 5 ! 9! 7 = 9 2 28 5 !
G ! 6 9
* , 5 ! *
/ 5 ; 6 6 : A
4 = ! !; ? !
! 9 5 A ! 6 ! 5 3 *
5! 4 ! = 3
A *
P=7 2 7 ! * " ! 6 7 7 3<
5 ! A 7 ? ; 7
7 6 5 J ! = 92 7
! = !
* F 7 ! 9 ' 9! 2 ! O7
$ 9;! 9!4 V [ G ! *
/ ! 2 ! * / 3< 5 3< ! * B 6
5 A 5 ! 2 5 4 7 ! 7
2 ! 5 3 ! 9> * 2 = *
) 7 2 3 5C ! = G ! J
4 !7 !
; 6 !7 7 5 = ! 6
! D 5 E 6 7
6 !6 7 * 6 ! *
/ G C ; 3 6
! 6 G ! 5 *
7 5 ! = 9 7 6 ! 54 7 A *
0 5 3 94 ! J
2 ; 6 ! 2 6
3 ? J ! ; ! 9 !
;A * < 8 5 A48! ! A 3 7
6 5 !G 7 6 ! 2 *
, 7 3 ! 9 J 6
! ! 7 7 : !; ? ! * )
7 ! 7 6 * / 2
! 1 ! A @* ) 5 !G =8! 7
8 9 5! 4 <
1! @* 7 3 3 7 6
3< !3 94 3< ! 3< *
, 2 9 5 ! 5 ! 7
G =8! 6 G ! ; ; 7
! & !* ; 6 ! 5! 4
C 6 ! 5 !
* 0 : : = 7 !
"#$ ' ' ' O
= * 0 ; ! G ! 6 !G ! 6 *
/ 3 % ! *
5 ! % 7 2 ! 7
94 3< 2 7 6 6 !6
; * 7 ! ! !9
5 ! 7 2 G ? ! % 6 = G 9
6 !6 !C9 !C9 * / 5 ! 7 5
94 A 5
7 9 ! 8 *
8 : A 6 6 2
*
7 ! ! : A : A 9
9 ! C 7 2
;5 ! J ! 9 7
9 5 9 ; * 5 7 2
6 9 = 9 6 ! 9 7 2 6
! 7 9 * 0 < 8 7 2 7 6 5; 1
G @* _ ;9 ! 7 9 9 ! 7
6 5 9 6 !4 !
: 3< 5 ! A ! *
/; = * ; 7 ! 2 9
7 ? 2 G * % 7
5 ! 7 5 ! 5! 2
! 7 2 7 * 0 = & ! G 3 K ,
G ! ! G
? ! 7 3 5 ! : 9
5 ! 7 ! A !; ? ! 3
*
6 ! 9 5 K F 6 G= 3 3 * G=
! 3 D 6 ! E 5 D 6 !
9 ! * % =! 5 ! 3
9 ! =8! * ! 5 ! 6
J 3 2 Q * ) !G
7 ! ; 7 2 !
*
'
B,/) /#
H &/H'`/abF =!
6>4 9! ! A 3 * 9 L 5 7 27
2 7 7 ! A C 6 2 ! *
G 3 9 3 M !;
; * / 2 6 9 94 ;
3< = D 5 A7 ! 3< 7 G
! !E7 5 ! 94 *
7 A P 9 ! P 7 2 9 A 3
3< * , 5 7 9 A 3< 5 7 7 5
2 6 7 ! 7 6 ! ! 6
7 2 3< *
; 2 ! 9 ! 6 5 * ! 7 9 7
! 5 7 ! 3 ! J
! 6 < ; 7 9 ;
; 7 9 ; * " 6> 7 5 8
!G 7 ! 9 ; * F
! 7 ! 7 ! *
) K 2 ; !7 8 ! 2 !7
! 7 4 7 3< 7 3< 2 ; * _ ! 2
5C ! A 5 3 A = K
P= G C ! 9 A
!J !; Q ! 3< 9 7 !G Q
"#$ ' ' '
94 !7 C * C =
9 A 2 A 5 * B 8
! C J ! ! ! 6
* =8! 2 48! =8! *
9 3< 2 6 9 A !
! C 5 ; *
/ C 7 7 9 = 7 9 A
! 9 9 ; ! 9 9 ; * ) 9 9
5 3 6 !4 5 * ) 9 7 5 7 G
5! 5 *
F ; ! =! = 9 ;
3< !; 7 M !*
8 ; ! ! 6 !G
! 9! ! A 3 * " ! 7 & ! 6 !6
! 9 7 ! 6 !G *
0' ' '
&
/0'H! ! & ! 2 5 3 9
! 2 7 92 != ! 9 * F ;
! ; 6 7 !G < 7 G
5 ! 9 6 5 *
A 6 ! ! L = * !
7 2 9 6 5 A 3
6 9 ;A * ) 7 G= ; ! J
!G ! A 6 7
* = ! ? ! 7 !
= * 0 !4 A = : 5 !
* ; ! ; !G
5 7 7 ! !G 7 ;
_ = ; ! !
! ; ! ! 9 6
< 5 & ! ! !
7 ? !7 5 !7 ! ! *
0 3< ; ! 9 5 7
& ! * ! 2 6 7 ! 7 9 5
* A 9 !G 7 9
! 3 ! 2 = 5 *
! ! ! G ! ;
& ! 2 9 ! A 3 9 ! !*
* 0 ! 9 5 G= !
5 7 6 ! 7 6 2 7
! ; * " ! A : 3 2 3
G * P= C K $ M8!
! 9 9 ? 3< * P= 9C
! A K $ 6 =8! 5 ! ! * ! 7
7 7 G 7 ! 6
9 G ; G C ! *
;K , 6 3 5! 4 9 5 !
K , A< * / A 2 6 & ! 2
5 !* 5 3 7
A 7 6 9 !G
1! A85 @ 3 : ! ! 7 9 !G 7
5 5 ! !
! 9 ! ; A !
!7 9 =8! ;8! * / 9 A 2 6 7
G !7 & ! 5 A 3< * / 3
; 7 !2 5 9 7 2
5 8 = 9 3 !7 !
"#$ ' ' ' +
2 9 6
! ! 9 =
5 9 A 9! ! A 3 *
P= ?! A J ; ! ! !
* & !* 0 9
!9 ! 3< 7 ?! 7 !
!G ! * ! 5 !
! 2 !7 5 6 7 ! 7 6
5 ! 7 2 7 ! *
3 7 5 = 7 6 !
= ! A ! M ; 7 9
! !7 5 =
! & !* 7 7 !G
5 ! 9 3 1G @ 5 !
? ! *
0 % % /
&
R0')/)
% 0, G 9 A ; ! J D E ; !
! 7 D E ; ! ! 5 7 D+E ; !
= 7 D-E ; ! 9! ! A 3 D E ; ! !
*
! ! ; 4 = 6
; ! * 7 5 5 5 9 7 ; !
! 9 C * ; ! !
! 9 3 7 6 ! 5
5 !*
! * !7 2 7 2 6
2 7 5 3 7 6 7 2
5 ! * ! 7 ; ! !
! * 0 ; ! !
7 ; ! ! 5
= 28 ; 7 ? ; !
6 *
6 G 5 5 ! 7
2 9! ! A 3 7 6 6 9 9C 7
3 ? ! ! * 9 C 7 = !
3 7 A 2 9 *
B G G C 2 6 3 ! D 6 3 E 5 !
2 9 7 5 3 G 7 6 5 !
6 9 ! 6 ! ! 9 = C! ! A 3 7
; * , 6 !7 2
! ! J 5 ! 9 2 Q 7
;5 *
G 3 9 = !C9 !7 *
2 ; ! 5 5 ! 3 5 7 6 ! 6
G 6 7 5 !G 7 7 5 6 =
5 ! * / 5 3 9 = 5 = ! 9 A :
3 2 7 6 3 2
! 9 ! 5 * , ! 7 2
2 ; ! 9 5 3 9 3 * /5 !7 !
2 6 & ! 3< 6 5 =8! *
/ ? = ; ! 2 5 ? !
6 !9 7 4 Q
7 = ! ! ? ! ; *
2 6 ? ! ! ! 5 7 G ! A
! ! 48! * , G 3 !7 5
9 3 5 7 6 = 7 6
; ! 5 ; *
"#$ ' ' '
6 5 6 ! ; 7 5 !
* / = 6 !
! 3 ! !7 9 ! A & ! G 7 2 ; !
5 3 6 7 " ! 0 , ! 5
2 ! O7 3 ! 3 ! 5 6 9 *
! * 8 ! A
5 * 6 ! A 6 6
! ! = * 8 9 !
A 7 2 !G * 9 9 3 6
! ! ! 3 ! * !G *
2 * F & !*
0 % % / /0
/
%H/0 0'5 ! 6 2 9 ! * 7
; ! = ! 7 2 !
? 6 !G 7 . ! 7 5 ! *
2 = 3 3
5 5 ! * / 4 5 =7 2 7 9
! * / 3 5 9 ! 7
94 ! 2 * !
2 5 6 ! 5 3< 6
C ! 6 ; !; 5 ! *
5 ! 2 7 ! 7 !
! * 2 : 9 5 !
! 9C % * F 9 3
5 3< = * 0C 2 4 2
6 ! 2 !; 7 5C ! 9
6 3 * 0 8
7 G 5 3< 6 = 6 *
2 G; = 5 ! !
! G ; ! ! *E
= ; ! = !
5 ! A ! ! G
9 G; ! A 9 D = E ! 6
5 ! 3 D ! E 6 6 7 .
! 7 6 * G= ! 5 * P=
= ! 7 ; ! = * G= 3
! L 7 2 5 3 7 3 7
3 3 3< 7 ; ! ! *
2 94 94 6 G * F !
! !7 ! 7 A 7 7 !
! 94 7 5! ! 3 * / 94 5 6
9 5 A *
)
% ()%H ' '&
/0'H '; ! 2 6 !G ! =
! & !* ; 7 2 ! ! 7
!9 7 6 *
; ! 94 ! 7
5 94 7 G 9 A = !C9 *
! 9 * B 2 !
5 5 9 * / A 2 ! * /
! ! ; 2 5 G C ! 6
* = 7 ! 7
! !7 5 A * 5 ! *
) 5! 4 = 6 94 *
' 7 2 5 A G 9 ! !7
"#$ ' ' ' I
* 5 ! 5 !7
3 7 6 9 ! C
? ! * ! 3 A 9 3 ! 3< 6
= ! ! 5C ! 9 G C
6 9 * 5 ! 7 6 C !
5 3 *
, G 9 ! 5 *
) ) ' 0 B' H #'/ ' ' & /0'H ' * / 9 6
! 1 3 9 ! @ 6 G 9 !
!* ' ! 7 2 7 ! 9 = ? ! 6 7
G 7 5 ! 9 *
, ) 00 * ! 9 7 C ! 7
!7 !7 9 ! 3 9 5! * F
5 ! = 5 ! ;A !
9 6 ! ! * : 5 B 2
,? ! * G =! 5 ! ? !7 ! !
7 6 ! 3 5 !
29 9 7 ;A B 2 ,? ! 5
! *
/ , 00 / / "/B'H'/* ' ! 6 9 ! ! !
5; 6 ; 7 5 ;! *
!7 !
! ? ! 7 2 6 G G *
5 A ! C 7
; * 5 G 3 ! ! !
! 6 ! ; ! ; *
)/,' /H 0 ) / 0* , G ! A 3
=9 5 !G * =9 7
! * 8 8= 3 ! :
9 9 3 : 3 G 94 6 <
! 6 ! = 9 L =
6 ! 3 5 *
9 7 8 5 3 6 A 7
2 ; 5 !7 3 2
! ! 5 ! 5
9; !*
' 9 8 ! 3 5 ; 6 A
! ! 5 9 3 ! 6 ! J
C !; 7 2 !; 9 3<
6 9 * 9 7 5 9 5
= C ! 3 9 3<
*
=9 7 ! 5 L
!* ! 7 6 A !7 5 =!
! !* 7 5 3 3
1 @ *
/ 0, 0/&'H' / )'$'H ' ' ) 0%B' * ! 7
8 9 3< 5 ! A 3 6
! 9 3< A * / 8 9 !
! = ! !* 8 3 !
! 3 2 3 9 ! *
/ B, 0/ /&/HP/ * ; ! 7 ! ;
= 7 ! D 5 !
E !G * 5 6 !
! !G 3 * ! 9 9
! < 5 5 * " ! A =
5 ! ! 5 ;! ! *
"#$ ' ' ' O
! 3 *
= !G 7 ! 9 A
9 ! !G ! ! 9 ! ; ! 9 ; *
7 9 3 9 ! 9 ! 9 =!
5 M ! 3< ! 6 ! 3<
! *
' ' , /H* ! 4 * /
= 6 ? 9 6
! 9 * / 9 = !
!4 7 6 ! 6 5
9 A ! 3 * F 6 9 !; 7
< A 5 C 6 = 6
A ! * 7 ;
G D ! 3 E7 C G
7 2 6 ! 6 ! ! 3 3
M *
0 / / , H' ')/* / 5 ! !
& ! 2 ! 5 L 9
! G C !C9 6 A 9 !* F
9 6 ! =
*
/ ! 3 2 5 ! 1 4 !; @* F
! 9 3< 7 5
7 ! 6 5 G !* 6
9 ! G C !; ! 6
G C 2 !; * ) 9 7 9 ! 1
9 ! @ * ) 3 5 !
9 =! 9 A !; * =! 7
5! 4 ; G !; *
3 = 9 ? ! ! *
5 ! 5 ! 2
G= 3 9 * ) 7 5 8
3 8 9 3 = 9 6 9
4 3 ; & !*
_ ! 2 ; ! K 3
= 5 !
9 ! 3 ! % !G
! 3 * 2 9 ! 3 6
9C9 * , 7 6 9
5 7 6 = ! = 2 *
2 6 G 2 3 3<
5 9 7 ! 2 ! 3< 7 9
< 7 2 7 5 ! !;
! 2 * / 3 7 7 = ! 7
6 9 ! 3 A *
8 = ; 3
4 * / 8 8 5 6 ! 2 4 ;
! ! 3< * , ! 7 ! 6
!7 G= ! 7 9
! ! L = 7 6 9 3< 9
3< 5 ! 7 ! ? 9
5 * ! =! 9 7 *
! 2 ; *
) 5 ! !9 !
! 7 ! 9 G !G 6 * G
! 7 5 7 G 6 7 *
! ! 9 7 = 6 5 ! 3 7 7 2
"#$ ' ' ' +
! 9 5 9 ! ! 7
5 3 * = ! 4
! !* F 6 7 ; 7 ; !
! 7 A 7 ; ! *
)
% ()%H /0 '0)',H' /0/
, '/
, "% /B; ! ! G ! ; !
! * 0 4 7 ! 7 9 ! 28
= * 5 = A
! = *
/ ! 2 =! M * 6
2 2 = 6 ! 6 2 !
3 6>4 M
! 3< ; 5 6 ! 6 2 5; ! *
! 5 ! 3< ; 6 5
9 A 3 3 5! *
/ 9 ! 2 ! * 0 =8! 7 9 !
5 3 ? ! * 2
=8! ; * B !G =8!
3 9 A ! 3
; : 9 A 3< ? ! 5 =8! *
/ ! ! 2 J ! 9 3< *
0 3 6 ; ! J ; ! ! *
2 !C9 6
; * % ; ! ; ! J 1' ! 9 ' 3< & !@* ) 2
! 5 7 6 ! 6 * %
! 3 = 4 6 !=
)
% ()%H /0,
R ')/0 ' '; ! :6 ! 6
5 ! 7 9 7 ;A B 2 ,? ! * )
6 ! A 7 2 7 7 G= 6 9
; ! ! *
! ; ! 9 !G . 7
G ; ! ; * /
= 9 *
/ab % ' ')/* / 9 3 7
= 6 3 * , 9
6 ! 6 2 ? ! : 2 6 ! 6
! *
) 0%H '/* % 3 : ! 7 ! 3<
! 7 ! ? ! * 2
2 5 ; 5 9 !G 6 < *
# )'/ab * A 9 94
7 9 3< 7 C
! ;9 6 2 *
, R ')/0 % ')'R '/0* 7
; ! 3< * / 2 2 5 ! 2
5 ! 3< = *
; ! = 6 5 3
5 !J C
5 3 5 ! 5 ! 7 7 4
"#$ ' ' ' ++
)
% ()%H /#
H &/H'`/ab; ! A 9 9! ! A *
! !7 6 ? ! 7 5
5 6 = ! A *
; ! 9! ! A 3 6 ; !
! 7 3 9 5 ! *
/ 9 ! *
ac 0 ' ' ' /)' /H ,d&H') * !
? ! ! 9 2 ! 7
9! ! A 6 ! * /6 ! 6
! ! ? ! 7 7
! 9 A 3< 3< %
& V 3 ! 9 A 3< !*
ac 0 ' ' ' /)' /H , '$/ * 9 ! A
=! 5! 3< 7
* 5 8 7 7 2 =! C
9! ! A 3 *
' ' B ) 0%H* 9 6
= 5 7 : ! A ! M !; * , G 6
=! B ! 7
7 ! 9 2 7 ) 2
H ) 2 / 2 * 2 ; ! A
! ! ! 9 5 3
9 ! A 3 !C9 M 7 !; ; *
' ' / B ' /)' /H ) BF )' * )
9 9 A 3 ' ! ) 2
6 9 6 9 !
! ; * 5 A : 9
54 6 < !* B !G
= 3< 7 3< 3< * ' 6
! 9 6 ! 6 =
9 A ?! ; ! C ! 3< 6
7 5 7 *
' ' )/,' /H B B $'B * 2 !
! ! ! 3
3 !* C 2 ! ; !;
9 C !
! ! !G *
)
% ()%H /0/
H / '$/0'
0 ' %)' /'0*
?! ; ! ; ! !
* 0 6 ? !
9C 9 6 6 !
9! ! A * 0C = 6 9
! 5 ! ! & ! ! *
/ 6 3 = 7 ; ! 5
6 9 A 5 ! C & !J
29 3 7 ? ! C * / 3< 6
! ! C 4 5 ! * ! 8
5 7 ! ! 7
2 6 C G A 7 2 !;
C 7 9! ! A *
/ 2 ! ; ! ! 2 6 5 9 A 3
!; 7 M ! ; !
< C 7 ! != 7 9 A
!* ! 3< ; !
!G 6 ! 3<
!C9 7 ! *
"#$ ' ' ' + *
% ! G 6 ! 2 1 9 @J
9 = 6 5 ! 3< = 7
9 7 = * 9 = 9
9 ; * ) 5
9 2 3 = ! 3
! 3< 6 ! ! ! 6 ! 9C 9 *
P= 6 ! 7 9 5 7
= 5 A !
3< 2 9 6 * / 3 ?! L
9 6 7 ! : 5 !4 7 A ! 2
6 3 G ! = * ! ! 7 6
! 9 ! 3< ! ; 7
7 4 7 A 5 4
5 4 ! 9 3 *
= 6 ! 5 7 5 !7
9 A 7 2 5 3 5 3 !G
! ! 3< 5 3 !G 9 * ; 6
! 2 7 A ! ! 3 ! 6>4
! 7 !G !7 5
3 ! * % ! 7 5 6
! 4 7 9 3 * ) 2 5 3 9
3 2 9 ! = 7
= *
: G 9 ! 7 9 A 3< * /
3 !7 2 7 27 !9 5 7 6 ! ! G
! * G= < 6 ! 3< !
5 * 9 A ! !G 9 6 !
! 3< 7 7 ! 6 !G
5 *
, 9 = 6 6 5 9C
9! ! A 7 G= ! ! * / 9 3 M
!; ; * G=7 2 7 ; J
9 7 = * 0 5 3 G ?! 5 ; ! 6
3 5 = 54 * _
! D ; ! 9! ! A 3 E7 ;
C ! ! 3< = 5 ! 3 *
) G ! = 6
! 9 A 3 ; 7 2 ; ! 8 !
!G 2 * _ G ! 6 <
= A 3< ! * ,
! G ! 28 6
5 ! ; ! 6 = 9 *
, 5 7 C 9! ! A G
! * , = 5
! 5 3 ! 7 !C9
3 ! ; 7 C ! *
3< ! 7 ! 7 : 9 3 !
* A ; 7
! 3< 7
1 ! 9 @* 6 5 1 ! 9 @ 7 !
G 7 2 5 *
9 2 3< 5 ! C5 7 = ; ! =
! 6 < 9 A 3 9 A 3 * ; !
= 9 * 2 ! 9 ! 9 =
3< 7 6 A !
G C 9 ! * / 9 2 ; !
! *
"#$ ' ' ' +I
; ! 7 G =8! 9 . ! 7 ! ; ! =
= * A 3 7 ; ! 5 9 =8! 7
2 7 9 5 *
2 3 3 5
5 ! 7 ; ; ! * 0
9 3 =! 6 9 7 5 !; 7
; = !7
5! ! ; 9 ! 3< G
* /! 5 4 9 6 7
; 5 3 !G ;5 5 !*
A < ;9 ! 7 G ! 5! 6 *
!9 7 ; ! ! 5 3 J
• !; *
• / 7 ! 7 7 9 !G *
• / 9 A 3 4 *
• / 5 < ? ! *
• / 5 ;! 7 3 ! *
• / 3 7 2 7 G 3 *
• / !4 ! *
F ; ! ! 7 5 3
5 * 5 6 6 ! 6 9 & ! 6 ! 6 = ; !
9 !; ; 5 3<
*
/ ! ! 2 5!
9 5 3 7
5 3 = * *
3 9 3< ! ! 6
! 2 C ; ! !
7 2 9
& !* % 6 5 3 & ! !G 3< 5
Praia de Botafogo, 190 – 13º andar 22250-900 | Rio de Janeiro | RJ | Brasil tel.: 55 (21) 3799 5300 | fax: 55 (21) 3799 5335 e-mail: direito-rio@fgv.br
www.direito-rio.fgv.br
Sugestões, comentários e críticas podem ser enviados para: cadernosdireito-rio@fgv.br