İnternet Bağ
ı
ml
ı
l
ı
ğ
ı
ve Tedavisi
Internet Addiction and Its Treatment
Özden Arısoy
11 Yrd. Doç. Dr., Abant İzzet Baysal Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Bolu
ÖZET
Teknoloji çağı olarak adlandırabileceğimiz bu dönemde bilgisayar ve internet kullanımı
artık hayatın vazgeçilmez gereçleri haline gelmi tir. İnternetin temel ortaya çıkı amacı
bilgiye kolay, ucuz, hızlı ve güvenli ula mak ve ileti imi kolayla tırmak olmasına rağmen internetin tahmin edilenden de hızlı yaygınla ması patolojik aırı kullanıma ve yeni bir bağımlılık türü olarak nitelenebilecek internet bağımlılığına yol açmaya ba lamıtır. Geli en çağa hızla ayak uyduran ülkemiz de internet kullanımının giderek yaygınla ması nedeniyle bu yeni tanımlanan bozukluk için uygun bir zemin olu turmaktadır. Türkiye’de internet bağımlılığı problemi daha ziyade bu teknolojiye daha yatkın olan gençlerde ve çocuklarda daha fazla görülmektedir ve artık aileler çocuklarının internet kullanımının yol açtığı sorun-lar nedeniyle bu bozukluğun tedavisinin arayı ına girmeye ba lamıtır. Bu nedenle klinisyenlerin bu sorunu yeterince tanımaları ve bu bozuklukla ilgili uygun tedavi yakla ı m-ları sergilemeleri büyük önem arz etmektedir. Bu yazının amacı ülkemizde henüz yeni yeni tanınmaya ba lanan internet bağımlılığının hem farmakolojik hem bili sel-davranıçı teda-visi konusunda ayrıntılı bilgi vermektir.
Anahtar Sözcükler: internet bağımlılığı, farmakolojik tedavi, bili sel-davranıçı tedavi
ABSTRACT
With the introduction of new technologies, computer and internet use have become an unavoidable necessity in our daily lives. Internet was originally designed to facilitate com-munication and research. However the dramatic increase in use of internet in recent years has led to its pathologic use. Turkey, as a developing country with an increasing rate of internet access and computer use is at high risk for this disorder. In our country, this dis-order is especially seen in young people who are more skilled in internet and computer use. And because their excessive internet use has led to negative consequences in their academic, social and family lives, patients and their families began search of treatment for this disorder. So clinicians must be aware of this newly emerging disorder and they should be able to apply the appropriate therapeutic interventions. This paper aims to summarize the pharmacological and cognitive-behavioral treatment of internet addiction.
Keywords: internet addiction, pharmacological treatment, cognitive-behavioral treatment
Psikiyatride Güncel Yakla ımlar-Current Approaches in Psychiatry 2009; 1: 55-67
Çevrimiçi adresi/ Available online at : www.cappsy.org/archives/vol1/
Çevrimiçi yayım tarihi / Online publication date: 18 Temmuz 2009 /July 18, 2009
Yazı ma Adresi / Correspondence
Dr. Özden Arısoy, Abant İzzet Baysal Üniversitesi İzzet Baysal Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Bolu
nternet bağımlılığı genel olarak internetin a ırı kullanılması isteğinin önü-ne geçilememesi, interönü-nete bağlı olmadan geçirilen zamanın önemini yitirmesi, yoksun kalındığında a ırı sinirlilik hali ve saldırganlık olması ve ki inin i , sosyal ve ailevi hayatının giderek bozulması olarak tanımlanabilir.[1] Birçok ki i için bağımlılık kavramı klasik anlamda alkol, esrar, kokain, eroin gibi kimyasal madde kullanımını içerir fakat kumar, seks, alı veri , televizyon izle-me, bilgisayar oyunları oynama gibi kimyasal olmayan davranı sal bağımlılı k-lar da söz konusudur. Davranı sal bağımlılıklar da tıpkı alkol-madde bağımlı -lıklarında olduğu gibi bağımlılığın ana bile enleri olan fiziksel ve psikolojik bağımlılık belirtilerini (zihinsel me guliyet, duygudurum deği kenliği, tole-rans, yoksunluk, ki ilerarası çatı ma ve tekrarlama [relaps]) gösterirler.[2]
Bu yazıda internet bağımlılığının tarihçesi, tanımlamasına ve epidemiyolo-jisine yönelik çalı malardan kısaca söz edilerek tedavisine yönelik yakla ımlar aktarılacaktır.
Tarihçesi
Günümüzde tüm dünyayı saran internetin temeli Amerika Birle ik Devletleri (ABD) ve Sovyet Rusya arasındaki rekabete dayanmaktadır. 1957’de Sovyetle-rin ilk yapay dünya uydusu olan Sputnik’i fırlatmaları üzerine ABD Savunma Bakanlığı, bilim ve teknolojinin orduya en iyi ekilde uygulanması için ARPA (Advanced Research Projects Agency) projesini ba latmı tır. Amerikan Hava Kuvvetleri 1962 yılında ABD’ye yapılabilecek olası bir nükleer saldırıdan sonra bir kısmı hasar görse de çalı maya devam edecek olan ve tüm ülkeye yayı labi-lecek bir askeri bilgisayar ağı tasarlamı tır. ARPA projesi bu ağı destemi ve ARPANET adını almı tır. İlk bilgisayar ağı 1969’da California’da kurulmu tur. Güney Amerika’da bulunan dört büyük bilgisayar bir kontratla birle tirilmi tir. 1970’de MIT, Harvard, BBN ve SDC irketleri de bu ağa eklenmi tir. 1971’de Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi (NASA) gibi birçok kurulu bu ağ kapsa-mına girmi ve liste her geçen gün büyümeye devam etmi tir. 1972 yılında terminal sayısı 23’e ula mı ve elektronik posta kavramı ortaya çıkmı tır. 1976’da radyo ve uydu bağlantıları sayesinde ABD ve Amerika kıtası bu ağ üzerinde birle tirilmi tir. 1979’da ilk bilgisayar haber grupları ortaya çıkmı ve IBM irketi, internetin babası sayılan BITNET sistemini yaratmı tır. 1980’lerde soğuk savaın etkisini yitirmesiyle akademik ve ticari çevreler bu bilgisayar sistemine ilgi göstermeye ba lamı tır. [3]
Ba langıç dönemlerinde internet, sadece bilgisayar uzmanları, mühendis-ler ve bilim adamları tarafından kullanılmaktaydı ve kullanımı kolay değildi. İlk zamanlarda ki isel, ev ya da ofis bilgisayarları yoktu ve internet karma ık bir sistemin öğrenilmesiyle kullanılabiliyordu. Bu dönemlerde sistem, sadece elektronik posta amacıyla kullanılıyordu. Daha sonraları 1991’de Tim Barnes Lee, world wide web’i (www) icat etti. Bu sistem “hypertext” denen daha gör-sel bir temele dayanıyordu ve ara tırmaların, bilgilerin payla ılmasını kolayla -tırmak amacını ta ıyordu. WWW’in ortaya çıkması aynı zamanda ticari çevrele-ri de motive etmi tir. Bu taçevrele-rihte kullanıcı sayısı 617.000’e ula mı ve bilgisayar ağı bugünkü “internet” adını almı tır. 1990’larda internet kullanıcı sayısı ve fiziksel yapısı katlanarak artmı tır. Ticari kurumlar, üniversiteler,
lar ve devlet kurumları bu geli ime ayak uydurmu lardır. Bağlantı noktalarına isim verilmeye ba lanmı ve bu kurumlar kendi adlarına internet siteleri aç-maya ba lamı lardır. 1994’te internet üzerinde ilk siber banka kurulmu tur. Pizza Hut firması internet üzerinden sipari almaya ba lamı tır. İleti im firma-larının hemen hepsi internete yatırım yapmaya ba lamı lardır. [3]
İnternetin ülkemizdeki geli imi ise, 1990’lı yılların ba ına dayanır. Türkiye, internete Nisan 1993’ten beri bağlıdır. İlk bağlantı Ortadoğu Teknik Üniversi-tesi’nde (ODTÜ) gerçekle tirilmi tir. 64kbit/sn hızında olan bu hat, çok uzun bir süre, tüm ülkenin tek çıkı ı olmu ve internet tüm Türkiye’de öncelikle akademik ortamlarda yaygınla maya ba lamı tır. Ardından sırasıyla Ege Üni-versitesi, Bilkent ÜniÜni-versitesi, Boğaziçi Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniver-sitesi (İTÜ) bağlantıları gerçekle mi tir. 1996 yılı Ağustos ayında Turnet çalı -maya ba lamı tır. 1997 yılında, akademik kurulu ların internet bağlantısını sağlayan ULAKNET çalı maya ba lamı ve üniversiteler nispeten hızlı bir omurga yapısıyla birbirine bağlanmı ve internet kullanılır hale gelmi tir. 1999 yılında, ticari ağ yapısında büyük deği iklikler olmu ve TURNET’in yerini TTnet adında yeni bir olu um almı tır. 2000’lerin ba ında; ticari kullanıcılar TTnet omurgası üzerinden, akademik kurulu lar ve ilgili birimler ile Ulaknet omurgası üzerinden internet eri imine sahip olmaya ba lamı tır. Ayrıca bu iki omurga arasında yüksek hızlı bağlantı mevcuttur. [3]
İnternetin çok hızlı geli tiği ülkelerden biri olan Türkiye’de, kayıtlı internet abonesi sayısının 2.5-3 milyon civarında olduğu sanılmaktadır. Kayıtlı kullanı -cıların yanı sıra, i yeri ve internet kafe gibi mekanlardaki kullanım da dikkate alındığında, internetteki Türk nüfusunun yakla ık olarak toplam 5 milyona yakla tığı tahmin edilmektedir. İnternet kullanıcılarının ülke nüfusuna oranı %7.2’dir. [3]
Tan
ı
mlamas
ı
“İnternet bağımlılığı”, “patolojik internet kullanımı (PİK)”, “a ırı internet kulla-nımı” ya da “uygun olmayan internet kullanımı”; genel olarak internetin aırı kullanılması isteğinin önüne geçilememesi, internete bağlı olmadan geçirilen zamanın önemini yitirmesi, yoksun kalındığında a ırı sinirlilik hali ve saldı r-ganlık olması ve ki inin i , sosyal ve ailevi hayatının giderek bozulması olarak tanımlanabilir. Çalı malarda yukarıdaki tanımlamaların hangisinin kullanı la-cağına dair bir uzlaı olmadığı için, ilgili bölümde bu terimler bazen birbirinin yerine geçecek ekilde kullanılmı tır. [4-7]
patolojik düzeyde internet kullanımı genel olarak “teknolojik bağımlılıklar” ba lığı altında ele alınmaktadır. [4]
Teknolojik bağımlılıklar; yukarıda da belirtildiği üzere kimyasal olmayan davranı sal bağımlılıklar kapsamına girmekte olup, insan-makine etkile imine dayanır. Teknolojik bağımlılıklar televizyon izleme gibi pasif bir bağımlılık eklinde olabileceği gibi, bilgisayar oyunları oynama gibi aktif bir bağımlılık eklinde de olabilir ve genellikle ilgili davranı ın bağımlılık olu turucu uyarıcı ve peki tirici özellikleri vardır. [5] Davranı sal bağımlılıklar da alkol-madde bağımlılıklarında olduğu gibi bağımlılığın ana bile enleri olan fiziksel ve psi-kolojik bağımlılığın zihinsel me guliyet, duygudurum deği kenliği, tolerans, yoksunluk, ki ilerarası çatı ma ve tekrarlama (relaps) özelliklerini gösterirler. [6] Bu altı ölçüte uyan davranı “bağımlılık” olarak tanımlanmaktadır. Ancak Griffiths [7] a ırı internet kullanıcılarının aslında internet bağımlısı olmadı kla-rını fakat interneti ba ka bağımlılıklarının tatmini için ideal bir ortam olarak kullandıklarını ifade etmektedir. Dolayısıyla, gerçekten internete bağımlı olan-larla internet üzerinden ba ka bağımlılıklarını tatmin edenlerin ayrımının önemli olduğunu belirtmektedir.
Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) tarafından 1994’te yayınlanan ve “DSM IV” kısaltmasıyla isimlendirilen “Ruhsal Bozuklukların Tanımsal ve Sayısal El Kitabı”nda internet bağımlılığı halen bir hastalık olarak tanımlanmamaktadır. [8] Buna kar ılık son yıllarda giderek artan bir internet kullanımı ile bazı ki i-lerde internet kullanma alı kanlıklarının bir bağımlılıktan söz edilebilecek boyuta ula tığına dair yayınlar ve vaka bildirimleri hızla artmaktadır. Bu ne-denle ara tırıcılar internet bağımlılığının giderek DSM V’e girmeyi hak edebi-lecek bir bozukluk adayı haline gelmekte olduğundan söz etmeye ba lamı -lardır.[9]
İnternet bağımlılığı tanımını ilk ortaya atan ve ilk tanı ölçütlerini olu turan Young’a göre internet tıpkı kumar gibi bağımlılık yaratmaktadır ve internet bağımlıları çe itli dürtü kontrol bozukluğu belirtileri göstermektedir. [10] Ancak DSM IV’te tanımlanan bağımlılık ölçütleri sadece kimyasal maddeler için belirlendiğinden ve davranı sal bağımlılıkları içermediğinden ve kimyasal olmayan davranı sal bağımlılıklar DSM IV’te “dürtü kontrol bozuklukları” ola-rak değerlendirildiğinden; Young, herhangi bir madde kötüye kullanımını içermeyen internet bağımlılığına en yakın bozukluğun DSM IV’te dürtü kont-rol bozuklukları ba lığı altında yer alan “patolojik kumar oynama” olduğu kanaatine varmı tır.[10]
Tablo.1. Young’un İnternet Bağımlılığı için Önerdiği Tanı Ölçütleri [10]
1. İnternet ile ilgili aırı zihinsel uğra (sürekli olarak interneti dü ünme, inter-nette yapılan aktivitelerin hayalini kurma, internette yapılması planlanan bir sonraki etkinliği dü ünme, vb)
2. İstenilen keyfi almak için giderek daha fazla oranda internet kullanma ihtiyacı
duyma
3. İnterneti kullanımını kontrol etme, azaltma ya da tamamen bırakmaya yönelik ba arısız giri imlerin olması
4. İnternet kullanımının azaltılması ya da tamamen kesilmesi durumunda huzur-suzluk, çökkünlük ya da kızgınlık hissedilmesi
5. Ba langıçta planlanandan daha uzun süre internette kalma
6. Aırı internet kullanımı nedeniyle aile, okul, i ve arkada çevresiyle sorunlar ya ama, eğitim veya kariyer ile ilgili bir fırsatı tehlikeye atma ya da kaybetme 7. Ba kalarına (aile, arkada lar, terapist, vb) internette kalma süresi ile ilgili yalan
söyleme
8. İnterneti problemlerden kaçmak veya olumsuz duygulardan (örn: çaresizlik, suçluluk, çökkünlük, kaygı) uzakla mak için kullanma
Epidemiyolojisi
İnternet bağımlılığı’nı ciddi olarak ilk ara tıran ki i olan yukarıda belirtilen tanı ölçütlerini ortaya koyduktan sonra bu alanla ilgili ilk epidemiyolojik ara tı r-mayı yapmı tır.[10] Daha sonra bu konuyla ilgili pek çok epidemiyolojik ça-lı ma yapılmı ve genel olarak internet bağımlılığının toplumdaki yaygınlığı %6-14 arasında saptanmı tır.[11-14]
Bu epidemiyolojik ara tırmalar, aynı zamanda internet bağımlılarının
%50’sinde ba ka bir psikiyatrik bozukluk bulunduğunu ortaya koymu tur. En
sık rastlanan bozukluklar madde kullanımı (%38), duygudurum bozukluğu
(%33), anksiyete bozukluğu (%10), psikotik bozukluk (%14), depresyon veya
distimidir (%25). Bu ki ilerin %38’nin en az bir ba ka bağımlılığının daha
ol-duğu ve bunlar arasında en sık kompülsif alı veri in (%19), kumar oynamanın
(%10), piromaninin (%10) ve kompülsif seks bağımlığının (%10) bulunduğu
belirtilmi tir. Ayrıca bu ki ilerin bazılarının borderline, narsistik ve antisosyal
ki ilik bozukluğu kriterlerini de kar ıladıkları ve özellikle daha önceden çe itli
dürtü kontrol bozukluğu ya da madde bağımlılığı sorunu olanların interneti
daha a ırı ve patolojik düzeyde kullanma eğiliminde oldukları ifade edilmi tir.
[15] Ülkemizde yapılan bir çalı mada ise, özellikle genç ya grubunda dikkat
Tedavi Yakla
ı
mlar
ı
Farmakoterapi
İnternet bağımlılığı’da tedavi hedefi öncelikle eğer saptanabilmi se altta yatan psikiyatrik rahatsızlığın tedavi edilmesidir. Belirttiğimiz gibi internet bağımlılığı pek çok psikiyatrik bozukluk ile e zamanlı olarak bulunabilmekte-dir. Bu nedenle, öncelikle eğer varsa bu bozuklukların tedavi edilmesi patolo-jik internet kullanımını azaltabilir. Eğer patolojik internet kullanımı bir diğer psikiyatrik bozukluğun belirtisi değil ise, dürtü kontrol bozukluğu ve bipolar duygudurum bozukluğuna daha yakın olması sebebiyle seçilecek olan farmakoterapinin her iki bozuklukta da kullanılan duygudurum dengeleyicisi olması iyi bir seçenek gibi görünmektedir. İnternet bağımlılığı ikayetleri ile ba vuran bir ki inin hikayesi özellikle geçirilmi hipomani ve mani açısından dikkatle incelenmelidir. İlk öyküde alınacak disfori yanlı lıkla antidepresan tedaviye yönelinmesine neden olabilir.[17] Ki ide eğer hipomani ya da mani öyküsü yoksa ve depresif belirtileri belirginse, o zaman antidepresan tedavi ile depresif belirtilerin düzeltilmesi, internet bağımlılığı belirtilerinin de azal-masını sağlayabilir.
Farmakoterapötik anlamda oldukça yenilikçi olan bir ba ka yakla ım ise, e lik eden psikiyatrik bozukluklarının tedavisinin yanı sıra bağımlılığın kendi-sini tedavi etmeye yönelik olarak özellikle sanal seks bağımlılarında naltrekson kullanılmasıdır. Naltrekson kullanımıyla ilgili olarak yayınlanan çok yeni bir çalı mada Bostwick ve Bucci, kompulsif ve öforik bir ekilde internet pornografisine bağımlı olan bir ki ide naltrekson tedavisiyle ciddi bir düzelme görüldüğünü belirtmi lerdir.[18] Bilindiği gibi, naltrekson aslında alkol-madde bağımlılığı tedavisinde kullanılan bir opiat antagonisti olup, opiatların dop
amin salınımını arttırıcı etkilerini önler. Ödül merkezinin ve dopaminin i -lev bozukluğunun bağımlılıktaki rolü nedeniyle, naltreksonun ödül merkezi üzerinde gösterdiği bu etkinin önemli bir tedavi aracı olabileceği dü ünülebi-lir.
Psikoterapi
İnternet bağımlılığının tedavisinde bir diğer seçenek; farmakoterapiye ek olarak ya da farmakoterapiden bağımsız olarak bili sel-davranı çı yöntemlerin kullanılmasıdır. Ara tırıcılar, internet bağımlılığında tıpkı depresyonda oldu-ğu gibi bazı olumsuz bili lerin rol oynadığını ve internet bağımlılığının
hayat-ta ba arısız olunan alanları telafi etmeye yönelik bir davranı örüntüsü olarak
ortaya çıktığını öne sürmü ler ve bu bağlamda internetin a ırı kullanımının
Tablo 2. Davis’in önerdiği bili sel-davranı çı tedavide atılması gereken adımlar [20]
Ki inin internetten uzak kalıp kalamadığının tespiti
Bilgisayarın yerinin deği tirilmesi ve diğer insanların bulunduğu yere nakli Diğer insanlar ile beraber internete bağlanması
İnternete bağlanma zamanını deği tirmesi
İnternet defteri olu turması
Persona kullanımına son vermesi
Arkada larından ve yakınlarından internet ile ilgili problemleri olduğunu sakla-maması
Spor aktivitelerine katılması
İnternet tatillerinin verilmesi Otomatik dü üncelerin ele alınması
Gev eme egzersizleri
İnternete bağlanma sırasında hissedilenlerin not edilmesi Yeni sosyal becerilerin kazandırılması
Young ise, internet bağımlılığının bili sel-davranı çı tedavisinde internete girmeyi yasaklamanın pek uygun bir çözüm yolu olmadığını çünkü, internet kullanımının banka i lemleri yapmak, vb diğer i lemler için elzem bir ihtiyaç olduğunu belitmi ve tedavi hedefinin, interneti tamamen yasaklamak yerine internet kullanımının kontrol altına alınması olması gerektiği ifade etmi -tir.[21]
imdiye kadar internet bağımlılığının gerek farmakoterapisi gerek bili sel-davranı çı tedavisinin etkinliği ile ilgili uzunlamasına yapılmı herhangi bir çalı ma bulunmamakla birlikte, özel merkezlerde bu tip bağımlıları gören terapistlerin deneyimlerine ve diğer bağımlıklarla ilgili yapılan ara tırmalara dayanarak internet bağımlılığın tedavisinde kullanılan çe itli bili sel-davranı çı teknikleri u ekilde özetlemek mümkündür: [21]
a. internet kullanımını tam zıt saatlere kaydırmak, b. dı durdurucular (external stoppers) kullanmak, c. internet kullanımıyla ilgili hedefler belirlemek, d. özellikle belli bir i levden uzak durmaya çalı mak, e. hatırlatıcı kartlar kullanmak,
f. internet yerine yapmak istediklerini not edebileceği ki isel bir defter kullanmak,
g. bir destek grubuna girmek h. aile terapisi.
geli tirmesini sağlamak ve bu ekilde bağımlı davranı ını deği tirmeye çalı -maktır. Eğer ki i uygun ba etme yolları geli tirebilirse, olumsuz olaylar ile ba etmek için artık internete ba vurmasına gerek kalmayacaktır. Ancak, unutul-mamalıdır ki, özellikle tedavinin ba langıcında hasta bir kayıp ya ayacak ve daha sık internete girmek için bir özlem duyacaktır. Bu normaldir ve beklen-melidir. Nihayetinde, bu ki iler uzun süre internete bağlanmaktan büyük bir zevk almı lardır ve internet hayatlarında merkezi bir rol oynamı tır, bu neden-le birdenbire internet olmadan ya amaya alı makta zorlanmaları doğaldır. a. İnternet kullanımını tam zıt saatlere kaydırmak
İnternet bağımlılığının tedavisinde ki inin zamanını nasıl harcadığını yeniden organize etmek önemli bir adımdır. Dolayısıyla, klinisyen tedaviye ba lama-dan önce ki inin internet kullanım alı kanlıkları hakkında bilgi edinmelidir. Bu bilgi ki iye
i) özellikle hangi günler internete bağlanıyorsunuz?, ii) günün hangi saatinde internete girmeye ba lıyorsunuz?, iii) genellikle kaç saat internete bağlı kalıyorsunuz?, iv) bilgisayarı genelde nerede kullanıyorsunuz? gibi sorular sorarak edinilebilir.
Bir kez ki inin internet kullanım ekli açığa çıkarıldıktan sonra klinisyen hastayla beraber yeni bir kullanım eması olu turabilir. Buradaki amaç, ki ile-rin günlük rutinini kırmak ve sanal alı kanlığını bırakabilmesi için yeni kulla-nım alı kanlarına adapte olmasını sağlamaktır. Mesela, ki inin ilk i i sabah kalkar kalkmaz e-postalarını kontrol etmekse, ki iye sabahları ilk i olarak internete bağlanmaktansa önce bir du alması ve kahvaltı etmesi önerilebilir. Ya da eğer ki i eve geldikten sonra sadece ak amları bilgisayarın önüne otu-ruyor ve tüm geceyi internette geçiriyorsa, o zaman klinisyen ki iye ak am yemeği ve haberlerine kadar beklemesini ve daha sonra internete girmesini salık verebilir.
Ki i hafta içi her gün internete giriyorsa, hafta sonuna kadar beklemesi önerilebilir ya da sadece hafta sonları internete giren birisiyse kullanımını hafta içi günlere kaydırması önerilebilir. Eğer ki i hiç ara vermiyorsa, ki iye her yarım saatte bir mola vermesi söylenebilir. Eğer ki i bilgisayarı sadece çalı ma odasında kullanıyorsa, bilgisayarını yatak odasına ta ıması önerilebilir. b. Dı durdurucular
c. İnternet kullanımıyla ilgili hedefler belirlemek
Ki inin internete bağlanacağı zaman dilimini belirsiz bırakması nedeniyle internet kullanımını sınırlandırma çalı malarının çoğu ba arısızlığa uğ ramak-tadır. Yenilemeyi önlemek için hastaya yapılandırılmı bir program uygulan-malıdır, örneğin internet kullanım süresini haftada 40 saatten 20 saate indir-mek gibi. Daha sonra bu 20 saat belirli zaman dilimlerine bölünmeli ve hafta-lık bir takvime yazılmalıdır. Hastanın internet seansları sık ama kısa süreli ol-malıdır. Bu yoksunluk belirtilerini ve tırmalarcasına internete girme isteğini azaltacaktır. Bu ekilde planlanan 20 saatlik bir kullanım çizelgesine örnek vermek gerekirse; ki i mesela hasta hafta içi her gün 8-10.30 arasında ve hafta sonu 1-6 arasında internete girebilir veya yeni bir 10 saatlik kullanım çizelge-sinde, haftada sadece iki gece 20.00-22.30 arası ve Cumartesi günü 8.30-13.30 arası internet kullanabilir. Akla yatkın bir internet kullanım emasının çıkarı l-ması internetin hastayı kontrol etmesinden ziyade hastanın interneti kontrol etmeye ba lamasını sağlayabilir.
d. Özellikle çok kullanılan belli bir internet i levinden uzak durma Eğer hasta için belli bir internet i levinin (chat, sörf, oyunlar, vb) çok önemli olduğu belirlenebilmi ve hastanın bu i levin kullanımını kontrol edemediği görülmü se, bir sonraki adım hastanın bu i levden mümkün olduğunca uzak durmasını sağlamaktır. Aslında hasta bu i levle ilgili tüm etkinliğini durdurma-lıdır. Ancak bu, ki inin kullanmaktan daha az haz aldığı diğer internet i levle-rini kullanmayacağı anlamına gelmez. Chat odalarına bağımlı olan bir ki i, bu odalardan uzak durmalıdır fakat e-postalarını kontrol edebilir veya uçak re-zervasyonu yapmak ya da bir araba satın almak için web’de gezinmeye de-vam edebilir. World Wide Web (www) bağımlısı biri ise web’de dola maktan uzak durmalıdır ama bu ki i de mesela politika, dinle ilgili konuların tartı ıldığı ya da son olayların yer aldığı haber gruplarına girebilir.
“Uzak durma”, özellikle geçmi alkol-madde bağımlılığı öyküsü olanlarda çok i e yarayan bir tekniktir. Bu tip bağımlılık öyküsü olan ki iler genellikle interneti bu bağımlılıklarının yerine koyabilecekleri güvenli bir yedek gibi görürler. Dolayısıyla, ki i alkol ya da madde alımını engelleyebilmek için obse-sif bir ekilde internete girmeye ba layabilir. Ancak, ki i interneti güvenli bir liman olarak görürken aslında halen daha bağımlı davranı ına yol açan sorun-lardan kaçmaya devam etmektedir. Böyle bir durumda, ki i daha önceki ba-ğımlılığını tedavi etmede kullanılan bir model olan “uzak kalma” modeline daha kolay uyum sağlayabilir. Bu hastalarda daha önce i e yarayan geçmi stratejileri kullanmak internet kullanımları konusunda da yardımcı olabilir ve böylece ki i altta yatan sorunlarına daha kolay odaklanabilir.
e. Hatırlatıcı kartlar
Çoğu zaman hastalar dü ünme hataları nedeniyle ya adıkları zorlukları abartma ve çözüm yollarını küçümseme eğiliminde olurlar. Hastanın internet kullanımını azaltma hedefine odaklanabilmesi için hastadan i) internet kulla-nımının yol açtığı be temel sorunu ve ii) internet kullanımını bırakmakla elde edeceği be temel yararı yazacağı bir kart hazırlaması istenir.
gös-terilebilirken, internet kullanımını bırakmakla sağlanacak yararlar için de e le daha fazla birlikte vakit geçirebilme, evde artık tartı ma ya amama, gerçek hayattaki arkada larına daha fazla zaman ayırabilme, i veriminin artması ve yükselen notlar örnek olarak gösterilebilir.
Daha sonra, ki i bu listeyi yaptıktan sonra ki iden bunu bir karta geçirmesi ve bu kartı hep yanında ta ıması istenir. Ki iden, ne zaman daha verimli bir ey yapmak yerine internet kullanmak istese ve bu konuda bir karar vermesi gerekse bu kartlara bakması ve neden kaçınmaya çalı tığını ve aslında kendisi için gerçekte ne yapmak istediğini kendine hatırlatması istenir. Aynı ekilde, hastanın tedavi motivasyonunu arttırabilmek amacıyla haftada birkaç kez düzenli olarak ve özellikle de internete bağlanmak için zorlayıcı bir istek duy-duğu anlarda bu kartlara bakması ve kendine a ırı internet kullanımının nele-re mal olduğunu ve internet kullanımını azaltabilirse neler kazanabileceğini hatırlatması önerilir. Hastadan bu listeyi hazırlarken listeyi mümkün olduğu kadar geni tutması ve mümkün olduğu kadar dürüst olması istenir. Bu ekil-de açık ve net bir zihinle hazırlanmı sonuç değerlendirmeleri, hastanın inter-net bağımlılığını azalttığı ya da tamamen bıraktığı ileriki dönemlerde bağımlı davranı ının tekrarlamasını önlemek için de ihtiyaç duyacağı iyi bir araç olabi-lir.
f. Ki isel defter olu turma
Hastanın internet kullanımını azaltmaya çalı tığı ya da internetin belli bir i levini kullanmaktan uzak durmaya çalı tığı dönemleri için internet kullanı -mının yerine geçecek alternatif bir etkinlik bulmak önemlidir. Bu amaçla, hastadan internette geçirdiği vakit nedeniyle yapmayı bıraktığı etkinliklerin bir listesini yapması istenir. Belki de hasta, internet kullanımı nedeniyle golf oynamayı, balık tutmayı, kamp yapmayı, dağa tırmanmayı, yürüyü yapmayı, ko mayı, basketbol oynamayı, futbol oynamayı veya sevgilisiyle dı arı çıkmayı bırakmı olabilir. Bu, belki de hastanın hep yapmayı isteyip de bir türlü yapa-madığı spora ba lama, eski bir arkada la bulu ma gibi bir etkinlik de olabilir.
Klinisyen, hastadan internet kullanma uğruna yapmayı ihmal ettiği ya da ertelediği aklına gelen her türlü etkinliğin bir listesini yapmasını ve bunları çok önemli, önemli ve az önemli eklinde bir sıraya dizmesini ister. Hasta bu kaybedilmi etkinliklerin listesini yaparak aslında internet hayatına girmeden önce nasıl bir ya amı olduğunu görür. Liste yapıldıktan sonra, hastaya en önemli olarak nitelediği etkinliklerin hayat kalitesini nasıl etkilediği sorulur. Bu egzersiz, hastanın internet kullanma uğruna yaptığı seçimleri gözden geçir-mesini ve aslında ne kadar çok seçeneği olduğunu anlamasına yardımcı olur ve eski etkinliklerin ate ini tekrar yakabilir. Bu ödev, özellikle internete bağ -landığında öfori hisseden hastaların duygusal tatminlerini sanal ortam yerine gerçek ya am etkinliklerinden elde etmesini sağlayabilir.
g. Destek grupları
ortaya koymu tur. Ayrıca, bo anan ya da e ini veya i ini kaybedenlerin gerçek hayatlarında ya adıkları sorunlardan zihinsel olarak uzakla abilmek için inter-nete yönelebilecekleri ve sanal ortama gömülerek sorunlarından bir parça kurtulabilecekleri dü ünülmektedir. Eğer, değerlendirme esnasında bu tip olumsuz ya am olayları saptanırsa, tedavi hastanın gerçek hayattaki sosyal destek ağını geli tirme üzerine odaklanmalıdır.
Klinisyen, hastanın sorunlarına en iyi ekilde cevap verebilecek bir destek grubu bulmasına yardımcı olmalıdır. Ki inin özel hayat ko ullarına göre bulu-nacak bir destek grubu, hastanın benzer sorunları ya ayan insanlarla tanı -masını sağlayarak sanal gruplara bağımlılığını azaltabilir. Mesela, eğer ki i yukarıda belirtildiği gibi yalnız bir ya am sürdürüyorsa belki de yerel bir etki-le im grubuna, bekarlar grubuna, seramik kurslarına katılabilir ya da yeni bo amı biri için bu durumdakilerin gittiği bir grup daha uygun olabilir. Bu ki iler, gerçek bir ili ki kurduklarında hayatlarında eksik olan anlayı ı artık internetten sağlama yoluna daha az ba vuracaklarıdır.
Bugün için ABD’de Massachusetts, Philadelphia ve Chicago’daki internet bağımlığı tedavi merkezlerinde “internet bağımlıları için sosyal destek grupla-rı” hizmet vermektedir. Ancak, bu tip imkanı olmayan küçük yerlerde klinisyenler hastalarını alkol-madde bağımlıların tedavi olduğu rehabilitasyon merkezlerine, 12 adım tedavi programlarına yönlendirebilirler. Bu tip tedavi grupları özellikle de yetersizlik ve dü ük öz-saygı ile ba edebilmek için inter-nete yönelmi olan internet bağımlılarına bir çıkı yolu sağlayabilir. Bağımlılar için kurulmu olan bu tedavi grupları, olumsuz duygulara yol açan uyum sağlayıcı olmayan dü üncelerin saptanmasını ve ki ilerin internet üzerinden sağladıkları arkada lık ili kilerinin yerine gerçek hayattan arkada lar bulmasını sağlayarak sosyal içe çekilmelerini azaltabilir. Son olarak, bu tip destek grupla-rı tıpkı AA (Adsız Alkolikler) gruplarında olduğu gibi ki inin bu geçi a ama-sında ya ayabileceği olumsuz ya am olayları ile ba etmesine de yardımcı olabilir.
h. Aile terapisi
Son olarak, özellikle aile ve evlilik ili kileri internet kullanımına bağlı olarak zarar gören hastalarda aile terapisi yararlı olabilir. Aile terapisinde u noktala-ra odaklanılmalıdır:
1. aileyi internetin bağımlılık yapabileceği konusunda eğitme, 2. bağımlı ki iyi davranı ları nedeniyle suçlamalarını azaltma,
3. ki iyi internet üzerinden psikolojik ihtiyaçlarını kar ılamaya yöneltmi olan daha öncesine ait ailevi çatı maların açık bir ekilde konu ula-bilmesini sağlama,
4. aileyi bağımlı ki inin tedavisine (yeni hobiler edinmesi, uzun bir tatile çıkarılması, bağımlı ki inin duygularını dinleyebilme konusunda) yardımcı olmaları için cesaretlendirme.
Güçlü bir aile desteği ki inin internet bağımlılığı problemini a masına yar-dım edebilir.
imdiye kadar internet bağımlılığının tedavisi için yukarıda önerilmi olan yöntemlerin etkinliğini ara tıran pek fazla çalı ma bulunmamakla birlikte, Young, kurmu olduğu internet bağımlılığı tedavi merkezine ba vuran 114 ki iyle yaptığı bir çalı mada [22], bili sel-davranı çı tedavinin etkinliğini moti-vasyon, zamanı kullanma becerisi, sosyal etkinliklerde düzelme, cinsel i lev-lerde düzelme, sanal olmayan etkinliklere katılma ve sorun yaratan internet i levinden uzak durabilme bağlamında bir anket çalı ması ile değerlendirmi ve 6 ay boyunca 3, 8 ve 12. haftalarda bu anketi tekrarlamı tır. Sonuç olarak, danı anların çoğunun 8 haftalık seanslar sonrasında ba vuru anındaki belirti-leriyle ba etmeye ba ladıklarını ve 6 aylık izlemde bu iyilik hallerini koruduk-larını belirtmi tir.[22]
Sonuç
Teknoloji çağı olarak adlandırabileceğimiz bu dönemde bilgisayar ve internet kullanımı artık hayatın vazgeçilmez gereçleri haline gelmi tir. İnternetin temel ortaya çıkı amacı ileti imi arttırmak ve bilgi payla ımını kolayla tırmak olma-sına rağmen internetin tahmin edilenden de hızlı yaygınla ması patolojik a ırı kullanıma ve yeni bir bağımlılık türü olarak nitelenebilecek internet bağımlılı -ğına yol açmaya ba lamı tır.
Ülkemiz, özellikle genç nüfusun yüksekliği, yeni geli en bir ülke olması, in-ternet kullanımının giderek yaygınla ması, i sizlik ve internet kafelerin kont-rolsüzce çoğalması nedeniyle bu yeni tanımlanan bozukluk için uygun bir zemin olu turmaktadır. Türkiye’de internet bağımlılığı problemi daha ziyade bu teknolojiye daha hakim olan gençlerde ve çocuklarda daha fazla görül-mektedir ve artık aileler çocuklarının internet kullanımının yol açtığı sorunlar nedeniyle bu bozukluğun tedavisini yapabilecek merkezlerin arayı ına girme-ye ba lamı tır
Ülkemiz için henüz yeni olan bu sorunu uzun bir süredir ya amakta olan uzak doğu ülkelerinde ve ABD’de artık bu bozuklukla ilgili tedavi merkezleri olu turulmu ve hızla bu konuda deneyimli klinisyenlerin yeti tirilmesine ba lanmı tır. Gelecekte, ülkemiz için de bu tip tedavi merkezlerinin kurulma-sına ihtiyaç duyulup duyulmayacağı belli olmamakla birlikte, geli en çağa hızla ayak uyduran Türkiye’de de “internet bağımlılığı” sorununun giderek artmaya ba layabileceği ve klinisyenlerin bu durumla daha sık kar ıla maya ba layabilecekleri dü ünülebilir. Bu nedenle, klinisyenlerimizin bu bozukluk konusunda yeterli bilgiye sahip olmaları ve bu bozukluğu tanımaları ve uygun tedavi yakla ımları sergilemeleri büyük önem arz etmektedir.
Kaynaklar
1. Young KS. Internet addiction. Am Behav Sci 2004; 48:402-441.
3. Bölükba K. İnternet kafeler ve internet bağımlılığı üzerine sosyolojik bir ara -tırma: Diyarbakır örneği, Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı 2003.
4. Young KS. Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. Cyberpsychol Behav 1996; 3:237-244.
5. Griffiths MD. Technological addictions. Clinical Psychology Forum 1995; 76:14-19.
6. Griffiths MD. Behavioral addictions: An issue for everybody? Journal of Workplace Learning 1996; 8:19-25.
7. Griffiths MD. Internet addiction: Time to be taken seriously? Addiction Research 2000; 8:413-418.
8. Amerikan Psikiyatri Birliği. Mental bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı, dördüncü baskı (DSM IV) (Çev. Ed: E. Köroğlu) Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 1995
9. Block JJ. Issues for DSM-V: Internet Addiction. Am J Psychiatry 2008; 165:306-307.
10.Greenfield DN. Psychological characters of compulsive internet use: a preliminary analysis. Cyberpsychol Behav 1999; 2: 403-412.
11.Scherer K. College life on-line: Healthy and unhealthy internet use. Journal of College Student Develoment 1997; 38:655-665.
12.Morahan-Martin J, Schumacher P. Incidents and correlates of pathological internet use among college students. Comput Human Behav 2000; 2:465-473. 13.Kubey RW, Lavin MJ, Barrows JR. Sensation seeking and collegiate
vulnerability to internet dependence. Cyberpsychol Behav 2001; 2:425-430. 14.Black D, Belsare G, Schlosser S. Clinical features, psychiatric comorbidity and
health related quality of life in persons reporting compulsive computer use behaviour. J Clin Psychiatry 1999; 60:839-843.
15.Odabaıoğlu G, Öztürk Ö, Genç Y, Pekta Ö. On olguluk bir seri ile internet bağımlılığı-Klinik görünümleri. Bağımlılık Dergisi 2007; 8:46-51.
16.Gönül AS. Patolojik internet kullanımı (İnternet bağımlılığı/Kötüye kullanımı). Yeni Symposium 2002; 40:105-110.
17.Bostwick JM, Bucci JA. Internet sex addiction treated with naltrexone. Mayo Clin Proc 2008; 83:226-230.
18.Öztürk Ö, Odabaıoğlu G, Eraslan D, Genç Y, Kalyoncu ÖA. İnternet bağımlılığı: Kliniği ve tedavisi. Bağımlılık Dergisi 2007; 8:36-41.
19.Davis RA. Cognitive-behavioral model of pathological internet use. Comput Human Behav 2001; 17:187-195.
20.Young KS. Evaluation and treatment of internet addiction. In: VandeCreek L, Jakson TL (Eds). Innovations of Clinical Practice Volume 17. 1st Ed. Sarasota, Fl: Professional Resource Pres;1999.p.30-60.
21.Young KS. Internet Addiction: symptoms, evaluation and Treatment. 1999; 11.08.2007 tarihinde www.netaddiction.com/articles/habitforming.pdf adre-sinden indirildi
