1. UVOD U PRAVO KAO SAMOSTALNA DISCIPLINA
*Pojam uvoda u pravo : Pravo obuhvata skoro sve važne društvene odnose. Koji su to odnosi, ne može da se unapred tačno odredi, ali ipak, te odnose pravo nadgrađuje i pretvara u novu, pravnu stvarnost.
*Predmet uvoda u pravo : Država i pravo postoje idealno tj. virtuelno, izvan fizičkog prostora i vremena, kao skup čistih ideja i vrednosti, i aktuelno, samo u vremenu kao sadržaji svesti.
Znanja o kvalitetima i vezama države i prava se izražavaju pojmovima i zakonitostima.
Pojmovi su skupovi smislenih odredaba o suštinama i najvažnijim obeležjima pojava. Postoje : 1. Obični pojmovi – preuzeti iz života, nauke ili struke
2. Pravni pojmovi – posebne tvorevine prava ; oni se mogu podeliti na posredne i neposredne
Zakonitostima se izražavaju pravilnosti između pojava u rasponu od prirodnih zakona, preko zakona verovatnoće, sve do tendencijskih pravilnosti. Veze države sa pravom se najčešće izražavaju korišćenjem zakona verovatnoće, koji su zakoni jer se uvek ostvaruju.
Pojmovima se opisuju država i pravo kakvi su u trenutku posmatranja, tj. njihova statičnost, dok se zakonitostima objašnjava njihovo kretanje, tj. njihova dinamičnost.
*Metod Uvoda u pravo
Metod je put, način, sredstvo da se postigne neki cilj. Metode koje Uvod u pravo koristi su : 1. Dogmatički – koristi se za utvrđivanje značenja pravnih pojava.
2. Normativni – Utvrđuje se normativni sastav prava.
3. Logički – Utvrđuju se logičke veze između raznih elemenata i delova prava. 4. Sociološki – Istražuju društvenu stranu prava.
5. Psihološki – Istražuju pravo kao psihičku pojavu.
6. Politikološki – Država i pravo se izučavaju kao političke pojave 7. Istorijski – Istražuju drzavu i pravo kao istorijske pojave
8. Uporedni – Pomoćni metod koji se sastoji iz uporednopravnog istraživanja najmanje dva dela dva različita prava. 2. DRŽAVA KAO DRUŠTVENA ORGANIZACIJA I ZAJEDNICA
*Društvena organizacija je uređen skup ljudi koji međusobno vrše hijerarhijski raspoređene poslove radi postizanja zajedničkih ciljeva, korišćenjem odgovarajućih sredstava.
1. DRŽAVNO SHVATANJE: Nema postojane društvene zajednice bez države. Država je činilaci pokretač društvenog života.
2. DRUŠTVENO SHVATANJE: Društvo je činilac i pokretač države.
Geslo države je vlast, a društva sloboda. Nema vlasti bez slobode (totalitarizam, ropstvo),a ni slobode bez vlasti (anarhija). Svaka normalna država mora da sadrži oba ova načela u jednom uravnoteženom odnosu. Ovu ideju je prvi istakao Šarl Monteskije u 17. veku, ističući kao primer Englesku.
Na razlikovanju vlasti od slobode su formirane dve velike grupe teorija:
1. UGOVORNE ili SOLIDARISTIČKE teorije : Sila služi ostvarivanju opšteg dobra zasnovanog na ideji društvene solidarnosti (Leon Digi)
2. MARKSISTIČKA i ANARHISTIČKA teorija : Država je organizacija za zaštitu posebnih društvenih interesa, a za to je državna sila neophodna (Jering, Marks..)
*Monopol fizičke sile – najprepoznatljiviji spoljašnji element države. Država je jedina koja raspolaže oružanom, ekonomskom i ideološkom moći, kojom drugi subjekti ne mogu da raspolažu ili ne u tolikoj meri.
*Oružana moć države – krajnje sredstvo iznuđivanja za kojim država poseže tek kad su iscrpljena sva druga njena ekonomska i ideološka sredstva.
*Ekonomska moć – sastoji se u raspolaganju materijalnim bogatstvima.
*Duhovno-ideološka moć – svesno i plansko oblikovanje svesti. Nekada se to činilo vezivanjem političke vlasti za religiju kako bi se opravdali teokratski i autokratski poreci. Danas se to čini putem sredstava masovne komunikacije (štampa, radio, TV). Ona je najblaži i najdelotvorniji oblik prinude.
Postanak države je takođe izvor sporova u pravnoj i društvenoj nauci: * država je oduvek postojala (patrijarhalna, psihološka teorija sile) * država je tvorevina modernog doba (od Vestfalskog mira 1648. godine) 3. RAZLIČITA ZNAČENJA DRŽAVE U PRAVNOJ TEORIJI I DOKTRINI
1. IDEALISTIČKE TEORIJE: Izlažu kakva država treba da bude, nezavisno od toga da li su postavljeni ciljevi verovatno nedostižni.
1) UTOPISTIČKE TEORIJE: Bave se idealnom državom ili vladarom koji nikada i nigde nisu postojali; stvaranjem države u kojoj vlast ima većina naroda; ukidanjem države kao zablude čovečanstva. Najstarije je Platonovo utopistisčko-idealističko učenje o državi. Najpoznatiji srednjevekovni socijalni utopisti su Tomas Mori Tomazo Kampanela. Socijalisti-utopisti 19. veka su Mabli i Moreli. Na njihova učenja se nadovezuju učenja anarhsocijalista: Sen Simon i Prudon. Učenjima anarhsocijalista su
nadahnute anarhističke teorije koje ističu da je država zlo, zalbuda čovečanstva i da mora biti ukinuta revolucionarnim činom – Godvin, Bakunjin, Goldman, Čomski.
2) PRIRODNOPRAVNE TEORIJE: Utemeljene sun a traganju za nečim što je verovatno moguće postići – za sve boljom i najboljom državom. Prva osoba koja je razvila racionalističko i prirodnopravno učenje o državi bio je Aristotel (“Politika”). Predstavnici helenskog perioda su Polibije, Seneka i Marko Aurelije. Na helenski period nadovezuje se rimska pravno-politička misao u kojoj se izdvaja Ciceron sa svoja dva najvažnija dela “Država” i “Zakoni”. Propašću Rima i jačanjem hrišćanstva uobličava se filozofsko-teološka misao: odnos crkve i države i ko je legitiman nosilac
vlasti u društvu. Na ovo pitanje su najuspešnije odgovorili Sv. Avgustin i Sv. Toma Akvinski. Obojica su odnos crkve i države rešili u korist svetovne vlasti.
Krajem srednjeg veka su se pojavile ugovorne prirodnopravne teorije: Država nastaje sklapanjem ugovora. Postoje dve vrste ugovora:
a) prvi ugovor sklapaju “svi sa svima” u prirodnom stanju; tako pojedinci osnivaju društvo i stupaju u društveno stanje b) drugim ugovorom, pojedinci kao članovi društva stvaraju državu na koju prenose svoje prava, tj. stupaju u državno stanje.
Pristalice ovog pravca su Hobs i Ruso.
3) ETIČKO-KULTURALISTIČKE TEORIJE: Usmerene su ka istraživanju ispravne ili najispravnije države: -Država kao umna pojava: Kant, Fifte, Šeling
-Moralna strana države: Hegel
2. REALISTIČKE TEORIJE: Država je pojava realnog sveta u kome postoji i ovaploćuje se. Suština države se nalazi u realnom svetu i njegovim zakonitostima.
1) PRAVNE TEORIJE: Pojavile su se u 19. i 20. veku. Ove teorije shvataju državu kao pravnu ustanovu ispunjenu logičkim jedinstvom. Predmet proučavanja je tipska, a ne idealna država. Suština ovih teorija je u tome što one u državi vide ostvarenje pravne ideje i samo se njima može objasniti jedinstvenost, kontinuitet, trajnost, vlast i suverenost i volja države.
2) SOCIOLOŠKE TEORIJE : Proučavaju veze društva i države. Državu smatraju prvenstveno društvenom pojavom. Ove teorije nastoje prvenstveno da objasne postanak države i njenu društvenu ulogu :
a) Savremena, sociološko-politička teorija : pojavila se u drugoj polovini 20. veka. Nije moguće odrediti univerzalni model države, zbog kvalitativnih i kvantitativnih razlika antičkih, srednjovekovnih i modernih država
b) Starija i raširenija teorija : država postoji kao svetsko-univerzalna pojava i proces Druge sociološke teorije o državi :
a) Interesne teorije : Digi, Laun i Jering b) Klasne teorije:
-građanske: Jering
-marksističke: Engels, Lenin
3) POLITIČKE TEORIJE: Odgovaraju na pitanja KO IMA ili KO VRŠI POLITIČKU VLAST u društvu. Najstarije političke teorije su izložili Platon (“Država”) i Aristotel (“Politika”).
Realistička politička teorija – Nikolo Makijaveli (“Vladalac”) – Razdvojio je etiku od politike i stvorio čistu politiku i političku doktrinu.
Uprkos sličnostima sa sociološkim teorijama, njihov glavni cilj je da odgovore na pitanje ko imam ili ko vrši političku vlast:
a) manjina koja je ekonomski i vladajuća društvena klasa (marksističke i novomarksističke teorije: Habermas)
b) vladajuća manjina je politička klasa u državi jer poseduje političku vlast (teorija političke klase: Darendorf, Eder, Bentli)
c) vladajuća manjina svoju političku nadmoćnost crpe iz kulturne, religijske ili ideološke moći (teorija klase kao društvene elite: Moska, Pareto)
*Zbog ovih teorija se obično kaže da država ima tri glavna značenja: prirodnopravno, sociološko i političko. 4. OPERATIVNA ZNAČENJA DRŽAVE
Država u najširem smislu predstavlja trodimenzionalni prostor određen državnim granicama, na kome živi stanovništvo, nad kojim se rasprostire i vrši državna vlast.
1. Prostorno-vremensko značenje države – Prostorne dimenzije države zajedno sa njenom vremenskom dimenzijom 2. Sociološko-političko značenje države – Država je svesno i planski stvorena društvena tvorevina, ustanovljena sa određenim ciljem i usmerena na izvršavanje određenih zadataka, koja raspolaže monopolom fizičke sile i donosi sve političke i pravne odluke.
3. Organizaciono-tehničko značenje – Državna organizacija sa tačno utvđenim organima za vršenje određenih poslova i organima za primenu državnih sankcija zbog prekršaja pravnih normi.
Operativna značenja postoje kako bi društvo sačuvala od samouništenja. Država se od razlikuje od drugih društvenih organizacija prema sveobuhvatnom karakteru svoje političke vlasti, koju crpi iz posedovanja oružane, ekonomske i ideološke vlasti u društvu.
5. PROSTOR I STANOVNIŠTVO DRŽAVE
*Područje države: Trodimenzionalni prostor na kom se ostvaruje državna politička vlast. Geometrijski oblik državnog prostora približno liči na izvrnutu kupu. Vrh te kupe se nalazi u središtu zemlje, a njen osnov u atmosferi i svemiru. Više se ne smatra da vazdušni prostor iznad teritorije države u celosti pripada datoj države zbog pronalaska letelica i prodorom čoveka u kosmos. Pronalaskom novih tehnologija i mašina, to se više ne može reći ni za podzemlje. Površinski deo državne teritorije je omeđen državnim granicama , ali on ne mora uvek da se sastoji iz jednog dela. Npr. postojale su države koje su bile razdvojene na dva dela, dok se između njih nalazila teritorija neke druge države (Pakistan). Danas je državna teritorija jedinstvena, ali ne mora da se sastoji iz jednog dela (rasparčana) – Aljaska i Havaji u SAD. Ali ipak pravno, svaka država poseduje samo jednu teritoriju. Izuzeci su Antarktik, koji odlukom UN (Antarktičkim sporazumom, 1959.) pripada svim državama, kao i Mesec (Ugovorom o svemiru 1967., 1984.).
Državi pripada i deo mora kada ima teritorijalni izlaz na more. To je obalno more. Prema Međunarodnoj konvenciji o pravu mora, širina obalnog mora iznosi najviše 12 nautičkih milja. Izvan tog mora se prostire otvoreno more, koje pripada svim narodima. U državnu teritoriju spadaju i reke, jezera, kanali, drugi vodotokovi i ostrva u njima, kao i podmorje (do granice slobodnog mora).
Sastavnim delom državnog prostora smatraju se i njegove fikcije: ambasade, konzulati, brodovi, vazduhoplovi, diplomatska vozila, diplomatske pošiljke…Za ambasade važi međunarodno načelo eksteritorijalnosti po kome na teritoriji ambasade važi pravni poredak države čija je ambasada.
*Državna granica: Teritorija države je ograničena državnim granicama u skladu sa unutrašnjim i međunarodnim pravom. Granice država mogu da budu prirodne (reke, planinski venci) ili veštačke, koje uvek imaju pravni karakter. Državna granica se prelazi na utvrđenim mestima (graničnim prelazima) i njih nije moguće menjati jednostranom izjavom volje jedne države. Ali, država može u skladu sa vlastitim pravilima i svojom jednostranom voljom da menja svoje unutrašnje tj. administrativne granice
*Postojanost i promenljivost državnog prostora (načelo efektivnosti): Prostor države nije jednak u svim državama, nije ni postojan jer može da se uvećava ili smanjuje.
Uvećanje teritorije:
1. Okupacija – Pripajanje teritorije koja ne pripada nijednoj državi.
2. Aneksija – Pripajanje teritorije koja je dotle pripadala drugoj državi u ratu ili miru. 3. Priraštaj – Povećanje zemljišta.
4. Održaj – Neuznemiravana neprekidna državina
Državna teritorija se smanjuje istim načinima kao što se i uvećava, pod uslovom da se vodi računa o efektivnosti vršenja državne vlasti. To naročito važi u situacijama kad se teritorija gubi njenim napuštanjem.
*Vremenska dimenzija (neprobojnost države): Samo jedna država može da postoji na istoj teritoriji u istom vremenu. Izuzeci:
1. U miru, država može biti ovlašćena međunarodnim ugovorom da na teritoriji druge države preduzme izvesne radnje 2. U ratu, jedna država može preduzimati akte prinude na stranoj teritoriji koju je vojnički okupirala
3. Condominium – Zajedničko ustupanje vlasti više država i vršenje pravnog poretka od strane zajedničkih organa tih država
*Stanovništvo, narod, nacija – Stanovništvo čine svi ljudi koji žive na teritoriji jedne države. Nekad je ovim elementom smatran narod, kako se i danas ponekad kaže, iako stanovništvo mogu da sačinjavaju dva ili više naroda uključujući i manje delove naroda (nacionalne manjine). Dakle, stanovništvo i narod nisu isto jer narod može da postoji bez države, dok stanovništvo ne može. Narod i nacija takođe nisu istu jer nacija može da nastane iz dela jednog naroda ili više različitih naroda. Retke su države čije se stanovništvo podudara sa jednim narodom, koji je istovremeno i jedna nacija nastala od ljudi istog etničkog porekla (Albanija, Grčka, Japan)
*Državljanstvo: državljani i stranci – Lična javnopravna veza pojedinca sa državom, kojom mu država priznaje poseban status.
Na teritoriji države, pored njenih državljana, uvek boravi i izvesni broj stranaca koji su kao njeni gosti izjednačeni sa domaćim državljanim u pogledu potrebe da poštuju pravni poredak dotične države. Ukoliko taj poredak ne poštuju, država ima pravo da ih protera ili izruči drugoj državi. Proterivanje se uvek odnosi na strance, a izručenje (ekstradicija) i na domaće državljane.
Strancima se smatraju i lica bez državljanstva (apatridi) ; poseduju beli ili Nansenov pasoš. Stranci i domaći državljani takođe mogu da imaju dva ili više državljanstava (bipatridi, tripatridi).
1. Rođenjem : Moderni ius sanguinis (prema državljanstvu oba roditelja) ; klasicni ius sanguinis (prema državljanstvu oca) ili prema teritoriji države u kojoj je lice rođeno (ius soli)
2. Naturalizacija : Dopunski način – državljanstvo se stiče posle rođenja, a ne u trenutku rođenja : prirođenjem ; međunarodnim ugovorom ; kad su roditelji deteta nepoznati ili apatridi…
Prestanak državljanstva :
1. Nevršenjem dužnosti državljanina 2. Udajom, razvodom
3. Otpust ili odricanje od državljanstva
*Prebivalište i boravište : Prebivalište je mesto u kome se građanin nastanio u cilju da u njemu stalno živi, gde je središte njegovih životnih interesa, a boravište je privremeno ili povremeno mesto boravka građanina, bez namere stalnog ostanka. Prebivalište i boravište su važne pravne činjenice pri kojima se određuje mesna nadležnost. Mogu ih imati i stranci i apatridi. Osobe koje nemaju ni prebivalište ni boravište se nazivaju skitnicama.
*Postojanost i promenljivost stanovništva : Broj stanovnika u državi nikad nije postojan zbog : 1. nataliteta i mortaliteta
2. promene državnih granica 3. emigracija/imigracija
6. DRŽAVNA VLAST I SUVERENOST
Državna vlast se zasniva na organizovanoj sili kojom raspolaže država i ona proizilazi iz odnosa nadređenosti i podređenosti.
*Vlast (potestas) predstavlja nekakvu vrstu prinude. Ali, samo državna vlast može da upotrebljava fizičku prinudu, tj. silu, moć. Sve druge vlasti mogu da koriste samo nenasilna sredstva. I kada upotrebljavaju fizičku prinudu, one to mogu da čine samo zato što im je to dozvolila državna vlast.
Svaka državna vlast počiva na autoritetu i sili. Autoritet uliva poštovanje, a sila strah. Autoritet je bez sile nemoćan, a sila bez autoriteta slepa.
Poreklo autoriteta :
1. Vlast je božje punomoćje (Toma Akvinski) - teokratija
2. Državna vlast sama iz sebe cpri autoritet i moć (Tomas Hobs) - autokratija 3. Vlast crpi svoj autoritet i moć iz naroda (Žan ŽAk Ruso) – demokratija Suštinska obeležja države:
2. Spoljašnje – oslanjanje države na monopol fizičke prinude Ostala obeležja države su
1. Polarizovanost – državu prikazuje kao nepotpuno harmoničnu zajednicu 2. Sveobuhvatnost
3. Samostalnost – državna vlast se ne izvodi ni iz jedne druge vlasti 4. Jedinstvenost – vlast je jedna iako je vrši više organa
5. Nedeljivost, personalnost, nadmoćnost…
*Suverenost kao najviša državna vlast : Svojstvo državne vlasti da je sa pravnog gledišta najviša na određenoj teritoriji
*Istorijski razvoj suverenosti i savremena učenja :
Modernu teoriju suverenosti je izložio Žan Boden, opisujući vlast francuskog kralja. Kraljevska vlast je suverena zbog toga što je nevezana zakonima, samostalna, neprekidna i nedeljiva. Bodenovu teoriju je prihvatio Žan Žak Ruso, samo što je on umesto kraljevske suverenosti proglasio narodnu suverenost. U 18. veku je Šarl Monteskje doveo u pitanje nedeljivost suverenosti, proglasivšti takvu državu varvarskom. Prema njemu, evropska civilizacija treba da se ugleda na Englesku u kojoj je vlast podeljena na zakonodavnu, izvršnu i sudsku. Od prve polovine 20. veka, suverenost je počela da se osporava kao odlučujuće svojstvo države. Mnogi pisci smatraju da suverenost treba odbaciti zbog sve veće međuzavisnosti država ili zbog toga što je kroz istoriju prouzrokovala mnoge ratove. Međutim, odbaciti pojam suvernosti znači zanemariti njegovu središnju ulogu u pravnoj i političkoj nauci. Tako je stvorena teorija ustavnog pluralizma po kojoj države nisu jedina mesta na kojima može da se pronađe suverenost.
*Pojam, elementi suverenosti i njihovo slaganje : Za suverenost se i danas kaže da predstavlja pravni izraz monopola fizičke sile. Ona je najviša državna vlas jer pripada najvišim državnim organima i ne može da se izvuče ni iz kakvog prava, već iz činjenica. Suverenost kao činjenica (fakt) se zasniva na posedovanju monopola fizičke sile, ali kao pravna činjenica (akt) ona je neograničena, jer ko ima suverenu vlast može da stvara pravo kakvo želi.
Elemeni suverenosti :
1. Nezavisnost – spoljašnji element – Dotična vlast je slobodna u donošenju svojih odluka od svakog stranog mešanja. Ovom elementu se dodaje i ravnopravnost. Ova dva elementa pokazuju da suverena država može slobodno i ravnopravno da zaključuje međunarodne ugovore sa drugim državama i da sa njima učestvuje u međunarodnim odnosima i organizacijama.
2. Nadmoć (supermacija) – unutrašnji element – Ona znači da na teritoriji konkretne države niko ne može da nametne svoju vlast postojećoj državnoj vlasti.
Oba ova elementa se izražavaju kao pravna neograničenost. Da bi država bila suverena, potrebno je da ona to bude i pravno i činjenično. Važnija je činjenička od pravne suverenosti jer država može da postoji i funkcioniše i kad nije priznata od međunarodne zajednice, pod uslovom da raspolaže svim neophodnim elementima.
7. VRSTE DRŽAVA PREMA ODNOSU NJIHOVIH GLAVNIH ELEMENATA I SVETSKA DRŽAVA
Antički narodi su smatrali da je najvažniji element države njeno stanovništvo, u srednjem veku se smatralo da je to njena teritorija, a danas vlast postaje najvažniji element države.
*Vrste država:
1. Tipične države: Samo one države koje raspolažu jednim uravnoteženim odnosom svojih glavnih elemenata. 2. Atipične države: naizgled sadrže sve elemente koje sadrže i tipične države. Primer za atipičnu državu je Sveta Gora. Ona je monaška i najdugovečnija evropska država. Samostalnu upravu je dobila u 9. veku, a 927. godine svoj najstariji sačuvani ustav u svetu koji i danas važi. 1927. godine je po Ustavu Grčke proglašena za autonomnu republiku monaha i suverenu teritoriju Grčke. Ona je suverena unutar sebe jer raspolaže neograničenom unutrašnjom i ograničenom spoljašnjom suverenošću spram vlasti države Grčke. Pored Svete Gore, primer za atipičnu državu je i Papska država (Vatikan). Vatikan je najmaloljudnija zemlja na svetu, teokratski ustrojene vlasti i ona je atipična država na sasvim obrnut način od svetogorske države: svetogorska država je okrenuta ka sebi samoj, dok je Vatikan okrenut ka celom svetu.
3. Prividi država: Države sa izuzetno malim brojem stanovnika: Monako, Luksemburg, Andora, San Marino, Lihtenštajn.
4. Nedovršene države: One danas gotovo i da ne postoje. To su nekadašnje države SFRJ i SSSR. Danas se nedovršenim državama smatraju one koje još nisu priznate: Palestina ili Evropska unija.
*Svetksa država (World state): Antička i srednjevekovna shvatanja su svetsku državu određivala kao univerzalnu monarhiju, po uzoru na rimsku imperiju. Savremena shvatanja je određuju kao modernu republikansku i demokratsku državu sa federalnim državnim uređenjem tj, kao svetku federaciju država.
Svetska država bi obuhvatala celokupan trodimenzionalni prostor; Ne bi imala ni svoje spoljašnje državne granice već bi umesto njih postojale samo unutrašnje administrativne. Ovakva država bi obuhvatala celokupno čovečanstvo i svi njeni građani bi imali svetsko državljanstvo, a u slučaju njenog federalnog ustrojstva i kvazidržavljanstvo (dvojno državljanstvo). Svetska država bi takođe raspolagala
svim atributima suverenosti u njihovom najčistijem obliku. Ona bi bila potpuno nezavisna jer ne bi postojala konkurentska vlast nijedne druge države.
8. FUNKCIJA I DELATNOST DRŽAVE
*Funkcija je cilj države zbog čijeg ostvarenja ona postoji. To može da bude jedan cilj (monističko shvatanje) ili više njih (pluralističko shvatanje). Isto tako, taj cilj može da bude onakav kakvim ga određuju državni upravljači (subjektivna funkcija) ili kakav je u društvu (objektivna funkcija).
1. Monističko shvatanje: Prema teološkim shvatanjima funkcija države proizilazi iz njenog cilja. Taj cilj se različito određuje: obezbeđenje pravde, slobode ili opšteg dobra; održavanje državnog i pravnog poretka; obezbeđenje odbrane i zaštite; razvoj culture…Prema sintetičkim shvatanjima postoji samo jedna funkcija države. Nju oličava najviša vrednost koju država treba da ostvari u društvu: red, mir, sigurnost, zaštita prava i sloboda ljudi…
2. Pluralističko shvatanje: Prema analitičkim shvatanjima funkcija države se određuje na osnovu analize konkretnih državnih delatnosti ili njihovih karakterističnih grupa. Funkcija države se najčešće određuje dvojako, kao njena unutrašnja i spoljašnja funkcija; a trojako dodavanjem kulture; ili višestruko kao njena napadačko-odbrambena, zaštitna, etička, pravno regulativna funkcija.
Razlika između monističkih i pluralističkih shvatanja se mogu otkloniti ili barem ublažiti tako što će se u funkciji države uočiti 3 glavna značenja: idejno, operativno i a tehničko značenje.
Država uvek ostvaruje svoju operativnu i tehničku pravnu funkciju, nezavisno od toga kako se određuje njena idejna funkcija. Pravna funkcija se sastoji u izdavanu zapovesti o ponašanju ljudi i ovu funkciju država vrši stvaranjem i donošenjem opštih i pojedinačnih pravnih akata.
Od državne funkcije treba razlikovati državnu delatnost tj. svakodnevne radnje državnih organa. Te radnje mogu da se razvrstaju prema stepenu srodnosti po grupama na više (oblasti) i niže (grane, sektore) od kojih se svaka ponaosob sastoji iz više nižih grana i sektora delatnosti.
9. PROMENE DRŽAVNOG I PRAVNOG PORETKA Revolucione promene: Revolucija i prevrat
Evolucione promene: Restauracija, reforma i reakcija
*REVOLUCIJA: Skokovita i sveobuhvatna društvena promena kojom se menjaju suština i smisao svih drugih društvenih pojava. Ona započinje kao naučno-tehnološka, nastavlja se kao ekonomska, a završava kao politička i socijalna revolucija. Društvena primena naučno-tehnoloških otkrića postepeno dovodi do ekonomske revolucije, koja se sastoji u preraspodeli ekonomske moći. Na kraju dolazi do prenosa političke vlasti na nosioce novog ekonomskog razvoja. Politička i socijalna revolucija su nezakonite, krvave i korenite društvene pojave. Formalnopravna revolucija predstavlja korenit raskid sa važećim pravom.
*REAKCIJA: Suprotna je revoluciji. Ona je u stvari kontrarevolucija čiji je cilj da ponovi prošlost vraćanjem istorije unazad. Do nje obično dolazi posle revolucije.
*RESTAURACIJA: Bliska je političkoj revoluciji i obično sledi nakon nje. Razliku se od reakcije po tome što ona prihvata revoluciju.
*REFORMA: Zakonita, postepena i mirna društvena promena koja se izvodi bez upotrebe nasilnih sredstava. Njen cilj je korenita promena društva njegovim usavršavanjem a ne razaranjem. Ona može biti opšta (društvena) i posebna (državna, agrarna, kulturna, školska..). Reforma prava se naziva pravnom reformom ili kodifikacijom. Za označavanje pravne reforme u Srbiji, koristi se naziv harmonizacija (usklađivanje domaćeg prava sa pravom EU).
*PREVRAT: Nezakonita i nasilna promena važećeg prava kojom se izvodi smena političke vlasti. Najvažnije vrste prevrata su državni udar i puč. U slučaju državnog udara, promenu izvode poglavar ili lica u vrhu političke vlasti, a u slučaju puča lica na nižim položajima u državnoj organizaciji ili van nje. Prevrat je kratkotrajan i njime se ne menja postojeći državni i pravni poredak već samo lica koja vrše državnu vlast. Mogu biti antidemokratiski (1939. general Franko u Španiji) ili demokratski (1952. general Nagib u Egiptu).
10. NASTANAK I PRESTANAK DRŽAVE
*Nastanak države se može dvojako posmatrati: ili kao pitanje kako je došlo do postanka države uopšte, ili kao pitanje kako istorijski nastaju nove države.
1. POSTANAK DRŽAVE UOPŠTE obuhvata 3 teorije:
1) Teorija stvaranja – do 19. veka – Država je ljudska tvorevina, izum, stvoren ni iz čega, čudom
2) Teorija evolucije – 19. i pocetak 20. veka – Država nastaje nizom postepenih promena u prirodnom i društvenom životu ljudi
3) Teorija revolucije – 19. i 20. vek – Država je rezultat kvalitativne društvene promene do koje dolazi zbog društvenih sukoba, koji ne mogu drugačije da se reše do uspostavljanjem jedne nove društvene organizacije koja raspolaže monopolom fizičke sile.
1) Nova država – To je država koja nastaje po prvi put uopšte. Ova kategorija uglavnom pripada prošlosti jer danas ne postoji takva slobodna teritorija koja bi mogla po prvi put da postane sasvim nova država.
2) Raspad starih država – Najčešći način nastanka država u savremenom i modernom dobu: -Secesija – Kad se jedna država razdeli na dve ili više novih (Čehoslovačka)
-Unifikacija – Stapanje dve ili više država u jednu (Velika Britanija)
-Sukcesija – Kada jedna država preuzima pravni kontinuitet prethodne države. Može biti potpuna (bivša SRJ od bivše SFRJ) ili delimična (kad identitet prethodne države i dalje postoji).
*Prestanak države znači da su uništeni svi glavni elementi države i da je ona potpuno prestala da postoji. Mada, postoji slučaj i da kad jedna država prestane da postoji, to obično znači da je postala sastavni deo druge države. Do toga može doći
1. Inkorporacijom – dobrovoljno prisajedinjenje (Portoriko sa SAD)
2. Aneksijom – kad jedna država vojnim putem pretvara deo države u svoju oblast (AU sa Bosnom) 3. Unifikacijom – stapanjem dveju ili više država u jednu (Velika Britanija)
4. Mirnom secesijom (disolucijom) – nastanak jedne ili više država iz stare države (Norveška, Švedska) 5. Nasilnom secesijom – Pakistan i Bangladeš od Indije
6. Cesijom – mirnim ustupanjem dela teritorije (Otomansko carstvo: Srbija, Bugarska, Grčka) 7. Podelom – (Poljska 1797. između Pruske, Austrije i Rusije)
8. Međunarodnim ugovorom – Vatikan 9. Povelja, Ustav – Sveta Gora
DRŽAVNA ORGANIZACIJA: POJAM, NAČELA, ELEMENTI
*Državna organizacija je svesno i planski stvorena društvena tvorevina, ustanovljena sa određenim ciljem, sa prethodno utvrđenim organima za izvršavanje određenih zadataka i organima za primenu državnih sankcija. Ona je širi pojam od državnog aparata i državnog mehanizma jer obuhvata građane koji povremeno učestvuju u vršenju vlasti.
*Državni aparat čine samo ona lica koja kao državni službenici vrše državne poslove trajno i profesionalno, u vidu zanimanja.
*Državni mehanizam se odnosi na sastav i veze državnih organa koji sami po sebi čine mehanizam za vršenje vlasti. Specifičnosti državne organizacije:
1. Jedina je osposobljena da poseduje i kontroliše monopol fizičke sile
3. Svaki državni organ je pod strogim nadzorom višeg organa 4. Najznačajnije je načelo čvrste hijerarhije
*NAČELA DRŽAVNE ORGANIZACIJE pokazuju sastav, položaj i veze između državnih organa. Postoje:
1. Osnovna načela – Njima se ustanovljava i učvršćuje celokupna državna i pravna organizacija. Opštim načelima su obuhvaćene sve oblasti države i njena celokupno pravno uređena delatnost (npr. načelo legitimnosti, hijerarhije..) 2. Posebna i izvedena načela – Predstavljaju razradu osnovih i opštih načela za svaki poseban deo države, za svaku posebnu oblast državnog organizovanja ili za pojedine istorijske i savremene oblike države i prava (npr. načelo teritorijalnosti)
3. Državna, pravna i mešovita načela – Država su karakteristična samo za državu, pravna samo za pravo, a mešovita i za državu i za pravo.
4. Statička i dinamička načela – Statička se odnose na sastav države (npr. samostalnost sudova), a dinamička predstavljaju osnov za vršenje određenih državnih radnji (npr. načelo kontradiktornosti)
3 NAJVAŽNIJA NAČELA DRŽAVNE I PRAVNE ORGANIZACIJE SU :
1. Načelo hijerarhije – Vertikalno raspoređivanje državnih organa na hijerarhijskoj lestvici prema količini vlasti sa kojom raspolažu.
2. Načelo centro-perifernog povezivanja : Dijagonalna povezivanja državnih organa radi lakšeg i uspešnijeg ostvarivanja njihovih zadataka.
3. Načelo koordinacije : Uspostavljanje skladnog odnosa između organa u državnoj organizaciji.
Pored navedenih postoje još neka bitna bitna načela, a to su : načelo kooperacije, korelacije i komplementarnosti. *ELEMENTI DRŽAVNE ORGANIZACIJE su državna službena lica i državni organi.
1. Državna službena lica su lica koja vrše državnu vlast, po čemu se razlikuju od običnih građana 2. Državni organi su zasebne celine u državnoj organizaciji sastavljene od državnih službenih lica. 12. DRŽAVNA SLUŽBENA LICA – POJAM, ELEMENTI, SVOJSTVA, VRSTE (država kao ustanova 1)
*DRŽAVNA SLUŽBENA LICA su sva fizička lica koja vrše državnu vlast. Ona se dele na službenike i neslužbenike prema tome da li svoju delatnost obavljaju kao samostalno zanimanje (profesiju).
*Državni službenici su lica koja vrše državnu službu kao stalno zanimanje, tako d aim ona predstavlja glavni izvor prihoda. Oni za svoj rad dobijaju platu.
*Državni neslužbenici su lica koja imaju svoje stalno zanimanje, dok državnu službu vrše privremeno ili povremeno. Najčešće za svoju službu ne primaju platu, ali mogu dobiti nagradu za vreme provedeno u državnoj službi ili naknadu ukoliko im vršenje službe smeta u obavljanju njihovog redovnog zanimanja.
U državne službenike se ubrajaju birokrate i tehnokrate. Birokratija se odnosi na rukovodeće državne organe koji upravljaju ili zauzimaju vodeće mesto u državnoj organizaciji. Tehnokratija se odnosi na stručne organe koji su osposobljeni u oblastima egzaktnih nauka.
**POJAM I VRSTE NADLEŽNOSTI DRŽAVNIH SLUŽBENIH LICA
Državni posao koji vrši jedan državni organ naziva se nadležnošću. To je skup poslova koje obavlja državno službeno lice kao organ državne organizacije. Ona može biti:
1. Redovna (stvarna i mesna) 2. Vanredna (funkcionalna)
*Stvarna nadležnost se određuje prema vrsti poslova koje obavljaju državna službena lica. Može da se odredi i među licima koji pripadaju istoj vrsti državnih organa: npr. prema stvarnoj nadležnosti se određuje vrsta suda koja treba da sudi za određenu vrstu krivičnih predmeta, pri čemu se nadležnost raspodeljuje između osnovnih i viših sudova, zatim između apelacionih i Vrhovnog kasacionog suda. Isto tako, stvarna nadležnost može da se raspodeli između sudova opšte i posebne nadležnosti, između sudskih postupaka…
*Mesna nadležnost predstavlja teritorijalno ograničenje iste stvarne nadležnosti između više službenih lica ili državnih organa.
*Funkcionalna nadležnost postoji kada više sudova postupa na isti način u istoj pravnoj stvari. Postoji i kada se odlukom višeg državnog organa obrazuje poseban organ od sastavljen od nadležnih državnih službenih lica. Takav organ se obrazuje prema potrebi (ad hoc) i samo za izvršenje tačno postavljenog zadatka i postoji dok se zadatak ne ispuni.
**DRŽAVA KAO USTANOVA: Na pitanje na koji način se država može izdvojiti od ljudi koje je čine postoje dva odgovora:
1. Prema starijem odgovoru, državnu organizaciju čine ljudi od kojih se ona sastoji. “Država, to sam ja.” –Luj XIV 2. Prema modernom odgovoru, državna organizacija je nešto više od ljudi koji je čine. Ona je posebna celina, trajnija od ljudi koji ulaze u njen sastav. Ljudi koji vrše državnu vlast se smatraju njenim organima i oni moraju da razlikuju sebe kada vrše državnu delatnost od sebe kao privatnih lica. Zbog toga se kaže Skupština Republike Srbije, predsednik Republike Srbije, Vlada Republike Srbije…
Posledica: Dejstva radnji državnih službenih lica se ne uračunavaju neposredno njima, već državnom organu kome pripadaju ili državi.
Država kao ustanova: Država je sastavljena iz službenih lica koja rade u njeno ime, za nju i umesto nje, pozajmljujući joj deo svoje svesti, volje i želje. Državna vlast ne pripada ljudima kao ličnostima, već samo kao službenim licima, koja služe državnim, a ne ličnim interesima. Država je ustanova jer je od zbira uspela da postane sistem.
13. DRŽAVNI ORGANI - POJAM, ELEMNTI, SVOJSTVA, VRSTE (država kao ustanova 2)
*DRŽAVNI ORGANI predstavljaju organizacionu jedinicu državne organizacije. On ne označava neku osobu već jedan skup srodnih pravnih poslova koji su određeni pravnim normama. Razlikuje se od državnog službenog lica po tome što je organizaciona jedinica sastavljena od jednog, nekolicine ili velikog broja državnih službenih lica. Poslovi među ljudima koji čine državne organe su raspodeljeni. Pravno, ne smeju se mešati u poslove drugih službenih lica u sastavu drugih državnih organa.
Svaki državni organ se mora sastojati iz 4 elementa : 1. Ličnog (broj službenih lica)
2. Materijalnog (sredstva i imovina) 3. Ciljnog (svrsishodno vršenje posla)
4. Vrednosnog (ostvarivanje državnih, pravnih i društvenih vrednosti) **ZAJEDNIČKA SVOJSTVA DRŽAVNIH ORGANA:
1. Prvo svojstvo državnih organa se tiče lica koja dejstvuju kao državni organi. Ona nemaju nikakva subjektivna prava prema poslovima koje vrše u ime države. Jedino subjektivno pravo im je da budu priznati kao državni organi.
2. Drugo svojstvo se tiče osnivanja državnih organa. Ono mora da bude određeno i usklađeno sa pravnim poretkom. Danas se državni organi obrazuju pomoću prava, prema unapred utvrđenoj pravnoj procedure, nezavisno od toga da li je reč o njihovom izboru ili postavljenju.
3. Treće svojstvo se tiče volje državnih organa. Ona ne sme sasvim da se izjednači sa voljom države jer volja svakog državnog organa ulazi u sastav državne volje samo svojim bezličnim delom.
4. Četvrto svojstvo pokazuje da državni organi moraju da budu odgovorni za posledice svojih protivpravnih radnji, naročito za zloupotrebu vlasti.
5. Peto svojstvo se odnosi na fizička lica koja ulaze u sastav državnih organa i vrše poslove za njih. U sastav državnih organa mogu da uđu i pravna lica. Takav izuzetak postoji kada se obavljanje izvesnih državnih poslova poveri opštini koja je pravno lice.
**VRSTE DRŽAVNIH ORGANA:
I – Prema načinu sprovođenja hijerarhijskog i centro-perifernog načela:
1. Centralni državni organi – vrše vlast koja se rasprostire nad celom državnom organizacijom. Odluke ovih organa su obavezne za sve i samo oni svojom voljom mogu ograničiti dejstvo svojih odluka.
2. Periferni državni organi – vrše vlast samo na jednom delu državne teritorije. Njihove odluke nisu obavezne za sve i ne mogu sopstvenom voljom ograničiti dejstvo odluka centralne vlasti. Družni su da primaju i izvršavaju naređenja centralnih organa. Periferni državni organi mogu biti lokalni, personalni i realni.
II – Prema količini vlasti kojom organi raspolažu:
1. Odlučujući državni organi – Svaki državni organ koji donosi odluke i koji na hijerarhijskoj lestvici ima ispod sebe neki niži državni organ koji je prema njemu izvršan. Budući da je suveren, on je isključivo odlučujući organ (apsolutni monarh, diktator ili parlament).
2. Izvršni državni organi – Svaki državni organ koji je podređen nekom višem organu i mora izvršavati njegove zapovesti.
III – Uticaj koji ostvaruju na utvrđivanje opšteg pravca državne politike :
1. Politički državni organi – donose glavne državne odluke, rukovode državom i određuju njenu politiku. Najvažniji politički organ u državi je suveren. Politički organi u državi su obično sastavljeni od građana koji imaju svoje redovno zanimanje izvan državne službe. Uglavnom se biraju. Nazivaju se još i neprofesionalnim organima i za njih su važni njihov politički autoritet i politička sposobnost.
2. Stručni državni organi – vrše različite delatnosti koje zahtevaju odgovarajuću stručnu spremu i specijalizaciju. Državnu službu obavljaju kao redovno zanimanje i za to primaju pratu. Oni se postavljaju. Nazivaju se još i profesionalnim organima i za njih je važno školovanje i posedovanje potrebnog znanja.
IV – Način na koji neko lice ulazi u državnu organizaciju :
1. Demokratski državni organi su oni čiji su službenici to postali izborom od strane građana. Da bi pojedinac mogao da bude izabran na demokratski način potrebno je da :
-ima položaj građanina - raspolaže pravom glasa
- postoje utvrđena pravila izborne procedure i sistema predstavljanja
2. Birokratski državni organi (vlada) dobijaju vlast nezavisno od volje građana i to postavljanjem, nasleđivanjem i nametanjem.
a) Postavljanje (ministarstva, kabinet predsednika) – izbor od strane višeg organa pojedinačnim pravnim aktom b) Nasleđivanje – zakonit način, karakterističan za monarhije
c) Nametanje – nezakonit način (diktator) V – Prema broju članova:
1. Inokosni državni organi – sačinjeni su od jednog fizičkog lica, koje postavlja sam organ, a u radu mu mogu pomagati druga fizička lica koja su mu potčinjena.
2. Zborni državni organi – sastavljeni su od više fizičkih lica, svako ponaosob je samo deo državnog organa. Ravnopravno učestvuju u donošenju odluka
-Kvorum: Minimalni broj lica koja moraju biti prisutna da bi organ punovažno odlučivao. Kada nema kvoruma, može se samo raspravljati o pitanjima za koja nije potrebno odlučivati. Odluke u zbornom organu se donose većinom glasova: a) konsenzus (jednoglasno)
b) apsolutna većina (50% + 1) c) kvalifikovana većina (2/3, 3/5..)
VI – Prema posedovanju oružanih sredstava:
1. Oružani državni organi – raspolažu državnom silo mi primenjuju je. U njih spadaju:
a) Vojska – glavni deo oružanih snaga države. Uglavnom se koristi u slučaju rata, retko za osiguravanje unutrašnje bezbednosti. Militarizacija – vojska upravlja državom.
b) Policija – naoružane pokretne snage za održavanje unutrašnjeg reda i mira u državi. Policijska država – policija upravlja državom
c) Žandarmerija – mešoviti državni organ, policijsko-vojna oružana formacija. Brani poredak od težih napada iznutra. 2. Civilni državni organi – donose odluke koje izvršavaju oružani organi. Odluke o upotrebi oružja mogu da donesu samo civilni organi, dok pravo upotrebe oružja imaju samo oružani organi. “Civilna država” – vlast imaju civilni organi. 14. ZAKONODAVNA VLAST
Zakonodavstvo je predstavništvo onih nad kojima se vlada. Nastalo je iz potrebe da se reguliše celokupna delatnost državnih organa, društvenih organizacija i građana. Od kad je ta potreba shvaćena i prihvaćena, država počinje svojim propisima da uređuje najvažnije društvene odnose. Karakterističan je primer Francuske u kojoj je uspostavljena moderna država u obliku apsolutne monarhije. Francuska državna praksa se proširila na druge evropske države u kojima je počela da se razvija zakonodavna delatnost zasnovana na donošenju zakona. Dakle, posle Američke i Francuske revolucije krajem 18. veka, opšta pravna pravila stvaraju predstavnički organ (parlament, kongres, skupštinu..).
Danas je celokupna delatnost državnih organa regulisana dvema osnovnim vrstama pravila koje donosi zakonodavstvo:
1. Prvom vrstom se regulišu materijalni akti državnih organa, uključujući zakonodavca i suverena, čime se njihova delatnost stavlja pod ustav i zakon.
2. Drugom vrstom se predviđa donošenje pravnih akata kojima se uređuje delatnost društvenih organizacija i građana. Time se postiže da svi državni organi izvršavaju opšta pravna pravila neposredno svojim materijalnim radnjama.
Ovim pravilima se ne mogu utvrđivati pojedinačne, konkretne materijalne radnje. Razradu i konkretizaciju opštih zakonskih pravila koje je doneo zakonodavac, vrše drugi državni organi, propisujući pojedinačne pravne akte, koji sadrže pojedinačne materijalne radnje za svakog subjekta na koji se odnose.
Zakonodavci donose: ustave, zakone, deklaracije, odluke, budžet i završni račun.
*ZAKONODAVNA VLAST: Predstavlja kolegijalni, predstavnički i politički organ koji raspolaže širokim uvidom u društvene odnose i sposobnošću da uoči glavne problem i reši ih u interesu društva.
Zakonodavni organi: civilni, demokratski, odlučujući, politički i zborni 15. IZVRŠNO-UPRAVNA VLAST
Izvršno-upravna vlast je oduvek postojala u državi i uglavnom se sastojala iz materijalnih radnji koje su obavljali sami državni organi. Te poslove je izvršavala državna administracija. Kasnije, izvršno-upravna delatnost se proširila na donošenje konkretnih propisa kojima se u pojedinačnim slučajevima od društvenih organizacija i građana zahtevalo neposredno vršenje materijalnih radnji. Pošto to nije uvek moglo da se obezbedi, a materijalne radnje su morale da se vrše, organi izvršno-upravne vlasti su na sebe preuzimali njihovo izvršavanje umesto društvenih organizacija i građana. Ta činjenica pokazuje da država ne može da postoji bez izvršno-upravne i da se svaka izvršno-upravna vlast svodi na organizaciju sile, čiji je glavni zadatak staranje o vršenju materijalnih radnji.
Do promene karaktera izvršno-upravne vlasti je došlo razvojem zakonodavstva. Došlo je do dve vrste promena: 1. Promene u načinu vršenja izvršno-upravne delatnosti: Dugo je izvršno-upravna vlast bila nesputana zakonima i za svoj rad je odgovarala samo vladaru. Postepeno je ograničavana, pa je postala sredstvo za sprovođenje zakona. Ni danas je nije moguće potpuno zakonom obavezati, jer uvek postoje oblasti gde ona može da postupa diskreciono.
2. Promene u organizaciji izvršno-upravne vlasti : Podrazumevaju jačanje izvršne nad njenom upravnom stranom. Nekadašnja organizacija države je bila tako podešena da istovremeno obavlja i izvršnu i upravnu vlast, međutim, u novom dobu je nastala potreba da se izvršna vlast istakne u korist upravne. Poslovi koji se sastavljau u nadležnost izvršnoj vlasti (vladi ili šefu države) su :
- vođenje - usklađivanje
- nadziranje i sankcionisanje delatnosti uprave - predlaganje i izrada nacrta zakona
Ali takvo izdvajanje izvršne od upravne vlasti bi moralo da dovede do obrazovanja jednog organa koji bi objedinio celokupnu delatnost upravne vlasti. Taj najviši organ upravne vlasti bi postao sposoban da podredi i zakonodavnu i sudsku vlast.
Izvršna vlast u širem značenju donosi pravne akte za izvršenje zakona, dok se u užem značenju stara o izvršenju odluka zakonodavne vlasti.
U nadležnost izvršno-upravne vlasti spada i donošenje političkih akata koji su ponekad isti kao i akti suverene vlasti. Uprava je izdeljena na ministarstva, sekretarijate, komitete, uprave, zavode, direkcije…i takođe može da donosi pravne akte koji mogu da sadrže i opšte norme (instrukcije, pravilnike, naredbe…) pored uobičajenih opštih akata i normi (rešenja).
Upravna vlast se jasno razlikuje od izvršne vlasti samo kada vrši materijalne akte primene prava. Potpuno razdvajanje ove dve vlasti je nemoguće. Izvršno-upravna vlast je jedinstvena, iako je unutar sebe diferencirana prema vrstama poslova.
Izvršno-upravni organi : oružani, civilni, birokratski, demokratski, izvršni, odlučujući, stručni, politički, inokosni, zborni 16. SUDSKA VLAST
*Sudska vlast u užem smislu je vlast koja rešava imovinske, privredne, krivične, upravne, porodične, bračne i druge sporove između pravnih subjekata i propisuje sankcije protiv lica koja su prekršila pravo.
*Sudska vlast u širem smislu obuhvata pravosudnu delatnost sudova, tužilaštava i advokature. Zadatak tužilaštva je da u ime države goni subjekte koji su prekršili pravo, a advokature da zastupa stranke u sporovima pred sudovima i pruža pravnu pomoć od strane kvalifikovanih pravnika.
*Spor je nenormalna pojava koja sprečava primenu prava, zbog čega treba da bude što pre rešen. Njegovim rešavanjem ponovo se uspostavlja narušena društvena ravnoteža i omogućava nesmetana primena prava.
Zadatak sudstva je da pažljivo dođe do tačnog rešenja rukovodeći se načelima materijalne istine, zakonitosti i pravičnosti. Takođe, sudstvo radi samo kad se pred njim pojavi spor, tj. kada mu se stranke obrate svojom tužbom. 1. Pokretanje odnosnog postupka – ne mora uvek da bude vezan za neki spor (npr. ostavinski postupak)
2. Utvđivanje činjeničnog stanja – primenom materijalnih i proceduralnih formi. Ovo im omogućuje da svojim zaključcima utvđuju pravno stanje.
3. Presuda – izricanje odluka kojima se u zapovedom obliku nalaže kako da se uklone posledice povrede prava. Sudovi odlučuju šta je pravo u svakom konkretnom slučaju.
Sudovi mogu biti redovni (sudovi opšte nadležnosti) i specijalizovani (privredni, vojni). Sudovi su takođe podeljeni prema teritorijalnoj nadležnosti.
Da bi sudovi uspešno ispunili svoj zadatak, potrebno je da poštuju određena načela: * zakonitost
* nezavisnost * stalnost
* nepokretnost sudija * javnost suđenja
Sudski organi: civilni, oružani, birokratski, demokratski, odlučujući, stručni, inokosni, zborni 17. INTERFERENCIJA ZAKONODAVNE, IZVRŠNO-UPRAVNE I SUDSKE VLASTI
Velika specijalizovanost zakonodavne, izvršno-upravne i sudske vlasti u savremenim državama bi trebalo da znači da svaki glavni oblik vrši samo jednu vrstu vlasti, odnosno da su oni nezavisni jedni od drugih prilikom obavljanja svojih poslova. Interferencija vlasti je nastala na osnovu toga što nezavisnost državnih vlasti nije potpuna, već delimična i relativna.
1. Interferencija glavnih državnih delatnosti – vršenje različitih vrsta glavnih državnih poslova od strane istog državnog organa
2. Interferencija različitih državnih organa – rad više državnih organa različite stvarne nadležnosti na istom državnom poslu.
Interferencija se uvek uspostavlja između glavnih vrsta državnih organa, bez obzira da li se radi o sistemu jedinstva ili podele vlasti ili da li je dati poredak izričito ili prećutno dopušta.
Kritike interferencije: Logički je neodrživo da sve tri vrste vlasti budu ravnopravne. Postoji prirodna premoć zakonodavstva nad sudstvom i upravom. Interferencija dovodi do preplitanja i mešanja poslova između glavnih oblika državne vlasti, narušava jedinstvenost i efikasnost državne vlasti.
18. CENTRALIZACIJA, DECENTRALIZACIJA, SAMOUPRAVA, AUTONOMIJA, REGIONALIZAM
1. CENTRALIZACIJA – Postoji kada su necentralni organi u punoj zavisnosti od centralnih organa. Takvi necentralni organi, koji su sastavni deo centralnih organa se nazivaju centralizovanim organima i oni potpuno zavise od volje centralnih organa. Centralni organi mogu ukinuti ili promeniti akte centralizovanih organa i oni po svom nahođenju postavljaju ili smenjuju službena lica u centralizovanim organima. Samostalni su.
Vrste centralizacije:
1) Politička centralizacija – postoji kada su suverenom državnom vlašću ujedinjeni celokupni državni prostori i celokupno stanovništvo
2) Administrativna centralizacija – sastoji se u upravljanju državom iz jednog centra
3) Faktička centralizacija – postoji kada je u državnoj organizaciji uspostavljen sistem centralnih i centralizovanih organa
4) Pravna centralizacija – postoji kada centralizovani organi ne mogu samostalno da postupaju i donose pravne akte 2. DECENTRALIZACIJA – Postoji kada necentralni organi nisu u punoj zavisnosti od centralnih organa. Samostalno donose odluke o aktima iz svog delokruga. Zbog toga se akti decentralizovanih organa smatraju njihovim, a ne aktima centralnih organa. Centralni organi ne mogu da po svojoj proceni državnog interesa da postavljaju i smenjuju službena lica u decentralizovanom organu.
Vrste decentralizacije :
1) Politička decentralizacija – postoji kada je sastavnim delovima države ostavljeno da u različitoj meri samostalno vrše glavne vrste državnih poslova. Raspolažu samoupravnom, autonomnom ili regionalnom vlašću
2) Administrativna decentralizacija – postoji kada se državnom ne upravlja iz jednog centra
3) Birokratska decentralizacija – nadležni centralni organi postavljaju službenike decentralizovanih organa
4) Demokratska decentralizacija – članove decentralizovanih državnih organa biraju stanovnici koji pripadaju datoj teritorijalnoj jedinici
5) Faktička decentralizacija – uspostavljen je sistem centralnih i decentralizovanih organa
6) Pravna decentralizacija – postoji utvrđen stepen pravne samostalnosti necentralnog organa, da donosi pravne akte i sprovodi ih
A) potpuna – stvaranje pravnih pravila od strane decentralizovanih organa je konačno i nezavisno
B) nepotpuna – pravila centralnih organa sadrže opšta načela koja lokalno zakonodavstvo samo razrađuje i konkretizuje
7) Teritorijalna decentralizacija – Vlast decentralizovanih državnih organa se određuje prema teritoriji 8) Realna decentralizacija – određuje se prema glavnim vrstama državnih poslova
9) Funkcionalna decentralizacija – javnim službama i drugim delatnostima od opšteg interesa se daje određena samostalnost
Sistem duplog koloseka koji je zastupljen u Francuskoj se ogleda u tome što istovremeno postoje dve vrste necentralnih organa koji vrše istu državnu vlast. Dobra strana: jasno definisane nadležnosti. Loša strana: dvostruka administracija
Sistem jednog koloseka koji je zastupljen u Engleskoj se ogleda u tome što jedan isti necentralni organ obavlja poslove kao centralizovan i kao decentralizovan. Dobra strana: jednostavnost i ekonomičnost. Loša strana: opasnost od brkanja nadležnosti.
*Dekoncentracija predstavlja prelazni oblik između centralizovanih i decentralizovanih državnih organa tj. rasterećenje centralnih organa prenošenjem poslova na necentrealne organe ili proširivanjem
nadležnosti decentralizovanih organa. Dobra strana: administracija se osposobljava da brzo i pažljivo zadovoljava mesne potrebe stanovništva. Loša stranja: gubi se jednostavnost državnog upravljanja
3. SAMOUPRAVA – Oblik demokratske decentralizacije koji podrazumeva učešće građana ili njihovih predstavnika u vršenju odnosnih mesnih poslova. Vrste:
1) Državna samouprava – Centralna vlast prenosi deo svoje nadležnosti na organe sastavljene od građana date teritorijalne jedinice
2) Društvena samouprava – Stanovništvo samo vodi brigu o svojoj bezbednosti i blagostanju. Ne vrši se preko državnih organa, već preko lica koja su građani izabrali za svoje organe.
3) Lokalna samouprava – Moderan oblik društvene samouprave. Shvata se kao sredstvo za bolje ostvarivanje državnih zadataka na lokalnom nivou. Lokalnu vlast vrše lokalni organi. Ona od države prima administrativnu i finansijsku pomoć. Tipičan primer je opština koja je obično potpuno decentralizovana.
4. AUTONOMIJA – Oblik organizovanja u kome određene teritorije ili socijalne grupe imaju poseban status i autnomna prava zbog svoje posebnosti. Autonomni organi ne mogu da postupaju po svom pravu, već prema ovlašćenjima centralne državne vlasti. Vrste :
1) Teritorijalna autonomija – poseban oblik državnog organizovanja u kome stanovništvo na jednom delu jedinstvene državne teritorije raspolaže autonomnim pravima i dužnostima
2) Neteritorijalna autonomija – ima za cilj da pripadnicima različitih naroda, rasa i vera omogući zajednički život, razvoj vlastite kulture ili preduzetništva. Može biti :
a) Personalna – istorijski najstarija. Autonomni status je vezan za tačno određene kategorije lica ili njihovih udruženja. b) Funkcionalna – zasniva se na pravu samostalnog obavljanja pojedinih delatnosti
c) Verska – poseban status koji u društvu i državi imaju verske ustanove i organizacije. Ona se danas sastoji u izuzimanju crkvenih osoba iz nadležnosti državnih sudova i njihovom stavljanju pod jurisdikciju crkvenih organa. d) Kulturna autnomija – obično se pojavljuje u nacionalno i etički mešovitim zemaljama.
5. REGIJA – Označava područje ili oblast unutar jedne zemlje ili između više zemalja. U međunarodnom pravu izraz regija se koristi za označavanje velikih područja kao što su kontinenti ili skupovi zemalja.
Regionalizam je savremeni oblik povezivanja pojedinih delova unutar države ili izvan njenih granica. 1958. je osnovana Evropska ekonomska zajednica, a 1993. Evropska unija.
Regionalno povezivanje je zasnovano na zajedničkim osobinama regija, sa ciljem smanjivanja razlika u privrednoj razvijenosti, učestvovanjem građana u javnom životu, zaštite prirodne sredine, očuvanja tradicije i kulture malih naroda…
19. ODREĐIVANJE IDEALNOG I NAJBOLJEG OBLIKA DRŽAVE
Potpunu klasifikaciju svih državnih tipova i oblika nije moguće sastaviti. Na pitanje koji je oblik države idealan, a koji najbolji je prvi odgovorio Platon. Prema njemu, idealna država je ona u kojoj vladaju oni zakoni koji u najvišem stepenu stvaraju potpuno jedinstvo u državi. Takvu idealnu državu u kojoj vlast vrše najbolji, Platon naziva meritokratijom.
Međutim, prvi koji je pokušao da sistemski razvrsta državne oblike i utvrdi koji je od njih najbolji, a ne idealni, bio je Aristotel. On je zaključio da je oblik države (njena vlast) važniji od njene materije (stanovništvo, teritorija). Ko ima vlast, taj teritoriju i stanovništvo pretvara u državu. Aristotel je zatim razvrstao države prema:
1. Razlogu zbog kog se upravlja državom – normalne i izopačene države
2. Broju lica koja upravljaju državom – jedan (monarhija, tiranija), nekolicina (oligarhija), većina (demokratija)
Nakon Aristotela su Polibije i Ciceron dopunili njegovu klasifikaciju, uvodeći mešovit državni oblik. On je bio najsavršeniji jer u sebi sjedinjuje sva tri oblika. Taj oblik je Rimska republika. U njoj se monarhija ogleda u konzulskoj vlasti, aristokratija u senatu, a politija u narodnoj skupštini.
Na osnovi Aristotelove klasifikacije, nastale su teorije o oblicima države u čijem je središtu odnos crkve i države. Najpoznatija je teorija simfonije. Njena suština je da u međusobnom odnosu crkve i države postoje dva neprirodna stanja. To su :
1. Cezaropapizam, kada je svetovni vladar vrhovna vlast u crkvi i državi 2. Papocezarizam, kada je duhovni poglavar vrhovan vlast u crkvi i državi Pošto su oba stanja neprirodna, najbolje je da postoje i crkvena i državna vlast. U 18. veku je došlo do promene teorije o državnim oblicima. To je vidljivo u radovima : 1. Džon Loka, koji smatra da oblik države zavisi od uređenja vrhovne vlasti
2. Žan Žaka Rusoa, po kome postoje 3 oblika države : demokratija, aristokratija i monarhija 3. Šarl Monteskjea, po kome postoje 3 oblika vladavine : republikanska, monarhijska i despotska 4. Imanuel Kanta, koji je države podelio na ustavne i neustavne
U 19. veku zbog jačanja građanskih ustavnih država, podele na monarhije, aristokratije i republike gube svoj prvobitni značaj
U 19. i 20. veku su nastale nove tipologije zasnovane na istorijskim i neistorijskim tipovima države. Zapaženu klasifikaciju oblika države je postavio Georgije Ostrogorski koji je državne oblike razvrstao na slobodne lige i disciplinovane partijske mašine. Prema njegovoj klasifikaciji idealan oblik države je Platonova meritokratija, a najbolji vladavina prava. Takvoj idealnoj državi su suprotni kleptokratija i patokratija.
20. POJAM I VRSTE JEDINSTVA VLASTI
Jedinstvo vlasti ima dva načela: političko i organizaciono-tehničko.
Prema političkom načelu jedinstvo vlasti je stvoreno da bi se državna vlast iznutra učvrstila i ograničila obezbeđivanjem prevlasti jednog birokratskog ili demokratskog organa nad druge dve vlasti.
Prema organizaciono-tehničkom načelu, pomoću jedinstva vlasti se uređuju odnosi između nosilaca glavnih oblika državne vlasti. Jedan ili niz istih državnih organa vrši sve tri vlasti ili dominira nad druge dve vlasti.
Apsolutno jedinstvo vlasti postoji kada samo jedan organ vrši sve tri vlasti. Danas se ovakav sistem može pronaći samo u najprimitivnijim državama.
Relativno jedinstvo vlasti postoji kada svaku vlast vrši jedan organ, ali su organi dve vlasti potčinjeni organima treće. Relativno jedinstvo vlasti obuhvata autokratsko i demokratsko jedinstvo vlasti
* U autokratskom jedinstvu vlasti dominira izvršno-upravna vlast (I i II carstvo u Francuskoj) * U demokratskom jedinstvu vlasti dominira zakonodavna vlast
* Sudokratija je jedinstven slučaj dominacije sudske vlasti, početkom 20. veka u SAD (Vudro Vilson) 21. KONKRETNI OBRASCI JEDINSTVA VLASTI
1. Francuski revolucionarni skupštinski sistem – Prvi demokratski sistem potpunog jedinstva vlasti je nastao u nedemokratskim uslovima jakobinske diktature (1793.god.). Zakonodavna vlast je vodila sve tri vrste državnih poslova. Nije postojao šef države, vlada, ni šef upravne vlasti.
2. Švajcarski skupštinski sistem – Danas najpoznatiji i najuspešniji oblik jedinstva vlasti. Predstavlja primer autentične primene skupštinskog sistema . Njegova suština se sastoji u takvom spajanju zakonodavne i izvršne vlasti da skupština i formalno vrši izvršno-upravnu vlast preko svog posebnog
odbora – Saveznog veća. Savezno veće nije samostalno u vršenju vlasti već je dužno da vodi računa o naredbama skupštine. Svaki član Saveznog veća upravlja jednom granom uprave kao minister, predsedava Saveznom veću godinu dana i obavlja poslove šefa države. Skupština može da prihvati, poništi ili odbaci predloge članova Saveznog veća koji se biraju na 3 godine. Ako je predlog odbijen, članovi veća ne mogu podneti ostavku jer su potčinjeni skupštini.
22. POJAM I VRSTE PODELE VLASTI
Podela vlasti predstavlja ograničenje vlasti iznutra, a ne samo spolja. Glavne vlasti se razdvajaju tako da je svaka vlast relativno nezavisna od druge dve, ali ne toliko da ne bi mogla da utiče na njihov rad. Prvi koji je formulisao podelu vlasti bio je Džon Lok 1689. godine u Engleskoj u svom delu “Dve rasprave o vladi”. Međutim, prvi koji je izložio podelu vlasti na celovit način bio je Šarl Monteskje 1748. godine u Francuskoj u svom delu “O duhu zakona”. U početku podela vlasti se tumačila kao potpuno razdvajanje sve tri vrste vlasti. Svaku glavnu vrstu poslova je vršio jedan državni organ, koji ne sarađuje sa organima drugih vlasti (apsolutna podela vlasti).
Kasnije, podela vlasti je tumačena kao podela njenih funkcija (relativna podela vlasti).
Politička podela vlasti se ogleda u tome da svaka vlast treba da ograničava druge dve vlasti, kako bi se sprečila njena zloupotreba.
Tehnička podela vlasti je podela unutar svakog glavnog oblika državne vlasti, što zahteva pravnu raspodelu nadležnosti između državnih organa. Zasniva se na ideji podele rada.
23. KONKRETNI OBRASCI PODELE VLASTI
1. Engleski parlamentarni sistem je najstariji. Nije dobio ime po parlamentu, već po sistemu teže i protivteže između zakonodavne i izvršno-upravne vlasti. Zasniva se na gipkoj podeli vlasti u kojoj državni organi mogu u izvesnim oblastima zajednički da deluju, dok u drugim oblastima mogu da koriste jedni protiv drugih pravno utvređena sredstva pritiska. Time je obezbeđena relativna jednakost, ravnopravnost i nezavisnost državnih organa.
Obeležja:
* Solidarna politika – ministri zajedno čine vladu – postoji jedan odbor, kabinet ili savet * Zakonska inicijativa vlade – vlada ima pravo da podnosi zakonski predlog parlamentu
* Ministri su istovremeno članovi parlamentarne većine. Ta većina je sačinjena od članova stranke koja je prethodno osvojila većinu na izborima.
* Ministri ostaju na položaju sve dok imaju poverenje većine u parlamentu. Čim se ono izgubi, ministri podnose ostavku jer su politički odgovorni parlamentu.
* Nema pitanja poverenja. Kao znak da je vlada izgubila poverenje većine u parlamentu smatra se nepovoljno glasanje o njenim predlozima
* Vlada ima pravo da raspusti parlament i da naloži raspisivanje novih izbora.
2. Francuski parlamentarni sistem predstavlja mešovit sistem podele vlasti. Neki ga smatraju racionalizovanim oblikom parlamentarizma, a drugi polupredsedničkim sistemom podele vlasti. U svakom slučaju, razliku se od Engleskog sistema.
Obeležja:
* Interpelacija – Pravo poslanika u skupštini da od vlade ili nekog ministra traži pismeno ili usmeno izjašnjenje o nekoj stvari iz unutrašnje ili spoljne politike, na koje je vlada dužna da odgovori. Ako je skupština nezadovoljna odgovorom, može da postavi pitanje poverenja vladi, koje stavlja na glasanje. Izglasavanjem nepoverenja, vlada podnosi ostavku, što znači da ministri ostaju, a odlazi parlament. Vlade u Francuskoj su se često raspuštale jer nije bilo velikih stranaka koje bi osiguravale stalnu većinu u skupštini.
* Znatna vlast predsednika – nadoknađuje nestabilnost vlade. Njegova ovlašćenja su ponekad toliko velika da podsećaju na vlast američkog predsednika.
3. Američki predsednički sistem predstavlja sistem u koma je podela između sve 3 glavne vrste vlasti najdoslednije izvedena. Ona je pravno utvrđena Ustavom SAD id 1787. godine i do danas od nje nije formalno odstupljeno.
Obeležja:
* Jedinstva izvršno-upravna vlast
* Odsustvo sredstava kojima jedna vlast može da ugrozi postojanje druge dve vlasti * Stroga podela između vlasti
Predsednika SAD biraju izbornici (elektori) iz svake savezne države. Predsednik je vrhovni komandant oružanih snaga. On bira državne sekretare (ministre) i druge funkcionere bez obzira na većinu u kongresu . Član kabineta ne može da istovremeno bude i član kongresa. Predsednik može da donosi uredbe, ali je njegova izvršno-upravna vlast ograničena i njegovo upravljanje ne može da se kosi sa zakonima. Za svoj rad odgovara ukoliko učini krivično delo. Vlast američkog predsednika se ne ograničava samo na izvršno-upravnu vlast jer on ima pravo odbacivanja zakona koje je izglasao kongres ulaganjem suspenzivnog ili džepnog veta. Takođe, on utiče na rad kongresa tako što mu u obliku poslanice jednom godišnje podnosi predloge zakona. Ne može da se meša u rad sudske vlasti.
Zakonodavna vlast pripada dvodomnom kongresu koji samostalno donosi zakone. Kongres odlučuje o budžetu, zaključivanju državnih zajmova, objavljivanju rata…Takođe, može samo zakonima da naređuje predsedniku, ali ne može da određuje kakvu će politiku predsednik da vodi.
Sudsku vlast vrše sudovi nezavisno od druge dve vrste vlasti. Nadležna je da ocenjuje čak i zakone izglasane u kongresu, koje je potpisao predsednik države. Tako može da postupa samo Vrhovni sud SAD. Sudska vlast je jedina politički sposobna da kontroliše druge dve vrste vlasti.
24. JEDNOSTAVNA DRŽAVA
Jednostavne (proste, unitarne) države mogu da se podele na :
1. Centralne države – postoje kada je celokupna državna vlast usredsređena u jednom ili više centralnih organa. Njen idealni model postoji kada jedan centralni organ neposredno vrši poslove sve tri državne vlasti (Rim). Centralna država postoji i kada više centralnih organa vrši sve državne poslove.
2. Centralizovane države – postoje kada pored centralnih organa postoje i necentralni i centralizovani organi koji izvršavaju državne poslove za organe centralne vlasti. Ovakva država se najčešće naziva unitarnom ili modernom decentralizovanom državom.
3. Decentralizovane države – postoje kada pored centralnih organa, državne poslove istovremeno obavlja i više necentralnih decentralizovanih organa. Tipični primeri ovakve države su oblici državne i društvene samouprave. 25. SLOŽENA DRŽAVA
Složena država postoji ako je uspostavljen visok stepen i obim decentralizacije. Ona može biti:
1. Regionalna država – Jedinstvena složena država sa istom takvom vlašću, samo izdeljenom na posebne oblasti, regione, koji raspolažu samostalnošću prilikom obavljanja državnih poslova. To je država u kojoj regionalni organi raspolažu ograničenom, ali decentralizovanom državnom vlašću u svim glavnim vrstama državnih poslova, što ih čini teritorijalno i politički privilegovanim. U teoriji se regionalna država određuje trojako:
1) Kao poseban oblik znatno decentralizovane jednostavne države
2) Kao prelazni oblik između jednostavne i složene federalne države u kome državne poslove obavljaju centralni i decentralizovani državni organi, čak i u pogledu zakonodavstva, ali bez zakonodavca (sjedinjena unija)
3) Kao poseban oblik složene države
Danas postoje samo dve regionalne države: Španija i Italija.
2. Savezna država (federacija) – je još složenija, u najvećoj meri decentralizovana jedinstvena država. Raspolaže jedinstvenom teritorijom, stanovništvom i suverenom vlašću. U saveznoj državi je odlučujuća savezna vlast, a ne vlast država-članica. Savezna vlast je glavni nosilac vlasti, ona je prava državna i suverena vlast. Ali, u federaciji i njeni sastavni delovi predstavljaju države, iako ne prave, onda kvazidržave. I one poseduju državnu vlast, samo što ona nije suverena, već izvedena iz suverene savezne vlasti.
Savezna vlast se rasprostire neposredno nad celom teritorijom i stanovništvom savezne države, dok se vlast država-članica rasprostire samo nad stanovništvom na njihovim teritorijama.
U saveznoj državi ne postoji pravno na nulifikaciju i secesiju. Nulifikacija je zabrana ulaganja veta države članice na odluke federacije i formulisana je u obliku zaštitne klauzule. Secesija je otcepljenje države članice.
26. NEZAVISNI I ZAVISNI SAVEZI DRŽAVA NEZAVISNI SAVEZI DRŽAVA :
1. Konfederacija – nije jedinstvena država, tj. nije uopsšte država jer nastaje pravnim putem, a ne faktičkim. Ona nastaje putem ustavotvornog i ugovornog akta. Kada konfederacija natane ustavotvornim aktom kojim se uspostavlja vlast saveza, smatra se da je takav savez čvršći. Međutim, ni takva konfederativna vlast ne može da zapovedu stanovništu saveza, već samo državama-članicama saveza, dok svaka država-članica preko svojih organa može da zapoveda svojim građanima. Kada konfederacija nastaje ugovornim aktom, ona se obično naziva savezom nezavisnih država (Mala Antanta).
U konfederaciji obično postoji zajednički organ predviđen osnivačkim aktom, koji dobrovoljno i saglasno obrazuju suverene države. Taj organ obavlja isključivo zajedničke poslove koji su mu povereni osnivačkim aktom. Čine ga predstavnici država članica i u njemu se sve odluke donose jednoglasno (konsenzusom). Nadležnost članica konfedereativnog saveza je prva i prava nadležnost, dok je nadležnost zajedničkog konfederativnog organa druga i izvedena. Svi građani konfederacije imaju državljanstvo samo svoje države jer konfederacija ne poseduje nijedan od glavnih oblika države.
U konfederaciji postoji pravo na nulifikaciju i secesiju. Uslovi i načini za prestanak članstva u konfederaciji su utvrđeni osnivačkim aktom konfederacije.
2. Unija – savez 2 ili više država obrazovan na osnovu ugovora. Još je labavija vrsta saveza od konfederativnog, jer države-članice unije ne moraju da imaju nikakve zajedničke organe.
Unija može biti:
a) Realna – čisto ugovorna zajednica dveju ili više država. Članice zadržavaju zasebno zakonodavstvo, upravu i sudstvo, a u nadležnost zajedničkih organa su preneti spoljni poslovi, odbrana i finansije.
b) Personalna – nastaje kada dve potpuno samostalne države na prestolu imaju istog monarha, iz iste dinastije. Do toga dolazi poklapanjem naslednog reda vladajućih dinastija.
3. Komonvelt – najlabavija vrsta saveza tj. “na bilo koji način nezavisna zajednica” (Velika Britanija sa bivšim kolonijama).
ZAVISNI SAVEZI DRŽAVA
1. Protektorat – nastaje ugovorom kojim jedna strana (država zaštitnica) preuzima zaštitu druge strane (države štićenice). Dužnost zaštitnice je vojna zaštita štićenice čime se opravdava postojanje vojnih baza i drugih objekata na teritoriji zavisne države. Zaštitnica takođe predstavlja štićenicu u spoljnim poslovima i zastupa je, zbog čega ova nema diplomatske predstavnike u inostranstvu (izuzetak BiH)
2. Vazalne države – vrsta saveza u kome je vrhovni suveren dužan da štiti i pomaže vazale koji mu se, za uzvrat, obavezali na vernost i pomoć.
3. Kolonija – vrsta saveza koja nastaje pokoravanjem zemalja i podređivanjem naroda kolonijalnoj vlasti.
4. Mandat – savez kojim se kolonijalni sistem zamenjuje međunarodnopravno utvrđenim režimom u kome su jasnije naglašena prava međunarodne zajednice i obaveze države-mandatara, koja svoju vlast vrši u ime osnivača-mandatora i u interesu domorodačkog stanovništva.
