PERSPECTIVA TEOLÓGIA ADERE A UMA LICENÇA NÃO COMERCIAL 4.0 CREATIVE COMMONS
DZȱŗŖǯŘŖşŗŗȦŘŗŝŜŞŝśŝśŖŗŗřśȦŘŖŗŞ
SANTO TOMÁS DE AQUINO NA AMORIS LAETITIA:
REPROPONDO UMA ANTROPOLOGIA TEOLÓGICA DA
ALEGRIA
St Thomas of Aquinas in Amoris Laetitia: Reproposing a Theological Anthro-pology of Joy
André Luiz Boccato de Almeida *
ȘȱÇȱȱàȱȱ¨ȱȱǻȬǼǰȱ¨ȱǰȱǯ RESUMO: ȱȱȱȱȱȱȱȱ¹ȱȱ¹ȱ ȱ ȱ ·ȱ àȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ¤ȱ ȱ ǰȱ ȱ ¡³¨ȱ àȬȱ Amoris Laetitia ǻǼǯȱȱ £ȱ ǻŗşǼȱ ³äȱ ȱ ¡ȱ ȱ Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àǰȱ¤ǰȱȱȱȱȱȱ³¨ȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱàȱȱǯȱȱȱ·ȱ ȱȱȱȱȱȱâȱȱȱȱ£ȱȱȱ ¨ȱȱȱǰȱȱȱȱȱ³¨ȱÇȱâǯȱȱĚ¡¨ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ primeiroǰȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ presente em Amoris Laetitia (AL) ȱȱ³äȱàǯ No segundoǰȱä-Ȭȱ ȱ ȱ ȱ øȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ¡³¨ȱ de Francisco, mostrando as mudanças de posturas morais propostas por este ma-·ǯȱęǰȱȱ¨ȱ£ȱȱȱȱȱȱǯȱȱ ȱȱȱȱ·ȱȱȱȱȱȱ¡³¨ȱàȬȱ¨ȱȱ ³ȱȱȱȱǰȱȱ·ȱäȱȱȱàȱȱ ȱ¤ȱȱȱȱȱȱàǰȱȱȱȱȱ uma nova forma de acompanhar pastoralmente os casais e as famílias a partir da ¡¹ȱȱȱȱȱȱÇȱ³äȱȱȱȱǯ
PALAVRAS-CHAVE: ȱ ¤ȱ ȱ ǯȱ ǯȱ ǯȱ ǯȱ
ǯ
ABSTRACTDZȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¢£ȱ ȱ ¢ȱ ȱ
-ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱǯȱȱ ǰȱ ȱ ȱ Ȭ¢ȱ ¡ȱ Amoris Laetitia (AL)ǯȱ ȱ ȱ ǻŗşǼȱ
Introdução
D
ȱ ȱ øȱ äȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱ·ȱȱȱàȱȱȱȱ refere ao tema do amor, da família e da moral matrimonial, o Papa Francis-ȱȱȱ¡ȱȱȱȱäȱȱÇȱȱǰȱȱ ȱ ŗşȱ ȱ ³äȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ³¨ȱȱȱ³¨ȱàȬȱǯȱ ǰȱ ȱ ȱ Ě¡¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ primeiro, situar brevemente a teologia moral matrimonial presente em Amoris Laetitia ǻǼǯȱȱsegundoǰȱȱȱ³äȱÇȱȱȱ¤ȱȱ ȱ¡ȱȱ¡³¨ȱàȬǰȱȱȱȱȱȱ-ȱȱ¥ȱȱȱȱ¤ȱȱĚ¡¨ȱ·Ȭàȱȱ¡ȱ ÇǰȱȱȱȱÇȱ¤ȱȱäȱǯ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ Amoris Laetitia ȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱ¤ȱȱ-£³¨ȱȱȱȱÇȱȱ¡ȱ¦ǯȱȱ ¤ȱ Ȭȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱȱȱȱâǯ
1 Qual moral matrimonial presente em Amoris Laetitia?
ȱ ¡³¨ȱ àȬȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ Çǰȱ ȱ ȱ ŘŖŗŚȱ ȱ ȱ ȱ ŘŖŗśǯȱ·ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱȱȱȱ¡ȱȱǰȱȱȱǰȱȱȱȱǰȱ ǰȱ ȱȱȱǰȱ ¢ȱȱȱǰȱȱ ȱȱȱȱȱȱ ȱ ȱ ¢ȱ ȱ ¢ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȭ¡ȱ ȱ ¢ȱ ȱ ȱȱęȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱȱȱȱȱȱ ȱǯȱȱĚȱ ȱȱȱȱ ȱǯȱȱȱęǰȱ the marital morality present in Amoris Laetitia (AL)ȱ ȱȱȱ ȱȱ ȱ ǯȱȱȱǰȱ ȱȱȱ¢£ȱȱȱȱȱȱ ȱȱǯȱȱȱȱ¡ȱȱǰȱ ȱȱȱȱȱ ȱȱ¢ȱȱǯȱ¢ǰȱȱȱǰȱ ȱ ȱ¢-£ȱȱȱȱȱȱȱǯȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱȬ¢ȱ¡ȱȱ¢ȱ ȱȱȱȱȱȱǰȱ ȱȱȬȱȱȱ¢ȱȱǯȱȱȱȱȱȱ ȱȱǯȱȱȱȱ¢ȱȱȱ ȱ ¢ȱȱ¢ȱ ȱ ȱ ȱ ¢ǰȱ ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱǯ KEYWORDSDZȱȱȱǯȱǯȱ¢ǯȱǯȱǯȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱÇȱȱ ȱȱę³äȱǰȱȱȱȱ¡³¨ȱȱȱȱȱ ȱȱȱ³¨ȱȱȱȱȱ³¨ȱǯȱ ȱ ¡ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ Çǰȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ äȱ ȱ ȱ äȱ ǰȱ ȱȱĚ¡¨ȱȱȱȱȱàǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱ ·ȱ Çȱ ¥ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ¡¨ȱȱȱȱ·ȱÇǯȱȱ-ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ âǰȱęȱȱȱȱ·ǰȱȱ¡³¨ȱȱ¨ȱȱ ȱ ¹ȱ ȱ ³¨ȱ ·Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱǻǰȱǯȱşȬŗŖǼŗǰȱȱȱȱȱȱ¨ȱȬȱ
a compreender e distinguir em profundidade a forma e o conteúdo da ǯȱǰȱàȱȱȱȱȱȱȱ³äȱȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ øȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ ǻǰȱ ǯȱ ŚǼǰȱ ȱ ǰȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ³ȱ ȱ ȱ Ě¡¨ȱ ȱȱęǯȱ ȱȱ¡³¨ǰȱȱȱȱȱȱȱ¨ȱȱȱȱ ȱȱ¡³¨ȱȱȱȱ·ȱȱȱȱâȱȱȱ Çǯȱ ȱ ³¨ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ȱøǰȱ Ȭȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ȱ àȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęǰȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ¡¹ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱǻǰȱŘŖŗśǼǯȱ
Neste sentido, o amor ou a caridade, fonte da sacramentalidade matrimo-ǰȱäȬȱȱȱ¨ȱȱȱȱ¡ȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ǻǰȱ ǯȱ ŗřŚǼǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ âǰȱ ȱ dois últimos séculos, esteve decididamente marcada por uma impostação ȱȱ¤ȱȬâȱȱàȬǰȱȱȱȱ ¡³¨ȱǰȱȱȱ³äȱȱȱȱȱȱȱ posteriores, e em especial a Familiaris Consortioȱ ǻǼǰȱ ȱ ȱ ȱ ¡¨ȱȱȱȱ³¨ȱȱȱȱ¦ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ě¡äȱ ȱ Francisco faz é devedora de toda uma rica teologia bíblica, patrística e ȱȱàȱȱȱȱȱǻ ǰȱǯȱŚşȬśŗǼȱȱȱ ȱǻ1ȬǰȱŘŖŗŖǰȱǯȱşŘȬşśǼȱȱȱȱȱȱ ǰȱ£ȱȱ·ȱȱ¨ȱ¤ǰȱȱȱȱȱ
ŗ Esta impostação sobre o tema do amor e da alegria na vida matrimonial é salientada em
ȱ¡¨ȱ¤¡ǯȱȱȱȱ·ȱȱnorma normans da indissolubilidade ȱ·ȱȱȱȱȱȱȱ ¦ǰȱ¡ȱȱǯȱǰȱ¨ǰȱȱ³¨ȱȱȱȱ ³ȱȱȱ¤ȱȱȱȱȱǰȱȱ³äȱ-ǰȱȱ·ȱȱȱȱȱȱàȱȱȱǰȱ ¡¨ȱȱȱȱȱ³¨ȱǯ Ȭȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ äȱ ȱ ȱ ȱ ȱ elaboração e redação da Amoris Laetitia (AL), foi marcado por uma sensi-bilização de teólogos e pastores na busca por uma melhor elucidação dos ȱȱȱȱÇŘ em suas realidades concretas (BOZZOLO
et al.ǰȱŘŖŗśǼǯȱ·ȱǰȱȱàȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱ¹ȱȱ ȱ¦ȱȱâȱȱÇǰȱȱȱȱȱȱ äȱǰȱǰȱȱȱȱǻǰȱǯȱŘǼǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ȱ âǰȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¥ȱ ȱ ³¨ȱ âȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱǯȱȱ Vaticano II, com a síntese própria da Constituição Pastoral Gaudium et Spes ǻ ǰȱ ǯȱ ŚŝȬśŘǼǰȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ȱ ȱ ¡ȱ Çȱ ȱ últimos séculos, com os avanços e descobertas provenientes a partir de ȱȱǯȱȱȱȱ¡³¨ȱàȬȱ
Familiaris Consortio (FC) de João Paulo II um modo próprio de abordar ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³äȱ ǰȱȱȱ·ȱȱAmoris Laetitiaȱȱȱȱ·ȱȱ ȱ ·ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ gradual e do acompanhamento das famílias na pastoral, na tentativa de ȱȱDZȱȱȱȱȱȱǯ ȱǰȱȬȱȱȱ³ȱȱȱ·ȱȱøȱ ³¨ȱȱȱǰȱȱǰȱ·ȱȱȱȱȱȱ¤¡ǰȱ ȱȱ¨ȱȱȱ¡ȱȱȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ ǻǰȱ ǯȱřǼǯȱȱ³¨ȱȱȱ¡³¨ǰȱȱȱȱäȱ ǰȱȬȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱâȱȱȱÇȱȱȱȱȱȱ ȱȱ¤ǰȱȱȱ¨ȱȱǯȱ ȱȱ¦ǰȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱ Ȭȱȱȱȱ¹ȱȱäȱǰȱ·ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¥ȱ ³ǰȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¥ȱ Çǯȱȱȱ¤ȱȱȱęȱȱȱȱâȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¦ȱ ȱ ȱ ȱ £³¨ȱ ȱ ȱ Řȱȱȱȱȱȱàȱȱȱäȱ¹ǯȱ
como um fardȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ³¨ȱ Ȭȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ³ȱ ¥ȱ ¹ȱ ȱ ę·ǰȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ meio dos seus limites e são capazes de realizar o seu próprio discerni-ȱ ȱ ³äȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǻǰȱ ǯȱ řŝǼǯȱ ęǰȱ ȱ Çęȱ £DZȱ “somos chamados a formar as consciências, não a
pretender substituí-las” ǻǰȱǯȱřŝǼ.
ȱȱȱ³¨ȱȱȱ³ȱȱǯȱȱ-£ȱȱȱ¹ȱȱȱǯȱ¨ȱȱȱøȱ problemas sociais, culturais e religiosos vividos pela família, contudo, busca ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ¹ȱ ȱ ¡¹ȱ ȱ ȱ ǯȱȱǰȱȱȱȱȱȱ¡³¨ȱȱ³¨ȱ àȱȱȱ¤ȱȱ¹ȱȱȱȱȱȱȱȱ ¦ȱȱȱȱ£³¨ȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ǯȱȱȱ³äȱȱǰȱȱȱȱȱǰȱ ȱȱȱę³¨ǰȱȱȱȱàȱ³¨ȱàȱǰȱ ȱ ȱ ·ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ àȱ ȱ ȱ ȱ ȱÇȱȱȱȱȱȱâȬǯȱ ȱȱ£ȱȱȱȱȱȱȱȱȱÇȱȱȱ alegre (“Amoris LaetitiaȄǼȱȱäȱȱȱâǰȱȱȱ ¦ȱȱȱȱȱ¤ǰȱȱȱȱȱȱ-ȱȱ¡ȱȱȱ·ȱȱȱȱȱȱǯ
2 Santo Tomás na Amoris Laetitia: assimilação, integração
e atualização
ȱ³ȱȱȱ¤ȱȱȱȱ¡³¨ȱàȱȱȮȱŗşȱ£ȱ ȱ ȱ Ȯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ àȱ ȱ âǰȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ·ȱ ǰȱ ·ȱ ȱ ȱ £ȱȱȱȱȬàȱǰȱȱȱȱ realidade humana direcionada pela vida da graça no dinamismo teologal, ȱȱȱȱȱȱęȱȱȱȱȱȱȱ ¦ǯȱ ȱȱȱȱȱ³äȱȱȱȱ¡ǰȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ àȱ àǰȱ ǰȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ³¨ǰȱ³¨ȱȱ£³¨ȱȱȱȱ¡³¨ǯȱȱȱ ȱȱ³äȱ·ȱȱȱȱȱonhecida, a Suma deȱȱǯȱȱȱȱȱȱȱȱ¡äȱȱȱȱȱȱ àȱ ȱ ¥ȱ ȱ ³¨ȱ àǰȱ àȱ ȱ ȱ ·ǯȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ “primeiro a elaborar um grande tratado sobre as paixões e
sobre o amor” ǻǰȱ ŗşşşǰȱ ǯȱ şŞǼ3.ȱ ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ
-ęȱȱȱȱ¡ȱȱ¡³¨ȱàȬǯ
Nota 108: “todo o ser humano está obrigado a ser afável com aqueles que o
rodeiam”ȱ ǻǰȱ ǯǯȱ Ȭǰȱ ǯȱ ŗŗŚǰȱ ǯȱ Řǰȱ ȱ ŗǯǼ4ǯȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ -³¨ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ¡-³¨ȱ ȱ Ȭȱ ȱ Çȱ ȱ “O amor no matrimônio”ǯȱ ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ¤ȱ £ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ·ȱ -ȱȱ¡¹ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ£ǯȱ ȱ ¨ȱ ŗŗŚȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ afabi-ȱ ǻȃȱ ȱ ȱ ěȄǼȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ³ǯȱ ȱ ¨ȱȱǰȱȱ¤ȱȱȱ£ȱȱȱȱȱ £ȱȱ³äȱDzȱȱȱȱȱȱ³ǯȱȱȱ ǰȱ ȱ ǰȱ ¹ȱ àȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ amizade, e desenvolve a doutrina numa perspectiva propriamente ética, ȱȱȱ·ȱ¥ȱǰȱ¥ȱȱȱȱȱ¥ȱȱǯȱ ȱ³¨ȱŗŖŞȱȱ¡³¨ȱȱȱȱȱŘȱȱ¨ȱŗŗŚǰȱ
“Esta amizade é parte da justiça” (“Utrum huismodi amicitia sit pars iustitiae”)ǯȱ
ȱ³¨ȱȬȱȱȱȱ£ȱȱȱ³ǯȱȱǰȱ ȱ ¤ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱàǰȱ -ȱȱǰȱ“ninguém consegue passar um dia inteiro com uma pessoa triste
e sem atrativos”5. ȱ ³¨ȱ àȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǻŗşŞśǰȱǯȱŘřǼǰȱȱȱȱȱȱǰȱȱȱȱ ȱ·ȱȱȱ³¨ȱȱ¡ǰȱȱ·ȱ¡¨ȱȱȱ ȱȱǯȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ¤ȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ -ȱ ¡ȱ ǻǰȱ ŗşŞśǰȱ ǯȱ ŘŚǼǯȱ ¨ǰȱ ¨ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ǯȱȱ ȱ ǰȱ ȱ ǰȱ ·ȱ ȱ ¡ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱǯ řȱȱĚ¡¨ȱȱȱȱȱǻŗşşşǰȱǯȱşŘȬŗŖŝǼǰȱȱ£ȱȱ·ȱ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ Çȱ ǰȱ ȱ ęȱ ȱ ȱȱȱ¤ǯ
Śȱȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ Ȭȱ DZȱ“Et ideo homo tenetur ex quodam
de-bito naturali honestatis ut homo aliis delectabiliter convivat: nisi propter aliquam causam necesse sit aliquando alios utiliter constristare”.ȱǻȱȱ³¨ȱȱȱȱȱȱ³äǼǯ
śȱȱ¡ȱȱàȱȱ·ȱȱ¤ȱ¥ȱ·ȱǰȱȱȱ¨ȱǰȱȱ
ȱ³¨ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ¤ȱ ·ȱÇǰȱȱȱȱȱȱ·ȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ³¨ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ³ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱǰȱ ȱ aprofundamento ético-teológico de Aristóteles, caracteriza-se pela busca ȱ ȁ¹Ȃȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ £ȱ ȱ ǰȱ ȱ£ȱȬȱǰȱ¡ȱȱǰȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱǯ
Notas 110 e 111: “ser mais próprio da caridade querer amar do que querer ser
amado (e que de fato) as mães, que são as que mais amam, procuram mais amar do que ser amadas” ǻǰȱǯǯȱȬǰȱǯȱŘŝǰȱǯȱŗǰȱǯȱŘǯǼ6. São duas
ci-³äȱȱȱ¤ȱȱǰȱȱȱȱÇȱȱ“O
amor no matrimônio”ǯȱȱ³äȱȱȱȱȬȱȱȱ
¨ȱŘŝȱȱȱȱȱȃȱȱȱDZȱȱȄȱ(“De
principali actu caritatis, qui est dilectio”).ȱ ȱ ȱ ³äȱ £ȱ ȱ ȱ
ȱŗȱȱȱȱ¥ȱȱDZȱȃ1ȱȱàȱȱ-de ser amado, ou amar?” (“Utrum caritatis sit magis proprium amari quam
amare”).ȱȱȱȱȱ¨ȱŘŝȱȱȱȱȱ³¨ȱ ȱȱȱȱǯȱȱ³¨ȱȱȱȱ¤ȱ¤Ȭȱȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ǯȱȱ ȱ ¨ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ àȱ ȱ ǯȱȱȱȱǰȱȱȱ·ǰȱȱȱàȱ ¦ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǻȱ ȱ àȱ ȱÇȱǼǰȱȱęȱǻȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ mesmo), e como participação na sua mesma natureza (como participação ȱȱǼǯȱȱǰȱȱȱ¨ȱ·ȱȱ¡¨ȱ ȱ ȱ ȱ ǻeros ou philiaǼǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ coração do ser humano pela graça de Deus (ágapeǼǯȱ
ȱȱȱȱ¤ȱ·ȱȱ³¨ȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱŝǯȱȱȱȱ¹ȱȱȱȱ
ȱǰȱȱȱȱ¨ǰȱàȱȱÇȱȱȱǰȱȱȱ ȱǰȱȱ¨ȱȱȱ¡ȱȱȱȱȱȱȱȱǯȱ ȱǰȱȱȱȱȱǻhabendi) transforma-se em medo de perder
(Ĵ ĴǼȱǻǰȱŗşşŞǰȱǯȱŗŜȬŗŝǼǯȱȱ¨ȱ£ȱȱ¡¹ȱ ȱȱȱȱȱȱęȱȱȱȱȱȱ ȱȱ£Ȭȱȱȱȱȱȱȱȱȱǯ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ŗȱ ŗřȱ Ȯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȯȱ ȱ ¥ȱ ȱ àȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ęȱȱȱȱǰȱęȱȱǰȱȱȱȱȱ
Ŝȱȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ Ȭȱ DZȱ “(...) Amari autem non est actus
ca-ritatis ipsius qui amatur: sed actus caca-ritatis eius est amare (...) quia matres, quae máxime amant, plus querunt amare quam amari”.
um esvaziamento dos nossos interesses, pois é um ato de Deus no interior ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àȱ àȱ ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱǰȱȱǰȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱęǯȱȱøȱȱȱ ȱ ȱ ¨ȱ ·ȱ ȱ ȱ ęǰȱ ȱ ȱ ·ȱ ¡¨ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³äȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ǰȱ ¡¨ȱ ȱ ȱȱȱȱǯ Nota 115ǯȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡³¨ȱ ·ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ Ȯȱ ȃ³ȱ ȱ ¨Ȅȱ (“vis unitiva”)ȱ Ȯȱ ȱ ȱ àȱ ȱ ȱ ȱǻǰȱǯǯȱǰȱǯȱŘŖǰȱǯȱŗȱȱřǯǼŞǯȱȱ¨ȱŘŖȱ·ȱȱȱȃȱ
amor de Deus” (“De amore Dei”).ȱȱȱŗķȱȬȱȃ¡ȱȱȱ Deus?” (“Utrum amor sit in Deo”).ȱȱȱ¨ǰȱȱ¤ȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱ·ȱȱȱȱȱȱȱ ȱǯȱȱǰȱȱàȱȱȱȱȱȱ“amar
alguém propriamente é querer para ele o que é bom” ǻǰȱ ǯǯȱ ǰȱ ǯȱ ŘŖǰȱ ǯȱ ŗȱ ȱ řǯǼ9. ǰȱ ȱ ȱ ·ȱ ·ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ Çȱ ȱ ·ǰȱ ȱ ȱ ¤ǰȱ ȱ àȱ ǯȱ ¨ǰȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱǰȱ·ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ³¨ȱȱȱàȱǯȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱ¦ȱȱȱ¥ȱȱȱȱǻŗȱ ŗřǼǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¥ȱ ȱȱ³ǯȱȱȱȱȱȱȱȱDZ ǻǯǯǯǼȱȱ¨ȱȱǰȱȱȱǰȱȱ³¨ȱȱȱȱ modo de ser casal não mais centrado sobre si mesmo, sobre o egoísmo ou a ȱȱ¹ȱȱȱȱǰȱȱȱȱ-¨ȱȱȱǰȱÇȱȱȱȱȱȱȱȱȃȄȱȱ ǰȱȱȱȱȱǻǰȱŘŖŗŗǰȱǯȱŞřǼǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ¡¨ȱ ǯȱ 1ȱ ȱ ȱ ȱ ęǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ -ȱ ȱ ȱ ¨ȱ Çǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ę£ȱ ǰȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱǯȱȱȱǰȱǰȱȱȱ Çȱȱȱ³¨ȱȮȱ³ȱȱ¨ȱȮȱȱȱȱàǯȱ1ȱ Şȱ ȱ Ȭȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
amor não é propriamente o ato a ser realizado, mas a “força de união” (“vis unitiva”)ȱ ȱ ¤ȱȱȱàȱǯȱ
ǰȱǰȱȱȱȱȱ·ȱȱȱ³¨ȱȱ ȱȱȱǯ
Nota 116DZȱȱȱ³¨ȱȱȱ¤ȱȬȱȱȱȱ uma “união afetiva” (ǰȱǯǯȱȬǰȱǯȱŘŝǰȱǯȱŘǼ. ȱ¡ȱȱȱ ¡³¨ȱ¤Ȭȱȱȱȱę³¨ȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱâȱ·ȱȱȱ¨ȱȱȱȱȱǰȱ ȱ øȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ¡¨ȱ àǯȱ ȱ ȱ -ǰȱȱȱȱȱȱǰȱȱ¥ȱȱ¨ǰȱ àȱ ȱ ȱ ŘķDZȱ ȃȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ·ȱ ¹ȱ ¥ȱ ¹ǵȄȱ (“Utrum amare, secundum quod est actus caritatis, sit idem
quod benevolentiaȄǼǯȱ ȱ ǰȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ǰȱȱ¤ȱ³Ȭȱȱȱȱ³¨ȱȱȱ-àȱ¥ȱ¡¹ȱȱȱǯȱȱǰȱȱ¹ȱ·ȱ“um ato
da vontade que consiste em querer o bem a outrem”ŗŖ. ȱǰȱ ȱ
ȱàǰȱ ¤ȱ ȱ ³ȱ ȱ ¡¨ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ¤ȱ ȱȱ¡¨ȱȱȱ¤ȱȱȱȱÇȱȱ·ȱȱàȱ ¡¨ǰȱȱ¥ȱǰȱǰȱȱȱ“não surge subitamente; ela nasce
de uma contemplação assídua do objeto amado”ŗŗǯȱȱȱ¡¨ȱ¤Ȭȱ
ȱȱȱȱȱǰȱȱǰȱ“comporta uma certa união afetiva
entre o que ama e o que é amado, enquanto considera a este como, de certo modo, unido a si ou a si pertencente e, por isso, move-se para ele”ŗŘǯȱ
ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ¤ȱ ȱ àǯȱ ǰȱ ȱ ·ȱ £ȱ ȱ ¡³¨ȱ fenomenológicaŗřȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àȱȱȱȱȱȱȱȱ³äǰȱȱȱ¡ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ǰȱ ȱ àǰȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ¦ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡¹ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ¡³¨ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱ¨ȱǯ ǰȱ ȱ ȱ ¤ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ·ȱ ȱ ȱ -¹ȱ ȱ ·ȱ ȱ ¨ȱ ǯȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ £ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ àȱ ǰȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡¹ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡¹ȱ ȱ ȱ ¡¨ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ
ŗŖȱȱȱ¡ȱȱ¡ȱȱȱ¨ȱDZȱ“(...) benevolentia proprie dicitur actus
volun-tatis quo alteri bonum volumus”.
ŗŗȱȱȱ¡ȱȱ¡ȱȱȱ¨ȱDZȱ“(...) quod non subito exoritur, sed per aliquam
assiduam inspectionem rei amatae”.
ŗŘȱȱȱ¡ȱȱ¡ȱȱȱ¨ȱDZȱ“(...) Importat enim quandam unionem secundum
ěȱȱȱDZȱȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱ vel ad se pertinens, et sic movetur in ipsum
ȱǰȱ·ȱȱȱȱȱ¤ȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱ¡¹ȱȱȱŗŚǯȱȱȱȱ¹ȱ ·ȱȱ¡¨ȱȱȱȱ£ȱȱȱȱȱȱ £ǰȱ¨ȱ¤ȱ¥ȱȱǯȱȱ¡¹ȱȱ-ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęǯ Nota 122DZȱȱ³¨ȱȱȱ¤ȱȱȱȱȱǰȱȱ ȱȱȱǻ ǯȱǰȱŗŘřDzȱXǰȱŗşŞŚǰȱǯȱŗŝŚǼǯȱȱȱ ȱȱ·ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱȱȱȱ·ȱ a “amizade maior” (ǰȱǯȱŗŘřǼ. ȱȱȱȱȱ ȱȱȱàȱǯȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱ ·ȱ ȱ ¡¹ȱ ȱ £ȱ ǰȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ¨ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ¥ȱ-³¨ȱ¨ȱȱȱȱȁȂȱȱȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǻȱ Ǽȱ Ȭȱ øȱ ȱ ¡ȱ ¥ȱ prole ou procriaçãoŗśǯȱ ȱȱǻŘŖŖŝǰȱǯȱśŗǼǰȱȱȱȱȱ¤ǰȱȱȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ¤¡ȱ £ȱ Ěȱ ȱ ¤ȱ ȱ àȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ǯȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱâȱȱȱ£ȱȱȱȱȱȱȱ¥ȱ-ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ǯȱ ȱ ¡ȱ ǻŗşŜşǰȱ ǯȱ ŘŜŝǼǰȱ ȱ ȱ ¤Ȭȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱȱ¡¨ȱȱ³ȱȱȱȱǯȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ âȱ ȱ ȃ£ȱ Ȅȱ ǻȱ “maxima amicitia”Ǽȱȱ¥ȱȱȱȱȱȱȱ³¨ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ âǯȱ ȱ ¤ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ âȱ ȱ ¹ȱ ȱ ǻǰȱ ·ȱ ȱ Ǽǰȱ ȱ ȱ sinal visível (sacramentumǼȱȱȱǻǰȱ ǰȱǰȱŗŘřǰȱǯȱǼǯȱȱǰ
ǻǯǯǯǼȱȱ£ǰȱȱȱ·ǰȱȱęȱȱǯȱȱ£ȱ(“maxi-ma amicitia”)ȱȱ¡ȱȱȱȱȱȱǰȱȱ£ȱȱ¨ȱàȱȱ ȱȱȱȱàȱǰȱȱȱȱàȱȱȱȱ £ǰȱ ȱ ·ȱ ȱ àȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ǰȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȁ¡ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨Ȃȱ ǻ ȱ ŘǰŘŚǼǯȱ 1ǰȱ ŗŚȱȱȱȱȱȱȱ·ȱ¡ǰȱȱ£ȱȱȱàȱ ǻȱȱȱȱȱǼȱȱ·ȱȱȱȱȱȱàȱǻ¦ȱ ¡Ǽǯȱȱȱǰȱ·ȱȱȱ³¨ȱȱĚ¡¨ȱȱǰȱŘŖŖŖǰȱǯȱ śśȬŝŖǯȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȃȱ ¨ȱ ¡ȱ do amor” apresenta a ideia de união afetiva de forma a integrar os aspectos ontológico e àǰȱȱȱȱȱȱǯ
ŗśȱȱĚ¡¨ȱ·ȱȱȱȱȱȱĚȱȱǰȱDZȱǯǯǰȱ
ǰȱȱȱȱâȱȱȱøȱǻǰȱ ǰȱǰȱŗŘřǰȱǯȱǼŗŜǯ
A visão do matrimônio como um amor de amizade maior é compreensível ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡¹ȱ ȱ £ȱ äȱ ȱ “igualdadeȄȱǻǰȱ ǰȱǰȱŗŘřǰȱǯȱǼŗŝȱȱȱȱȱȱǯȱȱ ǰȱ ȱ ȱ ¦ȱ ·ȱ ȱ Çȱ ¥ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱȱȱȱȱȱ¡¹ȱȱȱ-ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ¨ȱ ȱȱȱȱȱȱ¡¹ȱȱȱ-ȱ ȱ ¤ǰȱ ȱ ȱ àȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱÇǯȱȱȱȱäȱ¨ȱȱȱ³¨ǰȱ ·ȱ àȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ŗŞȱ ȱ £ȱ ǰȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ¦ǯȱ Nota 127DZȱ ȱ ³¨ȱ Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ matrimônio convém cuidar da alegria do amorǯȱȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱȬȱ¥ȱȱȱȱȱȱ·ȱ£ȱȱȱȱȱ ȱ ³¨ȱ ǻǰȱ ǯǯȱ Ȭǰȱ ǯȱ řŗǰȱ ǯȱ řǰȱ ȱ řǼǯȱ ȱ ȱ ȱ àȱ ȱ Ȭȱ ȱ ¨ȱ řŗȱ ȃȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ Ȅȱ
(“De delectatione secundum se”).ȱ ȱ ȱ řķǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱȱȱȱȱę³¨ǰȱȱȱȱȱȱ ȱȱ¤DZȱȃȱ£ȱȱȱǵȄȱǻȃȱȱěȱȱ gaudio”)ǯȱȱ¤ȱȬȱȱ£ȱȱȱ£ȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱ£¨ǯ ȱȱȱȱȱȱ¤ȱȱȱȱȱøŗşǯȱȱȱ ȱ ȱ øȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ àȱ ³¨ȱ ȱ DZȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ¤ȱ ȱȱǯȱȱȱȱ·ȱȱȱȱȬ£³¨ǰȱȱȱ¤ȱ¥ȱ ŗŜȱȱ¡ȱȱȱȱ¡DZȱ“ǰȱȱǰȱȱȱęȱȱǯȱȱ
virum autem et uxorem maxima amicitia esse videtur: adunantur enim non solum in actu carnalis copulae, quae etiam inter bestias quandam suavem societatem facit, sed etiam ad totius domesticae conversationis consortium; unde, in signun huius, homo propter uxorem ‘etiam patrem et matrem Ĵǰȱȱȱǻ ǯȱŘǰŘŚǼǯȱȱȱȱȱȱȱȱȄǯ
ŗŝȱȱ¨ȱȱȱ¡ȱęȱȱȱȱǰȱȱȱ¤ȱ¥ȱ1ȱ¥ȱ
Nicômaco de Aristóteles, do seguinte modo: “Amicitia in quadam aequalitate consistit”.
ŗŞȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ Gaudium et Spesǰȱ ǯȱ Śşǰȱ
ȱȱ£DZȱ“(...) Esse amor, eminentemente humano, afeição voluntária de um para com o
outro, abraça a pessoa na sua totalidade, conferindo especial dignidade e nobreza às expressões de afeto, inclusive corporais, como elementos e sinais da amizade conjugal”.ȱȱàȱ¡³¨ȱàȱ ǰȱǯȱŗŘśȱȱȱȱ¡ȱȱ ǰȱǯȱŚşȱȱśŖȱ¨ȱ¡ȱȱȱȱȱȱ ȱ£ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱÇǯȱ
ŗş Sobre esta abordagem, vale a pena aprofundar a relação entre o lúdico e a alegria em Santo
¤ȱȱȱȱǰȱǯȱŗǰȱŘŖŖŝǯȱȱȱÇǰȱȱȃȱȱȮȱȱ øȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻǯȱ ŗśȬřŝǼǰȱ ȱ ȱ £ȱȱ·ȱ³¨ȱȱȱȱȱȱȱȱȱludensǯȱ
ȱȱȱȱȱȱ¡¹ȱȱȱȱǻǰȱǯǯȱ ȬǰȱǯȱŗŜşǰȱǯȱřǰȱǯȱřǼŘŖ
ǯȱȱȱ¤ǰȱȱȱȱȱ¤ȱ-ȱȱȱ¤ȱ³¨ȱȱȱ£ȱȱ³ȱǯ O prazer se tornando alegria, dilata o coração enchendo-o de sentido, e, ȱ·ȱȱȱȱǻǰȱǯǯȱȬǰȱǯȱřŗǰȱǯȱřǰȱȱ řǼŘŗǯȱȱȱȱȱȱǰȱ·ȱ¤ȱȱȱȱȱ ǻ ǰȱǯȱŚŞǼȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ǰȱȱȱ¤ǰȱ·ȱȱȱ³ȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱȱǯȱ¨ǰȱȱȱȱ·ȱ “Amoris Laetitia”ȱ¥ȱȱȱȱȱȱȱȱ¡¹ȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱǯȱ Encontramos nesta citação uma fundamentada antropologia teológica tão ¤ȱȱȱȱȱȱȱȱ¡¨ȱȱȱ ¨ǰȱȱ£Ȭȱ¥ȱȱâǯ
Nota 129ǯȱȱ¹ȱ“o amor de amizade chama-se ‘caridade’, quando capta e
aprecia o ‘valor sublime’ que tem o outro” ǻǰȱǯȱŗŘŝǼǰȱȬȱȱ¨ȱ ŘŜȱ ǻǰȱ ǯǯȱ ȬǼȱ ȃȱ Ȅȱ (“De passionibus animae in speciali. Et
primo, de amore”), ȱ ȱ řķȱ ȃȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ǵȄȱ (“Utrum
amor sit idem quod dilectio”)ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ faz parte do tratado das “Paixões da alma” ǻǰȱǯǯȱȬǰȱǯȱŘŘȬŚŞǼ22ǯȱ
ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ȱ DZȱ ȱ ǰȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ¹ǯȱȱ£ȱȱȱ£ȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱǯȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱàȱȱȱ¡ȱȱȱȱȱǰȱ ȱȱȱȱǰȱȱȱ·ȱȱ¡¹ȱȱ ȱ ȱ £ǰȱ ·ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ äȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱ³¨ȱȁȂȱȱŘřǯȱ ȱȱ¤ǰȱȱȱȱȱȱȮȱǰȱ³¨ǰȱ-ȱȱ£ȱȮǰȱȱȱȱȱàȱȱȱȱȱȱ
ŘŖ “Ludus est necessarius ad conversationem humanae vitae”.
Řŗȱȱ¨ȱȱȱȱȱŗŘŝȱ£ȱȱDZȱ“Ad tertium dicendum quod alia nomina
ȱȱǰȱȱȱȱěȱDZȱȱlaetitia imponitur a dilatatio-ne cordis, ac si diceretur laetitia; exultatio vero dicitur ab exterioribus signis delectationis interioris, quae apparent exterius, inquantum scilicet interius Gaudium prosilit ad exteriora; iucunditas vero ȱȱȱȱȱȱȱěǯȱȱȱȱȱȱȱ pertinere ad gaudium: non enim utimur eis nisi in naturis rationalibs.
ŘŘ Este tratado “De PassionibusȄȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àȱ ȱ ȱ
ȱȱȱȱȱȱȱ¦ȱǯȱȱȱȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ǰȱ ȱ DZȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱȱ ȱ ȱ ȱȱàǯȱȱȱȱȱȱȱȱ¤ǰȱȱȱȱ·ǯȱǰȱȱ ȱȱȱȱÇȱȱȱÇęȱȱȬȱȱȱ melhor o funcionamento da psiquêȱȱȱ¡ȱȱȱǯ
Řřȱȱ¡ȱȱȱ¨ȱȱ£ȱȱ¨ȱȱȱDZȱ“Caritas autem addit supra
amorem, perfectionem quandam amoris, inquantum id quod amatur magni pretii aestimatur, ut ipsum nomen designat” ǻǰȱǯǯȱǯȱŘŜǼǰȱrespondeoǯȱ
ȱȱǯȱȱȱȱȱ³¨ȱȱÇȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȮȱ·ȱȱȱȱȱ¡¹ȱȱȱȱ£ǰȱ ȱȱ¨ȱȱȱȱǯȱȱDZȱȱ¡-¹ȱȱȱȱȱȱ·ȱȱȱȱ·ȱȱȱ¤ȱȱȱ ǰȱȬȱ¥ȱȱǯȱ
Nota 130: “(...) do amor pelo qual uma pessoa me é agradável, depende que lhe
dê algo de graça” ǻǰȱǯǯȱȬǰȱǯȱŗŗŖǰȱǯȱŗǼŘŚǯȱȱ³¨ȱ¤ȱȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ¡¹ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ·ǯȱ ȱ ǰȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ³¨ǰȱ ȱ ȱ ȱŗķȱȱ¨ȱŗŗŖȱȱȱȃȱ¹ȱȱ³ȱȱȄȱ(“De gratia
dei quantum ad eius essentiam”)ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àȱ
³Dzȱȱȱȱ¤ȱȱDZȱȃȱ³ȱȱȱ¥ȱǵȄȱ
(“Utrum gratia ponat aliquid in anima”).
O tratado da graça para o teólogo dominicano ocupa uma centralidade no ȱǯȱȬȱȱȱǰȱȱ·ȱȱàȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ¤ǰȱ ȱ ³ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ¡Çȱ£ȱȱȱȱȱȱ£¹Ȭȱȱȱȱ·ȱȱ e agir bemŘś ǯȱȱǰȱȱ¨ȱŗŗŖǰȱȱ³ȱ·ȱȱȱȱȱ-ȱȱǰȱȱȱȱȱȱȱ£ȱȱȱȱǯȱ ȱǰȱȱ³¨ȱȱȱȱ¤ȱȱȱȱ ¹ȱȱǻǰȱŘŖŗŝǰȱǯȱŜŞǼȱȱȱȱâ-ȱȱȱǰȱȱȱȱȱȱ·ȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ¤ǯȱ ȱ ³ȱ ·ȱ ȱ àȱ ȁȂȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ǯȱ ȱ ȱ ¨ȱ ¤ȱ ȱ ³ǰȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ęȱ ȱ äȱ ȱ ȱ ȱ ȱȮȱ¹ǰȱȱȱȱȮȱȱȱ¥ȱȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ¡³¨ȱ àȬȱȱ£Ȭȱȱȱȱ¤ȱȱȱȱȱȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ âǰȱ ¨ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱȱǻǰȱ·ȱǼǰȱȱ¤ȱȱȱȱ ȱ ³ǯȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱǰȱ£ȱȱȱȱȱȱȱǰȱȱȱȱ ¨ȱǰȱȱȱȱȱȱ·ȱǯȱ ŘŚȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ
portuguesa: “(...) quod dicitur aliquis habere gratiam hominis, intelligiur in aliquo esse aliquid
ȱȱȱǰȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱDzȱȱěȱǻǯǯǯǼȄǯ
Řś Na Summa TheologiaeǰȱǯȱŞřşǰȱǯȱȬ·ȱǰȱǰȱ£ȱȱ³¨ȱȱȱ
ȱȱŗřŖȱȱȱ¤ȱȱȱàȱȱȱȱ¥ȱ£ȱȱ ȱȱ³ǰȱȱȱǰȱȱȱȱȱȱȱ³¨ȱ ȱȮȱȱȱȱǰȱȱȱȱȱâȱȮȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱǯȱȱȱȱàȱȱ ȱ¡ǰ ǻǯǯǯǼȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¥ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ǯȱ ǰȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ³ȱ ǰȱ Ȭȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ £ǰȱǰȱ¤Ȭȱȱȱȱ³ȱȱȱȱȱȱȱǻǯǯǯǼȱǻ-ǰȱǯǯȱȬǰȱǯȱŗŗŖǼŘŜǯȱ ǰȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ȱ ¤ǰȱ Ȭȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ¡ȱȱȱȱ·ȱ£ȱȱȱȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęȱ³¨ȱȱ¨ȱ£ȱȱȱȱ¡ȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ǰȱ ȱ ¤Ȭȱ ȱ -³¨ȱ àȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱǯ
Nota 135ǯȱȱÇȱǰȱ“O amor no matrimônio”, o papa Francisco ainda ȱȱȱȱǰȱ£ȱȱȱ¡ȱȱȱ¤ǯȱȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ Çęȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱ¨ȱǰȱȱȱ ȱȱǯȱȱ³¨ȱȱȱ¡ȱ¤ȱDZ ȱǰȱȱ¥ȱȱ£ǰȱ¨ȱȱȱȱȱǰȱȱ·ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ ·ȱ ȱ Çȱ ȱ ǻǯǯǯǼǯȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ·ȱ ¨ȱ ·ȱ Çȱ ę¡Ȭȱ ȱ ęǰȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ caridade, eleva-se também a capacidade para um aumento maior (TOMÁS, ǯǯȱȬǰȱǯȱŘŚǰȱǯȱŝǼŘŝǯȱ
ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ¤ȱ Ȭȱ ȱ ¨ȱ ŘŚȱ ȃȱ ȱ da caridade” (“De caritatis subiecto”),ȱ ȱ ȱ ŝķȱ ȃȱ ȱ ȱ ęȄȱǻȃȱȱȱȱęȄǼǯȱEmbora os desdobra-ȱȱ·ȱȱ¨ȱȱȱȱ¡³¨ǰȱ·ȱ levar em consideração alguns elementos propositivos do nosso teólogo ȱ £ȱ ȱ ¡ǯȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ³¨ȱ
ŘŜȱȱ¨ȱȱȱ¡ȱȱȱ¡DZȱ“(...) et secundum hanc dilectionem dicitur aliquem
diligere simpliciter: quia secundum hanc dilectionem vult Deus simpliciter creaturae bonum aeter-ǰȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ęȱ ȱ supernaturale in homine a Deo proveniens (...)”.
Řŝȱȱ¨ȱȱ¤ȱȱȱ³¨ȱȱȱ¡ȱȱ£DZȱ“(...) Ipsa enim caritas
secudum rationem propriae speciei terminum augmenti non habet: est enim participatio quaedam ęǰȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęȱ ǰȱ scilicet Deus”.