Een bijzondere start
Um precioso início
Met de steun van de Koning Boudewijnstichting Com o apoio do Fundação Rei Baudouin
This
flyer is
available in
several languages.
P www.vvoc.be
NL
Nederlands
PT
Português
Queridos Pais
Um nascimento prematuro, um parto de alto ris-co, uma admissão na unidade neonatal devido a uma doença, é uma experiência intensa para a criança e seus pais. Nem os pais nem a criança es-tão fisicamente ou psicologicamente preparados para este evento e mesmo assim isto acontece. O sentimento seguro de estar juntos entre a mãe e a criança é abruptamente interrompido. Cada pessoa reage diferentemente nesta situa-ção, alguns mudam para o piloto automático, e sentem que tudo acontece fora do controle deles, outros perdem suas palavras e emoções e ainda outros são invadidos por ondas de medo, tristeza, ressentimento, desapontamento, sentimento de culpa... Todas estas reações são normais. Dê a si mesmo tempo para processar esta esma-gadora experiência. Converse a respeito disto e não
hesite em prorrogar as visitas movimentadas de familiares. Assim você também encontrará tempo e espaço para conhecer melhor seu bebê. O departamento se encarregará dos cuidados mé-dicos e de enfermagem, mas este nunca poderá substituir a função de vocês como pais. Até mes-mo as crianças mais pequenas sentem e ouvem quando seus pais estão com eles. Juntos com a equipe da neonatologia você pode cuidar de seu bebezinho.
Com este manual, desejamos oferecer a vocês um pequeno guia de viagem para este desconhecido mundo do departamento neonatal, que dará uma visão de como o seu bebê está sendo tratado, o que acontece no departamento, e o que vocês mesmos podem fazer...
Não deixem qualquer dúvida sem esclarecimen-to. Façam as perguntas e não se envergonhem de pedir por mais respostas ou se você se esqueceu do que já foi respondido anteriormente.
Dag beste ouders
Een vroeggeboorte, een risicovolle bevalling, een opname op neonatologie door ziekte, het zijn erg ingrijpende gebeurtenissen voor het kind én de ouders. Noch de ouders noch het kind zijn fysisch of psychisch klaar om deze stap te zetten en toch gebeurt het.
Het veilig samen-zijn van moeder en kind wordt verbroken. Iedereen gaat hier anders mee om, som-migen schakelen over op automatische piloot en hebben de indruk dat alles aan hen voorbij gaat, an-deren zijn al hun woorden en emoties kwijt en nog anderen worden overspoeld door angst, verdriet, woede, teleurstelling, schuldgevoelens, … Het zijn allemaal normale reacties.
Gun jezelf tijd en ruimte om deze overdonderende gebeurtenis een plaats te geven. Praat erover en schrik er niet voor terug om bijvoorbeeld druk fa-miliebezoek nog wat uit te stellen. Zo zal je ook tijd en ruimte vinden om kennis te maken met jouw kindje.
De afdeling zorgt dan wel voor de medische en ver-zorgende taken, maar kan nooit jouw taak als
ou-der overnemen. Zelfs de kleinste kinou-deren voelen en horen wanneer hun ouders bij hen zijn. Samen met het team van neonatologie kan jij voor jouw kindje zorgen.
Met deze folder hopen we je een kleine reisgids te kunnen aanbieden voor deze onbekende we-reld van de dienst neonatologie. Hij geeft je een overzicht van hoe je kindje wordt geholpen, wat er zoal staat en gebeurt op de afdeling, wat je zelf kan doen, ... Blijf nooit zitten met vragen. Stel ze gerust en schrik er niet voor terug om ze opnieuw te stellen als het niet duidelijk is of als je iets ver-geten bent.
Ook zijn er misschien gebruiken uit je land, cul-tuur of geloof die je belangrijk vindt. Zo mogen in sommige culturen vaders hun kind de eerste dagen niet aanraken, of krijgt het kind nog geen naam, of moet het hoofdje van het kind worden kaalgeschoren. Bespreek dit tijdig met de artsen of verpleging indien je wenst dat ze met deze gebruiken rekening houden. In onze cultuur zijn ze mogelijk onbekend, maar ze zijn steeds bespreekbaar.
Ne
D
er
L
a
ND
s
Po
r
T
u
guês
Pode haver alguns costumes próprios de seu país, cultura ou religião que vocês consi-derem importantes. Em algu-mas culturas o pai não pode tocar o bebê nos primeiros dia de vida, ou o bebê não recebe nome, ou a cabecinha da criança deve ser raspada. Converse sobre isto a tempo com os médicos ou a enfer-magem se vocês desejam que a equipe leve em consi-deração os seus hábitos. Na nossa cultura estes hábitos podem ser desconhecidos, mas sempre haverá espaço para discussões a respeito.
De afdeling
A Unidade
2
3
Bij vroeggeboorte of andere ernstige medische problemen wordt de baby opgenomen op de neonatale intensieve zorgafdeling (NICU = Neonatal Intensive Care Unit) waar hij extra zorg kan krijgen tot hij zelfstandig genoeg is om naar huis te mogen. De baby’s liggen in een couveuse waar hun temperatuur op peil wordt gehouden en extra zuurstof kan worden toegediend. De klok rond worden de kinderen intensief opgevolgd door artsen en verpleegkundigen.A Unidade de Terapia Intensiva Neonatal (UTIN)
Bebês prematuros ou bebês nascidos com problemas sérios de saúde são admitidos no UTIN onde eles receberão cuidado e atenção extra até que eles estejam suficientemente estáveis para ir para casa.
Eles são acomodados em uma incubadora para mantê-los aquecidos ou para fornecer oxigênio quando necessário. As crianças são acompanhadas pela equipe médica e de enfermagem intensivamente 24 horas por dia.
os bebes na unidade Neonatal
Bebes que exigem cuidados médicos extras após o nascimento são admitidos na UTIN. Não sómen-te bebes prematutos mas também bebes que sómen-tem problemas apos o nascimento (infecções, neces-sidade de oxigênio...) ou na suspeita de doenças congênitas.
Bebes prematuros
Quando um bebê é considerado prematuro, pretermo?
Prematuridade é quando um bebê nasce antes de 37 semanas de gravidez. Quanto mais curto o período de gravidez, mais frágil é o bebê. Um bebê nascido antes de 32 semanas é admitido na UTIN, onde o cuidado médico é extremamente especia-lizado e ventilação artificial é possível.
Um bebê que nasce entre mais ou menos 32 e 36 se-manas é normalmente admitido na unidade de cui-dados especiais de um hospital (cuicui-dados médios).
Causas da prematuridade
“Por que a minha criança nasceu prematura?” é uma pergunta que todos os pais perguntam a si mesmos. Infelizmente a causa é frequentemente desconhecida. Possíveis causas são:
As contrações começam precocemente. •
As membranas se rompem precocemente. •
A circulação sanguínea é diminuída no cordão •
umbilical.
Mau funcionamento da placenta ou descola-•
mento prévio.
A mãe tem uma acentuada pressão alta. •
O bebê pode ser a própria causa também. Em si-tuações em que o bebê não vai bem, às vezes este deve nascer apesar da prematuridade.
Se possível, o parto prematuro é contido com a ajuda de inibidores de contrações e a mãe recebe uma injeção com um preparado hormonal a base de corticóide, para acelerar o amadurecimento dos pulmões do bebê.
De kinderen op de afdeling
neonatologie
Op een couveuseafdeling worden kinderen opge-nomen die na de geboorte extra medische hulp nodig hebben. Er liggen vroeggeboren kinderen, maar ook kinderen die problemen hebben na de geboorte (infecties, zuurstofnood, …) of waarvan de artsen vermoeden dat ze een aangeboren aan-doening hebben.
Vroeggeboren kinderen
Wanneer spreken we van een
vroeggeboren kind (prematuur, preterm)? Van vroeggeboorte is sprake als een kind geboren wordt na een zwangerschap van minder dan 37 weken. Hoe korter de zwangerschap, hoe kwets-baarder het kind is. Een kind geboren na minder dan 32 weken wordt opgenomen op een speciale afdeling intensieve zorgen voor baby’s (NICU = Neonatal Intensive Care Unit), waar de medische zorg uiterst gespecialiseerd is en bijvoorbeeld be-ademing mogelijk is. Een kind dat geboren wordt
tussen ongeveer 32 en 36 weken wordt normaal opgenomen op de couveuseafdeling van een ge-woon ziekenhuis (medium care).
Oorzaken van een vroeggeboorte
“Waarom is mijn kind te vroeg geboren?” is een vraag die iedere ouder zich stelt. Jammer genoeg is de oorzaak heel vaak niet duidelijk. Mogelijke oorzaken kunnen zijn:
de weeën starten te vroeg •
de vliezen breken vroegtijdig •
de navelstreng is niet meer goed doorbloed •
de placenta werkt niet goed of laat los •
de moeder heeft een gevaarlijk hoge bloeddruk •
…
De oorzaak kan ook bij het kind liggen. Als het niet goed gaat met het kind, moet het soms geboren worden.
Als het mogelijk is, wordt een te vroege bevalling tegengehouden met behulp van weeënremmers, en krijgt de moeder een injectie met een hormoon-preparaat, corticosteroïden, om de longen van het kind versneld te laten rijpen.
A vulnerabilidade do bebê prematuro Após o nascimento de um bebê prematuro a ima-turidade é o maior problema. A equipe do depar-tamento de neonatologia tenta da melhor forma possível ajudar o bebê que fisicamente ainda não está preparado para sobreviver independente-mente, dando ao bebê o tempo que ele precisa para desenvolver-se e se tornar capaz de assumir sozinho todas a suas funções vitais.
Crianças doentes
O tratamento do bebê doente se concentra espe-cialmente na doença. Dependendo da condição médica da criança, a mesma será admitida na unidade de terapia intensiva ou na unidade de cuidados especiais
De kwetsbaarheid van het preterme kind Na de geboorte van een te vroeg geboren kind vormt de onrijpheid het grootste probleem. Het team van de dienst neonatologie probeert het kind dat fysiek nog niet klaar is om zelfstandig te overle-ven zo goed mogelijk te helpen en tijd te geoverle-ven om verder te ontwikkelen tot het zelf alle taken kan overnemen.
Zieke kinderen
Bij zieke kinderen concentreert de behandeling zich vooral op de ziekte van het kind. Of een ziek kind wordt opgenomen op de afdeling intensieve zorgen of op een ‘gewone’ couveuseafdeling, hangt van de situatie af.
4
5
In de couveuse krijgt de baby een tutje op maat en is er plaats voor persoonlijke knuffels.
Ondanks de hoogtechnologische
omgeving is er ook ruimte om te genieten.
Na incubadora o bebê recebe uma chupeta sob medida e tem um espaço reservado para bichinhos de pelúcia. A despeito do ambiente de alta tecnologia há também um espaço a ser desfrutado pelo bebê e seus pais.
Medische opvolging
Acompanhamento médico
Zorg en geborgenheid
Segurança e cuidado
6
7
Beademing: Het kind kan beademd worden en de lucht wordt verwarmd, bevochtigd en indien nodig verrijkt met zuurstof. Bij beademing neemt een machine de ademhaling over, bij CPAP ademt het kind zelfstandig met extra ondersteuning om de longetjes open te houden.Ventilação artificial: O bebê pode necessi-tar de ventilação arti-ficial e o ar ser aqueci-do e úmiaqueci-do e se neces-sário enriquecido com oxigênio. O aparelho respiratório assumirá o processo respirató-rio completamente. No caso de CPAP ( pres-são positiva contínua de ar) o aparelho res-piratório proverá um suporte extra para manter os pulmões abertos enquanto o bebê mantém a pró-pria respiração.
Elk kind wordt bewaakt en ondersteund door apparatuur. Hartslag, ademhaling, zuurstofgehalte, temperatuur en bloeddruk worden gemeten. Via infuuspompen kunnen vocht en medicatie langzaam toegediend worden. Met het aspiratietoestel worden storende slijmpjes weggezogen.
Cada criança é monitorizada e auxiliada através de aparelhos. Freqüência cardíaca, respiração, nível de oxigênio, temperatura e pressão arterial são verificados. Através da bomba infusora, o fluído intravenoso e medicação podem ser administrados lentamente. Com o aparelho de sucção as secreções são aspiradas.
Voor het comfort van de baby wordt de couveuse afgedekt met een hoes om licht en geluid te beperken zoals in de baarmoeder. Para o conforto do bebê, a incubadora é coberta com uma capa para restringir os ruídos e a luminosidade como no útero materno.
Het kindje wordt in een nestje gelegd zodat het geborgen ligt en zijn houding die van in de buik benadert. O bebê é acomodado em um “ninho,” de maneira similar ao ambiente intra uterino, assegurando desta forma uma posição confortável e aconchegante .
Ook inbakeren kan het kind tot rust brengen en een gevoel van geborgenheid geven.
A técnica de envolver o bebê também pode ser utilizada para acalmá-lo e fazê-lo sentir-se seguro.
Qual é o tratamento oferecido
no departamento neonatal ?
alimentação
Um bebê que nasce extremamente prematuro não consegue beber, mas o seu estômago pode ser estimulado. Por isso uma pequena quanti-dade de alimento é introduzida diretamente no estômago do bebê com o uso de um tubo (sonda). Também para uma criança extremamente prema-tura o leite materno é a melhor escolha, por isto é muito importante a mãe iniciar a extração do leite. Quando isto não é possível ou não dá certo, a alimentação é substituída por alimentação ar-tificial. Neste meio tempo a criança recebe sua necessidade nutritiva através de infusão em uma veia do braço, da perna, da cabeça ou algumas vezes do umbigo.
Se o bebê já tem 33 ou 34 semanas (idade gest-acional) é verificado se o bebê é capaz de beber por si mesmo. Diretamente no peito ou com uma mamadeira.
Infecção
Devido ao nascimento prematuro e a permanên-cia em uma UTIN, aumenta-se o risco de adqui-rir infecções. Crianças prematuras são extrema-mente sensíveis porque seu sistema imunológico ainda é deficiente. Se a equipe médica suspeita que seu bebê está desenvolvendo uma infecção o tratamento com antibiótico é iniciado imedi-atamente.
Pulmões
Bebês prematuros têm frequentemente tecidos pulmonares imaturos que ocasionam a expansão insuficiente dos pulmões. Para isto eles são trata-dos com medicamentos. Também é muito comum que os bebês “se esqueçam” temporariamente de respirar, Isto é chamado de “apnéia”. Através do monitor a respiração é monitorada e a equipe de enfermagem pode intervir se o bebê parar de respirar. Se necessário o bebê será ventilado arti-ficialmente ou receberá um suporte ventilatório com o auxílio de pequenos tubos em seu nariz. Este sistema se chama (pressão positiva contínua
Hoe wordt een kind geholpen op
de afdeling neonatologie?
Voeding
Een baby die veel te vroeg geboren wordt, kan nog niet zelf drinken, maar zijn maag mag gestimu-leerd worden. Daarom begint men ermee hele kleine beetjes voeding met een slangetje (sonde) rechtstreeks in de maag te geven. Ook voor een te vroeg geboren kind is moedermelk de beste keuze, daarom is het heel goed als de moeder start met afkolven! Als dit niet kan of niet lukt, is er aange-paste kunstvoeding voorhanden. In de tussentijd krijgt het kind zijn voeding via een infuus in een ader van de arm, het been, op het hoofdje of soms in de navel.
Als de baby 33 of 34 weken is (gerekend in zwan-gerschapsweken) wordt geprobeerd of het kind zelf wil drinken. Rechtstreeks aan de borst, of met een flesje.
Infecties
Door de vroeggeboorte en het verblijf op een NICU is er een risico op het oplopen van infecties. Pre-terme kindjes zijn daar extra gevoelig voor omdat ze minder afweerstoffen meegekregen hebben. Als de arts vermoedt dat uw kind een infectie heeft opgelopen, wordt er gestart met antibiotica.
Longen
Een vroeggeboren kind heeft vaak onrijpe longen die de neiging hebben om niet voldoende open te blijven. Daarvoor krijgt het medicijnen. Ook komt het nog wel eens voor dat de baby ‘vergeet’ te ademen, dat heet ‘apneu’. Via de monitor wordt de ademhaling opgevolgd en kan er ingegrepen worden als de baby stopt met ademen. Als het nodig is, zal je kindje aan de beademing worden gelegd, of krijgt het ademhalingsondersteuning met behulp van slangetjes in zijn neus (CPAP of NPAP). Als ook de hartslag daalt als gevolg van ademhalingstekort, heet dat bradycardie (meestal afgekort tot ‘brady’).
8
9
Wanneer voeding nog niet mogelijk is of de vertering onvoldoende is, krijgt het kind vocht en calorieën via een infuus. Quando a alimentaçao ainda não é possível ou a digestão é insuficiente, o bebê recebe fluídos e calorias através de infusão venosa.Aan het voetje zit de saturatiemeter, die het zuurstofgehalte in het bloed meet. De plakkers op het lichaam meten de temperatuur en de hartslag. Aan de neus is de maagsonde zichtbaar.
O sensor do nível de oxigênio no sangue está fixado no pézinho do bebê. Os adesivos sobre o tórax do bebê medem a temperatura e a frequência cardíaca. O tubo que vai até estômago é visível no nariz do bebê.
Het gewicht wordt regelmatig gemeten. Aangezien dit een ingrijpende gebeurtenis is voor het kind wordt dit niet altijd dagelijks gedaan.
Visto que a verificação do peso é um acontecimento que exige muito do bebê, o peso não é verificado diariamente.
de ar) - CPAP ou NPAP. Se a freqüência cardíaca di-minui em conseqüência da respiração deficiente, nós chamamos isto de bradicardia (normalmente abreviado `‘brady”).
Coração, vasos sanguíneos e
cérebro
O cérebro e os vasos sanguíneos ainda não estão totalmente maduros em muitos dos bebês pre-maturos. Através do controle ecográfico regular da cabeça e do coração, os médicos têm controle da situação.
Músculos
Uma vez que o bebê nasceu, ele não está mais envolvido pelo líquido amniótico do útero. Este
posicionamento é importante para o desenvol-vimento do tônus muscular, por isto o seu bebê é normalmente acomodado em um “ninho”. Algu-mas vezes o fisioterapeuta é envolvido para pro-porcionar o posicionamento mais apropriado.
olhos e ouvidos
Os bebês prematuros são ainda muito sensíveis à luz e ao barulho. Por isso a incubadora é coberta para protegê-los da luz excessiva e do barulho. Nos prematuros os vasos sanguíneos da retina ainda não estão completamente desenvolvidos. Para acompanhar o bom desenvolvimento des-tes vasos, os olhos são regularmente examinados pelo oftalmologista. A audição também é testada antes da alta hospitalar.
Hart, bloedvaten, hersenen
De hersenen en bloedvaten zijn nog niet vol-doende rijp bij veel te vroeg geboren baby’s. Door regelmatig een echo van het hoofd en het hart te maken, houdt de arts de situatie in het oog.
spieren
Nu het kindje geboren is, ligt het niet meer op-gerold in het vruchtwater van de baarmoeder. Omdat deze houding belangrijk is voor de spier-kracht, wordt je kindje in de couveuse meestal in een ‘nestje’ gelegd. Ter ondersteuning wordt er soms ook een fysiotherapeut/kinesitherapeut ingeschakeld.
ogen en oren
Preterme kindjes zijn nog erg gevoelig voor licht en lawaai. De couveuse wordt daarom afgedekt om hen te beschermen tegen overmatig licht en het geluidsniveau wordt zo veel mogelijk beperkt. Bij een vroeggeboorte zijn de bloedvaten van het netvlies nog niet volledig ontwikkeld. Om te zien of de groei van die bloedvaatjes goed verloopt, worden de oogjes regelmatig nagekeken door de oogarts. Ook het gehoor wordt getest voor het ontslag.
Testen en onderzoeken
Testes e exames
10
11
Vroeggeboren baby’s worden sneller geel (icterus neonatorum) dan andere kinderen. Ze worden dan een aantal dagen onder een lamp gelegd met de huid zoveel mogelijk vrij en de oogjes afgedekt tegen het felle licht.
Bebês prematuros se tornam amarelos mais rapidamente (icterícia do recém nascido) que outros bebês. Então, por alguns dias eles são expostos à fototerapia somente usando uma fraldinha e com os olhinhos protegidos contra a luz intensa.
Om de medische toestand van het kind maximaal te kunnen volgen, zijn meestal een aantal testen of onderzoeken noodzakelijk. Met een RX-foto krijgen artsen een beeld van de toestand van de longen en/of de buik. Zo kan men ook nagaan of een katheter of beademingstube goed geplaatst is.
Para acompanhar melhor o estado de saúde do bebê, normalmente são necessários alguns exames. Com o Raio X, os médicos têm uma imagem do estado dos pulmões e/ou do abdómen. Desta mesma forma, o posicionamento correto de um cateter intravenoso ou do tubo de respiração podem ser controlados.
Via een echografie worden de hersenen bekeken en kunnen ook andere organen onderzocht worden, bv. het hart, de nieren, de darmen, ...
Através da ecografia o cérebro é observado e outros órgãos também podem ser examinados, por ex. coração, rins, intestino...
Liefde van de ouders
Amor dos pais
12
13
Ook het gehoor wordt getest.
A audição também é testada.
Ook de liefde van de ouders is
levensnoodzakelijk voor deze kleine baby’s. Vanaf het begin kan je contact maken met je kindje in de couveuse, door bijvoorbeeld zachtjes te praten.
O amor dos pais é vital para estes pequenos bebês.
Desde o início você pode fazer contato com seu bebezinho na incubadora, por exemplo, conversando suavemente.
De verpleegkundigen staan klaar om vragen te beantwoorden en je te helpen om je kindje stap voor stap te leren kennen en te verzorgen.
A enfermagem está pronta a responder perguntas e a ajudá-los a conhecer melhor passo a passo o seu bebezinho e a ensiná-los a prestar os cuidados.
Voor het vertrek naar huis wordt de wiegendoodtest afgenomen.
Antes da partida para casa o teste da síndrome da morte súbita infantil é realizado. De kwetsbare oogjes worden zorgvuldig opgevolgd. Os olhinhos vulneráveis são cuidadosamen-te observados.
Como você pode ajudar?
a função dos pais
Muitos pais têm dificuldade em manter contato com seus bebezinhos. Eles ainda temem perder o bebê. O bebê tem a aparência tão pequena e vulnerável e frequentemente o contato físico é limitado. A correria e os aparelhos os atemori-zam. Eles têm o sentimento de que o bebê não os pertence e somente vem visitá-lo. Não subestime a importância de vocês como pais.
Até mesmo os mais pequeninos bebês sentem, cheiram e ouvem quando seus pais estão com eles e com freqüência isto é percebido através dos sinais vitais do bebê (batimento do coração, res-piração..). Eles se tornam mais calmos, respiram melhor... Tente portanto, visitar o mais frequen-temente possível o seu bebezinho.
A Enfermagem pode dar dicas a vocês como me-lhorar o contato com seu bebezinho. A Enferma-gem também ensinará a vocês passo a passo para que possam prestar o máximo de cuidados
pos-síveis ao seu bebezinho: Trocar fraldas, verificar temperatura, dar banhozinho... A Enfermagem está presente para o seu bebê assim como para vocês também.
Higiene
Na tentativa de prevenir infecções, a higiene rigorosa é muito importante para os pequenos bebês. Especialmente adornos (anéis, pulseiras, relógios) estão cheios de bactérias porque não é simples mantê-los limpos. Por isso não é per-mitido usá-los durante a visita ao bebê. Esmalte de unha é proibido em muitos departamentos porque pode abrigar muitas bactérias.
Siga rigorosamente as instruções do departamen-to, em relação ao lavar das mãos, o uso de aventais protetores...
Contato
O método “canguru” é essencial. A criança é posi-cionada verticalmente contra o peito desnudo do pai ou mãe e assim batem juntos dois corações,
Wat kan je zelf doen?
Je rol als ouder
Vele ouders hebben het moeilijk om contact te maken met hun kindje. Ze zijn bang om hun kind nog te verliezen. Het kind ziet er nog zo klein en kwetsbaar uit en vaak is fysiek contact maar be-perkt mogelijk. Ze worden afgeschrikt door de apparatuur en de drukte. Ze hebben het gevoel dat het kind niet van hen is en dat ze het komen bezoeken. Onderschat echter niet het belang van jezelf als ouder. Zelfs de kleinste kinderen voelen, ruiken en horen wanneer hun ouders bij hen zijn en vaak is dit merkbaar in hun medische waar-den. Ze worden rustiger, ademen beter, … Probeer daarom zo vaak mogelijk je kindje te bezoeken. De verpleging kan je tips geven hoe je het best contact kan maken met je kindje. Ook zullen ze je stap voor stap leren je kind zoveel mogelijk zelf te verzorgen: verschonen, temperatuur opnemen, een badje geven, ... De verpleging is er voor je kind, maar ook voor jou.
Hygiëne
Bij zulke kleine kindjes is uiterste hygiëne heel belangrijk om infecties te proberen voorkomen. Met name sieraden (ringen, armbanden, horlo-ges) bevatten veel bacteriën omdat ze niet goed schoon te houden zijn en worden bijgevolg niet gedragen bij een bezoek aan je kindje. Nagellak is op veel afdelingen ‘verboden’ omdat daar veel bacteriën onder zitten.
Volg nauwkeurig de richtlijnen van de afdeling op, in verband met het wassen van de handen, het dragen van beschermende kledij, ...
Contact
Buidelen/Kangoeroeën is heel belangrijk. Het kind ligt dan tegen de blote borst van zijn vader of moeder, voelt de ademhaling van zijn ouder, hoort de hartslag en ruikt de geur. Het komt op die manier vaak tot rust. Net als elk ander lichamelijk contact levert buidelen geen extra hygiënerisico’s op, en is het heel belangrijk voor het hechtings-proces tussen ouders en kind.
14
15
Hygiëne is erg belangrijk! Doe je juwelen uit, was je handen grondig en ontsmet ze bij elk contact met je kind. Deze kleine baby’s zijn immers gevoelig voor infecties.
Higiene é muito importante! Retire as jóias, lave rigorosamente suas mãos e desinfete-as antes de cada contato com seu bebê. Bebês prematuros são muito vulneráveis a infecções.
Zodra de medische toestand het toelaat, mag het kindje op schoot bij mama of papa.
Quando as condições médicas permitirem, você poderá ter o seu bebê no colo.
o bebê sente a respiração e o cheiro de seus pais, pais e filhos permanecem em contato , dividem calor, carinho, conforto e segurança. O método “canguru” é um ato de amor. Frequentemente o bebê se sente muito bem e se acalma. Como qualquer outro contato físico, não causa risco extra de higiene e é muito importante para o de-senvolvimento do vínculo afetivo entre os pais e os bebês.
Vocês também podem conversar com seu bebê, ler estórias ou cantar canções. O bebê não enten-de vocês, mas sente a presença enten-de vocês e ouve as suas vozes. Principalmente a voz e o batimento cardíaco da mãe é um som familiar para o bebê. Qualquer forma de contato com seu bebê ofere-ce a você a oportunidade de conheofere-cer melhor o seu bebê. Como resultado o seu bebê também se familiariza com sua voz, cheiro, toque...
alimentação
O leite materno é muito importante para uma criança prematura. Somente o leite materno
con-tém muitas propriedades imunológicas valorosas que protegerão o seu bebê contra infecções. Para tanto, a mãe terá que extrair o leite com fre-qüência, e isto significa muito esforço. Às vezes o bebê necessitará de complementação ao leite materno, neste caso serão adicionados proteínas, minerais e vitaminas. Mas a base continua sendo seu leite materno. Leite artificial será disponibi-lizado caso a extração do leite materno não seja possível.
Vestuário
Você deseja comprar roupinhas para o seu bebê ou você deseja costurá-las? Você pode! Em alguns hospitais é possível obter modelinhos. Em lojas especializadas para bebês prematuros você pode encontrar roupinhas, assim como em lojas nor-mais de roupas você encontra hoje em dia com freqüência pequenos tamanhos. Também através da internet você pode encontrar endereços. No
www.vvoc.be você pode encontrar alguns links.
Je kan ook praten tegen je kind, een verhaal voor-lezen of liedjes zingen. Het zal je niet verstaan, maar het voelt je aanwezigheid en je steun. Vooral de stem en de hartslag van de moeder zijn ver-trouwde geluiden voor het kind.
Elke vorm van contact dat je maakt met je kind geeft je de gelegenheid je kindje te leren kennen. Ook je kindje geraakt zo vertrouwd met je stem, je geur, je aanrakingen, ...
Voeding
Borstvoeding is heel belangrijk voor een kind in de couveuse. Alleen in moedermelk zitten stoffen die het kunnen beschermen tegen bepaalde infecties. Dat betekent heel vaak afkolven, en dat vergt veel van een moeder. Soms heeft het kind meer nodig dan alleen borstvoeding, dan worden er eiwit-ten, mineralen en vitamines aan toegevoegd die je kind helpen. Maar de basis blijft jouw borstvoe-ding. Uiteraard is er kunstvoeding beschikbaar, als afkolven of borstvoeding geven niet lukt.
Kleding
Wil je graag zelf kleertjes kopen voor je kindje of wil je zelf iets maken? Dat kan zeker. Op som-mige afdelingen zijn patroontjes te verkrijgen. In gespecialiseerde babyzaken zijn kleertjes te koop, maar ook gewone kledingwinkels hebben steeds vaker kleinere babymaatjes. Ook via het internet zijn adressen te vinden. Op www.vvoc.bevind je een aantal links.
16
17
Is het kindje medisch gestabiliseerd, dan wordt kangoeroeën mogelijk. Je kindje mag dan naakt op de naakte borst van mama of papa liggen. Voor je kind is dit heel rustgevend. Het ruikt de huid van zijn ouders, hoort hun hartslag en wordt warm gehouden door hun lichaamswarmte. Ook als ouder is dit een unieke kans om je kind te voelen, te knuffelen, te koesteren. Dit kan helpen om een goede band op te bouwen.
Se as condições médicas do bebê são estáveis o método “canguru” é possível. O seu bebê pode sem roupinha ser colocado sobre o peito descoberto da mamãe ou papai. Para a criança isto é muito confortável. O cheiro da pele de seus pais, ouvir os batimentos cardíacos e serem mantidos quentinhos através do calor físico dos pais. Além de ser uma ótima chance de sentirem seu bebê, abraçarem e acalentarem, isto pode ajudar a formar um forte vínculo afetivo.
Een hand op het hoofdje of de buik en een hand aan de voetjes geeft een geborgen gevoel aan je kindje. Deze kindjes zijn in het begin erg kwetsbaar, zodat strelen al te prikkelend kan zijn.
Uma mão sobre a cabeça ou sobre a barriguinha e uma mão sobre os pezinhos fará o bebê se sentir seguro. Estes bebezinhos são no início muito sensíveis, o que significa que acariciar pode ser estimulador demais.
Ook de verzorging van je kindje is een leerproces. De verpleegkundigen staan klaar om ouders stap voor stap te begeleiden en te helpen om dit meer en meer zelfstandig te doen.
Al vrij snel mag je als ouder je kindje verschonen, het mondje verfrissen, de temperatuur opnemen, de saturatiemeter verplaatsen, … Dit alles kan zelfs bij kinderen die de couveuse nog niet mogen verlaten.
Também o cuidado de seu bebê é um processo de aprendizado. A enfermagem está pronta para passo a passo acompanhar os pais e ajudá-los a gradativamente a se tornarem independentes .
Antes que vocês percebam vocês poderão trocar as fraldinhas, fazer a higiene da boquinha, verificar a temperatura e mudar o sensor de saturação de oxigênio de lugar. Isto é permitido mesmo que a criança ainda não possa deixar a incubadora.
Wanneer je kindje voldoende stabiel is en het de couveuse een tijdje mag verlaten, leer je het een badje geven. Dit geeft ook de mogelijkheid om het kindje aan- en uit te kleden.
Quando o seu bebezinho já está bastante estável e pode sair da incubadora por um tempinho, você aprenderá a dar um banhozinho. Você aprenderá também a vestir e a despir o seu bebezinho.
18
19
Ook via oogcontact leren kind en ouder elkaar kennen.
Através do contato dos olho, os bebês e os pais aprendem a se conhecerem melhor.
Knuffelen zorgt voor een nauw contact tussen kind en ouder. Abraçar aprofunda o contato entre os pais e o bebê.
Voeding
Alimentação
20
21
Leren eten is bij deze kinderen meestal een proces van verschillende weken.
In het begin wanneer het kind nog niet kan drinken, geeft het kangoeroeën de baby de kans om op verkenning te gaan. Het ruikt de geur van de huid en de melk van moeder. Het voelt de borst en kan eraan likken of sabbelen. Tijdens dit proces kan de voeding toegediend worden via een sonde zodat het kind dit contact leert te associëren met eten. Para bebês prematuros, aprender a beber normalmente é um processo que demora semanas. No início, quando o bebê ainda não sabe beber, o método “canguru” permite ao bebê explorar. O bebê descobre o cheiro da pele e do leite materno. O bebê sente o seio e pode lamber ou mamar o peito. Durante o método “canguru” o bebê pode ser alimentado através de uma sonda, e isto pode ajudá-lo a associar o “contato” com o “alimentar-se”.
Wanneer het kind te snel moe is, kan een deel van de voeding nog steeds via de maagsonde toegediend worden.
Se a criança se cansar facilmente, uma parte do leite pode sempre ser administrada via sonda gástrica.
Volledige borstvoeding is meestal mogelijk na 34 à 36 weken.
Als mama er niet is, kan de afgekolfde melk verder via flesjes aangeboden worden.
Leite materno exclusivo é normalmente possível apos 34 a 36 semanas.
Se a mãe não pode estar presente, o leite extraído pode ser oferecido através da mamadeira.
Nadien wordt geprobeerd de borst of een flesje met moedermelk aan te bieden. Er bestaan ook volwaardige melkpoeders voor prematuren als alternatief.
Posteriormente o seio materno ou uma mamadeira de leite é oferecido. Existem também fórmulas nutritivas para prematuros como alternativa.
Transferência para outro hospital
Se o seu bebê esta internado na UTIN e a evolu-ção é boa, então seu bebê não necessita mais de cuidado intensivo. Os médicos notificarão você e o bebê será transferido para um outro departa-mento do hospital, onde o bebê receberá cuidados até que esteja forte o suficiente para ir para casa. Muitos pais se assustam no primeiro momento. Eles se tornaram confiantes com a situação pre-sente e justo agora que tudo vai bem com o bebê deles, eles precisam se mudar.
É bom considerar que vai tudo bem com seu bebê e ele receberá o cuidado necessário em outro de-partamento ou em outro hospital. É importante manter as vagas de cuidados intensivos para be-bês em estado crítico. Além do mais, o hospital para onde o seu bebê será transferido na maioria das vezes será mais próximo à sua casa, sendo as-sim, você pode facilmente estar com seu bebê. Se for possível, é bom que você visite o outro hos-pital com antecedência. Frequentemente vigoram outras regras para visitas, higiene ... Mais e mais
seu bebê deverá se acostumar com a higiene lo-cal. Também terá menos pessoal de enfermagem por criança. Nem sempre uma enfermeira estará presente na unidade de cuidados especiais, mas a enfermagem tem um sistema de mensagem que será acionado se o monitor do bebê alarmar. Os monitores serão desconectados, quando seu bebê estiver pronto para isto. Depois pode ser colocado em um berço. Se tudo vai bem e o be-bezinho beber bem e é independente, é tempo de ir para casa.
overplaatsen naar een ander
ziekenhuis
Als je kind opgenomen is op een NICU en het gaat goed met hem/haar, dan heeft het de intensieve zorg niet meer nodig. De arts zal je vertellen dat het kind overgebracht zal worden naar een andere afdeling of een ander ziekenhuis, waar het ver-zorgd zal worden tot het sterk genoeg is om naar huis te gaan. Veel ouders schrikken daar in eerste instantie van. Ze zijn vertrouwd geraakt met de huidige situatie en net nu het beter gaat met hun kind, moeten ze weg. Het is goed te bedenken dat het juist goed gaat met je kindje en dat het vol-doende heeft aan de zorg op de andere afdeling of in het andere ziekenhuis. Het is belangrijk dat de intensieve couveuseplaatsen voorbehouden blij-ven voor kinderen in kritieke toestand. Boblij-vendien is het nieuwe ziekenhuis meestal dichter bij huis, zodat je makkelijker bij je kind kan zijn. Als je kan, is het goed om vooraf in het andere ziekenhuis eens te gaan kijken. Vaak gelden er an-dere regels voor bezoek, hygiëne, ... Zo zal je kind
meer en meer moeten wennen aan de huiselijke hygiëne. Ook zijn er minder verpleegkundigen per kind. Soms is er niet steeds een verpleegkundige op de couveuseafdeling aanwezig, maar hebben ze een pieper bij zich die piept als een van de alar-men bij het kind afgaat.
Als je kindje eraan toe is, zal het van de bewa-kingsapparatuur af worden gehaald. Daarna mag het in een wiegje. Als dat ook goed gaat en je kindje drinkt goed en zelfstandig, is het meestal tijd om de stap naar huis te zetten.
Van couveuse naar bedje thuis
Da incubadora para o bercinho
22
23
De meeste kinderen starten in een gesloten couveuse waar maximale zorg mogelijk is.
Os cuidados da maioria dos bebês começam dentro de uma incubadora onde a prestação máxima de cuidados é possível.
Daarna verhuizen ze naar een open bedje. Het matrasje kan eventueel verwarmd worden.
Depois são transferidos para um caminha aberta. O colchão pode ser aquecido.
e então : casa!
o quartinho
Cuide para que a criança não sinta muito calor. No quarto de dormir 20-22 graus é o suficiente. Não use edredom ou travesseiro e diminua cobertores demais. Ventile o quarto regularmente para obter ar fresco.
Faça seu bebê dormir de costas e não de barriga para baixo. Também não o deite de lado porque assim ele pode rolar de barriga para baixo. Não deixe seu bebê dormir juntos na cama dos pais. O bebê ainda não consegue regular bem sua temperatura e pode assim obter muito calor na cama grande. Além do mais o bebê não consegue sair de debaixo do edredom ou travesseiro caso eles estejam sobre ele.
o banhozinho e o vestuário
O ambiente onde você dá o banho, pode ser bem quente. Tente cuidar com antecedência para que o seu bebê não se resfrie demais após o banho.
Escolha as roupinhas de modo que o bebê não te-nha frio mas também não sinta calor demais.
Descanso, regularidade e asseio
Ofereça ao seu bebê descanso suficiente! Ir para casa significará, com efeito, algo diferente, um ambiente desconhecido para seu bebê. Com descanso e re-gularidade você ajuda seu bebezinho a descobrir este novo ambiente gradativamente. Se ele já não se importa mais com o que acontece ao redor dele, isto significa que ele está cansado. Dê a ele então o descanso necessário.Tente também diminuir estímulos demais. A ali-mentação já é bastante cansativa e o bebezinho raramente tem energia sobrando para depois dela ainda brincar. Também por exemplo, ninar o bebê enquanto anda pelo quarto e conversar ao mesmo tempo pode ser demais. Deixe seu bebê calmamente olhar para você, isto é frequentemente suficiente. Não dê seu bebê de uma pessoa para outra durante a visita. Isto é cansativo demais e pode ser que devido a isto, seu bebê venha a chorar. Além do mais, seu
en daarna: thuis!
Het kamertje
Zorg dat je kind het niet te warm heeft. In de slaap-kamer is 20-22° C voldoende. Gebruik geen dek-bedje of kussen en vermijd te veel dekentjes. Zorg voor frisse lucht door regelmatig te verluchten. Laat je kind op de rug slapen, niet op zijn buik. Leg het ook niet op de zij te slapen want dan kan het op de buik rollen. Laat je kind niet in het ouder-lijke bed slapen. Het kind kan zijn temperatuur nog niet goed regelen, en kan het zo in het grote bed te warm krijgen. Bovendien kan het kind niet onder de kussens of het dekbed uit als die op hem komen te liggen.
Het badje en de kleding
De ruimte waar je een badje geeft, mag wel lekker warm zijn. Probeer er voor te zorgen dat je kind niet te veel afkoelt na het badje.
Kies de kleding zo uit dat je kindje het niet koud heeft maar zeker ook niet te warm.
graag rust, regelmaat en reinheid.
Gun je kind voldoende rust! Naar huis gaan bete-kent immers voor je baby aankomen in een vol-ledig onbekende omgeving. Met rust en regelmaat help je je kindje om deze nieuwe plek met mond-jesmaat te ontdekken. Als het geen belangstelling meer heeft voor wat er rond hem gebeurt, is dat vaak het signaal dat het moe is. Gun het dan de nodige rust.
Probeer ook te veel prikkels te vermijden. Zo is het voeden erg vermoeiend en heeft het kindje zelden nog energie om daarna nog te spelen. Ook kan bijvoorbeeld wiegen, door de kamer lopen en tegelijkertijd tegen hem praten te veel zijn. Laat je baby rustig naar je kijken, dat is vaak voldoende. Geef je kind tijdens het bezoek niet steeds door van de ene persoon naar de ander. Dat is erg ver-moeiend waardoor het gaat huilen. Bovendien is je kind nog kwetsbaar waardoor je contact met zieke
24
25
Vervolgens is het tijd om naar huis te gaan. Veel ouders zijn blij dat ze naar huis mogen met hun kindje, maar voelen zich nog onzeker en angstig. Het team van de afdeling blijft bereikbaar en staat open voor je vragen en bezorgdheden.
O passo seguinte é levar o seu bebê para casa. Muitos pais estão felizes que eles podem ir para casa com seu bebezinho, mas sentem-se ainda inseguros e temerosos. A equipe do departamento permanece disponível e estão abertos para perguntas e conversar sobre as preocupações dos pais.
Veel afdelingen werken met een dagboekje waar de dagelijkse evolutie en belangrijke stappen van het kindje in genoteerd kunnen worden en waar foto’s een plaatsje krijgen.
Het vormt een mooie herinnering voor de ouders en een boeiend boek voor het kindje later.
Muitos departamentos trabalham com um diariozinho onde a evolução diária e avanços importantes de seu bebê podem ser registrados e onde você pode colar fotos. O diário é uma ótima lembrança para os pais e um interessante livro para o seu bebezinho no futuro.
Een opname op een NICU is een hele beproeving met veel hoogtes en laagtes. Het is belangrijk dat ouders de mooie momenten proberen te koesteren en proberen te genieten van het groeiende contact met kun kind. Notities en foto’s kunnen deze momenten vastleggen voor later.
Admissão em uma UTIN é uma experiência cheia de altos e baixos.
É importante que os pais tentem lembrar e desfrutar os bonitos momentos do crescimento do contato com seu bebê. Pequenos lembretes e fotos podem registrar estes momentos para sempre.
bebê é ainda suscetível a infecções por isso você deve evitar contato com pessoas doentes e resfriadas. Não sinta culpa por causa disto. Isto significará o bem estar de seu bebê. Fumar ao redor de seu bebê ou em ambientes onde seu bebê estará depois não é permissível. Não leve seu bebê em ambientes onde é permitido fumar.
saúde e acompanhamento médico
O pediatra ou neonatologista é o médico titular responsável pelo seu bebê. Se você está preocupa-do sobre o seu bebê, contate o médico. Como pais vocês, com efeito, estão em boa posição para avaliar o comportamento de seu bebê e eventuais mudan-ças. Não existem perguntas estúpidas. Você pode ouvir que tudo esta em ordem. Porém se tiver algo suspeito, o médico de seu bebê realizará investiga-ções e eventualmente irá encaminhá-los a outros colegas especialistas, a um fisioterapeuta, um fo-noaudiólogo . Peça à clínica médica ou o médico de casa contatar o pediatra se houver dúvidas. Os médicos trabalham normalmente com 2 ida-des, a idade cronológica do calendário e a idadegestacional corrigida. A idade cronologica do ca-lendário é a idade que seu bebê tem se você inicia a contagem a partir do nascimento., é o tempo de vida extra-uterino. A idade gestacional corrigida é a idade que o bebe teria se a tivesse nascido com 40 semanas de gestação.
Calcula-se a idade gestacional corrigida diminuindo as 40 semanas da idade gestacional do nasimento. Assim se um prematuro nasce após 28 semanas de gestação, faltam 12 semanas para completar as 40 semanas, só quando tiver 3 meses de vida extra-uterina atingirá as 40 semanas da idade corrigida. Vacinações devem seguir o esquema regular e de acordo com a idade do calendário.
Porém os primeiros 2 anos é aconselhável seguir a idade corrigida. Isto se aplica para as orientações alimentares e também para o desenvolvimento de seu bebê. Com 2 anos a maioria das crianças tem o mesmo desenvolvimento que outras crianças da mesma idade.
Algumas vezes o crescimento permanece um pou-co atrasado mas isto não é motivo de preocupação. Alimentação saudável com muitas variações, e sem-en verkoudsem-en msem-enssem-en disem-ent te vermijdsem-en. Voel je
hierover niet schuldig, je mag best streng zijn want het gaat immers om het welzijn van je kind. Roken in de buurt van de baby of in de ruimtes waar het kind eventueel op andere momenten verblijft, is ontoelaatbaar. Neem het kind ook niet mee naar plaatsen waar er gerookt wordt.
gezondheid en medische
opvolging
De kinderarts of neonatoloog is de eerste verant-woordelijke arts van je kind. Maak je je zorgen over je baby, neem dan contact op met hem/haar. Als ouder heb je immers goed zicht op het gedrag van je kind en eventuele veranderingen. Er zijn geen domme vragen. Je kan maar horen dat alles in orde is. Is er toch iets aan de hand dan zal de arts je kindje verder onderzoeken en eventueel doorverwijzen naar andere hulpverleners zoals collega artsen, een kinesist, een logopedist, ... Laat de consultatiebureau-arts en/of huisarts contact opnemen met de kinderarts als er onduidelijkhe-den zijn.
Artsen werken meestal met twee leeftijden, de kalenderleeftijd en de gecorrigeerde leeftijd. De kalenderleeftijd is de leeftijd die je kindje heeft als je begint te tellen vanaf zijn geboorte. De gecor-rigeerde leeftijd krijg je door het aantal weken dat je kind te vroeg geboren is af te trekken van de kalenderleeftijd of door te beginnen tellen vanaf de dag dat je kindje uitgerekend en verwacht was. Inentingen worden het best volgens het normale schema gegeven en volgens de kalenderleeftijd. De eerste twee jaar is het goed om zelf met de ge-corrigeerde leeftijd te werken. Dat geldt voor de voedingsvoorschriften maar ook voor de ontwik-keling van je kind. De meeste kinderen lopen hun ‘achterstand’ steeds meer in om rond de leeftijd van twee jaar gelijk te staan met leeftijdsgenootjes. Soms blijft de groei wat achter, maar dat geeft niet. Gezonde maaltijden met veel afwisseling, en als het kan veel buitenlucht, maken het kind sterk. Snoepen of vette voeding mag wel eens, maar is geen goede manier om je kindje te laten bijkomen.
Gaatjes in de oren laten prikken of sieraden dragen, stel je het best uit tot na het eerste levensjaar. Je kind is immers nog erg vatbaar voor bacteriën en infecties.
Tot slot
Geef jezelf eerst de tijd om de overdonderende ervaringen een plaats te geven. Zo maak je ruimte voor de ontmoeting met je kindje. Je kind is in goede handen, maar niets of niemand kan jou als ou-der vervangen. Probeer het con-tact met je kindje op te bouwen en vraag steeds hulp als je met iets zit. Het team van de afdeling is er niet alleen voor je kind, maar ook voor jou.
pre que possível muito ar fresco faz sua criança forte. Doces e comidas gordurosas pode de vez em quando, mas não é uma boa maneira de fa-zer sua criança ganhar peso. Furar as orelhas ou uso de jóias é recomendável deixar para mais tar-de após o primeiro ano tar-de vida. Sua criança ainda é muito suscetível a infecções.
Conclusão
Tome o tempo necessário a si mesmo para se adaptar a esta es-magadora experiência. Crie opor-tunidade para visitar o seu bebê. Seu bebê está em boas mãos, mas nada ou ninguém pode substituir vocês como pais. Tente edificar o contato com seu bebezinho e peça por ajuda sempre que você neces-site. A equipe do departamento não esta lá somente por seu bebê, mas também por vocês.
Teksten: Yannic Verhaest, Anita Verhille, Rita Verhille, Zita Van der Heyden, Evelyne Weckx met steun van het volledige VVOC bestuur.
Vertalingen: Ann Heyman en Evelyne Weckx
Foto’s: Fotografe Fie Vandevin (www.fievandevin.be) en persoonlijke foto’s van ouders. Met dank aan de ouders, het medisch en paramedisch team van de ziekenhuizen GZA campus Sint-Augustinus en UZLeuven die toelating gaven voor het gebruik van de foto’s. Vormgeving: Imaginist | Uitgever: Dirk Smitz | Coördinatie: Els Buggenhout
Textos: Yannic Verhaest, Anita Verhille, Rita Verhille, Zita Van der Heyden, Evelyne Weckx Com suporte total da administração da VVOC
Traduções: Clara Akemi Kussano, Elis C. Sayuri Akiyama, Wide Roeland Hogenhout. Fotos: Fotógrafo Fie Vandevin (www.fievandevin.be) e fotos pessoais dos pais. Agradecimentos aos pais, à equipe médica e paramédica dos hospitais GZA e UZLeuvenque autorizaram o uso das fotos.
Design: Imaginist | Editor: Dirk Smitz | Coordenação: Els Buggenhout
