Tema 10

Texto

(1)IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá. TEMA 10 A Libertade. 1.

(2) 1. É libre o ser humano?. 1.1. Libertade e liberación. 1.2. O determinismo. 1.3. Libertade e responsabilidade 2. 2.. 3. As condicións da libertade. 2.1. Autonomía e dominio dun mesmo. 2.2. Libertade e cumprimento da lei. 2.3. “Libertade de” e “libertade para” IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá. Os límites da libertade. 3.1. A libertade non é un dereito absoluto. 3.2. Modos lexítimos de restrición da libertade. 3.3. Libertade e igualdade.

(3) 3. 1. É LIBRE O SER HUMANO?. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(4) 1.1 Libertade e liberación/ A libertade 4. ¨ . Definición máis frecuente ou inmediata de libertade: ¤ elexir unha acción sen estar sometido a. condicionamientos externos que limiten a miña vontade (leis, autoridades, poderes...). IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(5) 1.1 Libertade e liberación/ A libertade 5. Sin embargo, esta é unha definición moi parcial e, tamén, incompleta; ¨ non ter coaccións externas non implica automáticamente unha conducta libre da persoa: esta pode ser condicionada por factores internos (psicolóxicos, biolóxicos ou persoais) que a condicionan; co cal, en certo modo, deixaría ser propiamente libre (ou autónoma) ¨ Ocúrreseche algún exemplo concreto desto? ¨ . IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(6) 1.1 Libertade e liberación/ A libertade 6. ¨ . Polo tanto, imos distinguir, de momento, tres acepcións de libertade, como tres ámbitos:. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(7) 1.1 Libertade e liberación/ A libertade 7. sociolóxica. • os dereitos e libertades que a sociedade garante aos cidadáns; é a libertade política ou civil (expresión, movemento...). psicolóxica. • a capacidade da persoa para ser “dona de sí mesma”, sen impedimentos mentais-biolóxicos da súa vontade ou razón. moral. • a capacidade da persoa de autodeterminarse a sí mesma racionalmente na súa vida, á marxe de impulsos, inclinacións; é o libre albedrío (ou autonomía persoal) IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(8) 1.1 Libertade e liberación/ A liberación 8. A palabra liberación fai referencia ao proceso polo cal unha persoa ou sociedade fáise dona de sí mesma e da súa libertade de obrar e pensar, dun modo obxectivo. ¨ Esto supón dúas, a lo menos, dimensións, as cales virían representadas por dous filósofos dun modo destacado: . IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(9) 1.1 Libertade e liberación/ A liberación 9. ¨ . Marx, entre outros autores, ¤ pon de manifesta a dimensión práctica de. transformación da realidade social, polìtica e económica que acabe co dominio da home sobre o home, que lóxicamente impide a libertade. ¤ son as condicións materiais (sociais, políticas,. económicas, cultarais incluso) imprescindibles da libertade ¤ vemos a dimensión sociolóxica da libertade IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(10) 1.1 Libertade e liberación/ A liberación 10. ¨ . Freud, ¤ pon de relevo a presencia de impulsos ou instancias. psicolóxicas que limitan ou condicionan a libertade da persoa: os procesos inconscientes poden influir no consciente. ¤ vemos a dimensión psicolóxica da libertade. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(11) 1.1 Libertade e liberación/ A liberación 11. ¨ . ¨ . Podemos concluir, de momento, que a libertade é algo que se acada como resultado dun proceso, tanto externo (sociedade) como interno (psicoloxía) a partir desto, podemos afirmar que a libertade é a base da responsabilidade e da dignidade da persoa tanto moral como social IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(12) 1.2. O determinismo 12. As teorías que poñen en cuestión a libertade de elección (o que chamamos libre albedrío) denomínanse deterministas: ¨ a libertade sería unha ilusión ou inxenuidade do home: toda a conducta esta determinada necesariamente por factores biolóxicos, naturais ou socio-culturais (educación, clase social...) ¨ . IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(13) 1.2. O determinismo 13. ¨ . Ciencia e determinismo: ¤ a afirmación fundamental: considerar que tódolos. fenómenos naturais estan determinados por leis necesarias causais, e neste sentido, non hai excepcións ¤ no caso do home, o que sucede é que somos incapaces de coñecer todas as relacións causais que rexen os fenómenos naturais (Laplace) ¤ en realidade a libertade é descoñecemento de tales leis causais IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(14) 1.2. O determinismo 14. ¨ . Neste sentido, a postura de Kant (XVIII) é a máis axeitada: ¤ na ámbito da moralidade o home é unha excepción na. natureza: a racionalidade moral implica que o home é a causa dos seus propios actos. ¤ de feito a dignidade humana só é posible partindo da. libertade (a conciencia do deber). IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(15) 1.3. Libertade e responsabilidade 15. ¨ . ¨ . A libertade, como veremos, ten que ter en conta os límites ou o non elexido, pero todo isto non a invalida (ao contrario, é o sentido ou a posibilidade de poder exercela) ao contrario, se non tivesemos libertade non existiría a ética nin o sentimento de responsabilidade, tan claro e evidente no home IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(16) 1.3. Libertade e responsabilidade 16. ¨ . Que é ser responsable? ¤ é poder responder dos nosos actos e asumir as súas. consecuencias ¤ podemos distinguir, polo menos, dúas formas de responsabilidade: civil-penal e moral. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(17) 1.3. Libertade e responsabilidade 17. RESPONSABILIDADE. tres condicións:. existencia da lei (social ou moral). normalidade psicolóxica. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá. actuar libremente.

(18) A ello apuntaba Hegel, cuando estableció que “ser libre no es nada, devenir libre lo es todo”. No partimos de la libertad, sino que llegamos a ella.. 18. Fernando Savater, El valor de educar, Editorial Ariel, p. 93. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(19) 19. 2. AS CONDICIÓNS DA LIBERTADE - . - . Dous sentidos de libertade: moral e políticosocial Dous tipos de condicións que inflúen en cada unha delas. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(20) 2.1. Autonomía e dominio dun mesmo 20. Neste apartado veremos o significado de libertade nun sentido moral: o comportamento propiamente libre da persoa. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(21) 2.1. Autonomía e dominio dun mesmo 21. ¨ . Definición de libertade:. “unha acción é libre cando é causada pola persoa e é realizada por ela como a súa propia elección e responsabilidade”. Deste modo pódense utilizar nestes casos as ideas de: acusación, mérito, responsabilidade, castigo, culpa, gratitude.... IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(22) 2.1. Autonomía e dominio dun mesmo 22. A conclusión que podemos deducir da anterior definición é que a libertade existe cando non se dan coaccións-imposicións sobre a persoa que o impulse a obrar ou que lle impide obrar ¨ Pódense dar dous tipos de coaccións: ¨ . ¤ externa: desde fora da persoa, a sociedade, outra. persoa.. ¤ interna: na propia naturaleza da persoa ¨ . Como é posible esto segundo? IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(23) 2.1. Autonomía e dominio dun mesmo 23. ¨ . Poñamos algúns exemplos: é propiamente libre unha persoa nos seguintes casos? ¤ obrar conducido pola ira do momento ¤ obrar ou non obrar conducido polo que fan os demais ou a. maioría, ou o que é máis fácil, ou o que me apetece sin máis nese momento. Libre no sentido de responsable esa persoa o é, pero no sentido de determinar a súa vontade por principios racionais, parece que non. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(24) 2.1. Autonomía e dominio dun mesmo 24. ¨ . Aparecen deste xeito dous significados de libertade no ámbito da moral: ¤ AUTONOMÍA: capacidade darse un a si mesmo as. normas ou leis, actuar respectando ditas normas libremente e consentir conscientemente en obedecer as leis (facer nosas as leis ou normas morais do grupo). ¤ HETERONOMÍA: a norma ou lei se me impoña desde. fora (interese, imposición) sen que eu lle dea a miña adhesión voluntaria e consciente IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(25) 2.1. Autonomía e dominio dun mesmo 25. ¨ . ¨ . A autonomía representa a capacidade e facultade da persoa de autodeterminarse, é decir, de cumplir a norma moral dun modo voluntario e consciente porque considera que é o bo e o que debe facer A autonomía representa acadar a libertade real, e neste sentido, é liberarse tanto da obrigas externas e axenas como das propias inercias IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(26) 2.1. Autonomía e dominio dun mesmo 26. ¨ . ¨ . Os casod de Kant e dos estoiocos: emocións frente a paixóns (no sentido etimolóxico) A autonomía como liberación da persoa. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(27) 2.2. Libertade e cumprimento da lei 27. ¨ . ¨ . A libertade ademais de autonomía persoal, tamén é un exercicio colectivo-social no que parece necesario ter leis comúns deste modo, ábrese a libertade a un novo campo que complementa o da moral: o social e o político. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(28) 2.2. Libertade e cumprimento da lei 28. O exercicio da libertade individual require duns límites: o respecto polas leis que determinan o ámbito do seu exercicio ¨ ao mesmo tempo, eses límites convértense nun dereito garantido polas leis ¨ “a miña libertade remata onde empeza a dos demais” è “a miña libertade comeza onde comeza a dos demais”, proposta de cambio da expresión ¨ . IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(29) 2.3. “Libertade de” e “libertade para” 29. Isaiah BERLIN (1909, Riga – 1997, Londres) estableció esta distinción en una conferencia titulada “Dos conceptos de libertad” que fue leída en la Universidad de Oxford en 1958; desde entonces ha sido comentada y discutida con diferentes opiniones, pero ha quedado establecida como una de las distinciónes más interesantes y fructíferas sobre el tema. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(30) 2.3. “Libertade de” e “libertade para” 30. “Libertade de”. • tamén chamada como libertade negativa • que non exista coacción á acción da persoa por parte da sociedade, Estado ou os demais. . “Libertade para”. • tamén chamada libertade positiva • que a persoa poda exercer realmente a súa libertade é, polo tanto, a autonomía persoal no sentido de ser dono dos seus actos. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(31) 2.3. “Libertade de” e “libertade para” 31. ¨ . Libertade en sentido negativo ou “de”: ¤ no sentido de poder elexir por min mesmo e que. ningún mo impida ¤ consistiría nun sitema político que respete as libertades individuais e os dereitos básicos (expresión, culto, movemento, pensamento, elección política) ¤ como vemos, representan os dereitos da democracia e o parlamentarismo IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(32) 2.3. “Libertade de” e “libertade para” 32. ¨ . Libertade en sentido positivo ou “para·: ¤ para poder exercer a libertade “real” necesítanse. certas condicións económicas, culturais, sociais que de non darse farían da libertade algo só formal ou como posibilidade teórica ¤ para poder levarse a cabo a libertade necesítase a educación, saúde, condicións económicas.... IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(33) 2.3. “Libertade de” e “libertade para” 33. ¨ . Visto desde este ángulo, a libertade lévanos ao tema da IGUALDADE entre as persoas: ¤ os poderes públicos deben certas condicións que. fagan posible certa igualdade de oportunidades entre as persoas para que realmente exista a libertade. ¨ . Os dous conceptos aparecen discutidos en diferentes autores IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(34) 34. 3. OS LÍMITES DA LIBERTADE. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(35) 3.1. A libertade non é un dereito absoluto Xustificacións do noso dereito á libertade 35. dereito natural. • dereito fundamental sin límites • pode plantear problemas: os máis fortes terminan por impoñerse (o sofista griego Trasímaco). dereito moral. • representa un requisito indispensable para acadar a felicidade do maior número de persoas • a libertade respecto doutros fins ( o filósofo utilitarista/liberal John Stuart Mill). IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(36) 3.1. A libertade non é un dereito absoluto Limitaciíns do noso dereito á libertade 36. ¨ . ¨ . Con que criterios limitar a libertade individual? A única opción é en función do que determinemos como BEN e dos XUÍZOS de valoración moral. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(37) 3.1. A libertade non é un dereito absoluto 37. ¨ . Pode aparecer unha dificultade, colisionar dous principios: ¤ conviccións personais: conciencia moral como norma. subxectiva ¤ costumes e normas sociais: representarían as normas obxectiva de moralidade. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(38) 3.1. A libertade non é un dereito absoluto. Dous tipos de límites. 38. civil e xurídica: as recollidas nos códigos obxectivospositivos dun Estado. moral: as expresadas na concienica moral IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(39) 3.2 Modos lexítimos de restricción das libertades 39. ¨ . ¨ . No caso dos límites civís e xurídicos, estes veñes recollidos nos códigos do dereito, e son os xuíces os encargados de valorar as diferentes conductas Sin embargo, no caso do límites morais o asunto é máis difuso. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(40) 3.2. Modos lexítimos de restricción das libertades 40. ¨ . Un exemplo: ¤ a libertade de expresión pode ser censurada polo feito. de que unha persoa exprese opinións contrarias a certos sentimentos relixiosos moi extendidos nun país ou comunidade?. ¨ . Conclusións: ¤ Parece que de antemán non debe ser regulada por lei,. si acaso nun caso particular polo xuíces ¤ Ademais, hai caso nos que certas opinións poden ser mesmo positivas (un modo de denuncia social) IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(41) 3.2. Modos lexítimos de restricción das libertades 41. ¨ . A teoría do prescriptivismo: o xuízo moral é un modo de razoamento no que, ¤ partindo de premisas como principios morais. compartidos por unha comunidade ¤ a conclusión é prescriptiva (imperativa) para aquelas conductas que se axustan a el. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(42) 3.3. A tensión entre libertade e igualdade 42. Conflicto: h a r m o n i z a r a l i b e r t a d e (iniciativa privada ou individual) coa igualdade (xustiza social e igualdade de oportunidades). LIBERTADE. IGUALDADE. Son compatibles?, son incompatibles?; temos que elexir entre unha ou outra IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(43) 3.3. A tensión entre libertade e igualdade 43. La libertad y la igualdad figuran entre los objetivos primordiales perseguidos por los seres humanos a lo largo de muchos siglos; pero la libertad total para los lobos es la muerte de los corderos, la libertad total por los poderosos, los dotados, no es compatible con el derecho a una existencia decente de los débiles y menos dotados. (...)La igualdad puede exigir que se limite la libertad de los que quieren dominar; la libertad puede tener que reducirse para dejar espacio al bienestar social, para alimentar al hambriento, para que pueda haber justicia o equidad.. Isaiah BERLIN, La persecución del ideal, Ediciones Península, Barcelona, 1992, pág. 31. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(44) 3.3. A tensión entre libertade e igualdade 44. ¨ . ¨ . Un modo de visualizar este conflicto consiste en analizar a teoría económica do LIBERALISMO ECONÓMICO Esquema: exposición è conflicto èactitudes. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(45) 3.3. A tensión entre libertade e igualdade: exposición 45. O desenvolvemento econónico dunha sociedade é independente da intervención (política) do Estado; porque ¨ a dinámica económica ten mecanismos internos que regulan e equilibran o seu funcionamento: ¨ . ¤ a lei da oferta e a demanda ¨ . as condicións deste funcionamento son: respectar a libre competencia e a propiedade privada dos medios de producción IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(46) 3.3. A tensión entre libertade e igualdade exposición 46. Baixo esta doutrina produciuse o desenvolvemento do capitalismo moderno ¨ na actualidade, este modelo foi novamente impulsado polo neoliberalismo (económico), coas seguintes teses: ¨ . ¤ libertade de empresa e competitivade ¤ libre circulación de capitais e de persoas ¤ libertade de contratación laboral ¤ o Estado non debe intervir (sin condición, restriccións. ou controis). IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(47) 3.3. A tensión entre libertade e igualdade conflicto 47. ¨ . ¨ . podería formularse deste xeito: partindo dunha situación de desiguladade real (económica, educativa, social) os homes non poden exercer a libertade dun xeito semellante ¤ igualdade abstracta (legal) versus igualdade real. (económica y social). IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(48) 3.3. A tensión entre libertade e igualdade Conflicto 48. ¨ . Resover a cuestión da libertade individual implica formular a cuestión da igualdade. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(49) 3.3. A tensión entre libertade e igualdade Actitudes 49. ¨ . Na actualidade hai dous modos de abordar o tema. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(50) 3.3. A tensión entre libertade e igualdade Actitudes 50. J.M. KEYNES A.von HAYEK. • o dereito á libertade supón promover a igualdade • é necesario correxir as desiguladades económicas para lograr unha xustiza social por parte do Estado (redistribución dos recurso). • a xustiza social non é o simple equilibrio da igualdade: os principios do liberalismo económico son firmes. IES Monte das Moas - J.L. Rodríguez Alcalá.

(51)