Root canal treatment of mandibular second premolar tooth with taurodontism

PRIKAZI BOLESNIKA

280

ENDODONTSKO LEČEWE DRUGOG DOWEG

PREMOLARA ZUBA SA TAURODONTIZMOM

KRATAK SADRŽAJ

Uvod Ta u ro don ti zam je mor fo lo ško‑ana tom ska pro me na ob li ka zu ba ko ja se od li ku je pro du že nim te lom zu ba i ko re‑ no vi ma kra ćim od uobi ča je nih. Unu tra šwa ana to mi ja zu ba je u ko re la ci ji s ovom po ja vom, što zna či da kod ta u ro don‑ tič nog zu ba po sto je ve li ka pulp na ko mo ra i ra čva we ka na la u apek snom de lu. Ova ano ma li ja zuba mo že bi ti udru že na sa dru gim sin dro mi ma i uro đe nim ano ma li ja ma. En do dont sko le če we ova kvih zu ba ve o ma je te ško i kom pli ko va no. Prikaz bolesnika Pri ka zan je dva de set tro go di šwi mu ška rac kod ko jeg je di jag no sti ko van ve o ma re dak slu čaj ta‑ u ro don ti zma man di bul nog dru gog pre mo la ra s hro nič nim pa ro don ti ti som. Na osno vu anam ne ze i pa žqi vog kli nič‑ kog pre gle da od lu če no je da se pri me ni en do dont ski za hvat na ovom zu bu. Na sve fa ze en do dont ske te ra pi je obra će‑ na je po seb na pa žwa: od pro na la že wa ula za u ka nal i is pi ti va wa we go ve pro hod no sti, pre ko od re đi va wa rad ne du‑ ži ne, ob ra de i či šće wa, do ko nač nog pu we wa ka na la. Za pro ve ru lo ka ci je na me stu ra čva wa i pro hod no sti ka na la ko ri šćen je pret hod no za kri vqe ni in stru ment. Utvr đe ni su me zi jal ni i dis tal ni ka nali apek sne tre ći ne, bu kal no po sta vqe ni. Uba ci va wem ka nal nih in stru me na ta u sva ki od wih od re đe na je rad na du ži na ra di o graf skim me to dom, ko ja je po tom pro ve re na apeks‑lo ka to rom. To kom ob ra de ka na la ot kri ven je i tre ći ka nal dis to lin gval no, či ja je rad‑ na du ži na od re đe na apeks‑lo ka to rom.

Zakqučak Do bro po zna va we ana to mi je zu ba s va ri ja ci ja ma omo gu ći će znat no ma we ne u spe ha od en do dont skog le če‑ wa i oču va we zu ba. Sva ki slu čaj tre ba pod vrg nu ti pa žqi vom kli nič kom i ra di o lo škom is pi ti va wu ka ko bi se ot‑ kri li do dat ni ka na li. Pri me na vi so ko pre ci zne ra di o gra fi je iz ne ko li ko uglo va i ko ri šće we sa vre me nih in stru‑ men ta po boq ša va ju kva li tet en do dont skog le če wa.

Kqučne reči: taurodontizam; drugi dowi premolar; endodontsko lečewe

UVOD

Dobropoznavaweanatomijekanalakorenazubaje preduslovzauspešnuprimenuendodontsketerapi­ je.Endodontskolečewe,kojepodrazumevaobraduce­ logkanalnogsistema,primewujeseulečewuzubaza­ hvaćenogzapaqewemiliinfekcijompulpnogtki­ va.Mandibulnipremolarisunajčešćezubisjed­ nimkorenomijednimkanalom.Opisanesu,međutim, imorfološkevarijacijeubrojuipoložajukanala uoko30%slučajeva[1­4].TakojeVertuči(Ver tuc ci)

[5]1978.godineopisaopettipovadowihpremolara:

tipIimajedankanalodpulpnekomoredovrhazuba;

tipIIimajedankanalkojipolaziodpulpnekomore,

apotomseračvaudvakanalakojisespajajuujedanu predeluvrhakorena;tipIIIimadvaodvojenakana­

laodpulpnekomorekojasetakozavršavaju;tipIV

podrazumevajedankanalkojiseuapeksnojtrećini

račvaudvaodvojenakanala;kodtipaVseodpulpne

komoreodvajajutriodvojenakanala.

Taurodontizamjemorfološko­anatomskapromena oblikazubakojaseodlikujeproduženimtelomzuba skorodovrhakorena,apraćenajepromenomunutra­ šwemorfologijekavumadentis.Nepoznatejeetio­ logije[6,14].Taurodontizamsejavqakodpremolarai molara,kakostalnih,takoimlečnihzuba[14].Ovom promenommožebitizahvaćenjedanzubilinekoli­ kozuba,bilouistomkvadrantuiliuvišewih.

Radiografskimispitivawemzubaseotkrivamor­ fologija,presvega,dugačkogiširokogkavumaden­ tisiizuzetnokratkihkanalauapeksnojtrećini.

Bifurkacijailitrifurkacijamoženastatisamo nekolikomilimetaraiznadvrhakorenazuba.Ovu pojavumnogiautorisuopisaliukorelacijisraz­ ličitimsindromima:Vilijemsovim(Wil li ams),Kli­

nefelterovim(Kli ne fel ter),fibroznomdisplazijom,

trizomijom18i21ikraniofacijalnimanomalija­ ma[7­10].Pojediniautorisuopisalitaurodonti­ zamkodnekihafričkihplemena,navodećidasuto arhaičnepromeneuzubiku[8].Sdrugestrane,veći­ naautoraovupojavubeležikodzdravepopulaci­ je[6,12­14].Ispitujućivelikibrojpremolara,Ma­ deira(Ma de i ra)isaradnici[12]su1986.godinedi­

jagnostikovalitaurodontizamu0,25%uzoraka,dok suLajams(Lli ams)iHimanes­Planas(Ji ma nez-Pla nas)

[13]1993.godineotkrilitaurodontizamu0,8%is­ pitanihzuba.

Stepentaurodontizmase,premanavodimaCesisa (Tse sis)isaradnika[6],tokomdijagnostikovawamo­

žeprocenitipomoćuindeksataurodontizma(TI),a

formulazawegovoizračunavaweglasi:

TI = V1/V2 × 100,

gdejeV1vertikalnavisinapulpnekomore,aV2ra­

stojaweizmeđunajnižetačkekrovapulpnekomore ivrhanajdužegkorenazuba.Možeseizmeritiiva­

rijablaV3,kojaseodnosinarastojaweizmeđuce­

mentnogleđnegraniceinajvišetačkekrovakomo­ repulpe.

Uovomradujeprikazanoendodontskolečewezuba sneuobičajenimmorfološkimpromenama,kaošto jetaurodontizamdowegmandibulnogpremolarasa periapeksnomlezijom.

281

SRPSKI ARHIV ZA CELOKUPNO LEKARSTVO

PRIKAZ BOLESNIKA

DvadesettrogodišwimuškaracjedošaonaKli­ nikuzabolestizubaStomatološkogfakultetaUni­ verzitetauBeograduradisanacijezuba35usledve­ likekarijesnelezije.Drugihsimptoma,osimkvara nazubuizapadawahrane,nijebilo.Poslebezbolnog uklawawakarijesa,sondiranjeulazukanalkorena, kojijebioneosetqiv.Potomjenačiwenretroalveo­ larnisnimak.Naradiogramujeuočenneobičnimor­ fološkiizgledsizuzetnoširokimkanalomkorena kojiseuapeksnojtrećiniračvaoudvakanala(Slika 1).Naosnovukliničkogiradiografskognalazaza­ kqučenojedajerečohroničnomapeksnomparodon­ titisu,tj.hroničnomzapaqewuparodontalnogtki­ vaupredeluvrhakorenaizazvanoginfekcijomka­ nalakorena.Primenomindeksataurodontizma,ovaj zubjegradiranod45do75saV3većomod2,5mm,što

jejasnoukazivalonahipertaurodontizam.Izopšte anamnezezakqučenojedapacijentnijeimaodrugih zdravstvenihproblema.

Posleuklawawakarijesnelezijepristupilose jednomodapeksnihkanalićaiproverilainicijalna prohodnostkanalatankimkanalnim,prethodnola­ ganozakrivqeniminstrumentom(K-fi le #10; Dentsply/ Ma il le fer).Potomjenaistinačinobrađenidrugi

apeksnikanal.Postupakjeponovqensadvakanal­ nainstrumentakojasuoznačenagumenimstoperi­ maukruničnomdelu.Zatimjenačiwenradiograf­ skisnimakobakanalaistovremenoradiodređiva­ waradnedužine,nakojemjeuočenorasvetqeweoko vrhakorena(Slika2).Potomsepristupiloobradi prvedvetrećinekanalakorenapomoćumašinskih instrumenta(Ga tes-Glid den bo re ra; Dentsply/Ma il le fer)

iručnihturpija,dabiseefikasnouklonioparak­ analniinficiranidentinzidakanala.Svejeobil­ noirigiranojednoprocentnimnatrijum­hipohlo­ ritom.Uistojseansipažqivosuobrađeniapeksni kanalipomoćuručnihinstrumenatatzv.step­bek tehnikom,stežwomdaseočuvaradnadužinaišto jemogućeboqeobradeiirigirajukanali.Radibo­ qeefikasnosti,primewenjelubrikantuvidugela (Fi le-Eze; Ul tra dent Pro ducts, Utah, USA),kojiolakša­

vaprodirawekanalnoginstrumentaiuklawaneo­ rganskideosazidakanalaukombinacijisorgano­ litikomnatrijum­hipohloritom.Tokomobradedva apeksnakanalauočenjeitrećikanaldistolingval­ no.Wegovadužinaodređenajepomoćuapeks­lokato­ ra,kakobisesmawiobrojsnimawaiizbeglamoguć­ nostsuperponirawakorenova.Izmeđuseansiuka­ naljepostavqenpreparatnabazikalcijum­hidrok­ sidaantibakterijskogdejstva.

Desetdanaposleintervencijepacijentnijeose­ ćaonikakavbol,nitijebilooticawa.Zubnijebio perkutornoosetqiv,aupredeluperiapeksanijebi­ lovidqivihznakovapromeneiliosetqivosti.Po­ novqenajemehaničko­medikamentnasanacijakana­ lakorenauzadekvatnuobradutriapeksnakanalai

obilnuirigaciju.KanalisuobrađenidoK­proši­ rivača#30upredeluapeksnegranice,potomsupro­ sušeniinapuweni.Primewenajetehnikalateral­ nekompakcijegutaperkesapastomAH-26(Dentsply/ De Trey GmbH).Vodiloseračunaotomedaseupo­

četnojfazi,pooblagawuzidovakanalapastom,po­ stavegutaperkeprvousvatriapeksnakanala,aza­ timsekompakterimapravioprostoruzdodavawe gutaperkapoenaibočnogpotiskivawakazidovima kanala.Radiogramnačiwenneposrednopooptura­ cijijepokazaopotpunuopturacijukanalnogsiste­ ma(Slika3).Usledećojseansiposlenekolikodana

SLIKA 1. Preoperacioni dijagnostički radiogram mandibulnog drugog premolara. Uočava se apeksno račvawe na dva kanala. FIGURE 1. Preoperative diagnostic radiograph mandibular second premolar. Note the apical furcation on the two canals.

SLIKA 2. Radna dužina određena radiografski. FIGURE 2. Working length determination radiograph.

282

SRPSKI ARHIV ZA CELOKUPNO LEKARSTVO

pacijentnijeimaosubjektivnihtegoba.Nakonvezi­ vawamaterijalazakrajwepuwewepostavqenjekom­ pozitniispun.

DISKUSIJA

Taurodontizamseteškodijagnostikujeklinič­ kimpregledom,jerzubizahvaćeniovompromenom imajunormalanizgledioblikkrunice[6,14].Pro­ duženaiširokakomorapulpesfurkacijomuapek­ snomdelunajčešćeseslučajnouočavanaradiogra­ mutokomdijagnostikovawa.Nasnimkusejasnouoča­ vavoluminozniglavnikanal,akadasewegovajasno­ ćagubiuapeksnojtrećini,možesepretpostaviti dajeupitawuračvaweutomdelukanala.Poseban problemjeprepoznavawekanalauapeksnojtrećini, jersuoniizuzetnogracilniijedvavidqivi.Raz­ log,izmeđuostalog,možedabudepostojawekanalau vestibulo­oralnojravni,kojasenasnimkunevidi, ilimogudabudusuperponiranikanali,štozavi­

siioduglasnimawa.StogaMartines­Lozano(

Mar-ti nez-Lo za no)isaradnici[15]preporučujudanagib

konusaprisnimawubude40stepeniuodnosunaho­ rizontalnuravan.

Priprepoznavawumorfoanatomskepromenekao štojetaurodontizamtrebaimatiuvidusloženuop­ štuiporodičnuanamnezu,kaoidetaqanpregledi snimakcelogzubika.Zatosenajčešćeradiortopan­ snimak,čimesestičeuviduostalezubekojimogubi­ tizahvaćeniistompromenom(najčešćedrugi,zatim prvimolariipremolari).Nekiautorisudijagno­ stikovalitaurodontizamkodhipodoncije,oligo­ doncijeiamelogenezeimperfekta[16­18].Šou(

Sho-we)iLai(Lai)[16]sukod23ispitanika(34,8%)od

66pacijenatashipodoncijomotkrilinajmaweje­ danzubzahvaćentaurodontizmom(mandibulnimo­ lar),doksuukontrolnojgrupiispitanikakodko­ jihnijezabeleženahipodoncijaovupromenuzabe­ ležilikod7,5%pacijenata.Pomiweseiispita­ nikkodkojegjedijagnostikovanoosamtaurodontič­ nihzuba,odkojihsučetiribilamolari.Ovaispi­ tivawapokazujudasutaurodontizmomčešćezahva­ ćenimolariodpremolara,itodrugimolaruodno­ sunaprvi[14].

Dijagnostikovawezubazahvaćenogtaurodonti­ zmom,naročitoakojeovapromenaudruženasinfek­ cijom,veomajesloženo,kao,uostalom,iendodont­ skolečewetakvogzuba[6].Kodprikazanogpacijenta dijagnozataurodontizmasperiapeksnomlezijompo­ stavqenajenaosnovuradiograma,dokjekrunicazuba kliničkiizgledalanormalnoipoveličiniipoob­ liku.Naradiogramujetakođeuočenapromenaprvog premolarauviduračvawakanalaizkruničnogdela, aliupitawujebiointaktanzub,štojeukazivalona morfološkepromeneukanalnomsistemu.

Napočetkuendodontsketerapijevršiseispiti­ vawekanalapomoćuprethodnozakrivqenogK­pro­

širivačamalogkalibra,štopredstavqaznačajan kliničkikorakuotkrivawumestafurkacijeipozi­ cijeulazaudaqenihkanalaapeksnetrećine.Instru­ mentejeteškopozicioniratizbogograničenema­ nipulacijeuokvirudvetrećineglavnogkanala,sto­ gasemašinskiminstrumentimastvarapristupni kavitetuprvedvetrećineglavnogkanala.Ovajna­ činobradeseuklapausavremenukrunično­apeksnu tehnikupreparacijekanala,čimesepostiženesa­ moboqamanipulativnostkaprepoznavawuapeksne ramifikacije(pristupizmezijalnog,distalnogi bukalnogpravca),većiostvarujeboqeiefikasnije uklawaweinfekcije.Proširenikruničnideoglav­ nogkanalaomogućavalakšuobraduapeksnihkana­ lićaistvarawevećegrezervoarazairigacijuor­ ganoliticima(natrijum­hipohlorit)sizuzetnim antibakterijskimdejstvom[19].Određivaweradne dužine,bezčegasenepočiwepreparacijakanala,u ovomslučajujebilokombinovanosradiografskim ielektroodontometrijskimmetodom.Dužinatre­ ćegkanala,kojijeotkriventokomobrade,određena jeelektroodontometrijskimmetodompomoćuapeks­ lokatoračetvrtegeneracije(Raypex 4),kojiomogu­

ćavapreciznoutvrđivawepozicijeapeksnogotvo­ ra,kaogranicepreparacijekodinficiranogkana­ la.Tomprilikomproverenajeradnadužinapret­ hodnadvakanalatakođeapeks­lokatorom.Kombina­ cijaovadvametodadajepreciznijerezultateuodre­ đivawuradnedužine.

Posebnapažwajeposvećenaobradiapeksnihka­ nala,presvegazbogotežanogpristupapreparaci­ jiiirigaciji,gracilnostikanalaiinfekcije.Da biseolakšalaprohodnostiočuvalaradnaduži­ na,adapritomnebidošlodoprodirawainfici­ ranogsadržajauperiapeks,korišćenjelubrikant kojisadržietilendiamintetraacetat.Medikacija kanalakalcijum­hidroksidnimpreparatimaizmeđu seansibilajebiološkikonceptulečewuhronič­ nihapeksnihparodontitisasvišestrukimefek­ tom,antimikrobnimdejstvomikupirawemvlageiz periapeksa.

Primenamaterijalanabazismolezakrajwepuwe­ wekanalajeizborkojijeuovomslučajuznačio,pre svega,dobruadhezivnostifluidnostsilera,kojaje značajnakodkomplikovanogkanalnogsistemaradi lakšegprodirawausvedelovekanala,pailateralne kanalićeukolikopostoje.Tehnikomlateralnekom­ paktažegutaperkeomogućenojepotiskivawesilera uzzidovekanalaipostizawetrodimenzionalnekom­ paktneopturacije.Ovimpostupkomseizbegavamo­ gućnostapeksnemikropropustqivosti.Postavqa­ wemkruničnogispunanestajeimogućnostpropu­ stqivostikrunice,azubsevraćaufunkciju,štoje jedanodosnovnihuslovauspešnoglečewa.

283

SRPSKI ARHIV ZA CELOKUPNO LEKARSTVO

ra.Izobjektivnihrazloganijebilomogućenačini­ tikontrolnisnimak,kojibisigurnodoprineosa­ gledavawukvalitetarada,alisloženostprikazanog slučajaodpostavqawadijagnozedokliničkogleče­ wajezanimqivazastomatologepraktičarekojise baveovomproblematikom.

Neobrađeniilizaboravqenikanalisuglavni razlogneuspehaendodontskoglečewakojidovodido gubitkazuba.Mandibulnipremolarimogubitivr­ lokomplikovanizaendodontskuobraduzbogslože­ nostikanalnogsistema,tejedobropoznavawemor­ fološkihosobenostikanalazubaneophodno.Tau­ rodontizam,kojisekodmaweod1%pacijenataja­ vqanapremolarima,velikijeizazovulečewukana­ lakorenazuba.Radiografskisnimcinapravqeniiz različitihuglovaitekakomogupomoćiuprepozna­ vawuakcesornih(dopunskih)kanalića.Dobropo­ znavaweiprimenasavremenihendodontskihprin­ cipasutakođepreduslovzaoptimalnerezultatei očuvawezuba.

LITERATURA

1. Soares JA, Leonardo RT. Root canal treatment of three-rooted max-illary first and second premolars – a case report. Int Endod J 2003; 36:705-10.

2. Al-Fouzan KS. The microscopic diagnosis and treatment of mandib-ular second premolar with four canals. Int Endod J 2001; 34:406-10. 3. Lagoudakos TA, Kalogeropulos KC, Kontakiotis EG. Mandibular

second premolar with five root canals. Endod Pract 2006; 29-31. 4. Yosioka T, Villages JC, Kobayshi C, Suda H. Radiographic

eval-uation of root canal multiplicity in mandibular first premolars. J Endod 2004; 30:73-4.

5. Vertucci FJ. Root canal morfology of mandibular premolars. J Am Dent Ass 1978; 97:47-50.

6. Tsesis I, Shifman A, Kaufman AY. Taurodontism: an endodontic challenge. Report of a case. J Endod 2003; 29:353-5.

7. Axelson S, Bjornland T, Kjaer I, Heiberg A, Storhaug K. Dental char-acteristic in Williams syndrome: a clinical and radiographic evalu-ation. Acta Odont Scand 2003; 61:129-36.

8. Akintoye SO, Lee JS, Feimester T. Dental characteristics of fibrous dysplasia and McCune. Albright syndrome. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 2003; 96:275-82.

9. Tatakis DN, Milledge JT. Severe gingival reccesion in trisomy 18 primary dentition. A clinicopathologic case report of self-inflicted injury associated with mental retardation. J Period 2000; 71:1181-6.

10. Gedik R, Cimen M. Multiple taurodontism: Report of case. J Dent Child 2000; 67:216.

11. Constant DA, Grine FE. A review of taurodontism with new data on indigenous southern African populations. Arch Oral Biolog 2001; 46:1021-29.

12. Madeira MC, Leite HF, Niccoli-Filho WD, Simoes S. Prevalence of taurodontism in premolars. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1986; 61:158-62.

13. Lliams IR, Jimanez-Planas A. Taurodontism in premolars. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1993; 75:501-5.

14. Sert S, Bayrh G. Taurodontism in six molars: A case report. J Endod 2004; 30:601-2.

15. Martnez-Lozano MA, Forner-Nvarro L, Sanchez-Cortes JL. Analysis radiologic factors in determining premolar root canal systems. Oral Surg Oral Med Oral Pathol and Endod 1999; 88:719-22.

16. Seow WK, Lai PY. Association of taurodontism with hypodontia: a control study. Ped Dent 1989; 11:214-9.

17. Arte S, Niemienin P, Apajalahti S, Haavikko K, Thesleff I, Pirinen S. Characteristics of incisor-premolar hypodontia in families. J Dent Res 2001; 80:14445-50.

18. Aldred MJ, Savarirayan R, Lamande SR, Crawford PJM. Clinical and radiographic features of a family with autosomal dominant amelogenesis imperfecta with taurodontism. Oral Deseas 2002; 8:62-8.

19. Berber VB, Gomez BPFA, Sena NT, et al. Efficiacy of varous con-centration of NaOCl and instrumentation technique in reducing Enteroccocus faecalis within root canals and dentin tubules. Int Endod J 2006; 39:10-7.

INTRODUCTION Taurodontism is a morphoanatomical change in the shape of a tooth. An enlarged body of a tooth with smaller than usual roots is a characteristic feature. Internal tooth anatomy correlates with this appearance, which means that a taurodontal tooth has a large pulp chamber and apically positioned furcations. This dental anomaly may be associated with different syndromes and congenital discoders.

CASE OUTLINE The case report presents the patient of a rare case of taurodontism in the mandibular second premolar with chronic periodontitis. Endodontic treatment was performed after dental history and clinical examination. Special care is required in all segments of endodontic treatment of a tau-rodontal tooth from the identification orifice, canal explora-tion, determining working length, cleaning and shaping and obturation of the root canal. Precurved K-file was used for canal exploration and location of the furcation. One mesial and one distal canal with the buccal position were identi-fied in the apical third of the root canal. The working lengths of two canals were determined by radiographic interpreta-tion with two K-files in each canal and verified with the apex

locator. During canal instrumentation, the third canal was located in the disto-lingual position. The working length of the third canal was established using the apex locator. CONCLUSION Thorough knowledge of tooth anatomy and its variations can lead to lower percentage of endodontic fail-ure. Each clinical case involving these teeth should be investi-gated carefully, clinically and radiographically to detect addi-tional root canals. High quality radiographs from different angles and proper instrumentarium improve the quality of endodontic procedure.

Key words: taurodontism; mandibular second premolar; endodontic treatment

Mirjana VUJAŠKOVIĆ Klinika za bolesti zuba Stomatološki fakultet Rankeova 4, 11000 Beograd Tel.: 011 3234 563

E-mail: mirjana.vujaskovic@afrodita.rcub.bg.ac.yu

ROOT CANAL TREATMENT OF MANDIBULAR

SECOND PREMOLAR TOOTH WITH TAURODONTISM

Mirjana VUJAŠKOVIĆ, Branislav KARADŽIĆ, Vesna MILETIĆ

Department of Restaurative Dentistry and Endodontics, School of Dentistry, University of Belgrade, Belgrade