Οι γνώμονες (κλειδιά)
Η μουσική έκταση περιλαμβάνει περίπου 60 φθόγγους οι οποίοι για να γραφούν σ’ ένα μόνο γνώμονα θα απαιτούνταν πάρα πολλές βοηθητικές γραμμές πάνω και κάτω από το πεντάγραμμο ώστε θα ήταν αδύνατη η μουσική ανάγνωση. Για να αποφευχθεί αυτή η δυσκολία χρησιμοποιούνται οι διαφορετικοί γνώμονες
Πολλοί όταν γράφουν για 4φωνη χορωδία πολλοί αντί για τα 2 κλειδιά (G-F) χρησιμοποιούν τα 4 κλειδιά.
Συγχορδίες Quartal (4ων ) και Quintal (5ων
)
Οι περισσότερες των συγχορδιών κατασκευάζονται από τριάδες με μεγάλη ή με μικρή 3η. Οι συγχορδίες Quartal φτιάχνονται από 4ες και οι συγχορδίες Quintal φτιάχνονται από 5ες. Οι συγχορδίες αυτές έχουν έναν ‘κρεμάμενο’ ήχο (Sus = suspended) Και σήμερα είναι πολύ σε χρήση στην Jazz , Rock και σε μουσική επένδυσης films TV. Λέω ‘κρεμάμενα’ διότι όταν παίζεις αυτά τα ακόρντα , έχεις την αίσθηση ότι κάτι γρήγορα περιμένει τη λύση του, ότι κάτι χρειάζεται να αλλάξει. Ακόμα και το ανεκπαίδευτο , μη – μουσικό αυτί το ακούει αυτό και αναμένει ότι κάτι θα αλλάξει.Οι δε Quartal συγχορδίες παίζονται εύκολα στην κιθάρα εκ του γεγονότος ότι το πρότυπο κούρδισμακιθάρας είναι , ως επί το πλείστον, σε 4ες.
Έτσι ,απ’ τον κύκλο, απλά ας πάρουμε και αντιστρέψουμε την Quartal τριάδα: C+F+Bb . Τότε θα προκύψει η τριάδα F+Bb+C που είναι το ακόρντο Fsus4. Ή αλλιώς σκεπτόμενοι: To F ματζόρε αποτελείται απ’ τις νότες: F+A+C άρα για να προκύψει το Fsus4 αντικαθιστούμε την 3η (Α) με την 4η (Bb) Αν συνεχίσουμε την αναστροφή παρατηρούμε με έκπληξη ότι παίρνουμε το ακόρντο Sus2. Πχ το Quartal : C + F + Bb έγινε όπως είδαμε με την 1η αναστροφή F + Bb + C, και τώρα γίνεται Bb+ C + F που είναι το ακόρντο Bb sus2. Ή αλλιώς σκεπτόμενοι: το Bb ματζόρε είναι Bb+D+F και για το Bb sus2 αντικαθιστούμε την 3η (D) από τη 2η (C)}. Εγώ, ειδικά, το sus4 ειδικά το χρησιμοποιώ με την κιθάρα μου σε δεκάδες ελληνικές ballades.
Κύκλος των 4ων & 5ων
Η σύλληψη του ‘’circle of 5ths and 4ths’’ έγινε από τον Γερμανό Johann David Heinichen το 1728. Φαίνεται ότι οι άνθρωποι έχουν προτίμηση το ‘’προς τα δεξιά’’, από το ‘’προς τα αριστερά’’. Ψυχολογικό; Γι αυτούς που έχουν προτίμηση το ‘’προς τα αριστερά’’ από το ‘’προς τα δεξιά’’, υπάρχει ο αντίστροφος κύκλος. Αυτοί (οι λίγοι) χρησιμοποιούν τον παρακάτω κύκλο που είναι αντίστροφος απ’ τον παραπάνω.
Δείτε και διαλέξτε κάποια απ’ τις δεκάδες διαφορετικές φωτογραφίες του κύκλου εδώ. Χρήση του κύκλου των 5ων
•
Τους οπλισμούς σε κλίμακες Ματζόρε και Φυσικό Μινόρε {Οι ελάσσονες παράγονται απ' τις μείζονες και γενικά θεωρείται ότι δεν έχουν ξεχωριστό οπλισμό} , •Την κατασκευή των Πεντατονικών Κλιμάκων Ματζόρε •Τις σχέσεις μεταξύ οπλισμών, •Στη σύνθεση και την αρμονία των μελωδιών με φτιάξιμο συγχορδιών , •Την εύκολη απομνημόνευση ακόρντων•………
.. Για να καταλάβουμε τον κύκλο των 5ωνθα εξετάσουμε λίγο πιο αναλυτικά, την ιδέα της 5ης και της 4ης στον Κύκλο {εννοώ το γιατί το διάστημα δεν το διαβάζουμε με ημιτόνια} . Η πέμπτη (Fifth) είναι ένα μουσικό διάστημα που απέχει 5 διατονικές νότες {5 νότες απόσταση– 4 διαστήματα}. Η δε καθαρή πέμπτη (Perfect Fifth) είναι πέμπτη που μετράει 3 Τόνους και 1 Ημιτόνιο {μαθηματικώςναι μεν 7 ημιτόνια –όμως το διευκρινίζω γιατί αν το διάστημα το διαβάζαμε με ημιτόνια, τότε θα ήταν 7ης (και όχι 5ης ) -έχοντας 7 ημιτόνια} . Οι 5ες κινούνται κατά τη φορά των δεικτών ωρολογίου. Η τετάρτη (Fourth) είναι να μουσικό διάστημα που απέχει 4 διατονικές νότες (4 νότες – 3 διαστήματα). Η δε καθαρή τετάρτη (Perfect Fourth ) είναι τετάρτη που μετράει 2 Τόνους και 1 Ημιτόνιο(μαθηματικώς πέντε ημιτόνια). Οι 4ες κινούνται αντίστροφα της φοράς των δεικτών ωρολογίου. Περιγραφή του κύκλου των 5ων Στο άνω μέρος του εξωτερικού κύκλου είναι η τονικότητα C ματζόρε και στο άνω μέρος του εσωτερικού κύκλου είναι η σχετική της Am Φυσικό χωρίς διέσεις ή υφέσεις. { Ό όρος ‘’Μινόρε’’ στον κύκλο αναφέρεται πάντοτε στο Φυσικό Μινόρε και στην καθαρή Αιολική του μορφή}. Αρχίζοντας από το C {χωρίς διέσεις ή υφέσεις} και ΔΕΞΙΟΣΤΡΟΦΑ -ανεβαίνοντας τις καθαρές πέμπτες– συναντάμε το G με 1 δίεση , μετά το D με 2 διέσεις κ.ο.κ Ο απλός κανόνας λέει ότι: Στη σειρά των διέσεων (ανά 5η καθαρή), η τελευταία δίεση στη σειρά κάθε φορά, είναι ο προσαγωγέας, άρα η κλίμακα πχ με 4 διέσεις έχει για τελευταία δίεση την D# και άρα η κλίμακα είναι η E ματζόρε. Ομοίως πηγαίνοντας ΑΡΙΣΤΕΡΟΣΤΡΟΦΑ –κατεβαίνοντας τις καθαρές τετάρτες – συναντάμε το F που έχει 1 ύφεση , μετά το Bb πού έχει 2 υφέσεις κ.ο.κ Στο κάτω μέρος του κύκλου οι τονικότητες γίνονται εναρμόνιες Gb=F#. Συμπέρασμα:Η κατιούσα Perfect Fourth είναι ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ της ανιούσας Perfect Fifth
την τροπική) και το Συγκερασμένο Σύστημα. δείχνει επίσης το τι συγγένεια υπάρχει μεταξύ νοτών, βαθμίδων και τονικοτήτων. Παράδειγμα: Η C με τη G είναι κοντινές κλίμακες και έχουν μία δίεση διαφορά. Το συμπέρασμα είναι ότι καθίσταται εύκολο να περάσουμε από τη μια στην άλλη (Μετατροπία = Modulation), σε μια μελωδία, χωρίς να ακουστούν πολλές διαφορές. Αν όμως οι κλίμακες στον κύκλο απέχουν πολύ μεταξύ τους τότε ακόμα και στην κλασική αρμονία η μετάβαση είναι δύσκολη. Επίσης λέγεται και κύκλος των 4ων γιατί ακολουθεί εκτός από 5εςκαθαρές και 4εςκαθαρές. Έτσι ή πούμε E A D G C F/ανά 4εςή πούμε F C G D A E /ανά 5εςείναι το ίδιο πράγμα. Αυτό συμβαίνει διότι τα διαστήματα είναι αναστρέψιμα Ο ‘’κύκλος’’ προέρχεται από το αν συνεχίσεις να φτιάχνεις μια κλίμακα από την 5η νότα της προηγούμενης κλίμακας τελικά θα καταλήξεις στην αρχική C. Έτσι: G είναι η 5η της C D είναι η 5η της G A είναι η 5η της D E είναι η 5η της A B είναι η 5η της E F# είναι η 5η της B C# είναι η 5η της F#/Gb G# είναι η 5η της C#/Db D# είναι η 5η της G#/Ab A# είναι η 5η της D#/Eb F είναι η 5η της A#/Bb C είναι η 5η της F Δηλαδή ξαναγυρίσαμε στην αρχή απ’ όπου ξεκινήσαμε , σαν να ταξιδεύαμε γύρω από ένα κύκλο.
Πως φτιάχνεται το Αρμονικό Μινόρε
Περιγράφω την κατασκευή της Αρμονικής Μινόρε διότι ο κύκλος των 5ων δεν έχει τη δυνατότητα να το δείξει όπως δεν μπορεί να δείξει και τη Κατιούσα Μελωδική Μινόρε. Είπαμε ότι η κλίμακες της C και η σχετική της Am Φυσικό , δεν έχουν οπλισμό. Τώρα για να μπορέσουμε να 'κατασκευάσουμε' μία κλίμακα από άλλη νότα, ανεβαίνουμεμία 5η καθαρή πάνω , δηλαδή 5 νότες (πχ C-G, και τα διαστήματα ανάμεσα είναι 3 τόνοι και 1 ημιτόνιο ). Άρα αυτή η άλλη νότα τώρα είναι η G. Αντίστοιχα ο προσαγωγέας (7η νότα της κλίμακας – που στην περίπτωση της C είναι το B), πρέπει να ανέβει το αντίστοιχο διάστημα και άρα πάει στο F# (και όχι F, γιατί τότε θα ήταν 2 τόνοι και 2 ημιτόνια (δηλαδή 5η ελαττωμένη-dim). Αυτός ο προσαγωγέας είναι και η 1η αλλοίωση στη σειρά ( η 1η δίεση στη σειρά). Αυτή η κλίμακα G, βλέπουμε απ’ τον κύκλο ότι , έχει σχετική την Em Φυσικό . Αν ο Ο προσαγωγέας της Em φυσικό ο D, αν αυξηθεί κατά 1 ημιτόνιο γίνεται D# και οδηγεί στην τονική με βήμα ημιτονίου και με τον τρόπο αυτό δημιουργείται η αρμονία της Em Αρμονικής , η οποία θα έχει ακριβώς τον ίδιο οπλισμό με τη Em φυσικό ή τον ίδιο οπλισμό με την αντίστοιχη ματζόρε σχετική που στην περίπτωση μας είναι η G. Αν αυτό επαναληφθεί θα πάμε στην κλίμακα του D, που έχει οπλισμό F# και C# (το F# πάει 5η καθαρή πάνω και γίνεται C#) με μινόρε σχετική την Βm Φυσικό και με προσαγωγέα Α# για την Bm αρμονικό. Αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιώντας τον κύκλο των 5ων φτάνουμε : * Σε όλες τις κλίμακες και στους 12 τόνους Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Κύκλος των 5ωνμπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργήσουμε τα chord progressions που είναι το κλειδί για να φτιάξουμε ένα πετυχημένο και ικανοποιητικό τραγούδι. Εφαρμογή: Γράψτε πχ την κλίμακα Ε ματζόρε. 1. Ξεκινώ γράφοντας : E F G A B C D E. 2. Βλέπω στον κύκλο των 5ων ότι το Ε έχει 4 # (τις F# C# G# D#) 3. Άρα η κλίμακα Ε ματζόρε είναι: E F# G# A B C# D# E Εφαρμογή Ομοίως: Γράψτε την κλίμακα Bb: 1. Γράφω : B C D E F G A B 2. Βλέπω στον κύκλο των 5ων ότι το Bb έχει 2 b ( τις Βb Εb ) 3. Άρα η κλίμακα Bb είναι: Bb C D Eb F G A Bb Για να κάνετε περισσότερη εξάσκηση σας δίνω ΟΛΕΣ τις κλίμακες Αρμονικού Μινόρε:
Ανάλυσα προηγουμένως την κατασκευή της Αρμονικής Μινόρε διότι ο κύκλος των 5ων δεν έχει τη δυνατότητα να το δείξει όπως δεν μπορεί να δείξει τη Κατιούσα Μελωδική Μινόρε. Ό όρος ‘’Μινόρε’’ στον κύκλο αναφέρεται πάντοτε στο Φυσικό Μινόρε και στην καθαρή Αιολική του μορφή. ΕΡΩΤΗΣΗ 3η: Ποιά είναι η τονικότητα της παρακάτω κλίμακας? Εξηγείστε τον οπλισμό με τον ‘’κύκλο των 5ων’’ . Η κλίμακα αυτή έχει οπλισμό Bb και Eb αλλά και F# μέσα στο μουσικό κομμάτι. Οι 2 υφέσεις είναι στον εσωτερικό κύκλο στο G (που είναι το Gm φυσικό) και στον εξωτερικό κύκλο φαίνεται ότι έχει τον οπλισμό της ματζόρε κλίμακας Bb. Το F# είναι ο προσαγωγέας και είναι αυτός ο προσαγωγέας που της δίνει την αρμονία. Άρα η κλίμακα της φωτογραφίας είναι η Gm ΑΡΜΟΝΙΚΟ. (έχει Bb , Eb , F#). Δηλαδή: G A Bb C D Eb F# G η ανιούσα Gm Αρμονικό και G F# Eb D C Bb A G η κατιούσα Gm Αρμονικό.
Κλίμακα Ματζόρε και ΣΧΕΤΙΚΗ Μινόρε
Η ΣΧΕΤΙΚΗ Μινόρε φαίνεται στον εσωτερικό κύκλο και όπως είπαμε στον κύκλο των 5ωνπάντοτε αναφερόμαστε στη φυσική μινόρε ΜΑΤΖΟΡΕ: Είναι η κλίμακα που σε μια οκτάβα τα ημιτόνια είναι μεταξύ στις νότες 3ημε 4ηκαι 7ημε 8η ή η κλίμακα της οποίας η 3η και η 6η βαθμίδα σχηματίζει με την τονική μεγάλα διαστήματα (Μεγάλη 3η και Μεγάλη 6η) λέγεται Ματζόρε (μείζων) κλίμακα. Μινόρε Φυσικό: Είναι η κλίμακα που σε μια οκτάβα τα ημιτόνια είναι μεταξύ στις νότες 2η με 3η και 5η με 6η .Κατασκευή (μία εκ των μεθόδων) των
Πεντατονικών Κλιμάκων Ματζόρε:
Μία άλλη εφαρμογή του Κύκλου των 5ωνείναι η κατασκευή των Πεντατονικών Κλιμάκων Ματζόρε: Η Ματζόρε Πεντατονική Κλίμακα φτιάχνεται από τα διαστήματα: R - 2 - 3 - 5 - 6 : Στην κλίμακα του C, θα είναι: C - D - E - G - A Ένας όμως απλός τρόπος κατασκευής της Ματζόρε Πεντατονικής από τον ΄΄Κύκλο των 5ων΄΄ είναι να πάρουμε τις 5 νότες αρχίζοντας από την C δεξιόστροφα : {C, G, D, A, E}. Δείτε το άρθρο μου: http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&sid=3380
Software άμεσης διαδραστικότητας με τον
Κύκλο των 5ων
http://randscullard.com/CircleOfFifths/ Έχει τις παρακάτω δυνατότητες•
Βρίσκεις αμέσως τις συγχορδίες με οποιαδήποτε τονική και σε κλίμακες Ματζόρε-Μινόρε και Τρόπων (modes) (εκτός βέβαια τηςΑρμονικής και μελωδικής μινόρε)
•
Μπορείς εύκολα μεταφορά ενός κομματιού από μια τονικότητα σε μια άλλη ή πχ από πιάνο σεκιθάρα…. •Να αναλύσεις ένα Chord Progression •Να βοηθήσει στη σύνθεση τραγουδιού •Την άμεση αναγνώριση του οπλισμού μιας κλίμακας •Την κατανόηση των κλιμάκων Σημείωση: Ο κύκλος των 5ων δείχνει μόνο τη Φυσική Μινόρε (Natural Minor) και όχι , όπως αναφέραμε την Αρμονική και την μελωδική μινόρε.ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΣΤΗ ΦΥΣΑΡΜΟΝΙΚΑ
για
Blues
http://www.musicheaven.gr/html/modules.php? name=News&file=article&sid=3172Βασικές έννοιες μετατροπίας
ΜΕΤΑΤΡΟΠΙΑ είναι η μετάβαση από μια κλίμακα σε μια άλλη (στην ομιλουμένη λέμε από έναν τόνο σ’ έναν άλλο τόνο). Η μετάβαση μπορεί να είναι προσωρινή(επιστροφή στον αρχικό τόνο) ή οριστική. Στη μετατροπία οι αρμονίες αλλάζουνε την τονική τους . Αν πχ κάνουμε μετατροπία στην δεσπόζουσα μιας κλίμακας τότε η συγχορδία της δεσπόζουσας γίνεται συγχορδία της τονικής και οι υπόλοιπες συγχορδίες θα συσχετίζονται πλέον με τη νέα τονική. Παράδειγμα: Έστω ένα τραγούδι είναι σε τόνο(κλίμακα) C που έχει ως γνωστόν ακόρντα C-F-G. Αν αλλάξουμε τόνο (κλίμακα) και πάμε στην πχ στη δεσπόζουσα G (που έχει ακόρντα G-C-D) τότε η G γίνεται η νέα τονική και οι υπόλοιπες συγχορδίες θα συσχετίζονται με την τονική του G , δηλαδή με τα ακόρντα C & DΠαρτιτούρες με mp3 για 91 παραδείγματα μετατροπίας: http://musictheoryexamples.com/22MT.html
Αναστροφές Συγχορδιών
Η πιο χαμηλή φωνή (το βάσιμο) είναι η πιο χαρακτηριστική αρμονική φωνή όπως η σοπράνο είναι η πιο μελωδική φωνή. Έτσι όσο πχ έχουμε το C στο μπάσο για το ακόρντο C Ματζόρε μας είναι αδιάφορο αν στη σοπράνο βρίσκεται ο φθόγγος C E G (1o σχέδιο) ή όσο έχουμε το G στο μπάσο για το ακόρντο G7 μας είναι αδιάφορο αν στη σοπράνο βρίσκεται ο φθόγγος G BDF (2o σχέδιο) . Δηλαδή όσο ακούμε αντίστοιχα το C(1ο σχέδιο) , G(2ο σχέδιο) Δηλαδή τη θεμέλιο της συγχορδίας λέμε ότι συγχορδία σε ευθεία κατάσταση.Αν όμως στο μπάσο βάλουμε αντί την τονική του ακόρντου την 3η ή την 5η ή την 7η τότε αυτά τα αρμονικά συμπλέγματα τα λέμε αναστροφές. Η 1η αναστροφή είναι όταν στο βάσιμο βρίσκεται η 3η της συγχορδίας και τη λέμε και συγχορδία της 6ης γιατί το βάσιμο της (η 3η) σχηματίζει με την τονική διάστημα 6ης. Η 2η αναστροφή είναι όταν στο βάσιμο βρίσκεται η 5η της συγχορδίας και τη λέμε συγχορδία τέσσερα-έξη διότι το βάσιμο της (η 5η) σχηματίζει με τη θεμέλιο και την 3η διάστημα 4ης και 6ης.
Για πολύ χρήσιμες αναστροφές για την κιθάρα δείτε την παραπάνω φωτογραφία με τα ακόρντα Quantal Η αρμονία αποτελεί την προυπόθεση για την προετοιμασία για την αντίστιξη. Δηλαδή, ενώ η αρμονία μελετά τη συνήχηση δύο ή περισσότερων φθόγγων η αντίστιξη μελετά κυρίως τις μεμονωμένες φωνές σ' ένα πολυφωνικό μουσικό έργο και τη μελωδικά και ρυθμικά αυτόνομη ανάπτυξη της καθεμιάς μέσα σ’ αυτό. Έτσι θα ακολουθήσει ειδικό άρθρο με τα βασικά στοιχεία της.
