]3\ Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
PERSPECTIVA TEOLÓGIAADEREAUMALICENÇA NÃOCOMERCIAL 4.0 CREATIVE COMMONS
DZȱŗŖǯŘŖşŗŗȦŘŗŝŜŞŝśŝŚşřśŝřȦŘŖŗŝ
ajje ECONOMIA MATA (EG, 53): CRÍTICA TEOLÓGICA DO
CAPITALISMO INVIÁVEL
This Economy kills (EG, n. 53): Theological Critical of Unfeasible Capitalism
k lm n o pq r sm p lrt urp vr w RESUMODZȱȱ¡ȱȱȱ¨ȱâȱȱÇȱȱǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ -³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ -DZȱ ³¨ȱ ȱ ȱ Ȧ£ǰȱ ¡³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱȱ£ǰȱȱ·ȱȱ³¨ȱàȱǻǼȱȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ¡³¨ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àȱ ȱȱȱǯȱ PALAVRAS-CHAVEDZȱ ǯȱ ǯȱ ǯȱ ȱ ȱ ǯȱ ABSTRACT: ȱȱ¡ȱ¢ȱȱȱȱȱȱȱ-¢ǯȱ¢ȱȱȱȱȱȱȱȱ¢ǯȱȱȱ ȱ ¢ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ¢ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¢ȱ ȱ ȱ ȱ DZȱ ȱ ȱ ȱ Ȧ ǰȱ ¡ȱȱȱ ȱȱȱȱDzȱȱ ȱȱȱȱ ȱ ǻǼȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱȱ¢ȱȱǯ KEYWORDS: ǯȱ¢ǯȱǯȱȱǯ ȘȱȱÇȱȱęȱȱǰȱǰȱȱ£ǰȱǯ
]34
Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
Introdução
ȱ¤ǰȱȱ¤ǯȱO Capitalismo integra a for-ma, o øȱȱȱ¡¨ȱȱǯȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ Çȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ qȱ ȃȱ ȱ ȱ ȱ ¨Ȅȱ ǻ¡ȱ ȱ Ǽǰȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ -ȱ ¤ǯȱȱ ǰȱ ȱ ¨ȱ ³ȱ ȱ ǰȱ -Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ äȱ ȱ¥ȱ£ȱǯȱ ȱȱȱȱęȱȱȱȱȱȱ ȱ¤ȱȱęȱȱ·ȱȱǻǰȱŗşřŚǼǯȱȱȱȱ ȱâȱȱ¤ȱȱǰ baseia-se na propriedade ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ǯȱ £Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱȱȱȱȱȱ¹ȱȱÇȱȱǯȱ ȱȱȱȃȄȱ¤ȱȱ¤ȱâȱȱÇȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ǯȱ O Capitalȱ ǻŗŞŜŝǼǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ¡ǰȱȱȱȱÇǯȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³äǰȱ ȱ âȱ ȱ ȱ ÇȬàDZȱȱ³¨ȱȱȱȱȱȱȱ-³¨ȱ Çȱ £ȱ ȱ ³ǯȱ ȱ ǰȱ ȃȱ ȱ ȱ ȱȱ·ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ âȱȱȱ³¨ȱȱȱȱǰȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱȄȱǻǰȱŘŖŖşǰȱǯȱŗşǼǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ âȱ ȱ Çȱ ȱ -ǰȱ ȱ ȃȱ Ȅȱ ·ȱ ·ȱ ȱ ȃȱ Ȅǯȱ ȱ ³ȱȱȱøȱřŖŖȱȱ¨ȱęȱȱ-ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ¡¨ȱȬȱȱȱ¤ęȱ£ȱȱȱ Renascimento europeu, ao Mercantilismo,ȱȱȱ³äȱȱ ȱȱǻǰȱŗşŞŝǼǯȱȱ¡¨ȱȱȱȱę³¨ȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱ¥ȱȱȱȱǯȱ ȱ âȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱàȱȱǯȱȱȱ¤ȱȱȱȱ ȱ¡³¨ȱȱȱ¹ȱÇǯȱ1 Elementos essenciais
Como sistema modelador da modernidade, o capitalismo não se limita ¥ȱ ¨ȱ âǯȱ ȱ ǰȱ ȱ ǰȱ ȱ ǰȱ ȱ Çȱ ·ȱ ȱ ȱ øǯȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ
]3] Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
ȱ£³¨ǰȱ¨ȱȱȱȱâǯȱǰȱȱȱǰȱ ȱȱȱȱǯȱȱÇȱ·ȱȱȱ ·ȱȱȱȱȱǻ DzȱǰȱŘŖŖşǼǯ
1.1 Acumulação ilimitada de capital/riqueza
Originalmente, ȱȱȱȱȱȱȱ³¨ȱ£ȱȱ ¡ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ǯȱ1ȱÇȱȱȱȱǰȱ¤ȱȱ¨ȱ¤ǰȱ Çȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ǰȱȱȱȱȱâȱȱcapitalǯȱȱȱ-âȱǻǰȱǰȱ³äǰȱâǼȱȱȱȦ£ǰȱ ǰȱȱȱǰȱȱǻ ǰȱŘŖŗŚǼǯȱǰȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǻǼȱ Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ¡¹ȱ ȱ Çǰȱȱȱęȱȱȱâǯȱȱ¡£³¨ȱȱ £ȱȬȱȱȱȱȱȱȱǯȱ ȱ³ȱȱȱȱȱȱȱȱ¹-cia, porque capitalȱ¨ȱ·ȱȱȱȁȂȱâȱÇȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ǰȱ Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ¥ȱȱȱȱȱǯȱȱȱȱȱȱȱ-Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ 1ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ³¨DZȱȱȱ¤ȱǰȱǰȱȱȱǯȱ É a alma do capitalismoȱǻ ǰȱŗşŞřǼŗǯ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ Ȭȱ ȱ ǰȱ ·ǰȱ ȱ ¹ȱ ȱ ǰȱ ǯ Individualismo é um conceito baseado na ȱȱȱȱȱȱȱâǰȱÇȱ ȱ ǰȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȃȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ -Ȅȱ ǻǰȱ ŗşŚşǰȱ ǯȱ řŚŝǼǯȱ ȱ Çȱ ȱ ¥ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȃȱ ³¨ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻǰȱ ŗşŚşǰȱ ǯȱ şŚŞǼǯȱȱȱȱȱȱ¥ȱǯ ǰȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ £ȱ ·ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱ¦ǰȱȱȱǯȱȱ£ȱ¤ȱȱ£ȱȱ ȱȱȱȱȱǯȱȱȱȱȱǯȱȱŗŖȱȱ ȱȱȱȱȱȱ¥ȱȱȱŗŞŖȱÇǯȱȱŘŞȱ ȱȱęȱȱȱ·ȱǞŗǰŞȱ¨ȱǻ ȱ ȱǰȱŘŖŗśǼǯȱȱȱȱȱȱȱ£ȱȱ řǰŜȱäȱȱȱȱäȱȱ¡ȱȱȱȱ-ǯȱ ȱ ȱ ȱ à¡ȱ ŘŖȱ ǰȱ śŖŖȱ ȱ ¡¨ȱ ȱ ȱ Ǟȱ ŘǰŗȱäȱȱȱȱȮȱȱȱȱȱȱAǰȱȱÇȱȱ
ŗ +LQNHODPPHUW ID] XPD DQiOLVH SURIXQGD GR HVStULWR TXH PRYH R FDSLWDOLVPR (VVH HVStULWR p WmR
]3f
Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
ŗǰŘȱ ¨ȱ ȱ ȱ ǻǰȱ ŘŖŗŝǼǯȱ ¡ȱ ŗȱ ¨ȱ ȱ ȱȱȱȱȱ ȱȱ£ȱ ȱ ȱ ȱŗŘȱ äȱȱȱǻǰȱŘŖŗśǼǯȱȱȱ¹ȱ¨ȱǰȱȱȱ ȱ¤ȱřǰŜȱäȱ³ȱȱȱȱȱȱȱȱ ¤ȱ ǻǰȱ ŘŖŗŜǼǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ȱ ȱ desvios da mão invisívelȱȱǰȱ³¨ȱȱàȱȱȱ ȱȱȱȱȱÇȱǵȱ
ȱǯǯǯȱ¨ȱ£ȱȱȱ¨ȱÇȱȱȱ£ȱȱȱȱ ¤ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱÇȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Dzȱ ȱ ǰȱ sem saber, promovem o bem da sociedade e proporcionam os meios para a ³¨ȱȱ·ǯȱȱȱ¹ȱȱȱȱȱȱȱ ȱ¤ǰȱ¨ȱȱȱȱȱȱȱȱ ęȱȱȱ (ǰȱŗşşŝǰȱǯȱřřřǼǯ
ȱ³¨ȱȱȱȱȱȱmão invisívelȱęȱ uma grande transformaçãoȱǻǰȱŗşŞşǼǯȱȱȱ¦ȱ·ȱȱ ȱ³¨ȱȱȱ£³¨ȱâȱȱȱȱǯȱ Somente o livre mercado respeita a liberdade e a autonomia dos agentes âǰȱȱȱȱȱȱȱǰȱȱȱ ǰȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³äȱ ¤ȱ ȱ ȱ ¡¨ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ³¨ȱ ȱȱ£ǯȱ ȱ ǰȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ę-³ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ę£³¨ǰȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ȱȱ£³¨ȱȱÇȱȱ³¨ǯȱȱȱȱȱ a mão invisível, o sistema ęȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ¡ȱâǯȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ǯȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ øȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ äȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Çǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęǯȱ ȱ ȱ ¤ȱȱȱȱȱȱȱȱȱ³äǯȱ ȱȱȱȱȱȱȱÇȱȱ£ȱȱȱ ǯȱ ȱ mão invisível remunera rentistas destruindo empregos, ȱ¤ȱȱȱȱȱǯȱ
1.2 Exploração do trabalho
Vivemos a sociedade do consumoǰȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ civilização do trabalho. ȱ¨ȱȱǰȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱǻ, ŗşŞşǰȱǯȱŗŘŜȬŗřŘDzȱ ǰȱŘŖŗŗǰȱǯȱŚŖȬŚŘǼǯȱ
ȱ ȱ ǰȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ -nalmente com ouro ou prata, masȱ ȱ ȱ ǻǰȱ ŗşŜŗǰȱ ȱ ǰȱ
]33 Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
Çȱ řǼǯȱȱ ¡¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ -³¨ȱȱȱǻ ǰȱŘŖŖŚǰȱǯȱŜŝȬŜşǼǯȱȱȱȱȱȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ Çǯȱ ȱ ȱ £ȱ ¥ȱ ȱ ¨ȱ âȱȱȱȱǯȱȱÇȱ¨ȱęȱ ȱȱȱȱȱȱ¤ȱȱǯ ȱ¨ȱȱȱȱȱȱȱȱ³¨ȱȱ ¤ǯȱȱ¤Ȭȱȱȱȱȱ³ȱȱȱȱ ǰȱȱȱȱ¡³¨ǯȱRerum Novarum, a primeira encíclica ȱȱȱȱǰȱȱȱÇȱȱ³¨ȱǰȱ DZȱ ȃȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ¨ȱ ȱ ¥ȱ ¹ȱȱȱȱȱ¥ȱ³ȱȱȱ¹ȱǯȱ ȱȱ£ȱȱȱȱȱȱǯǯǯȱȱȱøȱȱ ȱȱȱȱäȱȱȱȱȱȱ¥ȱȱ¨ȱ ȱ¤ȄȱǻǰȱǯȱŗǼǯȱ ȱȱȱȱ¨ȱ¨ȱȱâǰȱ¨ȱ·ȱÇ-ǰȱàȱȱǯȱȱ¨ȱȱ¤ȱ·ȱȱȱȱȱ ¹ȱ ęȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ -ȱȱȱȱȱǻǰȱŗşşşǼǯȱ ǰȱ ȱ ǰȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ȱ ęǯȱ ȱȱ£³äȱȱȱǰȱȱȱȱ ȃȬȱȱȱȱȱȄȱǻǰȱŘŖŖŜǰȱ ǯȱŚŚǼǯ ȱȱȱȱȱȱȱǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ǻǰȱ ŘŖŖŜǰȱǯȱŞŘǼǯȱȱ¡ȱȱ¨ȬȬǰȱȱ³¨ȱȱȱȱ ¨ȱ ³ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȃ¨ȱ ¡ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻǰȱ ŘŖŗŚǼǯȱ äȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³äȱ ǰȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ǯȱ ǰȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ·ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱȱȱǯ ȱ¨ȱàȱȱŗƖȱȱȱȱȱ ȱ¡³¨ȱȱǯȱ
1.3 Exploração da natureza
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ -£³¨ȱ ȱ £ȱ ȱ ęȱ ȱ ¡³¨ǯȱ ȱ ȱ £Ȭȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ǯȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ¨ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ contemp³¨ȱ·ȱÇȱȱȱȱ£ȱȱȱȱȱ ³¨ȱȱǯ]3 2
Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ·ȱ Ȭ¹Ȭ·ȱ ȱȱ¹ȱȱ£. ȱøȱśŖȱǰȱȱȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ àǯȱ ȱ ³ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ Çǰȱ ȱ ³ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ øȱ ǰȱȱ¡³¨ȱȱȱȱȱę³¨ǰȱȱȱȱ ȱǯȱȱȱȱȱȱ¤ęȱ¨ȱȱȱ ęȱ ȱ ȱ ǰȱ ¤ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱ·ȱǰȱȱȱȱȱŘŖƖȱȱ-ȱȱȱÇȱȱŝƖȱȱ³¨ȱǯȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱDzȱȱ¡³¨ȱȱ³ȱ ȱȱ¤ȱȱȱȱǻǰ ŘŖŗŚǼǯ ȱȱ·ȱǯȱȱȱȱȱȱȱ¨ȱȱ ȱ³¨ȱȱȱȱǯȱ³äȱȱȱȱȱ ȱȱȱ£ȱàȱ¨ȱǯȱȱȱȱȱ-ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ǰȱ ȱ £ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱǯȱǰȱȱȱ¹ȱȱȱ ǰȱ¨ǯȱȱȱȱàȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ¤ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ǰȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ¤ȱ ȱ ¡³¨ȱȱ·ȱ¨ȱȱȱȱȱȱȁȱęȂǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ äȱ ȱ ȱ àǯȱ ȱ ¨ȱȱȱȱ¡ȱęȬȱȱ¡ȱ ȱȱȱȱȱȱȱ³äȱǯ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȃ³Ȅȱ ȱ ǰȱę£ȱȱȱ·ȱǯȱȱ³¨ȱȱ-£ȱ¤ȱȱȱÇȱȱȱ£ȱȱǯȱȱ ȱȱȱȱǻǰȱǰȱ¤ǰȱĚȱȱȱ-³äȱàǰȱǯǼȱ¨ȱȱȱȱȱȱǯȱ ȱȱ¹ȱ³¨ȱȱȱȱ¤¡ȱȱȱÇȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱ³¨ȱȱȱȱ¤ȱ ȱȱǯȱȱȱ¨ȱȱȱǰȱȱǯȱ ¨ȱ ¤ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àȱ ȱ ȱ ǯȱ 1ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ¤ȱ ȱ ǰȱȱ¨ȱ¤ȱȱȱÇȱȱǯȱȱȱȱ ȱǰȱȱȱǰȱ·ȱ¤ǯȱȱȱȱȱ-ma ȱǰȱȱȱǰȱ·ȱ¤ǯȱȱȱȱȱ-maneira, os indivíduos consumindo a mesȱǰȱȱȱǰȱ·ȱ¤ǯȱȱȱȱȱ-ma quantidade de bens e ³ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ³ȱ ȱ dogma do crescimento.ȱ ȱ ¹ȱ ·ǰȱ ȱ sociedade continua acreditando que ȱȱ·ȱ¤ǯ
]3O Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
2 Teoria inviável para um sistema inviável
As origens da catástrofe residem no empenho utópico do liberalismo econômico em erguer um sistema de mercado autorregulado, uma instituição que não poderia existir ȱȱȱ¦ȱȱȱȱȱȱǻ ȱ¢Ǽǯ
ȱȱ·ȱȱȱàȱȱǯȱȃȱȱȱ ȱȱÇȱȱ¨ȱȱȱȱ·ǰȱǰȱȱȱ sociedade capitalista, e de capitalismo a condição em que se encontra tal ȄȱǻǰȱŗşŘŝǰȱǯȱŚŖǼǯȱȱȱǰȱȱȱ·ȱȱȱ ¨ȱȱ¤ǰȱȱ¤ǰȱȱȱȃȱøȱȱÇȱȱ £³¨ȱȄȱǻǰȱŗşŘŝǰȱǯȱŗŖŜǼǯȱȱȱ·ȱȱȱÇȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³äȱ âȱ ǻǰȱ ǰȱ ¤ǰȱ ǰȱ Ǽȱ ȱ naturais. O liberalismo possui ȱ³¨ȱÇȱȱ³ǰȱ¨ȱÇȱȱàǯȱȱȱ ȱÇȱȱȱȱęȱȱȱȱȱȱ ǯȱȱjustiça distributivaȱ·ȱ£ȱȱordem naturalȱȱǯȱ
2.1 Neoliberalismo
ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ Grande depressão da década de ȱ ȱ ęȱ ǯȱ ȱ Keynesianismo, ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱ£ȱ¤ȱǰȱȱ ǰȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ³ȱ ȱ Neoliberais (neoclássicos
conservadores) ȱȱȱȱȱȱȱÇǯȱȱȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ laissez faire e na ideia de ȱ ¤ȱ ȱ Çȱ ȱ ¨ȱ ȱ ǰȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ øȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱȱ·ȱȱŗşŝŖǰȱȱȱ³¨ȱȱ30 anos dourados do capitalismoȱǻȱȱȬȱǼȱȱȱȱę£ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ǰȱ banqueiros e i³äȱęǯ ȱ àǰȱ ȱ ȱ ȱ ǻŗŞŞŗȬŗşŝřǼȱ ȱ ȱ ȱ ¢ȱ -Ěȱȱȱ³¨ȱȱÇȱǯȱȱȱ ǰȱȃȱȱ·ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱęȱȱȱȱȱȱȱȬȄȱǻǰȱŗşŚşǰȱǯȱřřşǼǯȱ ǰȱȱȱȱǰȱȱ·ȱȱȱȱȱȱȱȱ¨ȱ ȱȱȱȱ¥ȱȱǯȱȃȱȱȱȱȱȱ ȱ·ȱȱȱ³¨ȄȱǻǰȱŗşŚşǰȱǯȱřŚśǼǯȱǰȱ¨ȱ¤ȱȱ ȱÇȱȱ³¨ȱȱ£ǯȱȱȱȱȱȱ ȱ³ȱȱȱȱȱ¨ȱ¡ȱȱ³¨ȱàȱ ȱ ³ǯȱ ¨ȱ ·ȱ ȱ ³ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Dzȱ ȱ ¤ǰȱ·ȱȱȱȱȱęȱȱȱȱǯȱȱȱ¡ȱ ȱ ¨ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ǯȱ 1ȱ øȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ
]2Q
Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
ȱȱȱȱȱ¨ȱȱȱ¤ȱȄȱ ǻǰȱ ŗşŚşǰȱ ǯȱ ŞŘŖǼǯȱ ȱ ǰȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ seriam desastrosos para o mercado (ǰȱŗşŚşǰȱǯȱŞŘśǼǯ
ȱÇǰȱȱȱȱ¢ȱǻŗŞşşȬŗşşŘǼȱȱȱ¤ȱ ȃ£ȄȱȱǯȱȱO Caminho da ServidãoȱǻŗşŚŚǼȱȱȱ Çȱȱȱȱ³ȱȱ¨ȱÇȱȱȱȱ ȱǯȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ³ȱ ¥ȱ ȱ âǯȱ ¨ȱ ¡ȱ ȱ ȱ àȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱ³ȱǯȱȱäȱȱȱȱȱȱ ȱ ǯȱ ³äȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ -ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ǰȱ ȱ ³ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱ¡äǯ ȱ ³ȱ ȱ ·ȱ ȱ àȱ ȱ ȱ ęǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱęȱȱȱàǯȱ ȱ¡¨ȱȱ³ȱȱȱȱȱȱȱȱȱ·ȱ numa revelação sobrenatural e buscam consolo numa religião ‘social’ que ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ǰȱ ǯȱȱ ȱ àȱ ȱ £ȱ ȱ ȁ³ȱ Ȃȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęȂǯȱ ȱ ³ȱ ȱ ȱ ȁ³ȱ Ȃȱ ·ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ¥ȱȱȱȱȱȱ£³¨ȱǯȱǻ ǰȱŗşŞśǰȱǯȱŞŖȬŞśǼǯȱ
2.2 Estado Capitalista
ȱ£ȱǻŗşřřȬŘŖŖŘǼǰȱȬ¤ǰȱȱȱȱȱȃ-ȱÇȄǰȱ·ȱȱȱĚȱȱȱthink tanks em postos ȱȱȱȱȱ³äȱǯȱȱÇȱ·ȱȱęȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱǯȱȱȱ£ȱȱȱ ȱ ȱ ęȱ Ȭȱ ȱ ǯȱ ǰȱ ȱ ³ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ públicas de distribuição de renda usam os indivíduos como meio para ³ȱȱęǯȱȱøȱȱ¤ȱ·ȱȱȱÇǰȱ-ȱ¥ȱ³äȱȱȱ³¨ȱȱȱ³ǰȱȱǰȱȱǰȱȱ ę£³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱ¨ȱȱ¹ȱȱȱȱǻǰȱ ȱȱǼȱ·ȱȱȱȱǻ ǰȱŗşŝŚǰȱǯȱŗŗŝȬŗŗŞǼǯ ȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱȱ ȱǻŗşŗŘȬŘŖŖŜǼȱȱȱȱȱȱÇȱȱ-³¨ȱȱȱȃȱȄDZȱȱǰȱȱȱ ȱȱȱǰȱȱȱ£³äǯȱO neoliberalismo não ȱȱǰȱ£ȱȱȱȱȱȱȱǯȱȃȱȱȱ ȱ·ȱȱȱȱȱ·ȱȱȱâǯȱȱȱȱȱ ȱ ¨ȱ ȱ ¤ǰȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻǰȱ ŗşŝşǰȱ ǯȱ śŚŖǼǯȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ÇDZȱ ȃȱ]2R Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
ȱ ȱ Çȱ ǯȱȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ¨ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ àȱ ȱ a uma economia global em rede sem as políticas de desregulamentação, £³¨ȱȱ£³¨ȱȱ·ȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱȱȄȱǻǰȱŗşşşǰȱǯŗŞŞǼǯȱ ȱȱ·ȱȱ³¨ȱÇȱȱȱǯȱȱ¡ȱ Ȭęȱȱäȱȱȱȱȱ ȱȱȱȱǯȱȱøȱàȱȱȱȱȱ-ȱȱȱȱȱȱȱàǯȱȱ·ȱȱ¤ȱ DZȱȱȱȱȱȱǯȱ ȱȱȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ ǻAȱ ȱ ,ȱ ȱ ǰȱ ŘŖŗŗǼǯȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ parcelas do orçamento público reservadas aos sistemas sociais (aposenta-ǰȱøǰȱ³¨ǰȱ³¨Ǽǯ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ -ǰȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ Çȱ ȱ ȱ Ȭȱ ȱ Çȱ âǯȱ ·ǰȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱȱȱȱȱȱÇȱȱȱȱȱȱǯȱ ȱ ³¨ȱ ȱ Çȱ ¥ȱ ³ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¥ȱ ³¨ȱȱȱǯȱȱȱęȱȱȱȱǯȱȱ øȱȱ·ȱȱ³¨ȱȱ£ǯ
2.3 Capitalismo ou democracia
Surgido na década de trinta, o neoliberalismo é o conceito que nomeia ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱęȱȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱ ȱ Çȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱÇ£ȱȱȱȱȱ£ǯȱȱǰȱȱȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱȱǯȱȱ¹ȱ·ȱ ȱ·ȱȱ£³¨ȱǯȱȱǰȱȱȱȱȱ¡¨ȱ ȱĚȱȱȱ¨ȱǯ ȱÇȱȱ¤ȱęȱ¥ȱȱȱȱ-ǯȱȱÇȱ·ȱȱǯȱȱȱ·ȱȱȱÇȱȱȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ Ȭȱ ȱ £¨ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱȱǯ ȱȱȱȱȱȱȱȱ-ȱ ȱ ȱ àȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱ³¨ȱâǯȱȱȱȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ǰȱ ǰȱ ȱ ȱ ³ǯ Cabe ao ȱȱȱȱȱȱ¨ȱȱ¹ǯȱȱ ȱȱǯȱ·ȱȱȱȱȱÇȱǻ³äǰȱ ǰȱ ǰȱ ȱ ¡ǰȱ ǯǼȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
]2[
Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
¤ȱâǯȱȱȱ¨ȱȱȱ¹ȱȱ ȱȱ¤ȱȱǯȱȱ£¨ȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àǯȱ ȱ ȱ ¡ȱȱȱȱ·ȱȱȬȱȱ·ȱȱ³ȱȱ-ȱȱ³ȱȱǯȱȱøȱàȱȱȱ·ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ àȱ ǯ
O mercado é o novo sujeito político soberanoȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ -pécie de biocapitalismo captura a produtividade do biosȱ ȱ Ȯȱ ǰȱ ǰȱ ǰȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ³äǰȱ ȱ ȱ ȱ Ȯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ . É ȱøȱȱȱÇȱȱȱȱȱǯȱ
O neoliberalismo, ao gerar indivíduos neoliberais, tornou-se a nova ra-£¨ȱȱȱǻDzȱǰȱŘŖŗŜǼǯȱȱ³äȱ¨ȱ£ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ £ȱ ȱȱȱȱȱ³äȱȱȱȱàȱȱ ȬÇǯȱȱȱȱȱ·ȱÇǰȱȱ¤ȱȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱȱȱ¤ȱȱ¹ǰȱȱȱȱȱȱȱȱ ȱ ȱ ǯȱ ¨ǰȱ ǰȱ ǰȱ øǰȱ Çȱ ǻǰȱŘŖŗŚǼǯ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ǰȱ ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱÇǰȱ·ȱ-Çȱȱȱǯȱ¨ȱ¤ȱȱȱȱȱȱȱ ȱȱȱ¹ȱȱȱȱȱǯȱǰȱȱȱ ¹ȱȱȱȱǯȱȱȱǰȱȱäȱȱȱ ȱ ¨ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ äȱ Çǰȱ ȱ ȱȱȱǯȱ£ȱäȱ£ȱ ȱǯȱȱȱȱęȱȱǯȱ
3. Teologia e capitalismo inviável
3.1 A urgência da crítica teológica
ȱ Çȱ àȱ ·ȱ ¹ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ -ǯȱ1ȱȱȱȱȱȱÇȱǯȱComo romper o ȱȱ£¨ȱǵȱȱȱ¤ȱȱȱ¨ȱ·ȱȱȱȱ ȱȱÇȱȱâǰȱȱȱȱȱ³¨ȱȱ-ȱȱǯȱȱȱ·ȱȱ¤¡ȱ¹ȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ęȱȱȱȱȱàȱȱǯȱȱȱȱ-äȱ¡ȱȱȱȱ¡ȱȱȱȱȱȃȱ
]2\ Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
ȱȱȱȱȱȱȱȄǰȱȱȱȱȱǻǰȱ ǯȱ ŚşǼǯȱȱ ȱ àȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £·ȱ ǻȱ Śǰȱ ŗŞȬŗşDzȱ ȱ Ŝǰȱ ŘŖȬŘŜDzȱ ȱ Řśǰȱ řŗȬŚŜǼǯȱ ȱ ȱ àȱ ¨ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ¡Çȱ ȱ¦ȱȱ¨ǯ ȱȱ¤ȱ£ȱȱ£³¨ȱȱ£ȱȱȱȱ³ȱ ȱȱ³¨ǯȱ¤ȱȱ¹ȱ£ȱȱȱȱ- ȱȱȱ³¨ȱȱȱȱȱȱȱȱȱ-ȱ ȱ £ǯȱ ȱ Ěȱ ·ȱ ǰȱ ȱ ęȱ ȱ DZȱ ȃȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ¹ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱ·ȱȱȱȱ³¨ȱȱȱǯȱ1ȱȱȱ £ȱȱȱȱǰȱȱȱȱȱ¨ȱȱ ȱȱȱȄȱǻ ǰȱǯȱśşǼǯ ȱȱȱȱ¨ȱȱȱ¤ȱ¤ǰȱȱȱȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ·ȱȱȱȱȱȱǯȱȱ¨ȱȱǰȱ ȱȱȱȱȱ·ȱȱDZȱȃäȱȱ ȱȱȱȱȱÇȱȱȱȱȱ DZȱȱǰȱȱǰȱȱȱȱȱȄȱǻǰȱǯȱřŝǼǯȱ ǰȱ ȃȱ ¤ȱ ǰȱ Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȅǰȱ ȱȱȱǻ ǰȱǯȱśŝǼǯȱ
3.2 “A raiz de todo mal é a busca do dinheiro” (1Tm 6,10)
ȱȱȱȱ·ȱȱȱȱȱ³¨ȱȱȱȱ ȱȱ¹ȱȱ·ȱȱȱȱȱǻǰȱǯȱŝŞǼǯȱȱ-tação teológica do capitalismo o compreende como um sistema alicerçado ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨DZȱȃȱȱ³äȱȱȱȱȱ¥ȱȱȱȱȱȱȱ ȱà¡ȱȱȱȱȱȱȱ£ȱȱȱÇȱǰȱ ȱǰȱǰȱDZȱȱȱǰȱ¤ȱȱavidez exclusiva do lucroDzȱ e, por outro lado, a sede do poderǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àȱǯȱȱȱȱȱȱȱȬǰȱȱ £¤Ȭȱ ǰȱ ȱ ¡¨DZȱ ȱ ȱ ³ǯȱ ȱ ȱ ȱ absolutizaçãoȱȱȱȱȱȱ¹ȱÇȄȱ ǻǰȱǯȱřŝǼǯȱ ȱȱ·ȱȱȬ¤ȱȱȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǻȱ ŜǰŘŚDzȱ ȱ ŗŜǰŗřǼǯȱ ȱ ǰȱ ȃȱ ³¨ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ǻ¡ȱ řŘǰŗȬřśǼȱ ȱ ȱ -¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻ ǰȱ ǯȱ śśǼǯ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ǰȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ £³¨ȱ ȱ DZȱ ǰȱ
]24
Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
³ǰȱ ¦ǰȱ ǰȱ ȱ ǻȱ ŗǰŗŞǼǯȱ ȱ äȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ DZȱ ȃȱ ȱ ¨ǵȱ ȱ ǯȱ ȱ ǵȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ǰȱ ȱ ¹ȱ âǰȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱ¹ȱȱȱȱȱȱȱ¨ȱȱ ȄȱǻǰȱŘŖŗŜǼǯȱ 1ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ øȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àȱ ǰȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ¤ȱ -ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¦ȱ ȱ ȃȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ äǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱȱ ȱ ȱ £ȱ ¨ȱ -ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻ ǰȱ ǯȱ śŚǼǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱȱȱǯȱȱÇȱ¡ȱÇǰȱȱȱ ȃȱ ȱ Ȅȱ ǻ ǰȱ ǯȱ śřǼǯ
Conclusão
O momento necessita urgentemente de uma compreensão crítica do sistema capǯȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ¤ǰȱ ȱ ȱ ·ȱ ·ǯȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ¥ȱ ȱ àȱ àǯȱȱ ę³ȱ ȱ ¨ȱ Çȱ ȱ ȱ £ȱȱǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡¨ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ǰȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ¹ȱ ȱȱǰȱȱȱȱȱȱǯȱȱȱȱ·ȱ ¤ǰȱȱ·ȱȱȱȱǵȱȱȱȱȱȱ¤ȱ ȱȱàȱęǰȱȱ£ȱ¡ǵ ȱ¡ȱ¤ȱȱȱ¦ȱȱȱ£ȱȱĚ¡¨ȱà-ȱȱȱȱ¨ȱâȱȱÇȱȱȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤¡ȱ ǯȱ ȱ ¨ȱ ȱ Ȭȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ǰȱ ȱ £ȱȱȱ³ȱǯȱ ȱ£³¨ȱȱȱȱȱȱ£¨ȱȱȱȱȱøǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ȱ ǯȱ ǰȱ ȱ -ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱÇȱâǰȱ¨ȱǯȱȱàȱȱȱȱ¨ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
]2] Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
outros, pois toȱ¨ȱȱȱǯȱȱȱȱâȱ é aquȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱȱȱȱȱȱøȱȱǯȱ ȱȱȬȱȱ¹ȱȱȱȱäȱ-ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ³¨ǯȱǰȱ ȱ ȱ £ȱ Çȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ £³¨ȱ Ȭȱ ·ȱ ȱ ȱ -ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ Ȭǯȱ ȱ ¤Ȭȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ àȱ ¦ǯȱ ȱ ȱ carece de um discurso mais ousado diante da idolatria do capital e seus ȱǯȱ ȱȱȱȱ¨ȱȱȱȱȱ·ȱȱ ȱǯȱȱȱȬâȱȱȱMemorial ȱ¤ȱ ȱ ǯȱ ȱ ¥ȱ ³¨ȱ ȱ ǰȱ ȃȱ ȱ ȱ ȱ ȱ¡ȱȱȱȱȬǰȱ¥ȱ³ȱȱ¨ȱȱǵȄȱ ǻǰȱǯȱŗŜŖǼǰȱ·ȱȱȱȱȱ£¨ȱȱȱàȬȱ ȱ àȬǯȱ ȃ1ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ âǰȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ¥ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻǰȱ ǯȱ ŝǼǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ǯȱ ȱ ¨ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ǯȱȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ¤ȱ ·ȱ ¤ȱȱȱȱ·ǯ
Siglas
= C3ȱȱȬ ȱƽȱȱȱȱ ȱƽȱ¡³¨ȱàȱEvangelii Gaudium ȱƽȱ£³¨ȱȱ³äȱȱȱ³¨ȱȱǯ ȱƽȱȱȱȱȱ ȱƽȱȱÇ Laborem exercens ȱƽȱȱÇ Laudato si’ (LS) ȱƽȱ¡ȱȱȱȱ RN = ȱÇ Rerum novarumȱƽȱȱÇ Sollicitudo rei socialis
]2f
Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
Referências
ǰȱǯDzȱǰȱǯȱO novo espírito do capitalismo.ȱ¨ȱDZȱȱ ǰȱŘŖŖşǯ
ǰȱ ǯȱ Civilization matérielle, économie et capitalismeǯȱ DZȱ ȱ ǰȱ ŗşŝşǯȱǯřǯ
ǰȱ ǯȱ A Sociedade em Redeȱ DZȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ǯȱ ŗŖǯǯȱ ¨ȱ DZȱ £ȱ ȱǰȱŗşşşǯ
3ȱȱȬǯ Conclusões da II Conferência Geral do Episcopado Latino-americanoDZȱ £³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ǯȱȱȱǰȱŘŖŖŝǯȱ
ǰȱǯDzȱȱǯȱA Nova Razão do MundoDZȱȱȱȱȱǯȱ ¨ȱDZȱǰȱŘŖŗŜǯ
ǰȱǯȱA Evolução do Capitalismo.ȱȱȱDZȱǰȱŗşŞŝǯ
ǰȱ ǯȱ Ĵȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ǯȱ ¨DZȱȱȱǰȱŗşřŚǯȱ
ǰȱ ǯȱ Exortação Apostólica Evangelii Gaudiumǯȱ DZȱ Çȱ -ǰȱŘŖŗřǯ
ȏȏȏȏȏȏǯȱDiscurso durante I Encontro Mundial de Movimentos PopularesǯȱǰȱŘŖŗŚǯ ȏȏȏȏȏȏȏǯȱ Carta Encíclica Laudato si’DZȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ DZȱ -ÇȱǰȱŘŖŗśǯ
ǰȱǯȱTrabalho e capitalismo global: ȱȱȱȱȱǯȱ¨ȱ DZȱǰȱŘŖŗŗǯȱǯȱŚŖȬŚŘǯ
ȱȱǯȱCorporations vs governments revenues, ŘŖŗśǯȱÇȱDZȱ ǀĴDZȦȦ ǯǯǯȦȦȦęȦęȦȦȏȏ-ȏęǯǁǯȱȱDZȱŖşȱǯȱŘŖŗŜǯȱ
ǰȱǯȱMisérias do presente, riqueza do possível.ȱ¨ȱDZȱǰȱŘŖŖŚǯ ǰȱ Ȭǯȱ PscopolíticaDZȱ ȱ ¢ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ DZȱ ǰȱŘŖŗŚǯ
ǰȱǯȱǯȱO caminho da servidãoǯȱ¨ȱDZȱȱ ȱȱǰȱŗşŚŚǯ ȏȏȏȏȏȏǯȱDireito, legislação e liberdadeDZȱȱȁȂȱȱ³ȱǯȱȱȱ³¨ȱ ȱȱȱȱ³ȱȱȱǯȱ¨ȱDZȱ¨ǰȱŗşŞśǯȱǯȱŘǯ ǰȱǯȱǯȱAs armas ideológicas da morteǯȱ¨ȱDZȱǰȱŗşŞřǯ ǰȱǯȱA era do CapitalȱǻŗŞŚŞȬŗŞŝśǼǯȱŗŚǯǯȱ¨ȱDZȱ£ȱǭȱǰȱŘŖŖşǯ ȱȯȱȱ ȱȱ,ȱǯ Mudanças Climáticas 2014: impactos, adaptação e vulnerabilidade. Çȱ DZȱ ǀĴDZȦȦ ǯǯǯȦ ȦȦȬśŗřŜǯǁǯȱȱDZȱŘřȱȱŘŖŗŝǯ
!ȱ ȱ ǰȱ ǯ Carta Encíclica Sollicitudo rei socialisǯȱ DZȱ ęȱ -ǰȱŗşŞŝǯ
]23 Perspect. Teol., Belo Horizonte, v. 49, n. 3, p. 573-587, Set./Dez. 2017
ȏȏȏȏȏȏǯȱCarta Encíclica Laborem exercensǯȱDZȱęȱǰȱŗşŞŗǯ
!ȱǰȱǯȱCarta Encíclica Rerum novarumǯȱǯȱęȱǰȱŗŞşŗǯȱ ǰȱ ǯȱ Liberalismo segundo a Tradição Clássicaǯȱ ¨ȱ DZȱ ȱ ȱ ȱ ȱǰȱŗşŘŝǯ
ȏȏȏȏȏȏǯȱ Ação humana: um tratado de economia.ȱ ¨ȱ DZȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱŗşŚşǯ
ǰȱǯȱAnarquia, estado e utopiaǯȱȱȱDZȱȱǰȱŗşŝŚǯȱ
,!ȱȱ,\ȱȱȱ,!ȱȱ -ǯȱ Estado da segurança alimentar no mundoȱ ŘŖŗśǯȱ Çȱ DZȱ ǀĴDZȦȦ ǯǯ ȦřȦȬŚŜŚŜǯǁǯȱȱDZȱŖŚȱȱŘŖŗŝǯȱ
ǯȱResumo executivoDZȱȱȱȱȱşşƖǰȱŘŖŗŝǯȱÇȱDZȱǀĴDZȦȦ ǯ¡ǯǯȦǯǯǯȦęȦȏȏşşȬȏ¡ǁǯȱȱDZȱŗřȱǯȱŘŖŗŝǯ ǰȱǯȱO Capital no Século XXIǯȱ¨ȱDZȱÇǰȱŘŖŗŚǯ
ǰȱ ǯȱLa gran transformación.ȱDZȱȱǰȱŗşŞşǯȱ
Aȱ ȱ ,ȱ ȱ ǯ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęȱ
internacional na perspectiva de uma autoridade pública com competência universalǯȱDZȱ ęȱǰȱŘŖŗŗǯ
ǰȱ ǯȱ A corrosão do caráterDZȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱȱȱDZȱǰȱŗşşşǯ
ȏȏȏȏȏȏǯȱA cultura do novo capitalismo. ȱȱDZȱǰȱŘŖŖŜǯȱ
ǰȱ. La teoría de los sentimientos moralesȱǻŗŝśşǼǯȱDZȱ£ȱǰȱŗşşŝǯȱ ȏȏȏȏȏȏǯȱLa riqueza de las nacionesȱǻŗŝŝŜǼǯȱDZȱǰȱŗşŜŗǯȱ
ȱȱȱŘŞǯŖŞǯŘŖŗŝȱȱȱȱŗŜǯŗŗǯŘŖŗŝǯ
Élio Estanislau Gasda éȱ Çǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ǰȱ ȱǻŘŖŗŖǼǯȱàȬȱȱęȱÇȱȱȱàȱȱǻŘŖŗŝǼǯȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ 1ȱ àȱ ȱ ¤¡ȱ ¨ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ àȬ³¨ȱ ȱ ȱÇȱȱęȱȱȱǻǼǰȱȱ£ǰȱȱ ǰȱǯȱǯ ȦŖŖŖŖȬŖŖŖŘȬŖřşŝȬŗşŞřǯȱȓǯ EndereçoDZȱ ǯȱǯȱȱ ¨ǰȱŘŗŘŝȱȮȱPlanalto ȱ řŗŝŘŖȬřŖŖȱȱ£ȱȮȱ