ΝΕΑ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ
ΚΩΝΣΤΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ ΠΟΛΙτΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ 1η έκδοσις: 1968 2α έκδοσις: 1995, άπό τόν έκδοτικό οίκο «ΝΕΑ ΘΕΣΙΣ» 'Ιπποκράτους 69α, ΑΘΉΝΑΙ Τηλ. 3634932- FAX: 3617592 Τήv έπιμέλεια καί τήv έποπτεία γιά τήv παρούσα έκδοσι εlχε ό έκδότης ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΧΟΙΝΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΉ
ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ
ΑΘΗΝΑΙ 1995 2α ΕΚΔΟΣΙΣ ΝΕΑΙΙΕΣΙΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ ... 9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 13 1. Ο ΠΟΛΕΜΟΣ... 17 2. Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΙΣ ΊΉΣ ΠΡΟΠΑΓ ΑΝΔΑΣ ... 25 • Προσαρμογή τού σκοπού πρός τά μέσα (26) • 'Αποφυγή έπαναλήψεως άποτυχόντος σχεδίου {27) • Προσπάθεια διεισδύσεως είς τήν έχθρικήν σκέψιν (27) • Εύελιξία πρός νέα δεδομένα (27) • 'Αντιμέτώπισιςτών άπροβλέπτων (27) . • Ψυχραιμία κατά τήν έκτέλεσιν (28) • Τό πλήρες προπα γανδιστικόν σχέδιον περιλαμβάνει τρία μέρη (28) 3. Η ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΕΛΛΗΝΑΣ... 37 • Ή σχολική άγωγή (37) • Ή μουσική (38) • Οί 'Εθνικοί λόγοι (38) • Αί Έθνικαί έορταί (39) 8 Αί οίκονομικαί παραχωρήσεις (39) • Ή ποίησις ( 40) • Τό θέατρον ( 40) • Αί έρμα"ίκαί στήλαι ( 41) 4.0ΧΛΟΣ... 43 5. ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ... :... 51 • Κίνητρον δράσεως (51) • Κίνητρον εύζωίας (52) • Κίνη-τρον φιλανθρωπίας (52) · 6. Τ Α Ι ΔΑΝ ΙΚΑ ... 55 • Νά δίνουν τήν βεβαιότητα πραγματοποιήσεώς των (55) • Νά είναι ούσιαστικώς άφθαρτα (55) • Νά περικλείουν γόητρον (56) • Νά έκφράζωνται έπαξίως (56) • Νά μετα φράζωνται είς δράσιν (57) • Νά περιέχουν μυστήριον (57)
• Νά είναι σκληρά (58) • Νά είναι άπόλυτα (58) 7. Η ΔΙΑΦΩτΙΣΙΣ ΚΑΙ Η ΖΥΜΩΣΙΣ ... 59 • Ή διαφώτισις (59) • Ή ζύμωσις (60) 8. ΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ τΗΣ ΠΡΟΠΑΓ ΑΝΔΑΣ ... 63 • Πηγή προελεύσεως (63) • Μέθοδος προβολής (67) • Τρόπος έπαφής (68) • Τρόπος χειρισμού (69) • Γνώσις πλήθους (70) 9. ΑΙ ΓΕΝΙΚΑΙ ΑΡΧΑΙ τΗΣ ΠΡΟΠΑΓ ΑΝΔΑΣ ... 71 • 'Αρχή τής καθολικότητας (71) • 'Αρχή τής άπομονώσεως (72) • 'Αρχή τής θέσεως (73) • 'Αρχή τής έξειδικεύσεως (73) • 'Αρχή τής έπικαιρότητος (74) • 'Αρχή τής έπαναλήψεως (74) • 'Αρχή τής διαδόσεως (75) • 'Αρχή τής έπαληθεύσεως (75) • 'Αρχή τής συγκεντρώσεως (76) • 'Αρχή τής μονιμό τητας (76) • 'Αρχή τού περιορισμού (77) • 'Αρχή τής διαβε βαιώσεως (77) 10. Η ΕΘΝΙ ΚΙΣτΙΚΉ ΚΑΙ Η ΚΟΜΜΟΥΝΙ ΣτΙΚΉ ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ ... :... 79 11. Η ΑΝτΙΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ... 85 • Προληπτική έπέμβασις (85) • 'Επιθετική έπιστροφή (86) • Πλαγία έξουδετέρωσις (86) • Μείωσις σημασίας (87) • Σκόπιμος άποσιώπησις (87) • Άντιπερισπασμός (87) • w Αμεσος άντιμετώπισις (88) 12. ΤΑ ΣΤΡΑτΗΓΗΜΑΤΑ... 89 • Μισή άλήθεια (91) • 'Εναλλασσόμενος σκοπός (92) • Προσεταιρισμός τού έχθρού (92) • Κλονισμός της διανοη τικής ίσορροπίας (93) • Πρόκλησις πανικού (94) • 'Ανατρο πή τής ψυχολογίας (94) • Διάσπασις της ένότητος (95) • Προσχηματική παρασπονδία (97) • 'Ασθενέστερον ση μείον (97) • Κλίμα δυνάμεως (98) • Πλεονεκτική άναμέτρη σις (99) • Αίφνιδιασμός (100) • Σταδιακή πρόοδος (101) • Κατάτμησις (101) 13. ΤΑ ΜΕΣΑΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ : ... 103 • Τό ραδιοφωνικόν σχόλιον (103) • Τό φυλλάδιον (107) • Αί ύπομνήσεις (110) • Συγκέντρωσις (112) • Ή προκήρυξις
(116) • Ή έφημερίς τού τοίχου (120) • Ή γελοιοποίησις (122) • Ή συζήτησις ( 125) • Τό χιούμορ ( 130) • Τό τοιχο κόλλημα ( 133) • Ό ψίθυρος ( 136) • Τό σύνθημα ( 140) • Τό βιβλίον (143) • Ή μάχη (146) • Τό πολύπτυχον ( 148) • Ό κινηματογράφος (149) • Ή πινακίς ( 152) • Τό γεγονός ( 153) • Ή προσωπικότης (156) • Ή έφημερίς (157) • Τό σύμβολον (159) • Ή έπιστολή (160) • Ή διάλεξις (161) • Τό φρονtιστήριον (162) • Ό ίδιωτικός βίος (163) • Τό περιοδικόν ( 165) • Ό έορτασμός (166) • Ή άποσιώπησις. (167) • Ή τέχνη (169) • Ή .άποκάλυψις ( 17 1) e.Ή τελετή ( 173) • Τό χρώμα (174) • Ή ύπόσχεσις ( 175) • Ή ρητορική (177) • Τό παράδειγμα (184) • Ή τηλεόρασις (186) • Ή άπεργία (188) • �Η πορεία ( 190) • Ή κατάληψις (192) • Ή διαδήλωσις (195) • Ή άναγραφή (197) • Ή άνακοίνωσις (199) • Ή πρόκλησις (201) • Τό ψήφισμα (202) • Ή συνέ ντευξις (204) • Ή διακήρυξις (205) • Ή ποινικοποίησις (207) • Τό συνέδριον (210) • Ή ήμερίς (212) • Ή συκοφα ντία-ψεύδος (213) 14. ΤΑ ΕΞΗΡΤΗΜΕΝΑ ΑΝΑΚΛΑΣτΙΚΑ... 217 15. Η ΠΛ ΥΣΙΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ... : ... :... 223 16. Η ΗΠΟΠΑΘΕΙΑ... 231 17. Η ΠΑΛΗ ΤΩΝ ΜΕΙΟΨΗΦΙΩΝ ... 235 18. Η ΟΡΓΑΝΩΣΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ ... : .. 24 1
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ Τό βιβλίον αύτό έκυκλοφόρησε διά πρώτην φοράν τό 1968 καί άπετέλει βοήθημα τών σπουδαζόντων στήν Σχολή ν 'Αξιω ματικών τής 'Αστυνομίας-Χωροφυλακής καί στήν Σχολήν Γενικής Μορφώσεως 'Αξιωματικών τού Γ.Ε.Σ., δπου έδίδα ο-ι.α τό μάθημα τής πολιτικής προπαγάνδας. WΕκτοτε συνέβησαν πολλά καί ποικίλα γεγονότα στό έσω τερικόν τής χώρας, τά όποία άπέδειξαν τήν άποτελεσματικό τητα τής προπαγάνδας στήν διαμόρφωσιν τής κοινής γνώμης. Ώσtόσον δέν έχουν συγγραφή σχετικά βιβλία, διότι στήν 'Ελλάδα δέν ύπάρχουν είδικοί στά θέματα τής πολιτικής προπαγάνδας. Μέ τήν έξaίρεσιν τού κ. Γεωργίου Γέωργαλά, 6 όποίος έξέδωσε άξιόλογον μελέτην, ή πολιτική προπαγάν δα παραμένει «άγνωστος γή» καί έπαφίεται ή άο-ι.ησίς της είς διαφημιστάς ή είς μετακαλουμένους ξένους, κυρίως έται ρείας δημοσίων σχέσεων. w Αλλο πράγμα δμως ή διαφήμισις καί αί δημόσιαι σχέσεις καί άλλο πράγμα ή πολιτική προπαγάνδα. Οί είδήμονες γνω ρίζουν τάς διαφοράς, ένώ οί πολλοί συγχέουν τήν διαφήμισιν κaί τάς δημοσίας σχέσεις, με τήν πολιτικήν προπαγάνδα. Τά . κόμματα μάλισrα διαπράπουν τό έξόφθαλμον λάθος νά βα σίζωνται είς συμβουλάς ξένων «προπαγανδιστών» μολονότι αύτοί, ούτε τήν ψυχολογίαν τού 'Ελληνικού λαού, ούτε τά συγκεκριμένα πολιτικοκοινωνικά δεδομένα τού WΕθνους μας γνωρίζουν καί φυσικά δέν παρέχουν έχέγγυα έμπιστοσύνης.
10 ΚΩΝΣΤΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ Έθεώρησα άναγκαίον νά έπανεκδώσω τήν παρούσαν έρ γασίαν, διότι πρέπει ό 'Ελληνικός λαός, έπιτέλους, νά πληρο φορηθή τήν άλήθειαν γύρω άπό τήν προπαγάνδα, διά νά μή πίπτη θύμα της, δσον τού είναι· δυνατόν. Ή τηλεόρασις, τό ραδιόφωνον, αί έφημερίδες κ.λπ. έφαρμόζουν μεθόδους καί τεχνικάς προπαγάνδας, διά νά άποπροσανατολίζουν, νά φα νατίζουν, νά παραπληροφορούν καί νά έλέγχουν τήν κοινήν γνώμην. Τά ίδια κάνουν καί αί ξέναι δυνάμεις, πού έχουν κάθε λόγον νά παρασύρουν τόν λαόν μας, δπου θέλουν. Μόνη άντίδρασις κατά τής πολιτικής προπαγάνδας είναι ή γνώσις της, ώστε ό λαός νά ξεχωρίζη άμέσως τό ύποβολιμαίον άπό τό πραγματικόν, τήν άλήθειαν άπό τό ψεύδος, τό συμβαί νον άπό τό φανταστικόν. 'Επιδιώκω νά Προσφέρω στόν άναγνώστην τά τεχνικά έφό δια διά νά έπισημαίνη (άπό τάς είδήσεις, τά δημοσιεύματα, τάς άνακοινώσεις κ.λπ.) τά γεγονότα δπως πραγμάτικώς εί ναι καί όχι δπως τα6 τά παρουσιάζουν. 'Αρκετά έχουν έξα πατήσει τούς UΕλληνας, είτε μέ ψεύδη, είτε μέ άΠοσιώπησιν άληθειοον. Μόλις οί άναγνώσται μου συνειδητοποιήσουν τό περιεχόμενον τού βιβλίου αύτού θά �ιακρίνουν εύκόλως τάς διαπλεκομένας μεθοδεύσεις, μέ τάς όποίας οί διάφοροι λαο πλάνοι ύπούλως παραπλανούν καί παρασύρουν τά πλήθη πρός τά έδώ ή πρός τά έκεί. Είς τήν 'Ελλάδα δέν λειτουργούν σχολαί έκμαθήσεως τής προπαγάνδας. uy ποπτα συμφέροντα δέν θέλουν τήν λειτουρ γίαν τέτοιων σχοf...ών, διά νά μή ύτc.άρξουν WΕλληνες γνώσται. τής προπαγάνδας. VΟταν ήμουν άκόμη φοιτητής Πολιτικών 'Επιστημών έγνώ ρισα τόν κ. Γ. Γεωργαλά, ό όποίος καί πρώτος μέ έμύησε είς τά ·μυστικά τής προπαγάνδας. Ή ύ:itόθεσις είχε έλκυστικόν ένδιαφέρον. Άργότερον μού έδόθη ή εύκαιρία έπί μίαν διε τίαν περίπου, είς Γαλλίαν, νά παρακολουθήσω μαθήματα έπί
ΠΟΛΠΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ 1 1 θεμάτων προπαγάνδας είς είδικήν σχολήν έπιτελών. Κατόπιν ήσχολήθην έντατικώς είς τήν θεωρίαν καί τήν πράξιν, έντός καί έκτός τής 'Ελλάδος, μέ τήν προπαγάνδαν. Είς τήν παρούσαν έκδοσιν διατηρώ τήν γλωσσικήν μορφήν τής άπλής καθαρευούσης τής πρώτης έκδόσεως, διότι έχω άκόμη τήν πνευματικήν έλευθερίαν νά έπιλέγω τόν τρόπον έr.φράσεώς μου. 'Αρνούμαι νά έξισωθώ πρός τά κάτω. Ή r.αθαρεύουσα είναι μία άπό τάς πολλάς μορφάς τής 'Ελληνι κής γλώσσης ( άπό Μυκηνα"ίκής, μέχρι δημοτιr.ής) τήν όποίαν ούδείς δύναται νά μέ έμποδίση νά χρησιμοποιώ. Πιστεύω μάλιστα δτι δσοι τήν διαβάζουν, τήν καταλαβαίνουν άπολύ τως. Κωvσταvτίvος Ιlλεύρης
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ή προπαγάνδα άποτελεί γεγονός τής δημοσίας ζωής. Ό κόσμος δλος τελεί ύπό τήν άναπόφευκτον έπίδρασίν της καί δίχως νά τό άντιλαμβάνεται σχηματίζει γνώμας, διαμορφώνει συμπεριφοράν, άκολουθεί παρατάξεις κ.λπ. 'Αναλύοντες προσεκτικώς τήν κοινωνικήν πραγματικότητα διαπιστώνομεν, δτι τά πάντα ρυθμίζονται άμέσως ή έμμέσως ύπό τής προπαγάνδας. Ή δύναμίς της είναι καταπληκτική, άπίστευτος. Μέ fναν άνεπαίσθητον τρόπον κατορθώνει νά δημιουργή προκαταλήψεις μέχρι σημείου νά μισήται ή νά λατρεύεται κάτι καί έκείνοι πού τό μισούν ή τό λατρεύουν νά μή γνωρίζουν τήν αίτίαν. Τό άνά χείρας βιβλίον είναι τεχνικόν έγχειρίδιον, τό όποίον έπιδιώκει νά διαφωτίση περί τού μηχανισμού τής προπαγάν δας, τήν όποίαν άναλύει μέ έπιστημονικήν άκρίβειαν καί δίχως άπεραντολογίας. 'Εξ άρχής παρατηρούμεν δτι διά νά άποκομίση ό άναγνώ στης κάποιαν ώφέλειαν έκ τής μελέτης, θά πρέπει νά λάβη ύπ' δψιν του άπαραιτήτως τά άκόλουθα άξιώματα: α) Ή προπαγάνδα έργάζεται μέ βάσιν τήν φυλετικήν ψυ χήν. Καί τούτο δχι τυχαίως, άλλά διότι «ή φυλή ώς παράγων καθορισμού τών γνωμών καί τών δοξασιών τού δχλου τοπο θετείται είς τήν πρώτην γραμμήν, διότι καί μόνη της είναι σημαvτικωτέρα άπό δλους τούς άλλους παράγοντας». (Λέ Μπόν: «Ψυχολογία τών δχλων» ).
1 4 ΚΩΝΣΤ ΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ Οί άλλοι παράγοντες, οί όποίοι άναφέρονται είς τάς έξω τερικάς σuνθήκας καί γενικώς είς τά γεγον&tά τού περιβάλ λοντος, δέν άσ/.ούν σοβαράν έπιρροήν έάν άντιτίθενται πρός τάς ύποβολάς τής φυλής. Πιθανώς νά τύχη νά έπισχιάσουν κάποτε τάς ίδέας πού έπέβαλεν ή φυλή. Ή έπισ/.ίασις δμως θά είναι στιγμιαία, άμέσως μετά θά χυριαρχήσουν θριαμβευ τικώς αί προyοvικαί έvτυπώσεις. Αί iδέαι αί όποίαι άπορρέουν έκ τής φυλετικής ψυχής καί τάς όποίας όνομάζομεν «ριζώματα», δι&tι προαιωνίως είναι βαθέως έρριζωμέναι είς τήν ψυχήν τού όχλου δέν άλλάζουν ποτέ ή άλλάζουν σuμβαδίζουσαι πρός τήν καθολικήν έξέλιξιν τής φυλής, ή όποία μεταβάλλεται μέ τήν παρέλευσιν τών αίώνων. Πάντως έν ούδεμιζt περιπτώσει άλλάζουν μέ τήν θέλησιν τών άτόμων μιάς γενεάς. 'Ενίοτε, δπως έλέχθη, έπικρατούν προσωρινώς διάφοροι ή καί άντίθετοι ίδέαι, άπό έκείνας πού ύπηγόρευσεν ή φυλή. Μολαταύτα ή έπικράτησίς των δέν διαρκεί, ταχέως ύποχω ρούν, πίπτουν καί άναφαίνονται έκ νέου τά «ριζώματα» τά όποία έσχηματίσθησαν άπό άγνωστον άκόμη, άληθώς μυστη ριώδη, έσωτερικήν διεργασίαν, ή όποία έγινε είςτό βάθος τής φυλετικής ψυχής καί ή όποία διήρκησεν αίώνας. Κατά συνέπειαν προπαγανδιστιχός άγών μέ σκοπόν τήν διάδοσιν ίδεών συγκρουομένων πρός τάς φυλετικάς ύποβο λάς είναι καταδικασμένος νά άποτύχη, έστω χαί άν προσ/.αί ρως φαίνεται δτι έπιτυγχάνει. Καί τούτο δι&tι ούδέποτε ή ψυχή τού όχλου θά συγκινηθή άπό ίδέας άπαραδέχτους είς τήν φυλετιχήν ψυχήν, έπειδή ή «φυλετική ψυχή κυριαρχεί όλοκληρωτικώς έπί τής ψυχής τού δχλου» ( ένθ. άνωτ.). β) Θεωρία τής προπαγάνδας είναι ή όρθή πράξις. 'Επομέ νως δσα άχολουθούν δέν διαθέτουν άπόλυτον έπιστημονιχήν ίσχύν, άλλά σχετιχήν. Δι&tι πιθανώς ή πράξις βελτιουμένη νά
ΠΟΛΠΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ 1 5 τά άναΟ"/.ευάση. Μέ τήν πάροδον δμως τού χρόνου καί κατό πιν έΠανείλημμένης έφαρμογής διεπισtώθη, δτι ώρισμένη τεχνική, ώρισμέναι άρχαί καί μέθοδοι έμφανίζουν σταθερώς εύνο"ίκά άποτελέσματα. Ούτω, έκρίθη 0"/.όπιμον νά έπιλε γούν, νά συστηματοποιηθούν καί νά συγκροτήσουν τήν θεω-ρίαν τής προπαγάνδας. · Αύτά τά δύο άξιώματα τής κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ ή ς φ υ λ ή ς καί τής ό ρ θ ή ς π ρ ά ξ ε ω ς πρέπει κάθε προπαγανδιστής νά τά θεωρή διαρκούς ίσχύος. Είναι άσφαλώς τά μόνα πού ποτέ δέν πρόκειται νά άλλοιωθούν. Ή προπαγάνδα, τέλος, τιθεμένη είς τήν ύπηρεσίαν τής διαδόσεως καί τής έπικρατήσεως ίδεών, ούσιαστικώς άγωνί ζεται ύπέρ άξιών. Σχετικώς ό συγγραφεύς τού παρόντος δηλώνει, δτι δέν έπιθυμεί νά σταθή είς τό έπίπεδον μιάς δήθεν «άντικειμενικής έξετάσεως» διότι είναι σαφέστατα τοποθε τημένος ύπέρ τής άξίας πού λέγεται 'Ελλάς. w Αρα, άν τό βιβλίον αύτό κατορθώση διά τών γνώσεων πού παρέχει νά βοηθήση είς τήν προβολήν τών 'Ελληνικών ίδεω δών ή νά διασώση έναν UΕλληνα άπό τήν άνθελληνικήν προ παγανδιστικήν άπόχην, τότε έπέτυχε τού σκοπού του. Διότι τό βιβλίον αύτό δέν έχει άλλον λόγον ύπάρξεως παρά τήν συμβολήν είς τόν άγώνα ύπέρ τής Πατρίδος.
l. Ο ΠΟΛΕΜΟΣ «Πόλεμος πάντων πατι]ρ» διεκήρυξεν δ 'Ηράκλειτος (53). Ή μεγάλη αύτή διάνοια τής άνθρωπότητο; δέν έβλεπεν είς τό πρόσωπον τού πολέμου μονάχα τήν ύπερτάτην δύναμιν δη μιουργία; τών όντων, άλλά καί τήν δύναμιν, ή όποία θεμελιώ νει πάσαν πολιτικήν, κοινωνικήν καί ήθικήν τάξιν. Διά τόν ,'Εφέσεων φιλόσοφον δ πόλεμος είναι άέναο; πηγή άξιών καί δι' αύτό άκριβώς στρέφεται όργίλως κατά τού 'Ομήρου, πού είχεν εύχηθή νά έξαφανισθή δ πόλεμο; έκ τιϊς κοινωνίας τών Θεών καί τών άνθρώπων: «ώς έρις έκ τε Θεών καί άνθρώπων άπόλοιτΟ>> ('Ομήρου «'Ιλιάς» 1 07) καί ζητεί νά μήν τόν δέχωνται είς τούς άγώνα; (ποιητικούς διαγωνισμούς) καί νά τόν ραπίζουν: «Τόν τε �Ομηρον άξιον έκ τών άyώνων έκβάλλεσθαι καί ραπίζεσθαι>> ( 42). Κοσμογονικήν δύναμιν πλήν τού 'Ηρακλείτου άνεγνώριζεν είς τόν πόλεμον ( νείκος) καί δ 'Εμπεδοκλής. UΟλοι δέ άνεξαι ρέτω; οί άρχαίοι φιλόσοφοι παρεδέχοντο, δτι δ πόλεμος συνιστά παράγοντα άρεηϊ;, ένόσον έπιβάλλεται διά τήν ώφέ λειαν τής Πατρίδος καί όχι διά λόγους πλεονεξίας. Κατά τούς νεωτέρους χρόνους δ 'Ιταλός Καμπανέλλα συμ φωνεί μέ τήν ίδέαν τού 'Ηρακλείτου, δτι δ πόλεμος είναι δ «γενικός νόμος τού σύμπαντος». Ό ν Αγγλος Χόμπς διδάσι.ει δτι δ πόλεμος είναι ή «φυσική κατάστασις τού άνθρώπου>>. Όμοίως καί δ Σπινόζα έπαναλαμβάνων τάς θεωρίας τού Γ οργίου όμιλεί περί τού δικαίου τού ίσχυρστέρου.
Παραλλή-1 8 ΚΩΝΣΤΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ λως πρός αίιτσύς ό Γερμανός Λά'ίμπνιτς άπορρίπtει κάθε άντίληψιν περί είρήνης, τήν 6ποίαν θεωρεί έντελώς άνέφι κτον. Ύπέρ τού πολέμου τάσσεται έπίσης καί ό Φίχτε, ύπό τήν προϋπόθεσιν τήν 6ποίαν έθετον οί άρχαίοι 'Έλληνες φιλόσοφοι: Νά πρόκειται περί πολέμου ύπέρ τής έθνικής άνεξαρτησίας. Ό WΕγελος περιγράφει τήν εύεργετικήν έπίδρασιν τού πο . λέμου ύπέρ τής άνθρωπότητος, ένώ 6 Σοπενχάουερ διατυπώ νει τήν άποψιν δτι ό πόλεμος άποτελεί «άvαπόδραοτοv καί φυσικόv άvrαyωvισμόv». 'Ιδίαν άντίληψιν έκθέτει καί ό Γιά σπερς, ό όποίος πιστεύει δτι ό άνθρωπος είναι άδύνατον νά διαφύγη τόν πόλεμον. Βεβαίως δέν θά παραλείψωμεν νά άναφέρωμεν τόν Νίτσε, 6 6ποίος άντιγράφων τόν Καλλικλή ύποστηρίζει, δτι 6 πόλεμος είναι ή «ΎWJσιωτέρα fκδήλωσις ζωής>>. Παρεμφερή γνώμην έκq)ράζει καί 6 Σέλλερ, ό 6ποίος χαρακτηρίζει τόν πόλεμο� ώς «tvορμητικήv fκδήλωσιv τής ζωτικής δυνάμεως τού WΕθvους>>. Κατά τόν Δαρβίνον μέ τόν πόλεμον πραγματοποιείται ή βιολογική έπιλογή καί ή τελειοποίησις τών είδών, διά τής έπικρaτήσεωςτού ίσΧυροτέρου. Τόν «περί ύπάρξεως άyώvα>> τού Δαρβίνου παραλλάσσει κάπως ό Σπένσερ, ό 6ποίος μέ τήν «περί fπιβιώσεως τού ίκαvωτέρου>> θεωρίαν του έξηyεί διά τού πολέμου τήν διαφοροποίησιν καί τήν έξέλιξιν τών κοινωνιών. Ό Ρώσος όρθόδοξος φιλόσοφος Μπερντιάεφ, άν'καί ίσχυ ρίζεται δτι ό πόλεμος είναι «γέννημα τής άμαρτίας» άναγνω ρίζει δτι άποτελεί αίτίαν ώρισμένων άρετών (τόλμη, εύγένεια κ.λπ.). Όρισμόν περί τού πολέμου δίδει ό Κλάουζεβιτς, ό όποίος τόν όνομάζει «έξακολούθησιv τής πολιτικής μέ aλλα μέσα». Αίιτός 6 όρισμός άναλυόμενος σημαίνει,, δτι ούσιαστικώς δέν . ύπάρχει καθόλου είρήνη. Άλλά παντού καί πάντοτε πόλεμος,
ΠΟΛΙτΙΚΗ Π ΡΟΠΑΓ ΑΝΔΑ 1 9 ό όποίος διεξάγεται μέ ποικίλους τρόπους. Παραστατικώτε ρον τού Κλάουζεβιτς, ό Πλάτων άποκαλεί τήν είρήνην «άκή ρυκτον πόλεμον>> καί διευκρινίζει, δτι είρήνη ύπάρχει μόνον κατ' όνομα, είς τήν πράξιν είναι πόλεμος, πού δέν έχει άκόμη κηρυχθή: <<ή ν yάρ καλούσι τών άνθρώπων οί πλείστοι είρήvην · τσύτ' εlναι μόνον δνομα, τφ δ' lρyφ άεί πόλεμον άκήρυ κτον>> («Νόμοι» Α, 626). Τήν πεποίθησιν τού Πλάτωνος καί τών τόσων ωJ..ων φιλο σόφων, δτι ή ίδέα τής είρήνης είναι άνεφάρμοστος τήν έπι στοποίησεν ή ίστορία τού άνθρωπίνου γένους. Ποτέ δέν έπε κράτησεν είρήνη. Ή διαπίστωσις αύτή άποτελεί έκφρασιν πραγματικότητος, τήν όποίαν καμμία είρηνόφιλος θεωρία δέν είναι ίκανή νά άλλάξη. Πιθανώς καί μάλλον θά δυσαρε στούνται μέ δσα γράφομεν οί λεγόμενοι άνθρωπισταί. Ή δυσαρέcη�ειά των δμως, δπως καί κάθε άλλη ηθική, ίδεολογι �ή ή θρησΛευτική άντιπολεμική δοξασία, ούδόλως μεταβάλ λει τήν άτεγκτον άλήθειαν: Είρήνη δέν ύπάρχει. 'Επομένως δποιος άγωνίζεται χάριν αύτή ς άγωνίζεται διά μίαν χίμαιραν. Ό Π ό λ ε μ ο ς ε lν α ι δ ι α ρ κ ή ς. Ήέξέλιξίς του διέρχε.ται διαφόρους φάσεις. Μία άΠό αύτάς είναι καί ή ένοπλος σύρ ραξις. Διαπράττουν σφάλμα δσοι ταυτίζουν τόν πόλεμον μέ τήv μάχην. Ό πόλεμος είναι πολυσχιδής καί έπεκτείνεται είς τόν οίκονομικόν, ψυχολογικόν, δημογραφικόν, γεωγραφι κόν, διπλωματικόν κ.τ.λ. τομέα. Τό νά άντιλαμβανόμεθα τόν πόλεμον καί νά τόν περιορίζωμεν είς τήν ένοπλον πάλην, είς τήν μάχην δηλαδή, δέν κάνομεν τίποτε άλλο παρά νά (JΙ.Jγχέω μεν μίαν μορφήν τού πολέμου μέ τήν γενικήν καί πλήρη έννοιαν αύτού. Θά σuνεχίσωμεν μέ μίαν άπαραίτητον παρατήρησιν. Ό πόλεμος δέν είναι άπλώς έν κοινωνικόν φαινόμενον. Είναι έν φυσικόν, ήτοι δέν άπαντάται μόνόν είς τάς κοινωνίας, ω.λά παντού είς τήν φύσιν. Αί δέ άνθρώπιναι κοινωνίαι ώς
μετέ-20 ΚΩΝΣΤΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ χουσαι τής φύσεως, μετέχουν συνάμα καί τών άναποφεύκτων θεσμών αύτής. Ό πόλεμος ένομοθετήθη ύπό τής φύσεως, διά νά έξασφα λίζη τήν έξελικτικήν καλλιτέρευσιν αύτής. Ή βελτίωσις τής Δημιουργίας καί είδικώς έκάστου είδους όντων έπιτυγχάνε ται ένόσον τηρείται ή φυσική προσταγή τής κυριαρχίας τών ίσχυροτέρων. Διότι πράγματι, δπως καί 6 Γοργίας έμπνευ σμένως ύποστηρίζει, είναι νόμος τής φύσεως, τό άσθενέστε ρον νά έξουσιάζεται άπό τό ίσχυρότερον καί νά όδηγήται άπό αύτό, καί τό μέν δυνατώτερον νά ήγήται, τό δέ άσθενέστερον νά άκολουθ1): «Πέφυκε τό ήσσον ύπό τού κρεiπονος άρχε σθαι καί άyεσθαι, καί τό μέν κρείσσον 1jyήσθαι τό δέ ήσσον έπεσθαι.». Διά νά κυριαρχήση δμως 6 ίσχυρότερος χρειάζεται ή άνα μέτρησις ή όποία πραγματικώς θά άποδείξη ποίος εlναι 6 πλέον δυνατός. Μέ τήν νίκην θά κατοχυρώση τήν άρχουσαν θέσιν του, έως δτου έμφανισθούν άλλοι ίσχυρότεροί του διά νά τόν άνατρέψουν. 'Όλα αύτά βεβαίως συμβαίνουν διά τού πολέμου καί έν τψ πολέμψ δπου δοκιμάζεται ή άξία τού καθενός. Ό κάθε άνθρωπος βλέπει τόν κόσμον καί τήν ζωήν άπό τήν ίδικήν του 0"/.Οπιάν, μέσα άπό τό ίδικόν του σπήλαιον, δπως έλεγεν 6 Πλάτων. Κατά συνέπειαν μεταξύ τών άνθρώπων άναφύοvται άvτιθέσεις. 'Απόρροια τών άvτιθέσεων αύτών είναι 6 πόλεμος. Διότι 6 άνθρωπος «θέλει vά έπιβληθή τών άλλων, vά διαδώση τάς ίδέας του καί vά έπικρατήσουν αί άπόψεις του. Ύ πάρχει ένας πόθος πρός ύπεροχήν καί έπιθυ μία vά ύποσrή τις vικηφόρως τήv σύyκρισίν του πρός τούς άλλους» (WΑvτλερ: «Άνθρωπογνωσία»). Διά νά έξαφανισθή 6 πόλεμος θά πρέπει προηγουμένως νά έξαφανισθούν αί άvτιθέσεις καί αί διαφωνίαι πού τόν δη μιουργούν. 'Εφ' δσον δμως είς τάς άντιθέσεις εύρίσ/.εται ή
ΠΟΛΙτΙΚΉ ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ 2 1 άρμονία καί είς τήν ποικιλίαν καί τήν άνομοιογένειαν ή ζωή, έπεται δτι ό πόλεμο; θά έξαφανισθή, δταν έξαφανισθή ή ίδία ή ζωή. Ό π ό λ ε μ ο ς λ σ ι π ό ν ε l ν α ι ά ν α π ό φ ε υ κ τ ο ς. Μπορούμεν δμω; νά άποφεύγωμεν δι' �ν διάσrημα τήν έκδήλωσιν τού πολέμου ύπό τήν αίματηράν μορφήν του. Αύτό είναι δυνατόν καί τό έπιτυγχάνομεν διά τής προετοιμα σίας πρό; διεξαγωγήν ένόπλου άγώνο;: «'Εκ πολέμου μέν γάρ είριjνη μάλλον βεβαιούται» (Θουκυδίδης: «Ίσrορία», Α, 124). Δέν μπορούμεν δμω; ποτέ νά άποφεύγωμεν τόν πόλε μον ύπό τά; άλλα; του μορφάς. Ό πόλεμο; είναι συνυφασμένο; μέ τήν ϋπαρξιν. Καί μόνο; άκόμη ό άνθρωπο; άποδύεται εί; άγώνα. Πρόκειται περί τής έσωτερική; πάλη; έπί πλήθους ζητημάτων πού συγκρούονται εί; τήν συνείδησιν, τήν σι.έψιν καί τήν καρδίαν του. Είναι εί; πόλεμο; πού τόν ζούμε καθημερινώς καί ό όποίο; δέν άπα κλείεται νά άπολήξη εί; καθαρώς αίματηράν λύσιν: εί; τήν αύτοκτονίαν. Άφού λοιπόν ό άνθρωπο; δέν είναι εί; θέσιν νά έξαφανίση τόν πόλεμον, πού διεξάγει μέ τόν ίδιον τόν έαυτόν του, τόν όποίον ένίοτε φονεύει, είναι ποτέ νοητόν νά είρηνεύση μέ τού; άλλου;, μέ τού; όποίου; τόν χωρίζουν άγεφύρωτοι καί άναπότρεπτοι άντιθέσεις; Ό πόλεμο; ώς φυσική λειτουργία καί ώς μέσον έπικρατή σεω; δέν τίθεται ύπό άμφισβήτησιν ούτε καί άπό τά; πλέον είρηνοφίλους θρησι.εία;. Ό 'Ιησούς διακηρύσσει: «Μή νομί σετε δτι ήλθον βαλείν είρήνην fπί τήν yήv ούκ ήλθον βαλείν είρήvηνάλλά μάχαιραν». (Ματθαίος: «Εύαγγέλιον» ι, 34). Ό πόλεμο; πού κάνουν οί Χρισrιανοί άποβλέπει είς τήν έπικρά τησιν τού καλού έναντι τού κακού τό όποίον πρέπει νά κατα σrραφή. Ούδόλω; ή θρησκεία τής άγάπης άρνείται τήν βίαν. Ό ίδιο; ό Χρισrός ό όποίος διά κτυπημάτων έκδιώκει τούς έμπόρου; άπό τόν Ναόν δίδει τό παράδειγμα τής χρησιμο ποιήσεως τής βία;, δταν χρειάζεται διά τήν άποκατάσrασιν
22 ΚΩΝΣτ ΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ τού καλού. Ή ήθική καταδίκη τής βίας έξαρτάται από τόν σκοπόν τόν όποίον έπιδιώκει τις μετερχόμενος τήν βίαν. Ή βία έπομέ νως από ήθικής απόψεως σ υ γ χ ω ν ε ύ ε τ α ι π ρ ό ς τ ό ν σ κ ο π ό ν πσύ έξυπηρετεί. Αύτό σημαίνει δτι τό δίκαιον καί ή ήθικότης της είναι συνάρτησις τών έπιδιώξεών της. 'Εάν δηλαδή μεταχειριζώμεθα τήν βίαν διά καλσύς σκοπούς, τότε ή βία είναι καλή καί έγκρίνεται ή άντιστρόφως. Ή βία αποτελεί τήν έσχάτην μορφήν .τού πολέμου. Τήν χρησιμοποιούμεν, δταν αί άλλαι μορφαί δέν τελεσφορούν. Διά πολλούς καί εύνοήτους λόγους μάς συμφέρει νά νικήσω μεν τόν έχθρόν καί νά έπικρατήσωμεν, χωρίς νά καταφύγω μεν είς τήν δυναμικήν λύσιν. 'Από μίαν θεώρησιν μάλιστα ή νίκη αύτή είναι καί ή καλλιτέρα πού μπορεί νά έπιτευχθή. Κατά τόν Ράουσνινγκ ( «ό Χίτλερ μού είπε») ό Χίτλερ έπανε λάμβανε συχνά: «Οί άνθρωποι τότε μόνο φονεύουν, δταν δέν δύνανται νά έπιτύχουν δι ' άλλου τρόπου τόν σκοπόν των ... Διατί νά έπιχειρήσω τήν συντριβήν τού έχθρού διά στρατιω τικών ένερyειών, δταν ε[μαι είς θέσιv νά τό έπιτύχω οίκονο μικώτερον καί άνετώτερον δι ' άλλων μέσων;». Ή ύπαρξις «ά λ λ ο υ τ ρ ό π ο υ» καί «ά λ λ ω ν μ έ σ ω ν» δυναμένων νά κερδίσουν τόν πόλεμον, άποδεικνύουν δτι διά τήν νίκην, δέν είναι άναγκαία ή υίοθέτησις τής βιαίας μορφής τού πολέμου, τής σφαγής δηλαδή έπί τού πεδίου τών μαχών. Μπορούμεν �-άλλιστα νά έπιβληθώμεν μέ έλαχίστην θυσίαv αίματος. «Ή πληρειπέρα καί θαύμασιωτέρα νίκη», έλεγε ό Βελισ σάριος, «ε[ναι ό έξαναyκασμός τού άντιπάλου νά παραιτηθή τών σχεδίων του άνευ ήμετέρων θυσιών». Διά τήν πραγματο ποίησι ν δμως τού προαναφερθέντος έξαναγκασμού, απαιτεί ται ώρισμένη λειτουργική βαθεία έργασία είς τήν ψυχήν τού άντιπάλου. Μία έργασία ή όποία, έκμεταλλευομένη
πραγμα-ΠΟΛΠΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ 23 τικά η φανταστικά γεγον&tα, δημιουργεί είς τόν έχθρόν ήθι κόν κλονισμόν, πανικόν, ήττοπάθειαν, άδράνειαν, κατάρρευ σιν, άποσύνθεσιν, αίrτοδιάλυσιν. Είς κάθε άγώνα ή ήττα καί ή νίκη ύπάρχουν είς τήν ψυχήν τών άντιπάλων ώς περιπτώσεις. Άλλά ώς περιπτώσεις άφη ρημέναι. �Οταν αί άφηρημέναι αίrταί περιπτώσεις μετατρα πούν είς συγκεκριμένην βεβαιότητα, τ&tε έπέρχεται ή πτώσις. Σχετικώς μνημονεύομεν ώς παράδειγμα τήν αίrτοθυσίαν τού Βασιλέως Κόδρου. Τό 1 066 π. Χ .. αί 'Αθήναι έπολιορκούντο άπό τούς Δωριείς. Τό Μαντείον είχε χρησμοδοτήσει, δτι θά νικήσουν έκείνοι τών 6ποίων θά έφονεύετο 6 Βασιλεύς. Τ&tε άμέσως καί χάριν ηϊ; νίκης τών 'Αθηνών, 6 Κόδρος μετέβη μετημφιεσμένος είς τό έχθρικόν στρατόπεδον, δπου συνε πλάκη μέ στρατιώτας καί έφονεύθη ύπ' αίrτών. �Οταν κατόπιν οί Δωριείς άντελήφθησαν ποίος άληθώς ήτο 6 δήθεν χωρικός κατεπτοήθησαν καί έλυσανηiν πολιορκίαν, βέβαιοι όντες δτι θά ήττηθούν. Ή στρατηγική τής καθοδηγήσεως τών στρατιωτών διά τήν έκβίασιν τής νίκης ύπερεφαλαγγίσθη κατά τόν Χίτλερ άπό «εύρείαν μορφ1]ν στρατηγικής, διευθυνομέ vης διά πνευματι κών δπλων», σήμερον «ή ύγιής στρατηγική συνίσταται είςτήν έκ τών ένδον καταστροφή ν τού έχθρού, νά τόν άναγκάσωμεν νά συvτρίψη αύτός έαυτόν» (Ράουσνινγκ ένθ. άνωτ.). Οϋτω είς τήν σύγχρονον έποχήν ή ψυχολογική μορφιi τού πολέμου έξαίρεται δσον ποτέ άλλοτε. Ό ψυχολογικός πόλε μος γίνεται άντικείμενον έπισταμένης έρεύνης καί άναλύ σFως. Τά κυριώτερα δπλα του είναι ή διπλωματία, ή κατασ-/.ο πεία, ή οίκονομία (έμπόριον, βοήθεια κ.τ.λ.), ή άπειλή, ή τρομοκρατία (δολοφονίαι προσώπων καί όχι γενική σύρρα ξις) η δολιοφθορά καί τό κυριώτερον δλων ή προπαγάνδα. Ό ψυχολογικός πόλεμος είναι μία μορφή πολέμου, κατά τήν 6ποίαν χρησιμοποιούνται δλα τά μέσα πλήν τής γενικής
24 ΚΩΝΣΤ ΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ
ένόπλου συρράξεως. Τό παρόν βιβλίον άπασχολείται μέ τήν μελέτην έvός έκ τών μέσων τού ψυχολογικού πολέμου. Μέ τήν μελέτην τής προπαγάνδας, ή όποία είναι «φοβερόv δπλοv είς τάς χείρας έκείvου πού γνωρίζει vά τό χειρισθή» (Χίτλερ).
2. Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ Κατ' άρχήν ό δρο; προπαγάνδα ένεφανίσθη τό πρώτον είς έγκύκλιον τού Πάπα Γρηγορίου ΙΕ' έκδοθείσαν τήν 22αν 'Ιουνίου 1662 καί άφορώσαν εί; τιΊν 'ίδρυσιν όργανισμοϋ μέ CJ/.οπόν τήν διάδοσιν τή; πίστεως. (De propagande Fide ). Έκτοτε ό δρο; καθιερώθη νά συμβολίζη τήν τέχνην διαδό σεως ίδεών. Ή π ρ ο π α yά v δ α ε [ v α ι τ έ χ v η. Δέν είναι έπιστήμη δπω; νομίζουν πολλοί. Ή πλάνη όφείλεται είς τό γεγονός, πού ή προπαγάνδα έφαρμόζει τά συμπεράσματα τών έπιστη μών καί ίδίςι τής ψυχολογίας καί τή; κοινωνιολογία;. Αύτό δμω; δέν τήν μετατοπίζει είς τήν σφαίραν τών έπιστημών, παραμένει τέχνη, ή όποία διά νά άσκηθή άπαιτεί ταλέντον, ήτοι έμφυτον κλίσιν. Ώς τέχνη, δπω; άλλωστε συμβαίνει μέ δλας τά; τέχνα;, ή προπαγάνδα ούτε διδάσ-/.εται, ούτε μαθαίνεται. Τό μόνον πού μπορεί νά μεταδώση κανείς είς άλλον έξ αύτής είναι τήν τεχνικήν της καί τίποτε έπί πλέον. 'Αναμφιβόλως ό γνώστης τή; τεχνικής άσχεί καλλίτερον τήν τέχνην. Ούδέποτε δμω; ή γνώσις τής τεχνικής δύναται νά άναπληρώση τήν έλλειψιν τής τέχνης. Ή τέχνη ή ύπάρχει έμφυτος ή δέν άποκτάται ποτέ. 'Επιπροσθέτως τών δσων είπομεν συμπληροϋμεν δτι ή προ παγάνδα αύτή καθ' έαυτή δέν άποτελεί σχοπόν. Είναι μέσον πρός έπιδίωξιν ένός CJ/.ΟΠΟύ. Έφ' δσον πρόκειται περί
πολι-26 ΚΩΝΣΤ ΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ τικής προπαγάνδας ό σκοπός τίθεται ύπό τής πολιτικής καί είναι πάντοτε ή έπιβολή ώρισμένων άντιλήψεων. Τό άν αί άντιλήψεις αίrtαί σuνίσtανται είς τήν διάδοσιν μιάς ίδεολο γίας ή είς τήν δημιουργίαν έπιθυμητών έντυπώσεων έπί ένός ζητήματος .ούδόλως ένδιαφέρει. 'Αφού ή πολιτική θέση.τόν σκοπόν, έρχεται κατόπιν ή σtρα τηγική τής προπαγάνδας, ή όποία τόν έπεξεργάζεται είδικώς άπό προπαγανδισtικής άπόψεως. Έκ τής έπεξεργασίας του άπορρέει έν πλήρες σχέδιον δράσεως βάσει τού όποίου προσδιορίζονται οί έπί μέρους στόχοι, οί όπcίοι πρέπει νά έπιτευχθούν διά νά πραγματοποιηθή ό τελικός <J"ι(Οπός. 'Επί σης, ένίοτε, καθορίζονται καί τά μέσα προπαγάνδας πού θά χρησιμοποιηθούν. Μετά άπό τήν σtρατηγικήν είναι ή σειρά τής τακτικής τής προπαγάνδας, ή όποία δέν είναι τίποτε άλλο παρά ή τεχνική μεταχείρισις τών μέσων πού έτέθησαν είς τήν διάθεσίν της πρός έπιτυχίαν τών δσων έθεώρησεν άπαραίτη τα ή στρατηγική τής προπαγάνδας, χάριν τού τελικού Ο"ι.οπού, τόν όποίον, δπως έτονίσαμεν, έθεσεν ή πολιτική. 'Εν κατακλείδι έχομεν λοιπόν τήν άκόλουθον κάθετον δια δικασίαν: Ό <J"ι(Οπός δίδεται ύπό τής πολιτικής. Ή στρατηγική τής πρόπαγάνδας έκπονεί τό σχέδιον δράσεως πρός έπιδίω ξίν του καί ή τακτική τής προπαγάνδας τό έκτελεί τεχνικώς. Καί τώρα θά άναφέρωμεν ώρισμένους κανόνας, τούς δ ποίους πρέπει νά λαμβάνη ύπ' όψιν της ή σtρατηγική προπα γάνδα κατά τήν σύνταξιν τού σχεδίου δράσεως. α) ΠροσαQμοyή τού σκοπού πρός τά μέσα. Καίτοι ό σκοπός τίθεται ύπό τής πολιτικής, άπομένει είς τήν προπαγάνδαν έν εύρίrtατον περιθώριον άναπτύξεως τού τρό που πραγματοποιήσεως, τού σκοπού. 'Επομένως άταν χαράσ σεται τό γενικόν σχέδιον προπαγανδισtικής δράσεως όφεί λωμεν νά προσαρμόζωμεν τόν σκοπόν πρός τά ύπάρχοντα μέσα. Διότι διαφορετικώς ή μή συνεργασία σκοπού καί
μέ-ΠΟΛΠΙΚΗ ΠΡΟ ΠΑΓ ΑΝΔΑ 27 σων θά όδηγήση άναποτρέπτως είς παταγώδη άποτυχίαν. β) 'Αποφυγή έπαναλήψεως άποτυχόντος σχεδίου. Τούτο σημαίνει, δτι άπαγορεύεται νά άκολουθήται πάλιν έν σχέδιον δράσεως, τό όποίον προηγουμένως άπέτυχεν, έστω καί ό.ν τήν δευτέραν φοράν μάς παρέχεται ή εύχέρεια νά τό έφαρμόσωμεν μέ νέα μέσα ή ένισχύοντες τά παλαιά. Ό έχθρός θά γνωρίζη πλέον τάς προθέσεις μας καί μία άλλαγή ή ένδυνάμωσις τών μέσων πρός πραγματοποίησίν των δέν πρόκειται νά ώφελήση διότι ό άντίπαλος θά λάβη τά μέτρα του. γ) Προσπάθεια διεισδύσεως είς τήν έχθρικήν σκέψιν. 'Όταν κατασtρώνωμεν τό σχέδιον δράσεως θά πρέπει νά σκεπτώμεθα δσον τό δυνατόν δπως ό έχθρός, ωάtε μαντεύο ντες τάς πιθανάς του άντιδράσεις νά έ.τιτεθώμεν έκεί άκρι βώς, δπου μειονεκτεί ό έχθρός. Τό ό.λφα κάθε πάλης είναι ή γνώσις τού άντιπάλου: «Πρώτοv μέv δεί yvώvαι πρός τιvας πολεμητέοv» ('Ισοκράτης: «περί Άντιδόσεως» ). δ) Εύελιξία πρός νέα δεδομένα. Τό σχέδιον δράσεως πρέπει νά συντάσσεται κατά τοιούτον τρόπον, ωστε είς τήν έπιδίωξιν 'tών άντικειμενικών σ'Ι.ΟΠών νά διακρίνεται άπό έλαστικότητα, διά νά μπορή νά εκμεταλ λεύεται, χωρίς νά άφίσταται τού τελικού σ'ι.οπού, τάς εύκαι ρίας, Πού κατά τήν φοράν τών γεγονότων θά παρουσιασθούν. ε) Άντιμετώπισις τών άπQΟβλέπτων. Είς δλους τούς άγώνας εύρίσ'ι.εται καί έχει πάντοτε κά ποιον ρόλον ό άστάθμητος παράγων, «tiδηλα γάρ τά τώv πολέμων» παρετήρησεν ό Θουκυδίδης («'Ιστορία» Β,
1).
Ού δέποτε ή έκβασις είναι βεβαία, δπως τήν έχομεν ύπολογίσει καί σχεδιάσει. Μία άσήμαντος λεπτομέρεια καί άναστρέφο νται τά πάντα. Δι' αύτόν τόν λόγον έπιβάλλεται νάπρονοή-28 ΚΩΝΣΤΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ σωμεν καί τό ένδεχόμενον τού άπροσδοκήτου, ώσrε μόλις έμφανισθή νά μή μάς αίφνιδιάση καί νά μήν παραλύσωμεν πρό τών νέων κατασrάσεων πού θά δημιουργηθούν. Αίrtό θά τό κατορθώσωμεν έάν είς κάθε περίπτωσιν ένεργείας δέν είμεθα άπόλυτοι, άλλά άφήνομεν περιθώρια σωτηρίων έλιγ μών, διά τήν άντιμετώπισιν τών άπροβλέπτων. στ) Ψυχραιμία κατά τήν έκτέλεσιν. UΟταν ό ::ύβος ριφθ1ϊ ύπέρ πάν άλλο, άπαιτείται ψυχραιμία. Βεβιασμέναι μεταβολαί, προχειρότητες, άπρογραμμάτισrοι ένέργειαι, πνευματική σύγχυσις, ταραχή κ.τ.λ. μπορούν εύκό λω; καί άσφαλώς νά καταστρέψουν εν στρατηγικόν σχέδιον τό όποίον συνελήφθη άριστα, άλλά έξετελέσθη κάκιστα. Ή ψυχραιμία έξασφαλίζει πειθαρχίαν σ-/.έψεων καί πράξεων καί άποτρέπει τόν πανικόν, έμπνέει πεποίθησιν έπί τήν νίκην καί έμπιστοσύνην είς δσους άκολουθούν. ζ) Τό πλήρες προπαγανδιστικόν σχέδιον περιλαμβά νει τρία μέρη. Πρώτον μέρος είναι ή κυρία προσπάθεια, δπου ρίπτονται δλα τά διαθέσιμα προπαγανδιστικά μέσα συντονισμένα πρός τόν στόχον. Δείrtερον μέρος είναι ή δεvτερεύούσα προσπά-· θεια, δπου μεταχειριζόμεθα πάλιν δλα τά διαθέσιμα προπα γανδιστικά μέσα, άλλά δέν τά έξαντλώμεν, άναμένοντες τήν έκβασιν τής κυρίας προσπαθείας. Κατά τήν έξέλιξιν τού προπαγανδιστικού άγώνος ένδέχεται νά έγκαταλείψωμεν τήν κυρία ν προσπάθειαν καί νά μετατρέ ψωμεν τήν δευτερεύουσαν είς κυρίαν, όπότε ρίπτομεν έδώ δλα τά διαθέσιμα μέσα, μέχρις έξαντλήσεως. UΟπως φαίνεται ή δευτερεύουσα προσπάθεια είναι ή έναλλακτική λύσις. Τρί τον μέρος είναι ή παραπλανητική προσπάθεια, δπου διαθέ τομεν μέσα προπαγάνδας μέ σκοπόν νά παραπλανήσωμεν τόν άντίπαλον, διά τάς άληθείς μας προθέσεις. Ή
παραπλα-ΠΟΛΠΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ 29 νητική προσπάθεια πρέπει νά γίνεται μέ δεξιοτεχνίαν, ωστε νά μή τήν ύποπτευθούν οί άντίπαλοι, άλλά καί άν τήν ύπο πτευθούν νά ύποχρεούνται νά τήν ύπολογίζουν, διότι δέν θά είναι βέβαιοι, δτι πρόκειται περί ένεργείας έξαπατήσεως. 'Επικρατεί ή πεποίθησις δτι ή προπαγάνδα έδημιουργήθη άπό τούς μπολσεβίκους, έκ τών δποίων άργότερον τήν παρέ λαβαν οί Γερμανοί έθνικοσοσιαλισταί καί τήν έτελειοποίη σαν. Τό πλήθος τών βιβλίων πού έμελέτησα βεβαιώνει πράγ ματι, δτι δ Λένιν, οί συνεργάται καί οί διάδοχοί του ύπήρξαν οί κατ' έξοχήν θεμελιωταί τού ψυχολογικού δπλου πού λέγε ται προπαγάνδα. wlσως δι' αύτόν τόν λόγον έβλεπα τόσον συνήθως νά προ τάσσωνται τών κεφαλαίων άποφθέγματα μέ τήν ύπογραφήν: Στάλιν, Λένιν, Τρότσ/.υ, Χίτλερ, Γκαίμπελς κ.τ.λ. Παρετήρη σα άκόμη, δτι καί τά κείμενα έβριθαν άπό φράσεις καί άφο ρισμούς τών μπολσεβίκων δασκάλων τής προπαγάνδας ή τών ναζιστών. Δέν άποκρύπτω δτι δ 'Ελληνικός μου 'Εθνικισμός μού άπη γόρευε νά άναγνωρίσω εί; τού; μπολσεβίκου; τόν τίτλον τών έφευρετών τής προπαγάνδα;. Διότι μού έφαίνετο τελείως άπαράδεκτον οί άρχαίοι 'Έλληνες φιλόσοφοι, οί δποίοι μέ άνεπανάληπτον όξύτητα άνέλυσαν τά προβλήματα τού Είναι καί τών κοινωνικών φαινομένων νά μήν είχον άπασχοληθή μέ τήν διάδοσιν τών ίδεών καί νά μήν είχον έπιλύσει τό ζήτημα. Κατέφυγαν λοιπόν εί; τήν προγονικήν σοφίαν. Καί διεπί στωσα σχεδόν άμέσω; καί πολύ άνέτω;, δτι ίδρυταί τής προ παγάνδα; είναι οί Άρχαιοέλληνες φιλόσοφοι καί πολιτικοί. Αύτοί πρώτοι τήν έφεύρον. Αύτοί πρώτοι διετύπωσαν τού; γενικούς νόμου; πού τήν διέπουν. Καί αύτοί πρώτοι τήν έφήρμοσαν άριστοτεχνικώς. Άνεκάλυψα δμως καί κάτι έπί πλέον. Ή άρχαιοελληνική
30 ΚΩΝΣτΑΝΓΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ προπαγάνδα σuγκρινομένη πρός τήν δεξιατεχνικωτέραν έκ τών συγχρόνων, (1968) ήτοι τήν σοβιετικήν, ύπερτερεί κατα φανώς. Είναι άνωτέρα ποιατικώς. Γεγονός τό όποίον όφείλε ται είς τό πολιτιστικόν έπίπεδον τών 'Ελλήνων τής έποχής. Ό όχλος-tών ' Αθηνών παρηκολούθει Αίσχύλον. Έδιδάσκε το Σωκράτην. WΗκουε Δημοσθένην. Άπήγγειλε UΟμηρον. Έψήφιζε Περικλή. WΕκτιζε Παρθενώνα. Συνεκλονίζετο άπό Μαραθώνας. ·κατά συνέπειαν καί ή προπαγάνδα, ή όποία άπηυθύνετο πρός έκείνον ώφειλε, διά νά άποδώση, νά είναι προσηρμοσμένη είς τό πνευματικόν του έπίπεδον. Τό ίδιο κάνει καί ή κομμουνιστική προπαγάνδα. Διά νά φέρη άπαtε λέσματα προσαρμόζεται πρός τό έπίπεδον τού σοβιετικού όχλου. Καί δι' αύτόν άκριβώς τόν λόγον είναι κατωτέρα ποιατικώς. Διότι ό σοβιετικός όχλος δέν άπαtελείται άπό «i)ρωας καί σοφούς» άλλά άπό χαχόλους καί μουζίκους. Διατί δμως άπεσιωπήθησαν καί παρηγκωνίσθησαν οί άρ χαίοι 'Έλληνες άπό τούς συγγραφείς βιβλίων προπαγάνδας; Διά δύο λόγους. Πρώτον άπό άγραμματωσύνην. Οί άνθρωποι δέν έσπούδασαν τήν Έλληνικήν φιλοσοφίαν, τής όποίας κλά δος είναι ή κοινωνιολογία δπου ύπάγεται ή προπαγάνδα. Πώς λοιπόν νά γνωρίζουν δτι αύτά τά όποία θαυμάζουν, δτι τά είπε δήθεν ό Λένιν ή ό Στάλιν, τά διετύπωσαν δεκάδας αίώνας πρίν οί UΕλληνες σοφοί; Ή άγνοια αύτή ένδεχομένως νά δικαιολογήται είς τούς ξένους. Άλλά διά τούς UΕλληνας άπαtελεί άσυγχώρητον προσβολήν τής έθνικής φιλατιμίας. Πώς νά γίνη; Μάς φαίνε ται έντελώς άνεπίτρεπτον UΕλληνες συγγραφείς - όχι μόνοv είς ζητήματα προπαγάνδας άλλά ·καί είς διάφορα έπιστημο νικά έργα -νά προβάλουν έδώ είς τήν 'Ελλάδα, τήν πηγήν τού πνευματικού φωτός, τάς γνώμας τών ξένων. Μέ τήν πράξιν των αύτήν δέν έπιδεικνύουν γνώσιν, δπως νομίζουν, άλλά άγνοιαν. Διότι, έάν ήσαν άληθείς μελετηταί, θά έγνώριζαν δτι
ΠΟΛΠΙΚΗ Π ΡΟΠΑΓΆΝΔΑ 3 1 έκείνα πού παρουσιάζσuν, δτι τάχα έλέχθησαν άπό τούς ξένους, είχαν έξετασθή ύπό τών άρχαίων 'Ελλήνων πρωτί στως καί κατά έμπνευσμένον τρόπον. Έάν δέν πρόκειται περί άγραμματωσύνης, άλλά περί ξενο μανίας, άκόμη χειρότερον διότι: «Ή ξενομανία είναι χωρια τιά. Είναι προστυχιά. Είναι κουταμάρα. Είναι άφιλοτιμία. Είναι άφιλοπατρία. Καί είναι ξυπασιά. Καί είναι άμάθεια». (Περικλής Γιαννόπουλος: «Ή ξενομανία») .. Ό δεύτερος λόγος τής άποσιωπήσεω; άφορά είς τόν μισελ ληνισμόν. Πρόκειται περί ένός φθόνου μικρανθρώπων, οί 6ποίοι στενοχωρούνται μέ τήν σκέψιν, δτι ή 'Ελληνική διά νοια έκάλυψεν δλους τούς τομείς τής άνθρωπίνης δραστηριό τητος. Είναι οί γνωστοί λωποδύται τής 'Ελληνικής σοφίας, οί ίδεο %λόποι, οί 6ποίοι ύφαρπάζουν τάς Έλληνικάς άντιλήψ εις, τάς ;ταραλάσσούν όλίγον λεκτικώς καί τάς έμφανίζουν ώς ίδικάς των. Οί μισέλληνες δέν ήμπορούν νά άνεχθούν δτι: «Οί UΕλ ληνες άνεκάλυψαν τούς κυριωτέρους τύπους τού φιλοσοφι κού πνεύματος είς τούς όποίους δλαι αί μεταyενέστεραι yε νεαί δέν προσέθεσαν τίποτε ούσιαστικόν» (Νίτσε: «ή γέννη σις τής φιλοσοφίας» ). Χάριν τής δικαιοσύνης, δμως, θά πρέπει νά έξαιρέσωμεν τούς Γερμανούς Έθνικοσοσιαλιστάς. Ούτοι πάντοτε καί άνε πιφυλάκτως άνεγνώριζαν τήν ύπεροχήν τού 'Ελληνικού πνεύ ματος. Ό ίδιος 6 Χίτλερ άλλωστε σημειώνει μέ είλικρίνειαν είς τό «Ό άyών μου» δτι «ό άνθρώπινος πολιτισμός είναι δημιούρ'(ημα τού Έλληνικού πνεύματος». Ό· Γκαίμπελς, 6 6ποίος ώς διδάκτωρ τής φιλοσοφίας κατείχε τήν Έλληνικήν φιλοσοφικήν καί πολιτικήν σκέψιν, άναφέρεται συχνά είς τό πολίτευμα τής Σπάρτης, είς τήν Δωρικήν άγωγήν κ.τ.λ. Ό Γκαίρινγκ έπίσης, 6μιλών διά τό έπος τού Στάλινγκραντ, μνημονεύει τάς Θερμοπύλας·κ.τ.λ.
32 ΚΩΝΣΤ ΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ Οί κομμουνιcrcαί άπεναvtίας μόνον άθελά τους όμολογούν τήν Έλληνικήν άνωτερότητα, τήν όποίαν άπομιμούvtαι δσο μπορούν. Ό ραδιούργος Βούλγαρος κομμουνιcrcής Δημη τρώφ, όμιλών ένchπιον τού 7ου Συνεδρίου τής Γ ' Κομμουνι crcικής Διεθνούς (Κομιvtέρν), ηϊ; όποία; ήτο Γενικός Γραμ ματεύς, είς τήν Μόσχαν τόν Αύγουcrcον τού 1934, είσηγήθη τήν νέαν τακτικήν τού κομμουνισμού ώς έξή;: «Σύντροφοι, θυμάσcε μιά περίεργη ίσrορία τής άρχαίας 'Ελλάδος πού συνέβη σrrjν Τροία; Πολεμούσαν άσκοπα δλόκληρα χρόνια οί ΝΕλληνες μέχρις δτου έμηχανεύθησαν τόν Δούρειον ϊππον καί έτσι κατώρθωσαν νά κυριεύσουν τιjν Τροία. Καί έμείς οί έπανασrάτες μπολσεβίκοι δέν πρέπει. νά δισcάσουμε vά χρη σιμοποοjσουμε τι7v ίδια τακτικrj καί μέθοδο έναντίοv τών έχθρών μας». Ίδού λοιπόν οί Μαρξιcπαί, οί όποίοι μάς παριcπάνουν τόν ύπερκαθηγητήν είς δλα, νά καταφεύγουν τό 1934 μετά Χρι cπόν είς τήν άvtιγραφήν ένός τεχνάσματος τών 'Ελλήνων, τό όποίον έλαβε χώραν τό 1125 πρό Χριcπού! (πραγματικώς πάρα πολύ παλαιότερον). 'Όπως μάς άπεμιμήθησαν είς τήν περίπτωσιν τού Δουρείου 'Ίππου (συγκρότησις λα'ίκών μετώπων) ούτω μάς άvtέγρα ψαν καί είς δσα άλλα τούς συνέφερεν, χωρίς νά άποκαλύ ψουν ποτέ τήν πρωταρχικήν προέλευσιν τών τεχνασμάτων ή τών εύφυών πολιτικών τους ένεργειών, μέ άποτέλεσμα νά θαυμάζωvtαι άπό τούς ίcrcορικώς καί κ οι νωνιολογικώς άμορ φώτους. Τόν Δούρειον ulππον τόν άνεκοίνωσαν ώς 'Ελληνι κής καταγωγής, διότι τόν έγνώριζεν δλος ό κόσμος, πράγμα πού δέν συνέβαινε μέ τά λοιπά έφαρμοσθέvtα crcρατηγήματα καί τούς πολιτικούς έλιγμούς. 'Επιθυμών νά άποκατασcήσω τήν άλήθειαν περί τού ποίος έδημιούργησε τήν προπαγάνδα θά παραθέτω άποσπάσματα άρχαίων 'Ελλήνων, ώcrcε σιγά�ιγά ό άναγνώστης νά
σχημα-ΠΟΛΠΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ 33 τίση προσωπικήν γνώμην περί τής δεσποζούσης θέσεως, τήν όποία έπαξίως κατέχει τό Έλληνικόν πνεύμα είς τό ύπ' δψιν τομέα τής πολιτικής δραστηριότητος. Πάντως πρός ένίσχυσιν · τών ίσχυρισμών μου θά άναφέρωνται καί γνώμαι ή πράξεις ξένων, χωρίς βεβαίως αύτό νά μειώνη κατ' έλάχισcον τήν Έλληνικήν συμβολήν. Ή έννοια τής προπαγάνδας άν καί προϋπήρχεν ώς πράξις άπό τούς 'Ομηρικούς χρόνους, θεμελιούται κατά τά ύπάρχο ντα σcοιχεία συστηματικώς καί άξιοποιείται έφαρμοζομένη βάσει έπιστημονικών κανόνων περί τόν 5ον π.Χ. αίώνα άπό τούς σοφισcάς. Ή όνομασία τού σοφιστού δέν είχε πάντmε κακή φήμη. Αύτή τήν άπέκτησε άργότερον, δταν παρήκμασεν ή σοφιστι κή κίνησις καί οί έκπρόσωποί της κατέληξαν νά γίνουν εύτε λείς κερδοσι.όποι. Πάντως πρίν. έκπέσουν προσέφεραν ση μαντικάς ύπηρεσίας είς τήν φιλοσοφίαν. Οί έπιφανέσcεροι έξ αύτών ύπήρξαν πραγματικώς μεγάλοι άνδρες. Ό σοφιστής Πρόδικος π.χ. έφημίζετο τόσον διά τήν σοφίαν του, ώστε, δταν διεκρίνετο κανείς διά τάς γνώσεις του παρεβάλλετο μέ έχείνοv ( «Προδίκου σοφώτερος» ). Σοφισcής σημαίνει έμπειρος άνθρωπος. Ό 'Ηρόδοτος καί ό Πίνδαρος άναφέρουν συχνά τήν λέξιν σοφιστής ύπονοού ντες άκριβώς τόν άνθρωπον πού κατέχει έμπειρικάς γνώσεις. Ό Αίσχύλος έπίσης είς τόν «Προμηθέα>> άποκαλεί τόν Προ ·μηθέα σοφιστήν «νωθέαrερον>>, δηλαδή κατώτεQσν, τού Διός. Οί σοφισcαί ήδιαφόρησαν τελείως πρός τά προβλήματα τής ούσίας τών όντων καί κατηύθυναν τήν φιλοσοφικήν των σκέ ψιν πρός τόν άνθρωπον καί ίδιαιτέρως πρός τάς γνωσcικάς του ίκανότητας καί δυνατότητας. Ή γνωσιολογική θεωρία τών σοφισcών έδίδασκεν, δτι �έν δυνάμεθα νά φθάσωμεν είς τήν άντικειμενικήν άλήθειαν. Καί τούτο διότι αί γνωσcικαί δυνάμεις τού άνθρώπου δέν έπαρκούν νά τόν όδηγήσουν
34 ΚΩΝΣτΑΝτΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ πρός έκείνην, έάν ύπάρχη. Ό όνομασtός σοφισtής Πρωταγόρας άρχίζει τό σύγγραμμά του «'Αλήθεια ή καταβάλλονrες» μέ τόν άφορισμόν: «Πάνrων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Δηλαδή ό άνθρωπος είναι τό μέτρον δλων τών πραγμάτων,. τά όποία ό καθείς άντιλαμβά νεται δπως τού φαίνονται. Τό ίδιο πράγμα διαφορετικώς τό συλλαμβάνει ό ένας καί διαφορετικώς ό άλλος. Αύτό πού διά τόν Α είναι ώραίον, διά τόν Β είναι άσχημον. 'Αφού λοιπόν διά τό ίδιο πράγμα ύπάρχουν άντιφατικαί άπόψεις, αί όποία θεωρούνται άληθείς («Δύο λόγοις είναι περί παντός άντικει μένοις άλλήλοις») έπεται δτι δέν ύφίσtαται άλήθεια έξ άντι κειμένου. Οί σοφισtαί μέ τήν κατηγορηματικήν των δήλωσιν, δτι ή γνώσις έξαρτάται άπό τό ύποκείμενον είσήγαγον είς τήν φιλοσοφίαν τό ύ π ο κ ε ι μ ε ν ι σ μ ό ν. Έκτός τού ύποκειμενισμού οί σοφισtαί άνέλυσαν καί τήν έννοιαν τού σχετικού. Οϋτω είς τήν περίφημον διένεξιν τήν όποίαν άναφέρει ό Πλούταρχος, ώς πρός τήν αίτίαν τόύ θανάτου ένός θεατού άγώνων άκοντίου, ό Πρωταγόρας ύπο σtηρίζει δτι είναι άπαραίτητον νά έξετασθούν ποικίλαι άπό ψεις. Διά τούς ίατρούς αίτία τού θανάτου είναι τό άκόντιον. Οί δικασtαί άντιθέτως θεωρούν ύπεύθυνον τού θανάτου τόν άκοντιστήν. Οί δέ άρχοντες, τέλος, θ' άναζητήσουν εύθύνας άπό τούς έπόπτας τού σtαδίου. Διαπισtώνων λοιπόν ό Πρω ταγόρας, δτι δέν ύπάρχει μιά γενική άπpψις, πού νά δίνη τήν λύσιν τού ζητήματος, έμφανίζει παρασtατικώς τήν θεωρίαν τής σ χ ε τ ι κ ό τ η τ ο ς. Έν πάση περιπτώσει πλήν τών σοφών καί οί σχετικοί ( έκείνοι οί όποίοι μεταγενεσtέρως τούς άντέγραψαν ώνομά σθησαν σκεπτικισtαί) ύπεσtήριξαν τήν άδυναμίαν βεβαίας γνώσεως. Ό Άρκεσίλαος πού ήρνείτο τόν ϋπαρξιν γενικού κριτηρίου της άληθείας έθεμελίωσε τήν θεωρίαν «Περί πιθα νότητας». Ό Καρνεάδης πρός άπόδειξιν αύτών τών
πεποιθή-ΠΟΛΙτΙΚΉ ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ 35 σεων διωργάνωσε τό 156 π.Χ. δύο όμιλίας είς τήν Ρώμην, δπου είχε σταλή ώς μέλος Πρεσβείας. Είς τήν πρώτην έπήνε σεν καί έπλεξεν τό έγκώμιον τής δικαιοσύνης, ένώ είς τήν δευτέραν τήν κατηγόρησεν καί τήν έπέκρινε δριμύτατα. Καί είς τάς δύο όμιλίας προσεκόμισεν άκαταμάχητα έπιχειρήμα τα, άποδεικνύων τάς άντιθέτους άπόψεις καί προκαλών τόν θαυμασμόν τού άκροατηρίου του. Τελικώς ή Σύγκλητος ηϊ είσηγήσει τού Κάτωνος έξεδίωξε τόν Καρνεάδην τής πόλεως «ίvα μή τούς vέους διαφθείρn». Πιστεύοντες άπολύτως είς τόν ύποκειμενισμόν καί τήν σχε τικότητα οί σοφισταί διεκήρυξαν, δτι τό πρόβλημα δέν είναι νά άνακαλύψωμεν τήν άλήθειαν καί νά τήν μεταδώσωμεν, άλλά νά ύποστηρίξωμεν ώρισμένην άποψιν. 'Ολόκληρος ό άγών ένέκειτο άκριβώς είς αύτό: Ν α π ε ί σ ο υ v τ ό v κ ό σ μ ο ν ύ π έ ρ μ ί α ς γ ν ώ μ η ς (αύτή είναι ή ούσία τιϊς προπαγάνδας) έστω -καί κυρίως- άν ή γνώμη αύτή ήτο ή άσθενεστέρα. Ώς βασικόν δπλον πρός έπιτυχίαν τού 0"/.Οπού των έπέλεξαν τήν ρητορικήν, διά τής όποία; κατώρθωναν: «Τόv ήπω λόyοv, κρείπω ποιείV>>.
