Il. 23, 826 κεξ.), όπου ως αγωνοθέτης και αθλοθέτης εµφανίζεται ο Αχιλλέας, το βραβείο του νικητή της δισκοβολίας είναι ο ίδιος ο σόλος µε τον οποίο αγωνίζονται οι τέσσαρες διαγωνιζόµενοι. Σε αντίθεση µε τα άλλα αγωνίσµατα της Πατρόκλειας δεν υπάρχουν βραβεία για τον δεύτερο νικητή. Το γεγονός αυτό το εξηγούν τα Σχόλια στον Όµηρο είτε γιατί ο σόλος δεν µπορεί να διαιρεθεί είτε γιατί ο δεύτερος νικητής ούτως ή άλλως είναι χαµένος (Σ Hom. Il. 23, 826 a¹, a²). Αξίζει να σηµειωθεί ότι το στεφάνωµα του νικητή είναι άγνωστο στον Όµηρο. Έτσι και για το αγώνισµα λ.χ. του ακοντίου το πρώτο και το δεύτερο βραβείο αποτελούν ένα έγχος (=κοντό ξίφος) και ένας λέβης. Για την ανάλυση των βραβείων βλ. Wolterstorff, Patroklosspiele 75 κεξ. Κατ’ αποµίµηση του Οµήρου ένας ορειχάλκινος σόλος εµφανίζεται ως βραβείο του νικητή της δισκοβολίας και στον Κόιντο Σµυρναίο 4, 448, όπου περιγράφονται οι νεκρικοί αγώνες προς τιµήν του Αχιλλέα.
Η αθλοθέτηση βραβείων εµφανίζεται στον Όµηρο και την πρώιµη ελληνική επική ποίηση (λ.χ. στον Ησίοδο) και συνδέεται άµεσα µε νεκρικούς αγώνες, πάντως δεν αποκλείεται να ήταν και ανεξάρτητη από τους νεκρικούς αγώνες. Όµως φαίνεται να υπάρχει µια ιδιαίτερη σχέση ανάµεσα στην αθλοθέτηση βραβείων και τους νεκρικούς αγώνες. Ο νεκρικός αγώνας αποτελεί τιµητική εκδήλωση για τον τιµώµενο νεκρό µε την προσφορά υλικών αγαθών (κτέρεα) στους νικητές, τα οποία µάλιστα ανήκουν στην περιουσία του νεκρού, οπότε και η δίσηµη λέξη {·εθλα µπορεί να δηλώνει όχι τόσο τους αγώνες όσο ιδίως τα βραβεία. Ότι τα βραβεία αποτελούσαν πολύτιµα αντικείµενα, που διέθεταν γι’ αυτόν τον σκοπό οι άµεσοι κληρονόµοι του νεκρού, φαίνεται από το γεγονός ότι τα βραβεία εκτίθενταν πριν από τους αγώνες για να τα θαυµάσει ο κόσµος. Ο Αχιλλέας, που ως στενός φίλος του Πατρόκλου αγωνοθετεί τους νεκρικούς αγώνες, δίνει την εντολή να µεταφερθούν από τα πλοία τα βραβεία. Ο αργυρένιος κρατήρας (Ιλ. 23, 741 κεξ.) και η πανοπλία του Σαρπηδόνα (Ιλ.
23, 800) ανήκουν στην περιουσία και κληρονοµιά του Πατρόκλου, το ξίφος του Αστεροπαίου (Ιλ. 23, 807 κεξ.) και ο σιδερένιος σόλος (826 κεξ.) αποτελούν ιδιοκτησία του Αχιλλέα. Τα βραβεία στον Όµηρο αντιστοιχούν στα κειµήλια, δηλ. τα πολύτιµα αντικείµενα του πρώιµου ελληνικού έπους.
Την κορυφή των βραβείων αποτελούν ο τρίπος και πολύτιµα µεταλλικά σκεύη (λέβης, κρατήρ, δέπας, φιάλη). Ως βραβεία αναφέρονται ακόµη δούλες, των οποίων εκθειάζονται τα προσόντα. Στα λοιπά βραβεία ανήκουν όπλα (έγχος, δόρυ, φάσγανον, [·σπίς, βοείη, τρυφάλεια), άλογα, µουλάρια, βόδια, µέταλλα (χρυσός, σίδηρος). Σηµειώνουµε ότι το βόδι φαίνεται να αποτελούσε στην οµηρική εποχή ένα είδος µέτρου αξίας˙ ο τρίποδας λ.χ.
που προβλέπεται ως έπαθλο του νικητή αξίζει δώδεκα βόδια, ενώ για τον δεύτερο νικητή προβλέπεται µια δούλη που αξίζει τέσσερα βόδια (Ιλ. 23, 702 κεξ.). Το έπαθλο του νικητή στο ακόντιο, ο λέβητας, αξίζει ένα βόδι (Ιλ. 23, 885). Για τη σηµασία και την αξία των βραβείων βλ. Laser, Sport 79 κεξ.
Για το εύρος της σηµασίας της λ. {·εθλον βλ. Scanlon, Agon 154 κεξ.
13.2. Λοιπά βραβεία για τους νικητές του σόλου/δίσκου. Τα βραβεία που αναφέρουν οι αρχαίες µαρτυρίες για τον νικητή του δίσκου εκτός από την περίπτωση του σόλου που είδαµε παραπάνω είναι α)ο στέφανος, β)διάφορα όπλα και αντικείµενα, και γ)βραβεία ακαθόριστα.
13.2.1. Ο στέφανος ως βραβείο. Σύµφωνα µε τον Φιλόστρατο, Γυµν. 3 στα παλιά χρόνια, πριν από τον Ιάσονα και τον Πηλέα, ο νικητής του δίσκου, όπως και ο νικητής του άλµατος, στεφανώνονταν ξεχωριστά (δεν αποτελούσαν δηλαδή µέρος του πεντάθλου). Σε ένα αντιαθλητικό απόσπασµα από το σατυρικό δράµα «Αυτόλυκος», που αποδίδεται στον Ευριπίδη, γίνεται επίσης λόγος για τον στέφανο του δισκοβόλου, ο οποίος δεν µπορεί να φανεί ωφέλιµος στην πατρίδα του και να απωθήσει τον εχθρό κρατώντας δίσκους στα χέρια του.
Για τη σηµασία της νίκης στην αρχαία Ελλάδα έχουν γραφτεί αρκετά, αλλά αποσπασµατικά. Η µονογραφία όµως του Buhmann, Sieg, είναι αφιερωµένη αποκλειστικά στη νίκη και τους νικητές. Ο αρχ. ελλ. αγών κατά τον Buhmann, 6 κεξ. και η επιθυµία που συνδέεται µε αυτόν να είναι κανείς ο πρώτος, ο καλύτερος, ο νικητής χαρακτηρίζει τους Έλληνες όσο κανέναν άλλο λαό. Αυτό αποδεικνύεται και γλωσσικά˙ οι λέξεις νίκη, άριστος και πρώτος έγιναν κύρια ονόµατα ή πρώτο/δεύτερο συνθετικό κύριων ονοµάτων : Νίκη, Νίκανδρος, Νικάνωρ, ∆αµόνικος, Επίνικος κλπ., Αρισταγόρας, Αρισταίος, Αρίσταρχος, Αριστέας, Αριστόνικος κλπ., Πρωταγόρας, Πρωτεύς, Πρωτογένης, Πρωτοφάνης. Στους πανελλήνιους αγώνες στόχος είναι αποκλειστικά η νίκη, η πρώτη θέση σε ένα αγώνισµα.
∆εν υπάρχει δεύτερο και τρίτο βραβείο, γιατί δεν υπάρχει δεύτερη και τρίτη θέση. Μόνον ο νικητής αναδεικνύεται και τιµάται. Οι επίσηµοι κατάλογοι των νικητών αναφέρουν µόνον τους νικητές και αποσιωπούν τους άλλους αθλητές. Μια ενδιαφέρουσα κοινωνιολογική ανάλυση του αρχαίου αθλητισµού κάνει ο Pleket, Soziologie, ο οποίος διαιρεί τα αρχαία αγωνίσµατα σε αριστοκρατικά (λ.χ. αρµατοδροµία) και λαϊκά (πυγµαχία), αλλά δεν θα υπεισέλθουµε σε περισσότερες λεπτοµέρειες.
13.2.2. ∆ιάφορα όπλα και αντικείµενα ως βραβεία. Στον επικό ποιητή Νόννο, ∆ιον. 37, 669-672, που µιµείται τον Όµηρο, για τον πρώτο νικητή του δίσκου προβλέπονταν δύο δόρατα και µία περικεφαλαία, για τον δεύτερο µια ζώνη, για τον τρίτο µια φιάλη και για τον τέταρτο µια νεβρίδα (=δέρµα ζαρκαδιού). Η πανοπλία του Μέµνονα είναι το βραβείο για τον νικητή του δίσκου στον Κόιντο Σµυρναίο 4, 457 κεξ., που αποµιµείται επίσης την Πατρόκλεια.
13.2.3. Απροσδιόριστα βραβεία. Τέλος σε ορισµένα χωρία γίνεται λόγος για νικητές του δίσκου χωρίς να προσδιορίζεται το είδος του βραβείου που παίρνουν, λ.χ. Aristeid. or. 46, 257 κεξ., Λουκιανός, Ανάχ. 8, Πίνδ. Ισθµ. 1, 24-27.
ΧΙV. Οι νικητές
14. Στο κεφάλαιο αυτό α) κατατίθενται τα ονόµατα των νικητών στον δίσκο που παραδίδονται από την αρχαία ελληνική γραµµατεία, και β) περιγράφονται σε σύντοµη αναφορά οι τιµές που επιδαψιλεύονται στους νικητές.
14.1. Οι νικητές. Ως νικητές αγώνων δίσκου εµφανίζονται τα εξής πρόσωπα :
• [∞µφιάραος : Απολλοδώρου, Βιβλιοθήκη 3,6,4
• [ ∂λατρεύς : Οµήρου, Οδύσσεια 8,129
Σχόλια στην Οµήρου, Οδύσσεια 8,123
• ]∞λιµήδης : Νόννου, ∆ιονυσιακά 37,686 και 697 και εξής.
• ] ∏ρακλής : Αθήναιου, ∆ειπνοσοφισταί 10,412a
• ] ππποµέδων : Statius, Thebais 6,704 και 713
• Νικεύς : Πινδάρου, Ολυµπιόνικοι 10,72-74
• [ √δυσσεύς : Οµήρου, Οδύσσεια 8,195 και εξής
• Φόρβας : Φιλοστράτου, Εικόνες 2,19,2
• Πολυφοίτης : Οµήρου, Ιλιάς 23,844-849
Σχόλια στην Οµήρου Ιλιάδα 23,634-637, 834-847
• Τελαµών : Hyginus, Fabulae 273,10
Φιλοστράτου, Περί γυµναστικής 3.
14.2. Οι τιµές. Αναφερόµαστε εδώ σύντοµα στις τιµές που παρέχονται γενικά στους νικητές των αγώνων και συνεπώς και στους νικητές του δίσκου.
Σε κανέναν άλλο λαό δεν εµφανίζεται τόσο έντονα η επιθυµία του αθλητή να είναι ο πρώτος, ο καλύτερος, ο νικητής, παρατηρεί ο H.
Buhmann. Το γεγονός αυτό διαπιστώνεται εξάλλου και στα πολυάριθµα ονόµατα που έχουν ως συνθετικά τις λέξεις νίκη, άριστος και πρώτος, όπως
∆αµόνικος, Επίνικος, Ελλάνικος, Νίκανδρος κλπ., Αρίσταρχος, Αρισταγόρας, Αριστείδης, Αριστόβολος κλπ., Πρωταγόρας, Πρωτεύς κλπ. Στους πανελλήνιους αγώνες οι αθλητές αγωνίζονται αποκλειστικά και µόνο για την πρώτη θέση, για τη νίκη, διότι δεν προβλέπεται δεύτερος και τρίτος νικητής. Είναι γνωστές οι τιµές που απονέµονταν τόσο στον χώρο των αγώνων όσο και στη γενέτειρα.
14.2.1. Οι τιµές στον χώρο των αγώνων
Το κορύφωµα των αγώνων αποτελούσε για τον αθλητή, τους συγγενείς του και τους συµπολίτες του η δηµόσια πανηγυρική αναγόρευση της νίκης µε κήρυκα και το στεφάνωµα του νικητή (= [·νακήρυξις, [·νάδεσις στεφάνου, στεφανηφορία). Ακολουθούσε πανηγυρική ποµπή µε τη συµµετοχή των απεσταλµένων των πόλεων προς τους βωµούς των θεών για να τους κατατεθεί η ευχαριστία τους για την νίκη. Μια περαιτέρω τιµή αποτελούσε η αναγραφή των ονοµάτων των νικητών σε µάρµαρο ή ορείχαλκο, για να κεντρίζουν τη φιλοτιµία των αθλητών. Ύψιστη τιµή αποτελούσε ακόµη ότι ο νικητής είχε την ελευθερία να στήσει το άγαλµά του στον ιερό χώρο των αγώνων. Έχει ιδιαίτερη σηµασία το γεγονός ότι οι αρχές της γλυπτικής των αγαλµάτων συµπίπτουν µε την εµφάνιση των πρώτων αγαλµάτων των νικητών αγώνων, δηλ. το τέλος του 7ου αιώνα π.Χ.
Στο ερώτηµα για ποιο λόγο στα αγάλµατα αυτά εικονίζονται αποκλειστικά σχεδόν οι νικητές, απάντηση δίνει ο Πλίνιος, ότι δηλ. οι νικητές αξίζουν την αθανασία. Τα παραπάνω συνάγονται από επιγραφές και επιγράµµατα.
14.2.2. Οι τιµές στη γενέτειρα πόλη
Οι τιµές που απολαµβάνει ο νικητής στην γενέτειρά του είναι σηµαντικές και για τον τιµώµενο και για τους τιµώντες. Τον νικητή υποδέχεται στην είσοδο της πόλης επίσηµη αντιπροσωπεία και τον οδηγεί στην πόλη πάνω σε τέθριππη άµαξα. Συχνά προβλεπόταν µια χρηµατική αµοιβή για τον νικητή. Για την Αθήνα λ.χ. της εποχής του Σόλωνα ο Ολυµπιονίκης έπαιρνε χρηµατικό βραβείο 500 δραχµών, ενώ ο Ισθµιονίκης 100 δραχµές.
Συχνότατα η γενέτειρα έστηνε αγάλµατα των νικητών σε δηµόσιες πλατείες, στα ιερά και στους ιερούς χώρους. Σε άλλες πόλεις ευκαιριακά και σε άλλες κατά κανόνα χαράσσονταν τα ονόµατα των νικητών στους 4 µεγάλους πανελλήνιους αγώνες σε στήλες που τοποθετούσαν σε δηµόσιους χώρους. Η µέγιστη τιµή που µπορούσε να προσφέρει µια πόλις ήταν η δωρεάν σίτηση στο πρυτανείον εφόρου ζωής. Τη διάκριση αυτή την απένεµαν οι πόλεις αποκλειστικά στους νικητές των 4 πανελληνίων αγώνων. Η διάκριση αυτή δεν ήταν τόσο υλική όσο τιµητική, καθώς στο πρυτανείο σιτίζονταν οι άρχοντες της πόλης, οι ξένοι πρεσβευτές κλπ. Για τις τιµές συνολικά που απονέµονταν στους νικητές βλ. το κλασικό βιβλίο του H. Buhmann (1975).
XV. Παραστάσεις
15. Σε αρκετούς αρχαίους συγγραφείς γίνεται αναφορά α) σε ανδριάντες δισκοβόλων, β) σε εικόνες δισκοβόλων, γ) σε δίσκους αφιερωµατικούς που είναι κατατεθειµένοι σε διάφορα ιερά. δ) Πολύτιµες είναι οι παραστάσεις δισκοβολίας στα αγγεία.
15.1. Ανδριάντες. Ανάµεσα στους ανδριάντες δισκοβόλων που µνηµονεύονται σε αρχαία συγγράµµατα είναι φυσικό την πρώτη θέση να την κατέχει ο δισκοβόλος του Μύρωνα. Έτσι στον Λουκιανό, Φιλοψευδής 18 αναφέρεται ότι ο πλούσιος προφανώς Ευκράτης κατέχει ανάµεσα σε άλλα κλασικά έργα και τον δισκοβόλο του Μύρωνα. Και ο Πλίνιος, Natur.
his. 34, 57 γνωρίζει ότι ο Μύρων κατασκεύασε τον περίφηµο δισκοβόλο αλλά και πενταθλητές και παγκρατιαστές. Ο φιλόσοφος Αλέξανδρος από την Αφροδισιάδα σε δύο του έργα (De anima libri mantissa 142r και De fato 3) αναφέρεται στη σχέση που υπάρχει ανάµεσα στη µορφή και την ύλη και φέρνει ως παράδειγµα τον χαλκό και έναν δισκοβόλο, πιθανότατα του Μύρωνα. Τέλος ο διδάσκαλος της ρητορικής Κοϊντιλιανός, Ιnstit. orat. 2, 13, 10 υποστηρίζοντας τους ασυνήθιστους και νεοπαγείς τρόπους έκφρασης της ρητορικής τους συγκρίνει µε τη λεπτή δουλειά του δισκοβόλου του Μύρωνα.
∆εν θα υπεισέλθουµε εδώ σε ζήτηµα αισθητικής του δισκοβόλου του Μύρωνα, που έχει απασχολήσει τόσο την αρχαιότητα όσο ιδίως τη νεώτερη και σύγχρονη βιβλιογραφία. Θα σηµειώσουµε µόνον ότι η σύγχρονη βιβλιογραφία δέχεται ότι ο δισκοβόλος του Μύρωνα παριστά τον δισκοβόλο σε πλήρη κίνηση για τη ρίψη του δίσκου και όχι στο µεσοδιάστηµα που µεσολαβεί δευτερόλεπτα πριν από τη ρίψη. Τη σχετική συζήτηση και τον επιστηµονικό προβληµατισµό καταγράφει ο Jüthner/Brein, Problem (βλ. και Jüthner/Brein, Lü 2.1, 267 κεξ.). Τα συµπεράσµατα της έρευνας των τελευταίων ετών καταχωρούνται στους Anschütz-Huster, Diskobol, για τους οποίους το ζήτηµα της κίνησης που παριστάνει ο δισκοβόλος του Μύρωνα δεν έχει λήξει ακόµη.
15.2. Εικόνες δισκοβόλων. Στις εικόνες θεών και ηρώων της αρχαιότητας συχνό είναι το µοτίβο της απεικόνισης της σκηνής του θανάτου του Υακίνθου από τον Απόλλωνα, βλ. Φιλόστρατο (Philostr. im.
14, 5), (Philostr. im. 1, 24), Μαρτιάλη 14, 173. Εικόνες του Απόλλωνα που δισκοβολεί αναφέρει ο Φιλόστρατος, epist. 7. Τέλος ο Παυσανίας 5, 17, 10 µας περιγράφει το µνηµείο του Κυψέλου στην Ολυµπία, όπου µεταξύ άλλων απεικονίζονται οι νεκρικοί αγώνες για τον Πελία µε τα αγωνίσµατα της αρµατοδροµίας, της πυγµής, της πάλης, του δρόµου και του δίσκου.
15.3. ∆ίσκοι αναθηµατικοί. ∆εν είναι σπάνιες οι αναφορές αρχαίων συγγραφέων σε αναθηµατικούς δίσκους, που φυλάσσονται στους ιερούς χώρους. Έτσι στο ναό της Ήρας στην Ολυµπία φυλάσσεται ο δίσκος του Ιφίτου κατά τον Παυσανία 5, 20, 1. Στον δίσκο του Ιφίτου είναι γραµµένο και το όνοµα του µεγάλου νοµοθέτη της Σπάρτης, του Λυκούργου κατά τον Πλούταρχο, Λυκούργος 1, 2, γεγονός που αποδεικνύει ότι υπήρξε ως ιστορικό πρόσωπο ο Λυκούργος. Ο Παυσανίας 6, 19, 4 αναφέρει ότι τρεις δίσκοι είναι εναποτεθειµένοι στον Θησαυρό των Σικυωνίων στην Ολυµπία.
Σύµφωνα µε τον Φιλόστρατο, Vita Apollonii 2, 9, 6 στους ∆ελφούς είναι κατατεθειµένος ένας αφιερωµατικός δίσκος από ινδικό άργυρο που φέρει το όνοµα του ∆ιονύσου και αποδεικνύει την ελληνική καταγωγή του θεού κατά τον συγγραφέα.
15.4. Αγγεία. Η αναπαράσταση δισκοβόλων που βρίσκουµε στα αγγεία αποτελούν σαφείς µάρτυρες του τρόπου µε τον οποίον γινόταν η δισκοβολία. Σύµφωνα µε τον Gardiner, Sports 323 και εξ. ο δισκοβόλος εµφανίζεται σε δύο κατηγορίες αναπαραστάσεων.
15.4.1. Ο δισκοβόλος κρατά τον δίσκο µε τα δύο χέρια µπροστά από το σώµα του. Στις περισσότερες περιπτώσεις το αριστερό πόδι του δισκοβόλου είναι προτεταµένο και συνήθως ίσιο, ενώ το δεξιό πόδι λίγο ή πολύ κεκαµµένο. Το δεξιό χέρι κρατά τον δίσκο, ενώ το αριστερό υποβοηθεί το κράτηµα. Για το πώς περνά ο δισκοβόλος από τη θέση αυτή στην κίνηση ρίψης του δίσκου γίνονται πολλές θεωρητικές σκέψεις, µερικές από τις οποίες συζητεί ο Gardiner, Sports 324 και εξ.
15.4.2. Ο δισκοβόλος κρατά τον δίσκο σε επίπεδη θέση µε το δεξί του χέρι σε τρόπο ώστε το βάρος του δίσκου να το σηκώνει ο πήχυς του χεριού, ενώ το αριστερό χέρι συνήθως παριστάνεται ανυψωµένο πάνω από το κεφάλι του αθλητή. Η θέση που παίρνει το σώµα ποικίλλει από τη στιγνή κάθετη θέση των αρχαϊκών ορειχάλκινων δισκοβόλων και αναπαραστάσεων των αγγείων έως και τις διάφορες ποικιλίες του κεκαµµένου σώµατος, από τις οποίες η τελειότερη είναι η αναπαράσταση ενός δισκοβόλου µε κεκαµµένο σώµα σε αττική κύλικα που αποδίδεται στον Ευφρόνιο.
Πρόκειται για τη στιγµή της εξισορρόπησης του δίσκου προς τα πίσω λίγα δευτερόλεπτα πριν από την τελική κίνηση της ρίψης. Βλ. Gardiner, Sports 325 και εξής.
XVI. Θεατές
16. Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται : α) οι αντιδράσεις των θεατών κατά τη δισκοβολία και β) η θέση των θεατών µέσα στο στάδιο.
16.1. Οι αντιδράσεις των θεατών. Ποικίλες είναι οι αντιδράσεις των θεατών που παρακολουθούν την εκτέλεση της δισκοβολίας. Το πλήθος εκφράζει την επιδοκιµασία του για τη µεγάλη βολή µε βοή ή θόρυβο. Έτσι ο Ιάσονας ακολουθώντας τη συµβουλή της Μήδειας ρίχνει µια τεράστια πέτρα-δίσκο και καταπλήσσει τους Κόλχους, οι οποίοι βγάζουν µεγάλη βοή (Απολλ. Ρόδ. 3, 1364-1373). Ο Απολλώνιος Ρόδιος µιµείται προφανώς τον Όµηρο (Ιλ. 23, 847), όπου οι Αχαιοί βγάζουν βοή για τη νικηφόρα βολή του Πολυποίτη. Η νικηφόρα βολή του Αυτοµήδη από τον Φλειούντα, που νίκησε στο πένταθλο στη Νεµέα, προκαλεί τη βοή του πλήθους (Βακχυλίδης, Επίνικοι 9(8), 27-35), ενώ ανάλογο θόρυβο των θεατών ξεσηκώνει ο νικητής του δίσκου στους πρώτους Ολυµπιακούς Αγώνες Νικέας (Πίνδαρος, Ολυµπ. 10, 72-74). Σε άλλες περιπτώσεις οι συγγραφείς αναφέρουν την επιδοκιµασία των θεατών αποσιωπώντας την ενδεχόµενη βοή, όπως λ.χ. συµβαίνει µε το πλήθος που επιδοκιµάζει τον Αλιµήδη (Νόννος, ∆ιονυσιακά 37, 695) και τον Φλεγύα (Στάτιος, Theb. 6, 689). Σε µια περίπτωση το πλήθος υποκινεί τον δισκοβόλο Ιπποµέδοντα να ρίξει βολή µεγαλύτερη από τον προηγηθέντα αθλητή (Στάτιος, Theb. 6, 654 κεξ.).
Η αποτυχία ενός αθλητή στη δισκοβολία λόγω κακής τεχνικής κατάρτισης προκαλεί τα γέλια των ακροατών. Ο πρώτος που µας δίνει µια τέτοια εικόνα είναι ο Όµηρος˙ ο Επειός ρίχνει τον σόλο και ακολουθεί ο γέλωτας των Αχαιών (Όµηρος, Ιλ. 23, 840). Τα Σχόλια σηµειώνουν εδώ ότι ο Επειός έκανε µια βολή που προκάλεσε τα γέλια, γιατί έστειλε τον σόλο σε µικρή απόσταση για τεχνικούς λόγους, δηλαδή είτε δεν έσφιξε γερά στο χέρι του τον σόλο είτε δεν άνοιξε σωστά τα πόδια (Σ Hom. Il. 23, 840 a¹-a²).
Το παραπάνω χωρίο του Οµήρου µιµείται προφανέστατα ο Νόννος (∆ιον.
37, 680) όταν εµφανίζει τον Μελισσέα να κάνει µια αποτυχηµένη βολή δίσκου που προκαλεί τον γέλωτα των Σειληνών. Και ο Οράτιος (Ars poetica 381) καταγράφει ότι ο µη ασκηµένος στον δίσκο ή το ακόντιο προκαλεί τα δικαιολογηµένα γέλια των θεατών. Τη συµπάθειά του εκφράζει το πλήθος όταν ένας µεγάλος δισκοβόλος αποτύχει στην προσπάθειά του, όπως συµβαίνει µε τον Ιπποµέδοντα που του πέφτει ο δίσκος από το χέρι και ακυρώνεται η βολή του (Στάτιος, Theb. 6, 697).
16.2. Η θέση των θεατών. Σε ελάχιστα αρχαία κείµενα γίνεται αναφορά στη θέση από την οποία παρακολουθούσε το κοινό τη δισκοβολία και τα άλλα αγωνίσµατα. Ο Βακχυλίδης, Επίνικοι 9(8), 30 στο ίδιο χωρίο που είδαµε παραπάνω, (16, 1) µε την έκφραση κύκλος ] ∂λλάνων υπαινίσσεται ότι οι θεατές κάθονταν σε κύκλο γύρο από τον χώρο της δισκοβολίας. ∆εν είναι σαφές αν ο Πίνδαρος, Ολυµπ. 10, 73 µε την έκφραση ]˘ð`ÂÚ ]·πάντων εννοεί ότι ο Νικέας έριξε τον δίσκο επάνω από τους θεατές ή πέρα από τα σήµατα των αντιπάλων δισκοβόλων του, όπως λ.χ. για τον Αίαντα µας λέγει ο Όµηρος (Ιλ. 23, 843) ότι ]˘πέρβαλε σήµατα πάντων.
Συζήτηση προκάλεσε το χωρίο του Οµήρου (Ιλ. 23, 847) όπου ο Πολυποίτης παντ`Ôς [·γ~ˆνος ]˘πέρβαλε. Η λέξη [·γών έχει κατά τον Weiler, Agon 26 κεξ. τη σηµασία του αθλητικού αγώνα, του διαγωνισµού για την πρώτη θέση. Την ίδια άποψη έχει και ο Scanlon, Agon 150 κεξ.
∆ιαφορετική γνώµη έχει και ο Laser, Sport 11 κεξ., ο οποίος πιστεύει ότι η λέξη [·γών εδώ δηλώνει τον χώρο όπου διεξάγεται ένα αγώνισµα µαζί µε τους θεατές. Η λ. [·γών κατά τον Laser αρχικά δηλώνει τη συνάθροιση έµψυχων ή άψυχων όντων, όπως λ.χ. θε~Èος [·γών (Ιλ. 7, 298. 18, 376)=
συνάθροιση των θεών (λ.χ. στον Όλυµπο), νε~ˆν [·γών = συνάθροιση των πλοίων, αγκυροβόλιο των πλοίων. Στη συνέχεια στον Όµηρο η λ. δηλώνει το συναθροισµένο πλήθος (για να παρακολουθήσει ένα αγώνισµα λ.χ.) και από αυτή την έννοια προέρχονται οι δύο άλλες σηµασίες : αγώνας (διαγωνισµός) και τόπος αγώνα, αγωνιστικός χώρος. Συνεπώς το χωρίο του Οµήρου (Ιλ. 23, 847) όπου ο Πολυποίτης ρίχνοντας τον δίσκο τόσσον παντ`Ôς [·γ~ˆνος υπέρβαλε ερµηνεύεται κατά τον Laser «κατά πολύ πέρα από τη συνάθροιση». Το πλήθος που παρακολουθεί τη δισκοβολία πρέπει να έχει τοποθετηθεί ηµικυκλικά γύρω από το σηµείο όπου αναµενόταν να σκάσει ο δίσκος. Την εικόνα µε την ηµικυκλική διάταξη του πλήθους τη δανείζεται ο Laser από την ανάλογη διάταξη του πλήθους που αναφέρεται ρητά στον Όµηρο (Ιλ. 23, 258), το οποίο έχει πάρει θέση ηµικυκλικά γύρω από το σηµείο εκκίνησης –που είναι και σηµείο τερµατισµού– της αρµατοδροµίας.
XVII. Ατυχήµατα
17. Η δισκοβολία στην αρχαιότητα συνδέεται συχνά µε ατυχήµατα, που έχουν ως αποτέλεσµα τον τραυµατισµό και τον θάνατο ανθρώπων. Ο δίσκος ήταν δυνατό λόγω αδεξιότητας του δισκοβόλου να αλλάξει πορεία ή να κυλήσει πέρα από το σηµείο της πτώσης του και να τραυµατίσει ή ακόµα και να φονεύσει κάποιον απροσδόκητα (βλ. Jüthner, Lü. 2, 1, 251). Παρά το γεγονός ότι σχεδόν όλες οι περιπτώσεις θανατηφόρας δισκοβολίας αναφέρονται σε µυθολογικά πρόσωπα, δεν αποκλείεται να συνέβαιναν τέτοια αθλητικά ατυχήµατα στους αρχαίους χρόνους (πβ. Forbes, Accidents 53 και εξής). Για τα ατυχήµατα του είδους αυτού ακριβείς περιγραφές βρίσκουµε στον Weiler, Agon 227 και εξής. Βλ. ακόµη Forbes, Accidents 51 κεξ., Moreau, Discobole 1-18, Rudolph, Sportverletzungen 22 κεξ., Wacke, Unfälle 4 κεξ.
17.1. Εµπλεκόµενα πρόσωπα. Πολυάριθµες είναι οι αφηγήσεις της αρχαιότητας που αναφέρονται σε θανάσιµους τραυµατισµούς, που προκλήθηκαν από ρίψεις δίσκων. Όλες σχεδόν οι περιπτώσεις αφορούν µορφές της µυθολογίας, όπως ο Απόλλων και ο Υάκινθος, ο Ερµής και ο Κρόκος, ο Όξυλος και ο Θέρµιος/Αλκιδόκος, ο Περσέας και ο Ακρίσιος, ο Τελαµώνας/Πηλέας και ο Φώκος.
17.1.1. Απόλλωνας και Υάκινθος. Την πρώτη θέση σε συχνότητα αναφορών κατέχει ο µύθος κατά τον οποίο ο Απόλλωνας σκότωσε τον αγαπηµένο του Υάκινθο χωρίς να το θέλει. Τα σχετικά χωρία είναι τα εξής :
Apollod. 1, 3,3 και 3, 10, 3 Mart.14, 164.173 Claud. Rapt. Pros. 2, 133ff. Nik.ther.902ff Eur.Hel. 1469ff. Nonn.Dion.3,155ff.
Eutekn.in Nic.ther. 904ff. 10,252ff.
Hes.frg.171 11,435ff.
Iust.Mart.or. ad gent.38e 29,95ff.
Lib.progymn.narr.2 Ov.10,174ff.
Lukian.dial.deor.16(14),2 Philostr.im.1,24 17(15),2 Tzetzes chil.1 hist.11 18(16),1
17.1.2. Περσέας και Ακρίσιος. Παρόµοιος είναι και ο µύθος σύµφωνα µε τον οποίο ο Περσέας σκοτώνει τον Ακρίσιο µε τον δίσκο του και έτσι εκπληρώνεται ένας παλιός χρησµός.
Apollod.2,4,2-3 ΣApoll.Rhod.4,1091 Hyg.fab.63,5f.
Lib.progymn.narr.41 Paus.2,16,2
17.1.3. Τελαµώνας/Πηλέας και Φώκος. Ο Φώκος φονεύεται από τον δίσκο του Τελαµώνα σύµφωνα µε ορισµένες πηγές, ή του Πηλέα σύµφωνα µε άλλες. Τα σχετικά χωρία είναι τα ακόλουθα :
Apollod.3,12,6 Diod.4,72,6 ΣEur.Andr.687
Paus.2,29,9 ΣPind.Nem.5,25
17.1.4. Ερµής και Κρόκος, Όξυλος και Θέρµιος-Αλκιδόκος.
Μεµονωµένα παραδίδονται οι σχετικές αφηγήσεις. Έτσι ο Γαληνός (Galen.
comp. med. 9) µας παραδίδει ότι ο Ερµής φονεύει τον Κρόκο (από το αίµα του οποίου φύτρωσε το φυτό κρόκος), ενώ ο Παυσανίας 5, 3, 7 µας πληροφορεί ότι ο φυγάς από την Αιτωλία Όξυλος φονεύει κατά λάθος µε τον δίσκο του τον αδερφό του Θέρµιο ή σύµφωνα µε άλλη παράδοση τον Αλκιδόκο, γιο του Σκοπίου.
17.2. Εµπλεκόµενα µέλη του σώµατος. Τα εµπλεκόµενα µέλη του ανθρώπινου σώµατος στα οποία πέφτει ο δίσκος είναι συνήθως το κεφάλι, δευτερευόντως το πόδι.
17.2.1. Τραυµατισµός του κεφαλιού. Καταθέτουµε τα σχετικά χωρία.
Στην παρένθεση περικλείεται το εµπλεκόµενο πρόσωπο : Apollod.3,12,6 (Φώκος)
ΣEur.Andr.687 (Φώκος) Galen.comp.med.9 (Κρόκος) Hyg.fab.63,5 (Ακρίσιος)
Lukian.dial.deor.16(14),2 (Υάκινθος) Nik.ther.905 (Υάκινθος)
Ov.met.10,185 (Υάκινθος) Philostr.im.1,24,3 (Υάκινθος)
17.2.2. Τραυµατισµός του ποδιού. Και τα δύο χωρία αναφέρονται στον θάνατο του Ακρισίου :
Apollod.2,4,2-3 (Ακρίσιος) ΣApoll.Rhod.4,1091 (Ακρίσιος)
17.2.3. ∆εν γίνεται µνεία του µέλους του ανθρώπινου σώµατος που τραυµατίζεται :
Galen.parv.pil.5
Kallim.Dem.6,85 (Ερυσίχθων)
17.3. Αίτια των θανάσιµων τραυµατισµών. Τα αίτια αποδίδονται σε διάφορους λόγους.
17.3.1. Παρέκκλιση της κανονικής πορείας του δίσκου εξαιτίας του αέρα:
Hyg.fab.63,5 (Ακρίσιος)
Libian.progymn.narr.2 (Υάκινθος) Lukian.dial.deor.16(14),2 (Υάκινθος) salt.45 (Υάκινθος)
Nonn.Dion.3,155-159 (Υάκινθος)
17.3.2. Πτώση δίσκου από έναν βράχο, στο σχετικό χωρίο του Νικάνδρου (Ther. 906). Το αποτέλεσµα είναι ο θάνατος του Υακίνθου.
17.3.3. Απροσεξία του παθόντος. Σπάνια σηµειώνεται η περίπτωση αυτή, λ.χ. ο θάνατος του Κρόκου, που χαρακτηρίζεται ως µειράκιον, που καθόταν απρόσεκτα σε ώρα δισκοβολίας κατά τον Γαληνό (comp. med. 9).
17.3.4. Πρόθεση του δισκοβόλου. Στα ατυχήµατα που προκαλούνται από τον δίσκο συνήθως δεν υπάρχει πρόθεση του δισκοβόλου να τραυµατίσει ή να σκοτώσει. Εξαίρεση αποτελεί ο θάνατος του Φώκου, τον οποίο σκότωσαν τα αδέρφια του Πηλέας και Τελαµώνας για διαφορετικούς λόγους κατά τον Απολλόδωρο, Παυσανία και τα σχόλια στον Πίνδαρο :
Απολλόδωρος 3, 12, 6 Παυσανίας 2, 29, 9 εξ.
Σχόλια Πίνδ. Νεµ. 5, 25.
Η νοµική πλευρά των ατυχηµάτων του δίσκου, το ζήτηµα δηλαδή αν υπάρχει προαίρεση, συζητείται από τον Ιωάννη Φιλόπονο (Ioan. Phil. in phys. 2, 4) και στα Ανώνυµα Σχόλια στα Ηθικά Νικοµάχεια του Αριστοτέλη (Anon. in Eth. Nic. 5, 10).
XVIII. Κριτική
18. Η κριτική που ασκήθηκε έναντι του αθλήµατος της δισκοβολίας συνήθως είναι έµµεση, δηλαδή στα πλαίσια της κριτικής του αθλητισµού γενικά και των αθλητών. Τα σχετικά χωρία των αρχαίων συγγραφέων είναι περιορισµένα.
18.1. Η κριτική του Αθηναίου και του Γαληνού. Επιλέγουµε και σχολιάζουµε σύντοµα δύο χωρία, που θεωρούµε ως τα πιο σηµαντικά, του Αθηναίου και του Γαληνού.
Ο Αθήναιος (1, 9f-10a) παίρνει θετική κριτική στάση έναντι του αθλητισµού και θεωρεί τον Όµηρο ως τον εισηγητή ενός υγιούς τρόπου ζωής σχολιάζοντας το χωρίο του Οµήρου (Ιλ. 2, 773-775) «λαο`È δ`Â παρ`·
]Úηγµ~Èνι θαλάσσης δίσκοισιν τέρποντο κα`È α[Èγ·νέ?Ëσιν ]Èέντες». Θεωρεί τον αθλητισµό σοβαρή ενασχόληση (µελέτη αθλητική), που προετοιµάζει τον αθλούµενο για σοβαρές αποστολές.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το χωρίο του Γαληνού (Thras. 33), όπου καυτηριάζεται ο επαγγελµατικός αθλητισµός, που άρχισε λίγο πριν από τους χρόνους του Πλάτωνα µαζί µε την τέχνη των γυµναστών, έναντι του υγιούς µη επαγγελµατικού αθλητισµού. Ενώ παλαιότερα ένας αθλητής έπαιρνε µέρος σε αγώνες πάλης, δρόµου, ακοντίου, τοξοβολίας, δισκοβολίας, αρµατοδροµίας, κατόπιν έγινε διάκριση των αγωνισµάτων και εξειδίκευση των αθλητών σε ένα συγκεκριµένο αγώνισµα µε συνέπεια ο εξειδικευµένος αθλητής να µην µπορεί να οργώσει, να σκάψει, να περπατήσει λίγο δρόµο και να επιτελέσει οποιοδήποτε απλό έργο και ασφαλώς να αντιµετωπίσει επαρκώς τον εχθρό. Οι παραπάνω σκέψεις του Γαληνού γίνονται επίκαιρες σήµερα µε τον άκρως επαγγελµατικό αθλητισµό της σύγχρονης εποχής.
18.2. Η αρνητική στάση των Ρωµαίων. Οι Ρωµαίοι, που γνώρισαν καλύτερα την Ελλάδα και τους Έλληνες, αφού κατέκτησαν την Ελλάδα τον 2ο αιώνα π.Χ., στην αρχή έδειξαν µεγάλο ενδιαφέρον για τον ελληνικό αθλητισµό. Ίδρυσαν γυµναστήρια και παλαίστρες, όπου οι νέοι ασκούνταν µαζικά µιµούµενοι τους Έλληνες. Στην πρώτη αυτή έξαρση του αθλητικού ιδεώδους συνέβαλαν οι αυτοκράτορες της Ρώµης, που δεν φείσθηκαν χρηµάτων ιδρύοντας γυµναστήρια και οργανώνοντας αγώνες. Στους επόµενους όµως αιώνες οι Ρωµαίοι πήραν αρνητική στάση έναντι του ελληνικού ιδεώδους για τον αθλητισµό, άρχισαν να εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους και να θεωρούν τον αθλητισµό ως µη πρακτικό και τους αθλητές ως άχρηστους, εφόσον δεν µπορούσαν να προσφέρουν πρακτική ωφέλεια στους συνανθρώπους τους. Το αθλητικό ιδεώδες συνίστατο για τους Ρωµαίους στις απλές και σύντοµες ασκήσεις, στη φυσικότητα των κινήσεων και στη φυσιολογική εµφάνιση του σώµατος και στο παραδοσιακό ήθος των Ρωµαίων, που αποτελούσε και τη θεµελιακή αρχή για την αποδοκιµασία του εντελώς γυµνού σώµατος στους αγώνες. Οι Ρωµαίοι µε την πρακτική τους σκέψη απέκρουαν την αλόγιστη γύµναση του σώµατος για να γίνει ισχυρό, την άµετρη ανάπτυξη των µυών και την αφύσικη εµφάνιση του σώµατος, εφόσον οι αθλητές παρά την άσκηση λόγω της υπερβολής δεν είχαν καλή απόδοση στον στρατό. Αυτή η αντίθεση ανάµεσα στο αθλητικό ιδεώδες των Ελλήνων και την στρατιωτική υπηρεσία των Ρωµαίων ήταν συνήθης. Οι συντηρητικοί Ρωµαίοι δεν µπορούσαν να τα συµβιβάσουν . Το ένα ιδεώδες απέκλειε το άλλο. Η Romana militia ήταν το
ύψιστο ιδεώδες των Ρωµαίων. Βλ. Mähl, Gymnastik, passim και ιδίως σ. 65 κεξ.
18.3. Η γενική κριτική του αθλητισµού. ∆εν θεωρούµε άσκοπο να θίξουµε εδώ ορισµένα σηµεία της κριτικής που ασκήθηκε για τον αθλητισµό γενικά. Ένα από τα λίγα χωρία αρχαίων συγγραφέων στα οποία ασκείται κριτική του αθλητισµού είναι ένα απόσπασµα από το σατυρικό δράµα «Αυτόλυκος» του Ευριπίδη, που µας παραδίδει Αθήναιος 10, 413e (= Eur. frg. 282). Στο χωρίο αυτό ο Ευριπίδης διερωτάται ποιο θα είναι το κέρδος για την πατρίδα και την άµυνά της αν στεφανωθεί ο νικητής της πάλης, του δίσκου, ο παγκρατιαστής και οι λοιποί αθλητές. Φαίνεται όµως ότι ο Ευριπίδης εδώ παρωδεί τον επαγγελµατικό αθλητισµό στα πλαίσια ενός σατυρικού δράµατος, που δεν απηχεί τις πραγµατικές αντιλήψεις του ποιητή για τον αθλητισµό. Παρά το γεγονός ότι οι πληροφορίες µας από την αρχαιότητα για τις αθλητικές πεποιθήσεις του Ευριπίδη είναι αντιφατικές, η νεότερη έρευνα πιστεύει ότι ο ποιητής είχε κατά πάσα πιθανότητα ενεργή αθλητική δραστηριότητα όταν ήταν νέος, βλ. Kyle, Athletics 130 κεξ. Αλλά και άλλοι πνευµατικοί άνθρωποι των αρχαίων χρόνων καταφέρθηκαν κατά του επαγγελµατικού κυρίως αθλητισµού από τη δική τους σκοπιά. Έτσι ο Ισοκράτης στον Πανηγυρικό του (Or. IV, I) εκφράζει τα παράπονά του, γιατί βραβεύονται οι αθλητές, ενώ οι άνδρες του δηµοσίου βίου παραµένουν χωρίς βραβεία. Ο φιλόσοφος Ξενοφάνης σε ένα χωρίο που µας παραδίδεται από τον Αθήναιο 10, 413f (frg. 2, Diehl) εκφράζει την πικρία του, επειδή δεν αµείβεται η σοφία, ενώ εξυµνούνται οι αθλητές από ποιητές της κλάσης του Σιµωνίδη, του Πινδάρου και του Βακχυλίδη, βλ. Bowra, Xenophanes 257 κεξ. Περισσότερες λεπτοµέρειες στην κριτική του αρχαίου αθλητισµού βλ. Jüthner/Brein, Lü. 1,94 κεξ., Göhler, Sport 166 κεξ., Muth, Olympia 161 κεξ., Weiler, Sport 96 κεξ.
Η σωµατική δύναµη του αθλητή και η σοφία του φιλοσόφου ή του ποιητή δεν αποκλείουν ασφαλώς η µια την άλλη κατά τα αρχαία χρόνια.
Σύµφωνα µε αρχαίες πληροφορίες γνωστοί µας ποιητές και διανοητές είχαν σηµαντικές αθλητικές επιδόσεις, όπως και φηµισµένοι αθλητές είχαν επιστηµονικά ενδιαφέροντα. Παρά το γεγονός ότι η γνησιότητα τέτοιων παραδόσεων της αρχαιότητας δεν µπορεί να επιβεβαιωθεί, αποτελούν µια ένδειξη ότι µεγάλοι διανοητές της εποχής αυτής δεν είναι άµοιροι αθλητικής παιδείας και αγωνιστικών ενδιαφερόντων. Έτσι παραδίδεται ότι ο Πλάτων ήταν υπερήφανος για τη νίκη του στην πάλη στα Ίσθµια, ο Ευριπίδης νίκησε πολλές φορές στην πάλη και το παγκράτιο. Στην περιοχή του ανεκδότου ασφαλώς ανάγεται η παράδοση ότι δύο από τους επτά σοφούς, ο Χείλων από τη Σπάρτη και ο Θαλής από τη Μίλητο πέθαναν στην Ολυµπία, ο πρώτος από τη µεγάλη του χαρά για τη νίκη του γιου του στο παγκράτιο και ο δεύτερος από την αυξηµένη ζέστη και τη δίψα.
Εξάλλου για τον παλαιστή και πολλαπλό ολυµπιονίκη Μίλωνα η σχετική ανεκδοτολογική παράδοση αναφέρει ότι είχε επιστηµονικά ενδιαφέροντα και ανήκε στον κύκλο των Πυθαγορείων. Κατά τον Στράβωνα VI 263c όταν έσπασε µια κολώνα του κτηρίου στον Κρότωνα, στο οποίο συµποσιάζονταν αν οι Πυθαγόρειοι, ο Μίλων υποστήριξε την κολώνα ώστε να βγουν από το κτήριο µε ασφάλεια οι συνδαιτυµόνες. Βλ. Muth, Olympia 197 κεξ.
18.4. Κοινωνιολογική διάσταση του αρχαίου αθλητισµού. Θα κλείσουµε τη σύντοµή µας αναφορά στην κριτική του αθλητισµού εξετάζοντας την κοινωνιολογική του διάσταση. Σε ένα διεξοδικό άρθρο για
την κοινωνιολογία του αρχαίου αθλητισµού αντιµετωπίζει ο H.W. Pleket ένα βασικό ερώτηµα που έθεσε ο κλασικός φιλόλογος A. Dihle «ο αθλητής ανεβαίνει σε υψηλό κοινωνικό επίπεδο µε βάση τις αθλητικές του επιδόσεις ή ο γιος ενός υψηλά ιστάµενου προσώπου µπορεί να γίνει επαγγελµατίας αθλητής;». Στο θεµελιώδες αυτό ερώτηµα η απάντηση βρίσκεται κάπου στη µέση κατά τον Pleket. Εξετάζοντας επιγραφές και παπύρους της ελληνιστικής περιόδου ο Pleket διαπιστώνει ότι η αρχαία παράδοση, που ξεκινάει από τα οµηρικά χρόνια και συνεχίζεται στα κλασικά, σύµφωνα µε την οποία γόνοι πλούσιων και αριστοκρατικών οικογενειών παίρνουν µέρος στους πανελλήνιους αγώνες και γίνονται πολλές φορές επαγγελµατίες αθλητές, εξακολουθεί να υφίσταται και στην ελληνο-ρωµαϊκή εποχή, στην οποία απόγονοι πλούσιων και διάσηµων οικογενειών εµφανίζονται ως επαγγελµατίες αθλητές και κατέχουν υψηλές κοινωνικά θέσεις. Αλλά από την άλλη µεριά και απλοί και ακαλλιέργητοι άνθρωποι του λαού, που αναδεικνύονται ως επαγγελµατίες αθλητές, καταλαµβάνουν υψηλά αξιώµατα στην αθλητική ζωή (λ.χ. αγωνοθέτες) ή την κοινωνική ζωή (λ.χ.
ιεροφάντες, ιεροκήρυκες) ενός τόπου. Βλ. Pleket, Soziologie 57 κεξ.
18.5. Η κριτική του επαγγελµατικού αθλητισµού. Η κριτική του επαγγελµατικού αθλητισµού αποκτά φιλολογικό ενδιαφέρον, όταν περιέρχεται στα χέρια ενός κωµικού ποιητή όπως ο Λουκίλλιος. Ο γνωστός επιγραφολόγος Louis Robert αφιέρωσε ένα διεξοδικό άρθρο, όπου αναλύει επιγραφολογικά και φιλολογικά µια πληθώρα κωµικών επιγραµµάτων που συνέθεσε ο κωµικός ποιητής Λουκίλλιος, που έζησε τον 1ο αιώνα µ.Χ.
Επιλέγουµε ένα επίγραµµα, ίσως το πιο χαρακτηριστικό, από τα πολλά του Λουκιλλίου, όπου ο ποιητής διακωµωδεί έναν πενταθλητή.
Ο{˘τε τάχιον [µο~˘ τις [Âν αντιπάλοισιν {Âπιπτεν ο{˘τε βράδιον \Ôλως {Âδραµε τ`Ô στάδιον˙
δίσκ?ˆ µ`Âν γ`·ρ \Ôλως ο{˘δ’ {Ëγγισα, το`˘ς δ`Â πόδας µου Âξ~·ραι πηδ~ˆν {Èσχυον ο[˘δέποτε.
Κυλλός δ’ [Ëκόντιζεν [·µείνονα˙ πέντε δ’ [·π’ {·θλων ðρώτος [Âκηρύχθην πεντετριαζόµενος.
(Τριάζοµαι= νικώ στα τρία από τα πέντε αγωνίσµατα του πεντάθλου.
Πεντετριάζοµαι= ηττώµαι και στα πέντε αγωνίσµατα) Βλ. Robert, Epigrammes. Προφανώς ο Λουκίλλιος ενοχλήθηκε από τη σωρεία των επιγραµµάτων, ψηφισµάτων, αναµνηστικών στηλών κλπ. που εξυµνούσαν τους αθλητές και κατέκλυζαν τις πόλεις του σύγχρονού του ελληνορωµαϊκού κόσµου και δηµιούργησε το αντιαθλητικό επίγραµµα, το οποίο δεν διακωµωδεί τον ανίκανο αθλητή –γιατί κάτι τέτοιο δεν θα είχε νόηµα– αλλά τον επιφανή αθλητή, που ανάλωνε ολόκληρή του τη ζωή στο αθλητικό ιδεώδες, πράγµα που ο ποιητής θεωρεί υπερβολή σε σχέση µε άλλες δραστηριότητες, που µένουν παραµεληµένες, και ασφαλώς την πνευµατική, που χαρακτηρίζει τον ποιητή.
ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ: ΤΟ ΑΘΛΗΜΑ ΤΟΥ ∆ΙΣΚΟΥ ΑΠΟ ΤΟ 1896 ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
Ύστερα από τις αποτυχηµένες προσπάθειες για την αναβίωση των Ολυµπιακών Αγώνων του 1859, 1870, 1875 και 1889 τελικά πραγµατοποιήθηκε η περίφηµη Ολυµπιάδα του 1896, που έµεινε ιστορική, διότι καθιέρωσε τους Ολυµπιακούς Αγώνες στη νεώτερη εποχή και αποτέλεσε την απαρχή νέων βελτιώσεων και εξελίξεων στα καθιερωµένα από τους αρχαίους χρόνους αγωνίσµατα. Το αγώνισµα της δισκοβολίας στους Ολυµπιακούς Αγώνες του 1896 εκτελέστηκε κατά το αρχαίο πρότυπο, δηλαδή χωρίς περιστροφή του σώµατος, και ονοµαζόταν
«ελληνική δισκοβολία». Σύµφωνα µε την τεχνική της ελληνικής δισκοβολίας οι αθλητές έριχναν τον δίσκο εν στάσει και χρησιµοποιούσαν ένα επικλινές βάθρο, που είχε µήκος 0,80 µ., πλάτος 0,70 µ., και ύψος πρόσθιας πλευράς 0,05 µ. και οπίσθιας 0,015 µ.
Στην Ολυµπιάδα της Αθήνας του 1896 συµµετείχαν 13 χώρες µε 285 αθλητές. Οι χώρες αυτές ήταν η Αγγλία, Αυστραλία, Αυστρία, Βουλγαρία, Γαλλία, Γερµανία, ∆ανία, Ελβετία, Ελλάδα, ΗΠΑ, Ουγγαρία, Σουηδία και Χιλή. Τα αγωνίσµατα της Ολυµπιάδας αυτής περιορίζονταν στον κλασικό αθλητισµό, τη γυµναστική, την κολύµβηση, την ξιφασκία, ποδηλασία, σκοποβολή, τένις και την κωπηλασία. Η δισκοβολία εκτελείται στην Ολυµπιάδα αυτή ως «ελληνική δισκοβολία», καθώς και στις επόµενες τέσσερις. Στην Ολυµπιάδα του 1912 εκτελείται τόσο η «ελληνική δισκοβολία» όσο και η «ελεύθερη δισκοβολία», που καθιερώθηκε ως η επίσηµη µορφή δισκοβολίας των αγώνων έως σήµερα. Η «ελληνική δισκοβολία» παρέµεινε ως σχολικό άθληµα της Ελλάδας έως το 1977 και λίγοι Έλληνες θυµούνται την πλαστικότητα και χάρη των κινήσεων της τεχνικής αυτής.
Στους Ολυµπιακούς αγώνες του 1896 νικητής στην ελληνική δισκοβολία αναδείχθηκε ο Αµερικανός Ρόµπερτ Γκάρετ µε επίδοση 29, 19 µ., που υποσκέλισε τους δύο Έλληνες Π. Παρασκευόπουλο και Σ. Βερσή, που κατατάχτηκαν δεύτερος και τρίτος µε επιδόσεις 28, 95 µ. και 27, 78 µ.
αντίστοιχα. Η µεγάλη αυτή νίκη του Γκάρετ συνετέλεσε στη µεγάλη προώθηση του αθλήµατος της ελεύθερης δισκοβολίας στην Αµερική µε συνέπεια να κερδίσει την πρώτη θέση σε 12 Ολυµπιάδες Αµερικανός δισκοβόλος.
Ο πρώτος αθλητής στην ιστορία του αθλήµατος που έριξε τον δίσκο µε περιστροφή του σώµατος ήταν ο Σουηδός Ζάστεµεν το έτος 1897 µε επίδοση 38, 70 µ. Την εποχή αυτή το βάρος του δίσκου είχε ορισθεί σε δύο χιλιόγρ. και το µήκος της διαµέτρου του σε 0, 22 µ. κατά το ανώτατο όριο.
Ο δίσκος ήταν καµωµένος από ξύλο και είχε µεταλλικό περίβληµα, όπως ισχύει και σήµερα. Ο κανονισµός της δισκοβολίας άλλαξε πολλές φορές έως το 1908. Καταρχήν άλλαξε το σχήµα της βαλβίδας από την οποία ρίχνονταν ο δίσκος. Η βαλβίδα από παραλληλόγραµµο που ήταν µετατράπηκε σε ορθογώνιο µε µήκος πλευράς 2,50 µ. Αργότερα το ορθογώνιο αντικαταστάθηκε από κύκλο µε διάµετρο 2, 135 µ. και από το 1910, ύστερα από απόφαση της ∆ιεθνούς Ερασιτεχνικής Οµοσπονδίας Αθλητισµού, η διάµετρος αυξήθηκε στα 2,50 µ., που ισχύει και σήµερα.
Η αλλαγή του κανονισµού της δισκοβολίας έφερε και την αλλαγή της τεχνικής. Ως ένα επαναστατικό γεγονός στον τοµέα αυτόν θεωρείται η εισαγωγή της περιστροφής, χάρη στην οποία επιµηκύνθηκε κατά πολύ η διαδροµή του δίσκου. Ο πρώτος που εισήγαγε τον νεωτερισµό αυτόν είναι ο Αµερικανός ολυµπιονίκης Ν. Sheridan στους Ολυµπιακούς Αγώνες του Saint Lewis το 1904, ο οποίος το 1910 κατέρριψε την παγκόσµια επίδοση από βαλβίδα µε διάµετρο 2, 135 µ. Ο Sheridan και ο επίσης Αµερικανός J.
Duncan έκαναν τόσο γρήγορη περιστροφή του σώµατος ώστε δύσκολα µπορούσε να παρακολουθήσει κανείς την κίνηση των ποδιών στη φάση αυτή.
Κατά το χρονικό διάστηµα που µεσολαβεί µεταξύ των δύο παγκοσµίων πολέµων παρατηρείται µεγάλη πρόοδος στη δισκοβολία, που οφείλεται κυρίως στις τελειοποιήσεις που έγιναν την περίοδο αυτή. Το πιο σηµαντικό όµως γεγονός της περιόδου ήταν η αφύπνιση των γυναικών αθλητριών για το αγώνισµα της δισκοβολίας. Στην ένατη Ολυµπιάδα του Άµστερνταµ το 1928 περιλήφθηκε το αγώνισµα της δισκοβολία γυναικών µε πρώτη νικήτρια την Πολωνίδα Galina Konopacha που σηµείωσε νέα παγκόσµια επίδοση 39, 62 µ. Την προηγούµενη παγκόσµια επίδοση κατείχε η Γαλλίδα Caroline Vellu από το 1924 µε επίδοση 30, 22 µ.
Μετά τον 2ο παγκόσµιο πόλεµο παρατηρείται µια καταπληκτική πρόοδος δισκοβόλων ανδρών και γυναικών. Η πρώτη γυναίκα που ξεπέρασε τα 50 µ. ήταν η Ρωσίδα Νίνα Ντουµπάτζε µε επίδοση 57, 04 µ. το 1952, καθώς και οι επίσης Ρωσίδες Ταµάρα Πρες µε επίδοση 59, 29 µ. το 1963 και Νίνα Ποµοµαρίεβα µε επίδοση 56, 62 το 1955. Ακολουθούν η ολυµπιονίκης του 1956 Τσεχοσλοβάκα Όλγα Φικότοβα (53, 69 µ.), η ολυµπιονίκης του Μεξικού (1968) Ρουµάνα Λία Μανόλιου (59, 22 µ.). Την καλύτερη ολυµπιακή επίδοση µε 72, 30 µ. κατέχει η Γερµανίδα Χέλµαν από το 1988, ενώ το παγκόσµιο ρεκόρ το κατέχει από το 1988 η Γαβριέλα Ρενς µε επίδοση 76, 80 µ. Την καλύτερη επίδοση στην Ελλάδα κατέχει η Αναστασία Κελεσίδου µε επίδοση 66 µ.
Προκειµένου για την ανδρική επίδοση η ∆ιεθνής Αθλητική Οµοσπονδία Ερασιτεχνών αναγνώρισε ως πρώτη επίσηµη παγκόσµια επίδοση τα 47, 58 µ. του Αµερικανού δισκοβόλου James Duncan που πέτυχε το 1912 στους Ολυµπιακούς Αγώνες της Στοκχόλµης. Ο πρώτος αθλητής που ξεπέρασε τα 50 µ. είναι ο Αµερικανός Έρικ Κρεντς µε επίδοση 51, 03 µ το έτος 1930. Το 1941 εµφανίζεται ο µεγάλος Ιταλός δισκοβόλος Αλφρέδος Κονσολίνι µε παγκόσµια επίδοση 53, 34 µ. Ο δεύτερος παγκόσµιος δηµιούργησε µια στασιµότητα στο αγώνισµα, αλλά το 1944 ο Κονσολίνι πετυχαίνει παγκόσµια επίδοση µε 54, 23 µ. Ο ίδιος αθλητής κατέκτησε την πρώτη του ολυµπιακή νίκη το 1948 στους Ολυµπιακούς Αγώνες του Λονδίνου µε 52, 72 µ και η αθλητική του δράση διήρκεσε 25 ολόκληρα χρόνια. Το 1953 ο Αµερικανός δισκοβόλος Φ. Γκόρντιαν πέτυχε βολή 59, 28 µ. και όµως δεν αναδείχθηκε ολυµπιονίκης του αγωνίσµατος, γιατί στο µεταξύ εµφανίσθηκε ο Αµερικανός Α. Έρτερ, που κατέκτησε 4 συνεχείς ολυµπιακές νίκες το 1956, 1960, 1964 και 1968. Το 1972 στους Ολυµπιακούς Αγώνες του Μονάχου νικητής αναδείχθηκε ο Τσέχος Ντάνεκ µε βολή 64, 40 µ. Από τους Έλληνες αθλητές του αγωνίσµατος ο Ν. Σύλλας του Παγχιακού Γυµναστικού Συλλόγου αναδείχθηκε έκτος ολυµπιονίκης στο Λονδίνο το 1948. Το σηµερινό παγκόσµιο ρεκόρ είναι 74, 08 µ. και το κατέχει από το 1986 ο Γιαν Σουλτ από τη Γερµανία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Anschütz Wolf/Huster Marie-Luise, «Im Olympiajahr 1984: Der
‘Diskobol’ zwischen Leistungssport und Regelzwang», στο: Hephaistos 5-6 (1983-84) 71-91.
Βασιλαράς, Ε. , Αθλητισµός Στίβου, Αθήνα 1973.
Bellugne P., «Le Lancement du Disque dans l’ Antiquité», στο: Gazette des Beaux Arts 16 (1936) 69-82.
Berger M./Moussat E., Anthologie des Textes Sportifs de l’ Antiquité, Paris 1927.
Bernardini Paola Angeli, «A Proposito di una Bibliografia sullo Sport nell’
antica Grecia e a Roma», στο: Quaderni Urbinati di Cultura Classica, N.S.24,3 (1986).
Blümel Carl, Der Diskosträger Polyklets, Berlin und Leipzig 1930 (= 90.
Winkelmannprogramm).
Blumenthal E., «Zur Technik des antiken Diskuswurfs. Kritische Betrachtung der Forschung und Versuch einer Deutung», στο: Die Leibeserziehung 17,6 (1968) 182-188
Bowra C.M., «Xenophanes and the Olympic Games», στο: American Journal of Philology 59 (1960) 257-279
Buhmann Horst, Der Sieg in Olympia und in den anderen panhellenischen Spiele, München 1975.
Castiglione L., «Die Diskobolia – ein Agrarritus?», στο: Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae 15 (1967) 409-415.
Γιάτσης, Σ. , Εισαγωγή στην Ιστορία της Φυσικής Αγωγής στον Ελληνικό Κόσµο Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 1985.
Crowther Nigel B., «Athletic Dress and Nudity in Greek Athletics», στο:
Eranos 80 (1982) 163-168.
Decker Wolfgang, «Zum Ursprung des Diskuswerfens», στο: Stadion II,2 (1976) 196-212
Dickie Matthew, «Phaeacian Athletes», στο: Papers of the Liverpool Latin Seminar IV (1983) 237-276.
Dickie Matthew, «Fair and Foul Play in the Funeral Games in the Illiad», στο: Journal of Sport History 11,2 (1984) 8-17.
Diem Carl,Weltgeschicte des Sports und der Leibeserziehung, Stuttgart 1960 (2η έκδοση1971).
Dihl Marie, «Zum Diskobol des Myron», στο: Die Leibesübungen 2 (1926) 545-548.
Duminil Marie-Paule, «Technique et Ethique Sportives au Chant XXIII de l’ Iliade», στο: Pallas 34 (1988) 19-32.
Ebert Joachim, Zum Pentathlon der Antike, Berlin 1963 (= Abhandlungen der Sächsischen Akademie der Wissenschaften zu Leipzig. Philologisch- historische Klasse 56,1)
Ebert Joachim, «ΠΑΙ∆ΕΣ ΠΥΘΙΚΟΙ», στο: Philologus 109 (1965) 152- 156.
Ebert Joachim, «Der Olympische Diskus des Asklepiades und des Marmor Parium», στο: Tyche 3 (1987) 11-15
Forbes Clarence A., «Accidents and Fatalities in Greek Athletics», στο:
Classical Studies in Honor of William Abbott Oldfather, Urbana (1943) 50-59.
Fränkel Hermann, Noten zu den Argonautica des Apollonios von Rhodos, München 1968.
Frisch Peter, «Die Klassifikation der ΠΑΙ∆ΕΣ bei den Griechischen Agonen», στο: Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 75 (1988) 179-185
Gardiner E.Norman, «Throwing the Diskos», στο: Journal of Hellenic Studies 27 (1907) 1-24
Gardiner E.Norman, Greek Athletic Sports and Festivals, London 1910.
Gardiner E.Norman, Athletics of the Ancient World, Oxford 1930.
Γιαννάκης Θ., Η τεχνική της αγωνιστικής των αρχαίων από τις παραστάσεις αγγείων, Αθήνα 1978
Γιάτσης Σ.Γ., Ιστορία της άθλησης και των αγώνων στον ελληνικό κόσµο κατά τους ελληνορωµαϊκούς, τους βυζαντινούς και τους νεότερους χρόνους, Θεσσαλονίκη, 2η έκδ.
Göhler Josef, «Ein Sportfest bei den Phaiaken», στο: Gymnasium 56 (1949) 196-200
Guttmann Allen, Sports Spectators, New York 1986.
Harris Harold Arthur, «An Olympic Epigram. The Athletic Feats of Phayllos», στο: Greece and Rome. Sec.Ser. 7,1 (1960) 3-8.
Harris Harold Arthur, Greek Athletes and Athletics, London 1964.
Harris Harold Arthur, Sport in Greece and Rome, London 1972.
Harris Harold Arthur, Greek Athletics and the Jews, Cardiff 1976.
Howland R.L., «Phayllos and the Long Jump Record. Anth. Pal. Appendix 297», στο: Proceedings of the Cambridge Philological Society 181 (1950/51) 30.
Howland R.L., «Epeius, Carpenter and Athlete», στο: Proceedings of the Cambridge Philological Society 183 N.S. 3 (1954/55) 15-16
Χρυσάφης Ι.Ε., Η γυµναστική των Αρχαίων, Αθήναι 1965 (επιµ. Α. ∆ρίβα) Jakobsthahl Paul, Diskoi, Berlin και Leipzig 1933 (= 93.
Winckelmannprogramm).
Jüthner Julius, «Gymnastisches in Philostrats Eikones», στο: Eranos Vindobonensis (1893) 309-330, Βιέννη.
Jüthner Julius, «Über Antike Turngeräthe», Abhandlungen des Archäologisch-Epigraphischen Seminaren der Universität Wien, Heft 12, 1896.
Jüthner Julius, «Der Homerische Diskos», στο: Festschrift Otto Benndorf (zum 60. Geburstag), Wien 1898, 11-12.
Jüthner Julius, «Das Problem des myronischen Diskobols», στο:
Jahreshefte des Österreichischen archäologischen Instituts in Wien 24 (1929) 123-161.
Jüthner Julius, «Zur Geschichte der Griechischen Wettkämpfe», στο:
Wiener Studien 53 (1935) 68-79.
Jüthner Julius, Die athletischen Leibesübungen der Griechen, 1. Teil:
Geschichte der Leibesübungen, 2.1: Einzelne Sportarten: Lauf- Sprung- und Wurfbewerbe. Hg. Friedrich Brein, Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-Historische Klasse, Sitzungsberichte 249, 1/2 (1965/1968).
Καµπίτσης, Χ. , Αγωνιστική, Θεσσαλονίκη 1980.
Καντζίδης, ∆. & Παπαϊακώβου, Γ., Κλασικός Αθλητισµός για το Σχολείο και το Σύλλογο, Θεσσαλονίκη 1994 : εκδόσεις Μαίανδρος.
Κολοβός, Γ., Σύγχρονος Κλασικός Αθλητισµός: ∆ισκοβολία, Αθήνα 1969.
Kornexl Elmar, Leibesübungen bei Homer und Platon, Frankfurt/Main 1969 (= Studientexte zur Leibeserziehung 5).
Kramer Klaus, Studien zur griechischen Agonistik nach den Epinikien Pindars, Diss. Köln 1970.
Krause Johann Heinrich, Die Gymnastik und Agonistik der Hellenen 1-2, Halle 1841 (Neudruck Niederwalluf bei Wiesbaden 1971).
Kyle Donald G., Athletics in Ancient Athens, Leiden 1987 (= Mnemosyne Suppl. 95)
Kytzler Bernhard, «Beobachtungen zu den Wettspielen in der Thebais des Statius», στο: Traditio 24 (1968) 1-15.
Lämmer Manfred, «Der sogenannte Olympische Friede in der griechischen Antike», στο: Stadion VIII/IX (1982/83) 47-83.
Langdon Merle K., «Throwing the Discus in Antiquity: The Literary Evidence», στο: Nikephoros 3 (1990), 177-182 (im Druck)
Laser Siegfried, Sport und Spiel, Göttingen 1987 (= Archaeologia Homerica, Kapitel T).
Lochner-Hüttenbach Fritz, «Sportgleichisse in der archaischen Epik und Lyrik der Griechen», στο: Festschrift Josef Recla – 60 Jahre, Institut für Leibeser-ziehung der Universität Graz, 1965, 44-57.
Lutz Hans, Beiträge zur Frage der Leibesübungen und zur Erklärung einzelner Stellen in Homers Odyssee, Diss., Erlangen 1927.
Mähl Eberhard, Gymnastik und Agonistik im Denken der Römer, Amsterdam 1974 (= Heuremata 2).
Malten Rudolf, «Leichenspiel und Totenkult», στο: Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts (Röm. Abteilung) 38/39 (1923/24) 305-340.
Muth Robert, «Olympia – Idee und Wirklichkeit», στο: Serta Philologica Aenipontana 3 (1979) 161-202.
Miller Stephen G., «Tunnel Vision: The Nemean Games», στο: Archeology 33 (1980) 54-56.
Miller Stephen G., Arete. Ancient Writers, Papyri, and Inscriptions on the History and Ideals of Greek Athletics and Games, Chicago 1991.
Moreau Alain, «Le Discobole Meurtrier», στο: Pallas 34 (1988) 1-18.
Mouratidis J., «Heracles at Olympia and the Exclusion of Women from the Ancient Olympic Games», Journal of Sport History 11 (3) 1988.
Mouratidis J., «Games and Festivals as a Unifying Force in Ancient Greece», Physical Education Review 8 (1) 1985.
Mouratidis J., «The Origin of Nudity in Greek Athletics», Journal of Sport History 12 (3) 1986.
Mouratidis J., Greek Sports Games and Festivals before the Eighth Century B.C., Doctoral Diss. The Ohio State University 1982.
Mouratidis J., «Are there Minoan Influences on Mycenaean Sports, Games and Dances ?», Nikephoros 2 (1989), 43-63.
Mouratidis J., «Anachronism in the Homeric Games and Sports», Nikephoros 3 (1990), 11-22.
Μουρατίδης, Ι., Ιστορία Φισικής Αγωγής, Θεσσαλονίκη 1996 : εκδόσεις Χριστοδουλίδη.
O’Neil William J., «Fair Play in Homeric Greece», στο: The Classical Bulletin 56 (1979) 11-14
Pernice Erich, «Zum Diskoswurf», στο: Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 23 (1908) 94-100.
Pleket Henri William, «Zur Sogiologie des antiken Sports», στο:
Mededelingen van het Nederlands Historisch Institut te Rome 36 (1974) 57-87.
Pleket Henri William, «Games, Prizes, Athletes and Ideologie», στο:
Arena (= Stadion) I,1 (1975) 49-89.
Πολυλάς, Σ., Οµήρου Ιλιάς ΟΕ∆Β, 1978.
Pope Alfons, Die Gymnastik bei Homer und ihre grundlegende Beteutung für die Gestaltung der späteren Gymnastik, Diss., Rostock 1936.
Robert Louis, «Epigrammes Satiriques de Lucillius», στο: Entretiens sur l’
antiquité classique 14 (1968) 181-291 (Fondation Hardt)
Robinson Rechel Sargent, Sources for the History of Greek Athletics, Urbana 1955 (Neudruck Chicago 1981)
Sansone David, Greek Athletics and The Genesis of Sport, Berkeley/Los Angeles/London 1988.
Scanlon Thomas F., «The Vocabulary of Competition: Agon and Aethlos, Greek Terms for Contest», στο: Arete 1 (1983) 147-162.
Scanlon Thomas F., Greek and Roman Athletics. A. Bibliography, Chicago 1984
Schröder Bruno, «Neues vom Diskoswerfen», στο: Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 35 (1920) 61-84.
Sweet Waldo E., Sport and Recreation in Ancient Greece, New York/
Oxford 1987.
Thuillier Jean-Paul, «La Nudité Athlétique (Grèce, Etrurie, Rome)», στο:
Nikephoros 1 (1988) 29-48.
Ulf Christoph, «Die Einreibung der Griechischen Athleten mit Öl», στο:
Stadion V,2 (1979) 220-238.
Wacke Andreas, «Unfälle bei Sport und Spiel. Nach Römischem und geltendem Recht», στο: Stadion III,1 (1978/79) 4-43.
Weiler Ingomar, Agonales in Wettkämpfen der griechischen Mythologie, Innsbruck 1969, 5-31
(= Veröffentlichungen der Universität Innsbruck 19)
Weiler Ingomar, Der Agon im Mythos, Darmstadt 1974 (= Impulse der Forschung 16)
Weiler Ingomar, «AIEN APICTEYEIN», στο: Stadion I,2 (1975) 199-227.
Weiler Ingomar, «Zum Verhalten der Zuschauer bei Wettkämpfen in der Alten Welt», στο: Spektrum der Sportwissenschaften. Festschr. zum 60.
Geburstag von Friedrich Fetz, Hg. Elmar Kornexl, Wien 1987, 43-59 (= Theorie und Praxis der Leibesübungen 58).
Weiler Ingomar, Der Sport bei den Völkern der Alten Welt, Darmstadt 1988.
Werner Rudolf, «Sportverletzungen und Sportschäden in der Antike», στο:
Das Altertum 22 (1976) 21-26.
Willcock M.M., «The Funeral Games of Patroclus», στο: Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London 20 (1973) 1-11 Willimczik Klaus, Leibesübungen bei Homer. Quellen zur Geschichte der
Leibesübungen in der Antike, Schorndorf bei Stuuugart 1969 (= Theorie der Leibeserziehung 6).
Wolterstorff Gottfried, «Die Patroklosspiele», στο: Sokrates 73 (1919) 65- 86
Zschietzschmann Willi, Wettkampf- und Übungsstätten in Griechenland:
1. Das Stadion, 2. Palästra – Gymnasion, Schorndorf bei Stuttgart 1960/
1961 (= Beiträge zur Lehre und Forschung der Leibeserziehung 5 und 8).
ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
Κλαύδιος Αιλιανός από το Praeneste, σοφιστής του 2./3. αιώνα µ.Χ.
Variae historiae
Aelian. var. hist. 1,24: Η συλλογή ανεκδότων του Αιλιανού περιέχει και το περιστατικό ενός φιλικού αγώνα µεταξύ του Ηρακλή και του Λεπρέα.
ÊÈÏÔÓÂÈΛ· ‰[ o@˘Ó ·[˘ÙÔ~Ș [ÂÌð›ðÙÂÈ Ó·ÓÈÎ`Ë Î·`È [ÂÚ›˙Ô˘ÛÈÓ [·ÏÏ‹ÏÔȘ ðÂÚ`È ‰›ÛÎÔ˘
η› \˘‰·ÙÔ˜ [·ÓÙÏ‹Ûˆ˜ η`È Ù›˜ ηٷ‰ÂÈðÓ‹ÛÂÈ Ù·~˘ÚÔÓ ðÚfiÙÂÚÔ˜.
(έκδ. Mervin A. DILTS)
Αλέξανδρος από την Αφροδισιάδα, φιλόσοφος του 3ου αιώνα µ.Χ.
Alexandri Aphrodisiensis de anima libri mantissa (de anima liber alter)
Alex. Aphr. an. lib. mant. 142r: Με βάση τη σύγκριση από την περιοχή της πλαστικής τέχνης γίνεται συζήτηση για τη σχέση ανάµεσα στη µορφή και την ύλη.
\ˆÛðÂÚ Á`·Ú [Âð`È Ù~˘ Ù¤¯Ó˘, Ù~˘ [·Ó‰ÚÈ·ÓÙÔðÔÈÈÎ~˘ ʤÚ Â[ÈðÂ~ÈÓ, ]Ô Ì`ÂÓ ¯·ÏÎ`Ô˜
]˘ðfiÎÂÈÙ·È ð~·ÛÈ ÙÔ~Ș [ÂÍ ·[˘ÙÔ~˘ ÁÈÓÔ̤ÓÔȘ ]˘ð`Ô ÙÔ~˘ Ù¯ӛÙÔ˘, Ù`· ‰` ηÙ`· Ù`ËÓ Ù¤¯ÓËÓ Â{È‰Ë ÁÈÓfiÌÂÓ· [ÂÓ ·[˘Ù?~ˆ Ù~˘ Ù ‰È·ÊÔÚ~·˜ ·{ÈÙÈ· η`È ÙÔ~˘ Ùfi‰Â ÙÈ Â[~ÈÓ·È {ÂηÛÙÔÓ ·[˘Ù~ˆÓ, Ù`ÔÓ Ì`ÂÓ ‰ÈÛ·ÔÓÙ·, Ù`ÔÓ ‰` ‰È·‰Ô‡ÌÂÓÔÓ1, η`È {ÂÛÙÈÓ {ÂηÛÙÔÓ
·[˘Ù~ˆÓ Û‡ÓıÂÙÔÓ {ÂÎ Ù ÙÔ~˘ ¯·ÏÎÔ~˘ η`È Ù~˘ ÙÔÈ~·Û‰Â ÌÔÚÊ~˘, Ô\˘Ùˆ˜ ]ËÁËÙ¤ÔÓ {¯ÂÈÓ Î·`È [Âð`È Ù~ˆÓ Û˘Óı¤ÙˆÓ Ô[˘ÛÈ~ˆÓ.
(έκδ. Ivo BRUNS)
Alexandri Aphrodisiensis de fato
Alex. Aphr. fat. 3: Και εδώ γίνεται συζήτηση για το πρόβληµα της σχέσης ανάµεσα στη µορφή και την ύλη.
[¤ÛÙÈ ‰` η`È Ù`Ô Â@ȉԘ Ù`Ô [ÂÓ Ù~?ˆ ]˘ðÔÎÂÈ̤Ó?ˆ ÙÔ‡Ù?ˆ ÁÂÓfiÌÂÓÔÓ ]˘ð`Ô ÙÔ~˘ Ù¯ӛÙÔ˘ η`È
·[˘Ù`Ô ÙÔ~˘ [·Ó‰ÚÈ¿ÓÙÔ˜ ·{ÈÙÈÔÓ, ‰È[ \Ô [ÂÛÙÈÓ Â@ȉԘ ‰ÈÛ·ˆÓ }Ë [·ÎÔÓÙ›˙ˆÓ }Ë [Âð[ {·ÏÏÔ˘
ÙÈÓ`Ô˜ ]ˆÚÈṲ̂ÓÔ˘ Û¯‹Ì·ÙÔ˜.
(έκδ. Ivo BRUNS)
Σηµ. 1. Από τα παραδείγµατα που κατατίθενται φαίνεται ότι γίνεται υπαινιγµός στον δισκοβόλο του Μύρωνα και τον διαδούµενο του Πολυκλήτου. Βλ. παρακάτω Τεχνική.
Ανακρέων από την Τέω, λυρικός ποιητής του 6ου αιώνα π.Χ.
Fragmenta
Anakr. frg. 19 (PMG): Ο Απολλώνιος ∆ύσκολος, γραµµατικός του 2ου αιώνα µ.Χ., αναφέρει τον στίχο του Ανακρέοντα για να συζητήσει ένα γραµµατικό πρόβληµα χωρίς τα συγκείµενα.
Û` Á¿Ú ÊË ∆·ÚÁ‹ÏÈÔ˜ [ÂÌÌÂϤˆ˜ ‰ÈÛÎÂ~ÈÓ (έκδ. D.L. PAGE)
Anonyma commentaria άγνωστου συγγραφέα
Anonyma in Ethika Nicomachea Commentaria
Anon. in Eth. Nic. 5, 10 [Aristot. p. 1135b]: Στο σχόλιο αυτό για τα Ηθικά Νικοµάχεια διασαφηνίζεται το πρόβληµα του δικαίου και αδίκου που συζητεί εκεί ο Αριστοτέλης.
[...] ]ˆ˜ \ÔÙ·Ó ÙȘ ‰ÈÛ·ˆÓ {ÂÓı· Ô[˘‰Â`Ș @ËÓ, Â[~ÈÙ· {ÂðÏËͤ ÙÈÓ· ‰ÈÛ·ˆÓ, [·ð`Ô Ù‡¯Ë˜
Á¤ÁÔÓÂÓ.
(έκδ. Gustav HEYLBUT)
Απολλόδωρος, µυθογράφος του 1ου/2ου αιώνα µ.Χ.
Bibliotheke
Apollod. 1,3,3=1,17: Ο Απόλλωνας φονεύει τον ερωµένο του Υάκινθο µε τον δίσκο χωρίς να το θέλει.
[·ÏÏ' ] À¿ÎÈÓıÔÓ Ì`ÂÓ \˘ÛÙÂÚÔÓ [∞ðfiÏÏˆÓ [ÂÚÒÌÂÓÔÓ {ÔÓÙ· ‰ίÛÎ?ˆ ‚·Ï`ˆÓ {·ÎˆÓ [·ð¤ÎÙÂÈÓ [...]
(έκδ. Richard WAGNER)
Apollod. 1,4,5=1,27: Ο Ωρίωνας, κυνηγός από τη Βοιωτία, προκαλεί τη θεά του κυνηγίου Άρτεµη σε αγώνα δισκοβολίας και χάνει τη ζωή του από τον δίσκο της θεάς.1
]Ô ‰' [ øÚ›ˆÓ, ]ˆ˜ Ì`ÂÓ {ÂÓÈÔÈ Ï¤ÁÔ˘ÛÈÓ, [·Ó?ËÚ¤ıË ‰ÈÛ·ÂÈÓ {∞ÚÙÂÌÈÓ ðÚÔηÏÔ‡ÌÂÓÔ˜
[...]
(εκδ. Richard WAGNER)
Apollod. 2,4,2-3= 2,47 εξ.: Ο Περσέας φονεύει τον Ακρίσιο πλήττοντάς τον στο πόδι µε τον δίσκο.
∆Â˘Ù·Ì›‰Ô˘ ‰` ÙÔ~˘ §·ÚÈÛ·ίˆÓ ‚·ÛÈϤˆ˜ [Âð`È Î·ÙÔȯÔ̤Ó?ˆ Ù?~ˆ ð·ÙÚ`È ÙÈı¤ÓÙÔ˜
Á˘ÌÓÈÎ`ÔÓ [·Á~ˆÓ·, ð·ÚÂÁ¤ÓÂÙÔ Î·`È ]Ô ¶ÂÚÛÂ`˘˜ [·ÁˆÓίÛ·Ûı·È ı¤ÏˆÓ, [·ÁˆÓÈ˙fiÌÂÓÔ˜ ‰` ð¤ÓÙ·ıÏÔÓ, Ù`ÔÓ ‰ίÛÎÔÓ [Âð`È Ù`ÔÓ [ ∞ÎÚÈÛίÔ˘ ðfi‰· ‚·Ï`ˆÓ ð·Ú·¯Ú~ËÌ· [·ð¤ÎÙÂÈÓÂÓ
·[˘ÙfiÓ. [3] ·[ÈÛıfiÌÂÓÔ˜ ‰` Ù`ÔÓ ¯ÚËÛÌ`ÔÓ ÙÂÏÂȈ̤ÓÔÓ Ù`ÔÓ Ì`ÂÓ [∞ÎÚ›ÛÈÔÓ [{Â͈ Ù~˘
ðfiψ˜ {ÂÓı·„ÂÓ [...]
(έκδ. Richard WAGNER)
Σηµ. 1. Εδώ προφανώς γίνεται υπαινιγµός για τη χρήση του δίσκου ως οργάνου του κυνηγίου µε τη συσχέτιση της ρίψης του δίσκου προς το κυνήγι, που προσωποποιείται µε δύο πρόσωπα, τον µυθικό κυνηγό Ωρίωνα και τη θεά του κυνηγίου Άρτεµη. Ο θάνατος του Ωρίωνα δικαιολογείται από το γεγονός ότι προκάλεσε τη θεά, πβ.
Weiler, Agon 228. Για την Άρτεµη και τον Ωρίωνα σε σχέση µε τη ρίψη του δίσκου βλ. Moreau, Diskobole 9.
Apollod. 3,12,6 = 3,160: Ο δίσκος χρησιµοποιείται ως όργανο φόνου.
‰È·Ê¤ÚÔÓÙÔ˜ ‰` [ÂÓ ÙÔ~Ș [·Á~ˆÛÈ ºÒÎÔ˘, ÙÔ`˘˜ [·‰ÂÏÊÔ`˘˜ ¶ËϤ· η`È ∆ÂÏ·Ì~ˆÓ·
[ÂðÈ‚Ô˘ÏÂ~˘Û·ÈΕ Î·`È Ï·¯`ˆÓ ÎÏ‹Ú?ˆ ∆ÂÏ·Ì`ˆÓ Û˘ÁÁ˘ÌÓ·˙fiÌÂÓÔÓ ·[˘Ù`ÔÓ ‚·Ï`ˆÓ ‰ίÛÎ?ˆ ηÙ`· Ù~˘ ÎÂÊ·Ï~˘ ÎÙ›ÓÂÈ [...].
(έκδ. Richard WAGNER)
Apollod. 3,6,4 = 3,66: Ο Απολλόδωρος ανάγει την ίδρυση των Νεµέων στους «Επτ`· [Âπ`È Θήβαις».
Ô]È ‰` {ÂıÂÛ·Ó [Âð[ ·[˘Ù?~ˆ Ù`ÔÓ Ù~ˆÓ ¡Â̤ˆÓ [·Á~ˆÓ·1, η`È \Èðð?ˆ Ì`ÂÓ [ÂÓίÎËÛÂÓ { ∞‰Ú·ÛÙÔ˜, ÛÙ·‰ί?ˆ ‰` ] ∂Ù¤ÔÎÏÔ˜, ð˘ÁÌ?~Ë ∆˘‰Â‡˜, \·ÏÌ·ÙÈ Î·`È ‰›ÛÎ?ˆ [∞ÌÊÈ¿Ú·Ô˜, [·ÎÔÓÙί?ˆ
§·fi‰ÔÎÔ˜, ð¿Ï?Ë ¶ÔÏ˘Ó›Î˘, ÙfiÍ?ˆ ¶·ÚıÂÓÔð·~ÈÔ˜.
(έκδ. Richard WAGNER)
Apollod. 3,10,3= 3,116: Το γεγονός ότι ο Απόλλωνας φονεύει ακούσια τον αγαπηµένο του Υάκινθο φανερώνει πόσο επικίνδυνη ήταν η ρίψη δίσκου.
ÙÔ~˘ÙÔÓ Â@ÈÓ·È ÙÔ~˘ [ ∞ð`ÔÏψÓÔ˜ [ÂÚÒÌÂÓÔÓ Ï¤ÁÔ˘ÛÈÓ, |ÔÓ ‰ίÛÎ?ˆ ‚·Ï`ˆÓ {·ÎˆÓ [·ð¤ÎÙÂÈÓÂ.
(έκδ. Richard WAGNER)
Σηµ. 1. Τα Νέµεα, που ελάµβαναν χώρα τον µήνα Ιούλιο ανά δύο έτη, καθιερώνονται το 573 π.Χ. ως πανελλήνιοι αγώνες και κοντά στους επαναλαµβανόµενους περιοδικά λοιπούς αγώνες αποκτούν σηµασία ως προς του γυµνικούς αγώνες, βλ. Weiler, Sport 134 εξ.
Απολλώνιος Ρόδιος, από την Αλεξάνδρεια, επικός ποιητής του 3ου αιώνα π.Χ.
Argonautica
Apoll. Rhod. 3,1364-1373: Ο Ιάσονας ακολουθεί τη συµβουλή της Μήδειας και ρίχνει µια τεράστια πέτρα στους ιθαγενείς Κόλχους, που τους προκαλεί τεράστια αναστάτωση.
ÌÓ‹Û·ÙÔ ªË‰Â›Ë˜ ðÔÏ˘ÎÂÚ‰¤Ô˜ [ÂÓÓÂÛÈ¿ˆÓ.
1365] Ï¿˙ÂÙÔ ‰' [ÂÎ ð‰ίÔÈÔ Ì¤Á·Ó ðÂÚÈËÁ¤· ð¤ÙÚÔÓ, ‰ÂÈÓ`ÔÓ [ ∂Ó˘·ÏίÔ˘ ÛfiÏÔÓ {∞ÚÂÔ˜1Ε Ô{˘ Τ ÌÈÓ [¿Ó‰Ú˜ ·[È˙ËÔ`È ð›Û˘Ú˜ Á·ί˘ [¿ðÔ
Ù˘Ùı`ÔÓ {·ÂÈÚ·ÓΕ
Ù`ÔÓ ]Ú' [·Ó`· ]ÚÂ~È· Ï·‚ÒÓ, Ì¿Ï· ÙËÏfiıÂÓ {ÂÌ‚·Ï ̤ÛÛÔȘ
[·ίÍ·˜. ·[˘Ù`Ô˜ ‰[ ]˘Ê' ]Â`ÔÓ Û¿ÎÔ˜ \Â˙ÂÙÔ Ï¿ıÚ?Ë
137√] ı·Ú۷ϤԘΕ∫fiϯÔÈ ‰` ̤Á[ {È·¯ÔÓ, ]ˆ˜ \ÔÙ ðfiÓÙÔ˜ {È·¯ÂÓ [ÔÍÂί?ËÛÈÓ [ÂðÈ‚ÚÔ̤ˆÓ
ÛðÈÏ¿‰ÂÛÛÈÓΕ Ù`ÔÓ ‰' \ÂÏÂÓ [·ÌÊ·ÛίË ÚÈð~?Ë ÛÙÈ‚·ÚÔ~ÈÔ ÛfiÏÔÈÔ ∞[È‹ÙËÓ.
(έκδ. Hermann FRÄNKEL)
Apoll. Rhod. 4,654-657: Στην ακτή της νήσου Αιθαλίας οι Αργοναύτες βρίσκουν σόλους.
™ÙÔȯ¿‰·˜ ·@˘Ù ÏÈðfiÓÙ˜ [˜ ∞[Èı·Ï›ËÓ [Âð¤ÚËÛ·Ó 655] Ó~ËÛÔÓ, \ÈÓ· „ËÊ~ÈÛÈÓ
[·ðˆÌfiÚÍ·ÓÙÔ Î·ÌfiÓÙ˜ ]ȉÚ~ˆ \·ÏÈ˜Ε ¯ÚÔÈ~?~Ë ‰` ηÙ[ ·[ÈÁÈ·ÏÔ~ÈÔ Î¤¯˘ÓÙ·È
657] Â{ÈÎÂÏÔÈ [ÂÓ ‰` ÛfiÏÔÈ Î·`È ÙÚ‡¯Â· ı¤ÛÎÂÏ· ÎÂίÓˆÓΕ
(έκδ. Hermann FRÄNKEL)
Σηµ. 1. Το εύρηµα του Απολλωνίου Ροδίου ότι ο Ιάσονας χρησιµοποιεί έναν σόλον {AÚÂÔ˜ είναι ένα τυπικό ελληνιστικό χαρακτηριστικό, εφόσον ο ήρωας µέσω του δίσκου ταυτίζεται µερικώς µε τον θεό, πβ. Fränkel, Argonautica 448.
Apoll. Rhod. 4,851-853: Η νηρηΐδα Θέτις, που ήταν ορατή µόνον από τον άνδρα της τον Πηλέα, βρίσκει τους Αργοναύτες να διασκεδάζουν ρίχνοντας σόλους και βέλη.
ÙÔ`˘˜ ‰[ Â#˘ÚÂÓ ð·Ú`· ÓË`È ÛfiÏ?ˆ ]ÚÈð?~ËÛ› Ù' [ÔÈÛÙ~ˆÓ ÙÂÚðÔ̤ÓÔ˘˜ΕÛÙ~Ë ‰' @·ÛÛÔÓ, [ÔÚÂͷ̤ÓË ¯ÂÚ`Ô˜ {·ÎÚ˘, ∞[ȷΛ‰Âˆ ¶ËÏ~ËÔ˜, ]Ô Á`·Ú ]Ú`· Ô]È @ËÂÓ [·ÎÔίÙ˘Ε
(έκδ. Hermann FRÄNKEL)
Σχόλια
ΣApoll. Rhod. 4,1091: Ο Ακρίσιος πεθαίνει από την εκτροπή του δίσκου που ρίχνει ο Περσέας:
η`È \ÔÙ ‰`Ë {ÂÌÂÏÏÔÓ [ȤӷÈ,
Û˘ÓÙ˘Á¯¿ÓÔ˘ÛÈÓ [·Á~ˆÓÈ Ó¤ˆÓ [ÂÓ Ù?~Ë §·ÚίÛÛ?Ë, η`È ]Ô ¶ÂÚÛÂ`˘˜ [·ðÔ‰‡ÂÙ·È Â[Ș Ù`ÔÓ [·Á~ˆÓ· η`È Ï·‚`ˆÓ Ù`ÔÓ ‰ίÛÎÔÓ ‰ÈÛ·ÂÈΕ Ùfi<ÙÂ> ‰` ð¤ÓÙ·ıÏÔÓ Ô[˘Î @ËÓ, [·ÏÏ`· \ÂÓ·
\ÂηÛÙÔÓ Ù~ˆÓ {·ıÏˆÓ {ËıÏÔ˘Ó. ]Ô ‰` ‰ίÛÎÔ˜ ÙÚÔ¯·ÏÈÛıÂ`Ș [Âð`È Ù`ÔÓ ðfi‰· ÙÔ~˘ [ ∞ÎÚÈÛίÔ˘
ÙÈÙÚÒÛÎÂÈ ·[˘Ù`ÔÓ. ηÌ`ˆÓ ‰` [ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘ [∞ÎÚίÛÈÔ˜ [·ðÔıÓ‹ÛÎÂÈ ·[˘ÙÔ~˘ [ÂÓ §·ÚίÛÛ?Ë.
(έκδ. Karl WENDEL)
Αρεταίος, από την Καππαδοκία, γιατρός του 1ου αιώνα µ.Χ.
De curatione diuturnorum morborum libri duo
Aret. 7,3,10 = 306 K = 248 E : Στο έργο του για την αντιµετώπιση χρόνιων ασθενειών ο Αρεταίος συνιστά και τη δισκοβολία ως άσκηση θεραπείας για τους κεφαλοπόνους και τις ζαλάδες.1
]˘ðÂڷȈÚÂ~˘ÓÙ· ‰` ¯Ú`Ë Ù`ËÓ ÎÂÊ·Ï`ËÓ Î·`È Ù`·˜ {Ô„È·˜ Á˘ÌÓ¿˙ÂÈÓ ¯ÂÈÚÔÓÔÌί?Ë }Ë ‰ίÛΈÓ
‚ÔÏ~?Ë <}Ë> ÊÈÏÔÓÂÈÎÂ~˘ÓÙ· ð˘ÁÌ?~Ë.
(έκδ. Carl HUDE)
Σηµ.1. Βλ. επαυτού Krause, Gymnastik 464, σηµ. 9. Για την αξία των ασκήσεων γυµναστικής στην υγεία του σώµατος βλ. Galen.in Hipp.epid.6 comment.3,2 και Galen.de san.tuenda 5,10,17.
Αίλιος Αριστείδης, από τη Μυσία, σοφιστής και ρήτορας του 2ου αιώνα µ.Χ.
Oratio 14
Aristeid. or. 14,202,17: Γίνεται σύγκριση ανάµεσα στον βασιλιά των Περσών και το Ρωµαϊκό κράτος
]Ô ‰`Ë Ù~˘ Ì`ÂÓ ] ∂ÏÏ¿‰Ô˜ ÙÔÛÔ~˘ÙÔÓ [·ðÔÛ¯`ˆÓ ÙÔ~˘ ÎÚ·Ù~ËÛ·È, [ πˆÓ›·Ó ‰` {¯ˆÓ [ÂÓ [ÂÛ¯·ÙÈ·~Ș, @Ë ðÔ˘ Ô[˘Î Â[Ș ‰ίÛÎÔ˘ ÊÔÚ`·Ó ϤÏÂÈðÙ·È Ù~˘ ]˘ÌÂÙ¤Ú·˜ [·Ú¯~˘ }Ë \ÔÛÔÓ ÙfiÍÂ˘Ì· [ÂÍÈÎÓÂ~ÈÙ·È, [·ÏÏ`· Ù?~ˆ ]ËÌίÛÂÈ ð·ÓÙ`È Ù~˘ Ô[ÈÎÔ˘Ì¤Ó˘ η`È ðÚfi˜ <Á'> ·[˘Ù?~ˆ Ù?~Ë ı·Ï¿ÙÙ?Ë.
(έκδ. Richard KLEIN)
Oratio 46
Aristeid. or. 46,257f.: Στον λόγο αυτό, που υπεραµύνεται των πολιτικών ανδρών της Αθήνας, ο Αριστείδης διαµαρτύρεται για την τύχη που δεν µπορεί να προβλέψει κανείς µε αφορµή τους νεκρικούς αγώνες προς τιµήν του Πατρόκλου.
Ù`ËÓ Ù‡¯ËÓ ‰È`· Ù~˘ [∞ıËÓ~·˜, ]|ˆ˜ Á[ [ÂÌÔ`È ‰ÔÎÂ~È, ‰ËÏ~ˆÓ, \ÔÙÈ Ù[·ÓıÚÒðÂÈ· \ÔðË ‚Ô‡ÏÂÙ·È ÛÙÚ¤ÊÂÈ, η`È Ô[˘ ð¿ÓÙË Ù~ˆÓ ðÚÔ¯fiÓÙˆÓ Ù`· @·ıÏ·. ]Ô ‰¤ Á' \ÂÙÂÚÔ˜ Ó`Ë ¢ί· ∞{È·˜, ]Ô ÙÔ~˘
∆ÂÏ·Ì~ˆÓÔ˜, Ù`Ô Ì¤Á· \ÂÚÎÔ˜ Ù~ˆÓ [ ∞¯·È~ˆÓ η`È |Ô˜ @ËÓ [·ÓÙ`È ÙÂί¯Ô˘˜ ÙÔ~Ș \ ∂ÏÏËÛÈÓ Ô[˘
ÌfiÓÔÓ ·[˘Ù`Ô˜, [·ÏÏ`· η`È ]Ë [·Ûð`Ș ·[˘ÙÔ~˘, Ô#˘ÙÔ˜ ðÂÚ`È Ì`ÂÓ Ù`ÔÓ ‰›ÛÎÔÓ ]ˆ˜ {ÂðÚ·ÍÂÓ }ÂÏ·ÙÙÔÓ }·Ó {ÈÛˆ˜ Â{ÈË Ï¤ÁÂÈÓ1, ηίÙÔÈ ‰fiÚ˘ Á' Â[Ȉı`ˆ˜ {¯ÂÈÓ [ÂÓ Ù·~ÈÓ ¯ÂÚÔ~ÈÓ 258] ∫ÔÏÏËÙ`ÔÓ ‚Ï‹ÙÚÔÈÛÈ, ‰˘ˆÎ·ÈÂÈÎÔÛίð˯˘,
η`È ð¿ÓÙ·˜ ÙÔ`˘˜ ∆Ú~ˆ·˜ [ÂΛÓ?ˆ ÛÔ‚~ˆÓ η`È [·ð›ÚÁˆÓ [·ð`Ô Ù~ˆÓ ÓÂ~ˆÓ, @Ë ðÔ˘ ]Ú?·‰ίˆ˜
ÙfiÓ Á ‰›ÛÎÔÓ {ÂÌÂÏÏÂ
ÌÂÙ·¯ÂÈÚÈÂ~ÈÛı·È2 η`È ð·~ȉ·˜ ÙfiÓ Ù ‰`Ë ¶ÔÏ˘ðÔίÙËÓ Î·`È ÙÔ`˘˜ {·ÏÏÔ˘˜ [·ðÔÊ·ÓÂ~ÈÓ, ÙÔ~˘ Á' Â[ÈÎfiÙÔ˜ ÓÈÎ~ˆÓÙÔ˜. [·ÏÏ`· ‰~ˆÌÂÓ ÙÔ~˘ÙÔ ]ÂÙ¤Ú·˜ ÙÈÓ`Ô˜ \Â͈˜ ‰Â~ÈÛı·È Ε
(έκδ. Wilhelm DINDORF)
Σηµ.1. Για την ήττα του Αίαντα στη δισκοβολία βλ. Hom.Il.23,842 εξ.
Σηµ.2. Ο δίσκος περιγράφεται εδώ ως πολύ ελαφρότερος του πολεµικού ακοντίου.
Ioannis Massoni collectanea historica ad Aristidis vitam
ΣAristeid. Panathen. 195,18: Το σχόλιο δίνει πληροφορίες για το πένταθλο.1
ð¤ÓÙ·?ıÏÔÈ] [·ÓÙ`È ÙÔ~˘ @·ıÏÔ˜ {¯ˆÓ
ð¤ÓÙ [·ÁˆÓίÛÌ·Ù·, ð¿ÏËÓ, ‰ÚfiÌÔÓ, [·ÎfiÓÙÈÔÓ, ‰ίÛÎÔÓ, ð·ÁÎÚ¿ÙÈÔÓΕ[...] ϤÁÂÙ·È ‰` ðÚ~ˆÙÔ˜ ¶ËÏÂ`˘˜, \ÔÙ #ËÓ ÌÂÙ`· Ù~ˆÓ [∞ÚÁÔÓ·˘Ù~ˆÓ, ÙÔ~˘ÙÔÓ ıÂ~ÈÓ·È Ù`ÔÓ [·Á~ˆÓ·. Ù`· ‰` ð¤ÓÙ·ıÏ· @ËÓ Ù·~˘Ù·, ‰ÚfiÌÔ˜, ð¿Ï?Ë, ‰ίÛÎÔ˜, [·ÎfiÓÙÈÔÓ, \·ÏÌ·, Ô]È ‰` ð·ÁÎÚ¿ÙÈÔÓ.
(έκδ. Wilhelm DINDORF)
Σηµ.1. πβ. Phot.bibl.409a.
Αριστοφάνης, Αθηναίος, κωµικός ποιητής του 5ου/4ου αιώνα π.Χ.
Scholia graeca in Aristophanem: Scholia in Acharnenses
ΣAristoph.Ach.214: Ανάµεσα στις πολλές αρχαίες αναφορές για τις ιδιαίτερες επιδόσεις του Φαΰλου από τον Κρότωνα υπάρχει και ένα επίγραµµα.1
] O º¿¸ÏÏÔ˜ ‰ÚÔÌÂ`˘˜ {·ÚÈÛÙÔ˜ (`[[Ô[Ï˘ÌðÈÔÓί΢, ]ÔðÏÈÙÔ‰ÚfiÌÔ˜ ðÂÚÈÒÓ˘ÌÔ˜, \ÔÓ [ÂοÏÔ˘Ó ]Ô‰fiÌÂÙÚÔÓ. @ËÓ ‰` η`È ð¤ÓÙ·ıÏÔ˜.) [ÂÊ' Ô#˘ η`È [ÂðίÁÚ·ÌÌ· ÙÔÈfiÓ‰Â, ð¤ÓÙ ' [Âð`È ðÂÓÙ‹ÎÔÓÙ· ðfi‰·˜
ð‹‰ËÛ º¿¸ÏÏÔ˜, ‰ίÛ΢ÛÂÓ ‰[ ]ÂηÙ`ÔÓ ð¤ÓÙ' [·ðÔÏÂÈðÔ̤ӈÓ2.
(έκδ. Fr. DÜBNER)
Σηµ.1. Σύµφωνα µε την παράδοση το επίγραµµα αυτό ήταν χαραγµένο σε προτοµή του Φαΰλου, που αναγέρθηκε µε την ευκαιρία της νίκης του στα Πύθια το 480 π.Χ. Για το πόσο αληθεύει η παράδοση αυτή βλ. Jüthner/Brein,Lü. 2.1,200. Για το επίγραµµα πβ. και Ζenob.6,23 (βλ. σελ. ). Για τον Φάϋλο βλ. Hat.8,47-Paus.10,9,2- Plut.Alex.34 και ΣHom.Od.8,197 (= Eustath. 1591, 51-59)(βλ. σελ. ). Από τη σύχρονη βιβλιογραφία βλ. Harris, Athletes 209, σηµ. 3 – Harris, Epigram 7εξ.- Ebert, Pentathlon 35 εξ.
Σηµ.2. Ένα από τα ελάχιστα χωρία, όπου συναντούµε αριθµητικά δεδοµένα, που είναι όµως κι αυτά προβληµατικά (βλ. σελ. )
Αριστοτέλης από τα Στάγειρα της Χαλκιδικής, φιλόσοφος του 4ου αιώνα ð.Χ.
De arte poetica liber
Aristot.poet.26 = 1461b: Ο Αριστοτέλης στρέφεται εδώ κατά ορισµένων καλλιτεχνών, οι οποίοι δεν αφήνουν τίποτε στη φαντασία του κοινού.
[...] ]ˆ˜ Á`·Ú Ô[˘Î ·[ÈÛı·ÓÔÌ¤ÓˆÓ }·Ó Ì`Ë ·[˘Ù`Ô˜ ðÚÔÛı?~Ë, ðÔÏÏ`ËÓ ÎίÓËÛÈÓ ÎÈÓÔ~˘ÓÙ·È, Ô#ÈÔÓ Ô]È Ê·~˘ÏÔÈ ·[˘ÏËÙ·`È Î˘ÏÈfiÌÂÓÔÈ }·Ó ‰ίÛÎÔÓ ‰¤?Ë ÌÈÌÂ~ÈÛı·È1 [...]
(έκδ. Rudolf KASSEL)
Σηµ.1. Οι Jüthner/Brein (Lü.2.1,260,σηµ.107) υποθέτουν µε βάση την παραπάνω περιστροφική κίνηση των αυλητών ότι ο δίσκος έφευγε από τα χέρια του αθλητή περιστρεφόµενος.
Αρτεµίδωρος, από τη ∆αλδίδα, µάντης και ονειροκρίτης του 2ου αιώνα ð.Χ.
Oneirokritikon (ερµηνεία των ονείρων)
Artem.1,57:
∆`Ô ‰` ðÂÓÙ·ıÏÂ~ÈÓ ‰ÔÎÂ~ÈÓ [Âð`È ð¿ÓÙˆÓ [ÂÙ‹ÚËÛ· [·ðÔ‰ËÌί·Ó Ì`ÂÓ ðÚ~ˆÙÔÓ }Ë Ù`ËÓ [ÂÎ ÙfiðÔ˘ Â[Ș ÙfiðÔÓ Î›ÓËÛÈÓ ÛËÌ·~ÈÓÔÓ ‰È`· Ù`ÔÓ ‰ÚfiÌÔÓ, {ÂðÂÈÙ· ‰` ˙ËÌί·˜ ÙÈÓ`·˜ }Ë
‰·ð¿Ó·˜ [·Î·ίÚÔ˘˜ }Ë [ÂÍԉȷÛÌÔ‡˜ ÙÈÓ·˜ ð·Ú`· ÁÓÒÌËÓ ‰È`· Ù`ÔÓ ‰ίÛÎÔÓ, |Ô˜ ¯¿ÏÎÂÔ˜
}ˆÓ Ù~ˆÓ ¯ÂÈÚ~ˆÓ [·ðÔÚÚίðÙÂÙ·ÈΕ
(έκδ. Roger A. PACK)
Αθήναιος από τη Ναυκράτιδα, συγγραφέας, γύρω στο 200 µ.Χ.
Deipnosophistai
(το δείπνο των φιλοσόφων)
Ath. 1,9f-10a: Ο Αθηναίος παρουσιάζει τον Όµηρο ως εισηγητή ενός υγιούς τρόπου ζωής, που περιλαµβάνει δίαιτα και αθλητική δραστηριότητα.
η`È Ù`ËÓ [ÂðÈı˘Ì›·Ó ðÏËÚÒÛ·ÓÙ˜ Ô|È Ì`ÂÓ [ÂÍÒÚÌˆÓ [Âð`È ÌÂϤÙËÓ [·ıÏËÙÈÎ`ËÓ [1√a]
‰ίÛÎÔÈÛÈ ÙÂÚðfiÌÂÓÔÈ Î·`È ·[ÈÁ·Ó¤·È˜1 (‰ 626), Ù~?Ë ð·È‰È?~·2 Ù`· ðÚ`Ô˜ ÛðÔ˘‰`ËÓ [ÂÎÌÂÏÂÙ~ˆÓÙ˜Ε
(έκδ. Georg. KAIBEL)
Ath.1,24b-c: Κατά τον Αθήναιο οι άνθρωποι στην εποχή του Οµήρου χαίρονται να ασκούνται αθλητικά.
ÛÊ·ÈÚί˙Ô˘ÛÈ ‰` ð·Ú[ ] √Ì‹Ú?ˆ Ô[˘ ÌfiÓÔÓ {·Ó‰Ú˜ [·ÏÏ`· η`È Á˘Ó·~ÈΘ3. η`È ‰ίÛÎÔȘ
‰` η`È [·ÎÔÓÙίÔȘ ÌÂÙ`· ÙÈÓÔ˜ Û˘ÌÌÂÙÚί·˜ [¯Ú~ˆÓÙÔΕ [c] ‰›ÛÎÔÈÛÈÓ Ù¤ÚðÔÓÙÔ Î·`È ·[ÈÁ·Ó¤?ËÛÈÓ ]ȤÓÙ˜4. Ù`Ô Á`·Ú ÙÂÚðÓ`ÔÓ Ù`ËÓ Î·ÎÔð¿ıÂÈ·Ó ÎÔ˘Ê›˙ÂÈ.
(έκδ. Georg KAIBEL)
Σηµ.1. Το χωρίο είναι παρµένο από τον Όµηρο, Hom.Il.2,774 = Od. 4,626 = Od. 17,168 (βλ. ΣHom.Od.17,168).
Σηµ.2. Η παιδιά διαφέρει από την παιδεία, την σοβαρή ενασχόληση, την αθλητική παιδεία. Η παιδιά ταυτίζεται µε το παιχνίδι, την τέρψη.
Σηµ.3. Για τη ρίψη της σφαίρας στον Όµηρο βλ. Weiler,Sport 85 και Krause, Gymnastik 442.
Σηµ.4. Οµηρό χωρίο, βλ. Hom.Il.2,774 = Od.4,626 = Od.17,168.
Ath.10,412a: Ο Λεπρέας αντιµετοπίζει τον Ηρακλή στη ρίψη του δίσκου (πβ. και Ael.var.hist.1,24)
] ∏Ú·ÎÏ~˘ ‰` [ÂÎÙÂϤ۷˜ ÙÔ`˘˜ {·ıÏÔ˘˜ {ÂÚ¯ÂÙ·È [Âð`È ∫·‡ÎˆÓ·˜ η`È ‰ÂËıÂίÛ˘
[∞ÛÙ˘‰·ÌÂί·˜ ‰È·Ï‡ÂÙ·È ðÚ`Ô˜
§ÂðÚ¤·. Â@ÈÙ· ]Ô §ÂðÚÂ`˘˜ ] ∏Ú·ÎÏÂ~È [ÂÚί˙ÂÈ ‰›ÛÎ?ˆ η`È \˘‰·ÙÔ˜ [·ÓÙÏ~ËÛ·È Î·`È \ÔÛÙȘ
[·Ó·ÏÒÛÂÈ ı~·ÙÙÔÓ Ù·~˘ÚÔÓ, η`È ÏÂίðÂÙ·È ð¿ÓÙ·.
(έκδ. S.P. PEPPINK)
Ath.10,413e: Στο σατυρικό δράµα «Αυτόλυκος», που αποδίδεται στον Ευρυπίδη και έχει διασωθεί µόνον αποσπασµατικά, γίνεται οξεία κριτική κατά του επαγγελµατικού αθλητισµού, που δεν µπορεί να προσφέρει τίποτε για το καλό ή την υπεράσπιση της πόλης.5
Ù› Á`·Ú ð·Ï·›Û·˜ Â@˘, Ù› ‰' [ˆÎ‡ðÔ˘˜ [·Ó`ËÚ }Ë ‰›ÛÎÔÓ {·Ú·˜ }Ë ÁÓ¿ıÔÓ ð·›Û·˜ ηÏ~ˆ˜
ðfiÏÂÈ ð·ÙÚ?~ˆ?· Û٤ʷÓÔÓ {ËÚÎÂÛÂÓ Ï·‚ÒÓ;
ðfiÙÂÚ· Ì·¯Ô~˘ÓÙ·È ðÔÏÂÌ›ÔÈÛÈ [ÂÓ ¯ÂÚÔ~ÈÓ ‰ίÛÎÔ˘˜ {¯ÔÓÙ˜; }Ë ‰È[ [·Ûðί‰ˆÓ ¯ÂÚ`È ıÂίÓÔÓÙ˜ [Â΂·ÏÔ~˘ÛÈ ðÔÏÂÌίÔ˘˜ ð¿ÙÚ·˜;
(έκδ. S.P. PEPPINK)
Σηµ.5. Το ιστορικό υπόβαθρο της δηµιουργίας και το ακριβές περιεχόµενο του «Αυτόλυκου» µας είναι άγνωστα, όπως άγνωστα µας είναι και τα πρόσωπα του αντιαθλητικού αυτού λόγου. Βιβλιογραφικές όµως πληροφορίες για το ιστορικό πρόσωπο Αυτόλυκο, διαφωτίζουν κάπως τα πράγµατα. Ο Αυτόλυκος ήταν ο νικητής του παγκρατίου των παίδων κατά το έτος 421 π.Χ. (πβ. Athen. 5,187f.- Xen.symp.1,2- Paus.9,32,5). Μια σύντοµη παρωδία που συνέγραψε για τη νίκη του Αυτόλυκου ο Εύπολις (Athen. 5,216d και Athen. 9,408d) τοποθετείται χρονολογικά στο ίδιο έτος (421 π.Χ.) µε τον «Αυτόλυκο» του Ευρυπίδη (βλ. Kyle, Athletics 128εξ. και 198). Ενώ η κωµωδία του Ευπόλιδος παρωδεί πράγµατι τις επιδόσεις των αθλητών, η θέση αυτή του Ευρυπίδη κατά του αθλητισµού φαίνεται να αποτελεί µυθική παρωδία. Η προσωπική θέση του Ευρυπίδη έναντι του αθλητισµού δύσκολα µπορεί να διαπιστωθεί λόγω των αντιφατικών πληροφοριών της αρχαιότητας (βλ. Kyle, Athletics 130εξ.), φαίνεται όµως ότι ο Ευρυπίδης µετείχε ενεργητικά στον αθλητισµό.
Βακχυλίδης από την Κέω, χορικός ποιητής του 5ου αιώνα π.Χ.
Epinikoi
Bakchyl.9(8),27-35: Στον Επίνικο του Βακχυλίδη για τον «Αυτοµήδη από τον Φλειούντα», νικητή του πεντάθλου στα Νέµεα, αναφέρεται και η δισκοβολία.
ðÂÓÙ·¤ıÏÔÈÛÈÓ Á`·Ú [ÂÓ¤ðÚÂðÂÓ ]ˆ˜ {·ÛÙÚÔÓ ‰È·ÎÚίÓÂÈ Ê¿Ë Ó˘ÎÙ`Ô˜ ‰È¯ÔÌËÓί‰Ô[˜] Â[˘ÊÂÁÁ`˘ ÛÂÏ¿Ó·Ε
3√] ÙÔ~ÈÔ˜ ] ∂ÏÏ¿ÓˆÓ ‰È’
[·ð[Âί]ÚÔÓ· ·ÎÏÔÓ1 Ê·~ÈÓ ı·˘Ì·ÛÙ`ÔÓ ‰¤Ì·˜
‰›ÛÎÔÓ ÙÚÔ¯ÔÂȉ¤· ]ÚίðÙˆÓ, η`È ÌÂÏ·ÌʇÏÏÔ˘ ÎÏ¿‰ÔÓ [·ÎÙ¤·˜ [˜ ·[ÈðÂÈÓ`·Ó ðÚÔð¤ÌðˆÓ 35] ·[Èı¤Ú' [ÂÎ ¯ÂÈÚ`Ô˜ ‚Ô`·Ó {ˆÙÚ˘Ó Ϸ~ˆÓΕ
(έκδ. Herwig MAEHLER)
Σηµ.1. Για τους θεατές που και στο χωρίο αυτό φαίνονται να κάθονται σε κύκλο, βλ. παρακάτω, κεφ. Θεατές.
Βίβλος(Εβδοµήκοντα), 3ος-1ος αιώνας π.Χ.
Liber II Macchabeorum
II Mcc 4,13-14: Την της βασιλείας του Ανίοχου του Επιφανούς (2ος αιώνας π.Χ.) ο αρχιερέας Ιάσονας, που χαρακτηρίσθηκε ως ελληνόφιλος, εισάγει στην Ιερουσαλήµ ελληνικά ήθη1 και µεταξύ αυτών και τη δισκοβολία.
@ËÓ ‰[ Ô\˘Ùˆ˜ [·ÎÌ‹ ÙȘ ] ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ~˘ η`È ðÚfiÛ‚·ÛȘ [·ÏÏÔÊ˘ÏÈÛÌÔ~˘ ‰È`· Ù`ËÓ ÙÔ~˘
[·Û‚Ô~˘˜ η`È Ô[˘Î [·Ú¯ÈÂÚ¤ˆ˜ [ π¿ÛˆÓÔ˜ ]˘ðÂÚ‚¿ÏÏÔ˘Û·Ó [·Ó·ÁÓ›·Ó, \ˆÛÙ ÌËΤÙÈ ðÂÚ`È Ù`·˜ ÙÔ~˘ ı˘ÛÈ·ÛÙËÚίÔ˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ðÚÔı‡ÌÔ˘˜ Â@ÈÓ·È ÙÔ`˘˜ ]ÈÂÚÂ~Ș, [·ÏÏ`· ÙÔ~˘
Ì`ÂÓ Ó·Ô~˘ ηٷÊÚÔÓÔ~˘ÓÙ˜ η`È Ù~ˆÓ ı˘ÛÈ~ˆÓ [·ÌÂÏÔ~˘ÓÙ˜ {ÂÛð¢‰ÔÓ ÌÂÙ¤¯ÂÈÓ Ù~˘ [ÂÓ ð·Ï·›ÛÙÚ?·2 ð·Ú·ÓfiÌÔ˘ ¯ÔÚËÁί·˜
ÌÂÙ`· Ù`ËÓ ÙÔ~˘ ‰ίÛÎÔ˘ ðÚfiÎÏËÛÈÓ [...]3
(έκδ. C. von TISCHENDORF)
Σηµ.1. Για τα ελληνικά ήθη στον αθλητισµό πβ. Hor.sat.2,2,9-13.
Σηµ.2. Η παλαίστρα κατασκευάστηκε από τον Ιάσωνα κάτω από τα τείχη της Ιερουσαλήµ, γεγονός για το οποίο κατηγορήθηκε ως άθεος.
Σηµ.3. Ασφαλώς η δισκοβολία στον στενό χώρο της παλαίστρας δεν µπορούσε να είναι ασφαλώς για τους θεατές.
Κικέρωνας (Marcus Tullius Cicero) από το Arpinum, ρήτορας, φιλόσοφος, πολιτικός του 1ου αι. π.Χ.
De oratore
Cic.de orat.2,21: Η φυσική προδιάθεση των Ελλήνων για τη γύµναση του σώµατος ξεπερνάει τον ενθουσιασµό τους για τη διαλεκτική, όπως εξηγεί ο Κικέρωνας µε ένα παράδειγµα.
"Omnia ista" inquit Crassus "ego allio modo interpretor, qui primum palaestram et sedes et porticus etiam ipsos, Catule, Graecos exercitationis et delectationis causa non disputationis invenisse arbitror; nam et saeculis multis ante gymnasia inventa sunt, quam in eis philosophi garrire coeperunt, et hoc ipso tempore, cum omnia gymnasia phliosophi teneant, tamen eorum auditores discum1 audire quam philosophum malunt;
qui simul ut increpuit, in media oratione de maximis rebus et gravissimis disputantem philosophum omnes unctionis causa relinquunt; ita levissimam delectationem
gravissimae, ut ipsi ferunt, utilitati anteponunt. [...]]"
(έκδ. A.S. WILKINS)
Σηµ.1. Στη φράση «discum audire quam philosophum malunt» (=
προτιµούν να ακούσουν τον δίσκο παρά τον φιλόσοφο)
αντιδιαστέλλονται ο δίσκος και ο φιλόσοφος. Το ρήµα ακούω εδώ αναφέρεται σαφώς στον θόρυβο µε τον οποίο εξαπολύεται
περιστρεφόµενος ο δίσκος και όχι στο θόρυβο της καµπάνας, όπως υποθέτει ο Sweet, Sport 43. Για το θόρυβο που προκαλεί ο δίσκος βλ. Krause, Gymnastik 459, σηµ. 25.
Κλαύδιος Κλαυδιανός, από την Αλεξάνδρεια, ποιητής του 4ου/5ου αιώνα µ.Χ.
De raptu Proserpinae
Claud.rapt.Pros.2,133-136: Στο ποίηµα αυτό για την αρπαγή της
Περσεφόνης θρηνείται ο θάνατος του Υακίνθου και του Ναρκίσσου, που οφείλεται στον δίσκο.
[…] tu natus Amyclis,
hunc Helicon genuit; te disci perculit error, l35] hunc fontis decepit amor; te fronte recussa Delius, hunc fracta Cephisos
harundine luget.
(έκδ. από John Barrie HALL)
∆ιόδωρος Σικελιώτης, ιστορικός του 1ου αιώνα µ.Χ.
Bibliotheke
Diod.4,72,6: Ο Πηλέας φονεύει µε τον δίσκο του τον Φώκο.
ÙÔ‡ÙÔ˘ ‰' [ÂÁ¤ÓÔÓÙÔ ˘]ÈÔ`È ¶ËÏÂ`˘˜ η`È ∆ÂÏ·ÌÒÓ. ÙÔ‡ÙˆÓ ‰` ¶ËÏÂ`˘˜ ‰›ÛÎ?ˆ ‚·Ï`ˆÓ [·ð¤ÎÙÂÈÓÂÓ [·ÎÔ˘Ûίˆ˜ º~ˆÎÔÓ ]ÔÌÔð¿ÙÚÈÔÓ [·‰ÂÏÊfiÓ, [ÂÍ {·ÏÏ˘ ‰` ÌËÙÚ`Ô˜
ÁÂÁÂÓË̤ÓÔÓ.
(έκδ. Friedrich VOGEL)
Ευριπίδης, Αθηναίος, τραγικός ποιητής του 5ου αιώνα π.Χ.
Helena
Eur.Hel.1469-1473: Η παράδοση του δίσκου του Απόλλωνα, που
προκάλεσε τον θάνατο του αγαπηµένου του νεαρού Υακίνθου, αποτελεί την αφορµή της καθιέρωσης της εορτής «Υακύνθια»1 στις όχθες του ποταµού Ευρώτα.
}Ë ÎÒÌÔȘ [ À·ÎίÓıÔ˘
π470] Ó‡¯ÈÔÓ [˜ Â[˘ÊÚÔÛ‡Ó·Ó, |ÔÓ [ÂÍ·ÌÈÏÏËÛ¿ÌÂÓÔ˜
ÙÚÔ¯?~ˆ Ù¤ÚÌÔÓ· ‰›ÛÎÔ˘
{ÂηÓ ºÔ~È‚Ô˜ [...]
(έκδ. G. MURRAY) Iphigeneia in Aulis
Eur.Iph.Aul.199εξ.: Ο ∆ιοµήδης, ένας από τους πιο φηµησµένους ήρωες της Τροίας, χαλαρώνει ασκούµενος στη δισκοβολία.
[ηÙÂ~ȉÔÓ] ¢ÈÔÌ‹‰Â¿ ı' ]ˉÔÓ·~Ș
‰ίÛÎÔ˘ ί·ÚË̤ÓÔÓ [...]
(έκδ. G. MURRAY)
Σηµ.1. Για τη σύνδεση της εορτής «Υακύνθια» µε τη δισκοβολία βλ.
Castiglione, Diskobolia 413εξ. και Moreau, Diskobole 7.
Scholion in Andromacham
ΣEur.Andr.687: Στον µύθο για τον Φώκο, τον Πηλέα και τον Τελαµώνα, που επανειληµµένα µας παρέδωσε η αρχαιότητα, ο δίσκος χρησιµοποιείται ως φονικό όργανο.
η`È ]Ô Ù`ËÓ [∞ÏÎ̷ȈÓί‰· ðÂðÔÈËÎÒ˜ ÊËÛÈ ðÂÚ`È ÙÔ~˘ ºÒÎÔ˘ {ÂÓı· Ì`ÂÓ [·ÓÙίıÂÔ˜
∆ÂÏ·Ì`ˆÓ
ÙÚÔ¯ÔÂȉ¤˚ ‰ίÛÎ?ˆ
ðÏ~ËÍ οÚË, ¶ËÏÂ`˘˜ ‰` ıÔ~ˆ˜ [·Ó`· ¯Â~ÈÚ· Ù·Ó‡ÛÛ·˜
[·Í›Ó?Ë [¸¯¿ÏÎ?ˆ [ÂðÂðÏ‹ÁÂÈ Ì¤Û·
ÓÒÙˆÓ.
(έκδ. Wilhelm DINDORF)
Ευτέκνιος, ρήτορας που έζησε µετά τον 2ο αιώνα π.Χ.
Paraphrasis in Nicandri theriaka
Eutekn.in Nic.ther.903εξξ.: Στα σχόλια στα «Θηριακά» του Νικάνδρου γίνεται λόγος για την τραγική µοίρα του Υακίνθου, που αφήνει το όνοµά του στο φυτό ]˘άκινθος.
ÊÈÏÔıÚËÓ`˘ ‰` ]˘ð' [ÂÓίˆÓ ]Ë ·[˘Ù`Ë Ï¤ÁÂÙ·È. η`È Ù›ÓÔ˜ \ÂÓÂη ϤÁÂÙ·È, {ˉ ]Ë ·[ÈÙί·
‚Ô~?·Ε \ÔÙÈ ] À¿ÎÈÓıÔÓ ]Ô [ ∞ðfiÏÏˆÓ ð·›˙ÔÓÙ· ð·Ú`· Ù`ÔÓ ∂[˘ÚÒÙ·Ó ‰›ÛÎ?ˆ1 [·ð¤ÎÙÂÈÓÂÓ, [·ÏÏ`· Ô[˘¯ ]ÂÎ`ˆÓ ·[˘ÙfiÓΕ ÙÔÈÁ·ÚÔ~˘Ó ıÚËÓÂ~ÈÙ·È ]˘ð[ [ÂÎÂίÓÔ˘ ðÔÏÏ¿, η`È ÊÈÏÔıÚËÓ`˘
ðÚ`Ô˜ Ù~ˆÓ ðÔÏÏ~ˆÓ, ]ˆ˜ ]Ô ÏfiÁÔ˜ ϤÁÂÈ, [ÂÍ [ÂÎÂίÓÔ˘ Ù~?Ë ‚ÔÙ¿Ó?Ë ÙÔ{˘ÓÔÌ· [ÂÙ¤ıË.
(έκδ. Isabella GUALANDRI)
Σηµ.1. Ενώ ο Νίκανδρος (Nik.ther.905) χαρακτηρίζει το όργανο της δισκοβολίας ως σόλον, ο Ευτέκνιος χρησιµοποιεί τον όρο δίσκος, πράγµα που σηµαίνει ότι ταυτίζει σηµασιολογικά τους δύο όρους.
Γαληνός, από το Πέργαµο, γιατρός του 2ου αιώνα µ.Χ.
De compositione medicamentorum secundum locos libri X
Galen.comp.med.9 p.269 Kühn: Ο Κρόκος πεθαίνει από δίσκο που τον πετυχαίνει στο κεφάλι. Το όνοµά του επιβιώνει στο φυτό Κρόκος.
[ÂðÂȉ`Ë ÌÂÈÚ¿ÎÈÔÓ Î·ÏÔ‡ÌÂÓÔÓ ∫ÚfiÎÔ˜, \·Ì· Ù?~ˆ ] ∂ÚÌ~?Ë ‰ÈÛ·ˆÓ, Â@Èı' ]ÂÛÙ`Ô˜
[·ÌÂϤÛÙÂÚÔÓ, [ÂÌðÂÛfiÓÙÔ˜ ·[˘Ù~?ˆ ‰ίÛÎÔ˘ Ù~?Ë ÎÂÊ·Ï~?Ë, Û˘Ó¤‚Ë Ì`ÂÓ [·ðÔı·ÓÂ~ÈÓ ·[˘Ùίη, ÙÔ~˘ ‰' ·\ÈÌ·ÙÔ˜ Â[Ș Ù`ËÓ Á~ËÓ [·Ó·¯ı¤ÓÙÔ˜, [ÂÍ ·[˘ÙÔ~˘ Ê~˘Ó·È Ù`ÔÓ ÎÚfiÎÔÓ.
(έκδ. C.G. KÜHN)
In Hippocratis librum VI epidemiarum commentaria VI
Galen.in Hipp.epid.6 comment.3,2 (CMG. 5,10,2,2,σελ. 127εξ.): Ασκήσεις γυµναστικής και άλλες µορφές εργασίας που εκτελεί ο άνθρωπος βοηθούν να απαλλαγεί ο υγιείς από τα περιττά υγρά και τις στερεές ουσίες του σώµατος αντί του καθαρισµού και της κενώσεως του αίµατος που γίνεται µε τεχνιτά µέσα.
∆`Ô Ì`ÂÓ Ù~˘ ÎÂÓÒÛˆ˜ {ÔÓÔÌ· ηÙ`·
ÌfiÓˆÓ Ù~ˆÓ ]˘ÁÚ~ˆÓ ϤÁÂÙ·È, Ù`Ô ‰` Ù~˘ ηı·ÈÚ¤Ûˆ˜ Ì~·ÏÏÔÓ Ì`ÂÓ [Âð`È Ù~ˆÓ ÛÙÂÚÂ~ˆÓ, [ÂÓίÔÙ ‰` Î[·ð`È Ù~ˆÓ ]˘ÁÚ~ˆÓ. η`È Ì¤ÓÙÔÈ Î·`È Ù`· Ó~˘Ó Â[ÈÚË̤ӷ ÎÔÈÓ`· Ù~˘ Ù Ù~ˆÓ ]˘ÁÚ~ˆÓ η`È Ù~˘ Ù~ˆÓ ÛÙÂÚÂ~ˆÓ ÌÂÈÒÛÂÒ˜ [ÂÛÙÈÓ, \ÔÙ·Ó {·Ó¢ ηı¿ÚÛˆ˜ }Ë ÎÂÓÒÛˆ˜ ·\ÈÌ·ÙÔ˜
·[˘Ù`ËÓ ðÔÈ‹Û·Ûı·È ‚Ô˘ÏËı~ˆÌÂÓ, [Âð`È Ù~ˆÓ ]˘ÁÈ·ÈÓfiÓÙˆÓ ‰ËÏÔÓfiÙÈ (ÓÔÛÔ~˘ÓÙ· Á`·Ú Ô[˘‰Â`Ș ‰ÚfiÌÔȘ η`È ð¿Ï·È˜ ıÂÚ·ð‡ÛÂÈ). ÎÔÈÓ`ÔÓ Á`·Ú η`È ÙÔ‡ÙˆÓ Î·`È Ù~ˆÓ {·ÏÏˆÓ [ÂÛÙ`È Ù~ˆÓ ]ÔÌÔ›ˆÓ ·[˘ÙÔ~Ș Ù`Ô Ù~ˆÓ Á˘ÌÓ·ÛίˆÓ Á¤ÓÔ˜ [ÂÎÙÂٷ̤ÓÔÓ [Âð`È Ù ‰ίÛÎˆÓ Î·`È [·ÎÔÓÙ›ˆÓ ‚ÔÏ¿˜, \·ÏÌ·Ù¿ Ù η`È ]·ÏÙ~ËÚ·˜, ]ÔðÏÔÌ·¯›·˜ Ù η`È ð¿ÓÙ· Ù`· ηÙ`· Ù`ÔÓ
‚ίÔÓ {ÂÚÁ· η`È Ì¿ÏÈÛı[ \ÔÛ· ηÙ`· ÁˆÚÁί·Ó ðÔÓÔ~˘ÛÈÓ [·ÚÔ~˘ÓÙ¤˜ Ù η`È ıÂÚ›˙ÔÓÙ˜
η`È ÛοðÙÔÓÙ˜.1
(έκδ. Ernst WENKEBACH)
Σηµ.1. Για την κατανοµή των γυµναστικών ασκήσεων στον Γαληνό βλ.
Krause, Gymnastik. 259εξ.
De parvae pilae exercitio
Galen.parv.pil.exerc.5: Ο Γαληνός, του οποίου η αρνητική στάση έναντι του επαγγελµατικού αθλητισµού καθρεφτίζεται σε πολλά του συγγράµµατα2, υπογραµµίζει τις θετικές επιπτώσεις της σφαιροβολίας στην υγεία και συγχρόνως προειδοποιεί ότι ορισµένα αθλητικά γυµνάσµατα µπορούν να δηµιουργήσουν τραυµατισµούς.
Ô\˘Ùˆ ‰` η`È Ù`Ô \·ÏÌ· η`È ]Ô ‰ίÛÎÔ˜ η`È Ù`· ‰È`· ÙÔ~˘ ÛοðÙÂÈÓ Á˘ÌÓ¿ÛÈ· <ðÔÏÏÔ~Ș
ÌÂÏ~ˆÓ ÙÈ ‰È¤ÛÙÚ„Â3 Á˘ÌÓ·ÛıÂ~ÈÛÈÓ.>
(έκδ. Ernst WENKEBACH)
Protreptikos
Galen.protrept.9: Σε οδηγίες του για την επιµόρφωση πρωτόπειρων γιατρών ο Γαληνός συγκρίνει τις αθλητικές επιδόσεις µε τις επιδόσεις στην τέχνη και την επιστήµη.
Ù›˜ ‰' Ô[˘Î Ô@ȉÂÓ, ]ˆ˜ η`È ÙÔ`˘˜ ıÂÔ`˘˜ ‰È' Ô[˘‰`ÂÓ {·ÏÏ' }Ë ‰È`· Ù`·˜ Ù¤¯Ó·˜ [Âð·ÈÓÔ~˘ÌÂÓ, Ô\˘Ùˆ˜ η`È Ù~ˆÓ [·ÓıÚÒðˆÓ ÙÔ`˘˜ [·ÚίÛÙÔ˘˜ ıÂί·˜ [·ÍȈı~ËÓ·È ÙÈÌ~˘, Ô[˘¯ \ÔÙÈ Î·Ï~ˆ˜
{‰ڷÌÔÓ [ÂÓ ÙÔ~Ș [·Á~ˆÛÈÓ }Ë ‰›ÛÎÔÓ {ÂÚÚÈ„·Ó }Ë ‰ÈÂð¿Ï·ÈÛ·Ó, [·ÏÏ`· ‰È`· Ù`ËÓ ·ð`Ô Ù~ˆÓ Ù¯Ó~ˆÓ Â[˘ÂÚÁÂÛί·Ó.
(έκδ. Ernst WENKEBACH)
Σηµ.2. πβ. Galen.protreb.9 (και Athen.10,413e), Galen.Thras. 33.
Σηµ.3. Επειδή στους τραυµατισµούς αυτούς αναφέρεται και ο δίσκος, ο Forbes, Accidents 51 υποθέτει ότι ο τραυµατισµός εξαιτίας της δισκοβολίας θα αναφέρεται σε τραυµατισµό µυών ή σε εσωτερικό τραυµατισµό του αθλητή.
De sanitate tuenda libri VI
Galen.de san.tuenda 2,8,1-2 (=CMG 5,4,2,σελ. 59): Ο Γαληνός απαριθµεί γυµναστικές και άλλου είδους ασκήσεις.
∂{È‰Ë ‰` Á˘ÌÓ·ÛίˆÓ [ÔÓÔÌ¿˙ˆ ð¿ÏËÓ
η`È ð·ÁÎÚ¿ÙÈÔÓ Î·`È ð˘ÁÌ`ËÓ Î·`È ‰ÚfiÌÔÓ \ÔÛ· Ù' {·ÏÏ· ÙÔÈ·~˘Ù·, ÙÈÓ`· Ì`ÂÓ Ô@˘Ó ·[˘Ù`Ô ÙÔ~˘ÙÔ, Á˘ÌÓ¿ÛÈ· ÌfiÓÔÓ, ]˘ð¿Ú¯ÔÓÙ·, ÙÈÓ`· ‰` Ô[˘ Á˘ÌÓ¿ÛÈ· ÌfiÓÔÓ, [·ÏÏ`· η`È
{ÂÚÁ·Ε[2] Á˘ÌÓ¿ÛÈ· Ì`ÂÓ ·[˘Ù¿ Á ‰`Ë Ù·~˘Ù· Ù`· Â[ÈÚË̤ӷ η`È ðÚÔÛ¤ÙÈ Ù`Ô ðÈÙ˘Ïί˙ÂÈÓ4, Ù`Ô [ÂÎðÏÂıÚί˙ÂÈÓ, Ù`Ô ÛÎÈÔÌ·¯Â~ÈÓ, Ù`Ô [·ÎÚÔ¯ÂÈÚί˙ÂÛı·È, Ù`Ô \·ÏÏÂÛı·È, Ù`Ô ‰ίÛÎÔÓ
‚¿ÏÏÂÈÓ Î·`È [·ðÔÙÔÌ¿‰· η`È ‰È`· ΈڇÎÔ˘ η`È ‰È`· ÛÊ·ίÚ·˜, }Ë ÌÈÎÚ~·˜ }Ë ÌÂÁ¿Ï˘, η`È ‰È[ ]·ÏÙ‹ÚˆÓ [ÂÎðÔÓ~ËÛ·È Ù`Ô Û~ˆÌ·, Á˘ÌÓ¿ÛÈ· ‰' \·Ì· η`È {ÂÚÁ· ÛοðÙÂÈÓΕ [ÂÚ¤ÙÙÂÈÓ [·ÚÔ~˘Ó ÎÏ~·Ó [·Ìð¤ÏÔ˘˜ [·¯ıÔÊÔÚÂ~ÈÓ [·Ì~·Ó ]Èðð‡ÂÈÓ ]ÔðÏÔÌ·¯Â~ÈÓ
]Ô‰ÔÈðÔÚÂ~ÈÓ Î˘ÓËÁÂÙÂ~ÈÓ ]·ÏȇÂÈÓ \ÔÛ· Ù' {·ÏÏ· ηÙ`· ̤ÚÔ˜ ðÚ¿ÙÙÔ˘ÛÈÓ {·ÓıÚˆðÔÈ Ù¯Ó~ÈÙ·› Ù η`È {·Ù¯ÓÔÈ Ù~ˆÓ ηÙ`· Ù`ÔÓ ‚ίÔÓ \ÂÓÂη ¯ÚÂÈ~ˆÓ, }Ë Ô[ÈÎÔ‰ÔÌÔ~˘ÓÙ˜ }Ë
¯·Ï·ÔÓÙ˜ }Ë Ó·˘ðËÁÔ~˘ÓÙ˜ }Ë [·ÚÔÙÚ‡ÔÓÙ˜ }Ë ÙÈ ÙÔÈÔ~˘ÙÔÓ \ÂÙÂÚÔÓ ðÔϤÌÈÔÓ }Ë Â[ÈÚËÓÈÎ`ÔÓ [ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ.
(έκδ. Konrad KOCH)
Galen.de san.tuenda 5,10,17 (= CMG 5,4,2,σελ. 156): Ειδικές ασκήσεις, καθώς και η δισκοβολία, βοηθούν στην αντιµετώπιση σωµατικών ελαττωµάτων.
]ËÌÈÎÚ·Ó›?· ÁÔ~˘Ó [ÂÓÔ¯ÏÔ~˘ÓÙ·È ðÔÏÏÔ›, η`È Ù¤ÓÔÓÙ·˜ {·ÏÏÔÈ Û˘Ó¯~ˆ˜ [·ÏÁÔ~˘ÛÈÓ [Âð`È ÌÈÎÚ·~Ș ðÚÔÊ¿ÛÂÛÈÓ. @ˆÓ Ô[˘‰Â`Ș [·Ó¤¯ÂÙ·È Á˘ÌÓ·ÛίÔ˘ ðÏËÚÔ~˘ÓÙÔ˜ Ù`ËÓ ÎÂÊ·Ï‹Ó, [·ÏÏ' {ÂÛÙÈÓ \·ð·ÛÈÓ ·[˘ÙÔ~Ș Ù`· ‰È`· Ù~ˆÓ ÛÎÂÏ~ˆÓ [ˆÊ¤ÏÈÌ·, ηı¿ðÂÚ Á ÙÔ~Ș [·ÛıÂÓ¤ÛÈ Ê‡ÛÂÈ Ù`· ÛΤÏË ‚ÂÏÙίˆ Ù`· ‰È`· Ù~ˆÓ {·Óˆ ÌÂÚ~ˆÓ Á˘ÌÓ¿ÛÈ·, ¯ÂÈÚÔÓÔÌί·È Î·`È
[·ÎÚÔ¯ÂÈÚÈÛÌÔ`È Î·`È ‰ίÛÎˆÓ ‚ÔÏ·`È Î·`È ]·ÏÙ‹ÚˆÓ ¯Ú~ËÛȘ \ÔÛ· Ù ηÙ`· Ù`ËÓ ð·Ï·ίÛÙÚ·Ó Á˘ÌÓ¿˙ÂÙ·È ¯·Ì·`È ð¿ÓÙ·.
(έκδ. Konrad KOCH)
Σηµ.4. πυτιλίζω = περιστρέφω τους βραχίονες (ως θεραπευτική άσκηση), LSJM, σελ.
Thrasybulos sive utrum medicinae sit an gymnasticae hygieine Galen.Thras.33 (CMG 3, σελ. 79): Ο Γαληνός καταφέρεται κατά του επαγγελµατικού αθλητισµού, του οποίου περιγράφει την πρώτη αρχή.
{ËÚÍ·ÙÔ Á`·Ú [ÔÏίÁÔÓ {ÂÌðÚÔÛıÂÓ Ù~ˆÓ ¶Ï¿ÙˆÓÔ˜ ¯ÚfiÓˆÓ ]Ë Ù¤¯ÓË Ù~ˆÓ Á˘ÌÓ·ÛÙ~ˆÓ, \ÔÙ ðÂÚ Î·`È Ù`Ô Ù~ˆÓ [·ıÏËÙ~ˆÓ [ÂðÈÙ`Ë‰Â˘Ì· Û˘Ó¤ÛÙË. ð¿Ï·È Ì`ÂÓ Á`·Ú Â#Ș [·Ó`ËÚ [ÂÚÁ¿Ù˘ Ù~ˆÓ ηÙ`· ʇÛÈÓ {ÂÚÁˆÓ [·ÏËı~ˆ˜ Â[˘ÂÎÙÈÎ`Ô˜ Â[Ș [·Á~ˆÓ· ηٷ‚·›ÓˆÓ Ô[˘ ð¿ÏËÓ ÌfiÓÔÓ [·ÏÏ`·
η`È ‰ÚfiÌÔÓ [ËÁˆÓί˙ÂÙÔ Î·`È ÙȘ [ÂÓίη ðÔÏÏ¿ÎȘ Â[Ș {·Ìʈ Ù ٷ~˘Ù· η`È [·ÎÔÓÙί˙ˆÓ η`È ÙÔ͇ˆÓ η`È ‰ÈÛÎÔ‚ÔÏ~ˆÓ η``È \·ÚÌ·ÙÔ˜ [ÂðÈÛÙ·Ù~ˆÓ, \˘ÛÙÂÚÔÓ ‰` ‰ÈÂÎÚ›ıË Î·`È Ô#ÈfiÓðÂÚ \ÂÓ· ðÂðÔίËÎÂÓ \ √ÌËÚÔ˜ [ ∂ðÂÈ`ÔÓ5 Â[Ș Ì`ÂÓ ð¿ÓÙ· Ù`· ηÙ`· ʇÛÈÓ {ÂÚÁ·
ð¿ÓÙˆÓ \˘ÛÙ·ÙÔÓ, [·Á·ı`ÔÓ ‰` ð˘ÁÌ‹Ó, #˘ [ÂÓ {·ıÏÔȘ Ì`ÔÓÔȘ ]Ë ¯ÚÂί·, ÙÔÈÔ~˘ÙÔÈ ð¿ÓÙ˜
[ÂÁ¤ÓÔÓÙÔ, Ì‹Ù' [·ÚfiÛ·È Ì‹Ù Ûο„·È Ì‹ı' ]Ô‰`ÔÓ [·Ó‡Û·È Ìˉ' {·ÏÏÔ Ìˉ`ÂÓ Â[ÈÚËÓ·~ÈÔÓ {ÂÚÁÔÓ, {ÂÙÈ ‰` Ì~·ÏÏÔÓ ðÔϤÌÈÔÓ [ÂÚÁ¿Û·Ûı·È ηÏ~ˆ˜ ‰˘Ó¿ÌÂÓÔÈ.
(έκδ. HELMREICH)
Σηµ.5. πβ. Hom.Il.23,665 εξξ. (εδώ σελ. )