pondus et exhibuit iunctam cum viribus artem.
protinus inprudens actusque
cupidine lusus tollere Taenarides3 orbem
properabat, at illum
dura repercusso subiecit in ✝aere✝ tellus 185] in vultus, Hyacinthe4, tuos.
(έκδ. William S. ANDERSON)
Σηµ.1. Για την επάλειψη των αθλητών µε έλαιο βλ. Ένδυση, σελ.
Σηµ.2. ∆εν είναι σαφές αν µε το libratum από το ρ. libro=κραδαίνω, κινώ, ταλαντεύω, εννοείται η ταλάντωση του δίσκου που κάνει ο
δισκοβόλος όταν πάρει τη θέση ρίψης ή η περιδίνηση που δίνει στον δίσκο ο αθλητής κατά τη στιγµή που φεύγει ο δίσκος από το χέρι.
Σηµ.4. Το επίθετο Ταιναρίδης=Taenarides (από το ακρωτήριο Ταίναρο) αναφέρεται στον Υάκινθο που καταγόταν από τη Σπάρτη.
Παυσανίας, περιηγητής του 2ου αιώνα µ.Χ.
¶ÂÚÈ‹ÁËÛȘ Ù~˘ ] ∂ÏÏ¿‰Ô˜
Paus.1,35,5: Ο Παυσανίας κάνει λόγο για τον τάφο του Αίαντα.
κα`È µε το~˘ νεκρο~˘ τ`Ô µέγεıος τεκµαίρεσı·ι τ~Ëιδε [Âκέλευε· πÂÓÙάıλου γ`·ρ παιδ`Ôς1 ε@ÈναÈ ο]È κατ`· δίσκον µάλιστα τ`· [Âπ`È το~Èς Áόνασιν [Ôστ~·, καλουÌένας δ` ]˘π`Ô τ~ˆν [Èατρ~ˆν µύλας.
(έκδ. M.H. ROCHA-PEREIRA)
Paus.2,16,2εξ.: Ο χρησµός για τον θάνατο του Ακρισίου επαληθεύεται κατά τραγικό τρόπο. Ο εγγονός του Περσέας τον σκοτώνει µε τον δίσκο του σε µια επίδειξη της δισκοβολικής του επιδεξιότητας.
¶ερσε`˘ς δέ - [Èδε~Èν γ`·ρ πάντˆς {Ëıελε τ`Ôν γονέα τ~Ëς µητρ`Ôς κα`È λόγοις τε χρηστο~Èς κα`È {Âργοις δεÍιώσασıαι - {Âρχεται παρ' α[˘τ`Ôν [Âς τ`Ëν §άÚισαν· κα`È ]Ô µ`Âν ο#Èα ]Ëλικίαι τε [·κµάζων κα`È το~˘ δ›σκου ¯α›ρων τ~ˆι ε]˘ρ‹µατι [Âπεδείκνυτο [Âς \·παντας, [∞κρίσιος δ` λανıάνει κατ`· δαίµονα ]˘ποπεσ`ˆν το~˘ δίσκου τ~Ëι ]ÔρÌ~Ëι. [3] κα`È Ακρισίωι µ`Âν ]Ë πρόρρησις το~˘ ıεο~˘ τέλος {Âσχεν [...] ¶ερσε`˘ς δ` ]ˆς [·νέστρεψεν [Âς {∞ργος - [Ëισχύνετο γ`·ρ το~˘ φόνου τ~Ëι Ê‹µηι -[...]
(έκδ. M.H. ROCHA-PEREIRA)
Paus.2,29,9εξ.: Ο Τελαµώνας και ο Πηλέας σκοτώνουν τον ετεροθαλή αδελφό τους Φώκο.
[9] παρ`· δ` τ`Ô Α[Èάκειον2 Φώκου τάÊος χ~ˆµά [Âστι περιεχfiµενον κύκλωι κρηπ~Èδι, [Âπίκειται δέ ο]È λίıος τραχύς3· κα`È ]Ëνίκα Φ~ˆκον Τελαµ`ˆν κα`È ¶ηλε`˘ς προηÁάγοντο [Âς [·γ~ˆνα πεντάıλου κα`È περι~ËλıÂν [Âς ¶ËϤ· [·ÊÂ~Èναι τ`Ôν λίıον - ο#˘τος γ`·ρ [·ντί δίσκου σφίσιν @Ëν -. ]Âκ`ˆν τυγχάνει το~˘ Φώκου. τα~˘τα δ` [Âχαρίζοντο τ~Ëι µητρί. α[˘το`È µ`Âν γ`·ρ [Âγεγόνεσαν [Âκ τ~Ëς Σκίρωνος ıυγατρός, Φ~ˆκος δ` ο[˘κ [Âκ τ~Ëς α[˘τ~Ëς, [·λλ' [Âξ [·δελφ~Ëς
£έτιδος @Ëν, ε[È δ`Ë τ`· {Ôντα λ¤γουσιν \ ∂λληνες […] [10] τότε δ`Â ]ˆς τ~ˆι δίσκωι πληγε`Èς [·πέıανεν ]Ô Φ~ˆκος, φεύγουσιν [Âπιβάντες νε`ˆς ο]È [ ∂ν‰ηίδος πα~Èδες· Τελαµ`ˆν δ`Â \˘στερον κ‹ρυκα [·ποστέλλων [Ëρνε~Èτο µ`Ë βο˘λε~˘σαι Φώκωι ıάνατον.
(έκδ. M.H. ROCHA-PEREIRA)
Σηµ.1. Για την κατάταξη των δισκοβόλων κατά ηλικίες βλ.
Σηµ.2. Γυµνικοί αγώνες προς τιµήν του Αιακού γίνονταν στην Αίγινα και θεω- ρούνταν ως η σηµαντικότερη αθλητική εκδήλωση, βλ. Kramer, Epiniken 27.
Σηµ.3. Σύµφωνα µε το κείµενο το φονικό όργανο (λίθος τραχύς) είχε τοποθετηθεί επάνω στο µνήµα σε ανάµνηση του γεγονότος.
Paus.5,3,7: Κατά την περιγραφή της περιοχής της Ήλιδος ο Παυσανίας διηγείται ακόµη ένα περιστατικό δισκοβολίας µε θανατηφόρο αποτέλεσµα.
συνεπεπτώκει δ` τ~ˆι [ √ξύλωι φυγάδÈ [ÂÍ Α[Èτωλίας ε@Èναι· δισκεύοντα γάρ φασιν ]·µαρτε~Èν α[˘τ`Ôν κα`È [ÂξερÁάσασıαι φόνον [·κούσιον, τ`Ôν δ` [·ποıανfiντα ]˘π`Ô το~˘ δίσκου τ`Ôν [·δελφ`Ôν ε@Èναι το~˘ [ √ξύλου £έρµιον, ο]È δ` [∞λκιδfiκον το~˘ Σκοπίου.
(έκδ. M.H. ROCHA-PEREIRA)
Paus.5,17,10: Ο Παυσανίας περιγράφει τη λάρνακα του Κυψέλου, που φυλάσσεται στο ναό της Ήρας στην Ολυµπία. Στη λάρνακα αυτή
παριστάνονται νεκρικοί αγώνες προς τιµήν του Πελία µε τα αγωνίσµατα της αρµατοδροµίας, της πυγµής, της πάλης, του δρόµου και της δισκοβολίας.
πεποίηται δ` Îα`È Ε[˘Úυβώτας [·ÊιÂ`Èς δίσκον, \ÔÛτις δ`Ë ο#˘τός [Âστιν [Âπ`È δίσκωι φ‹Ìην
<{Âχων>.
(έκδ. Μ.Η. ROCHA-PEREIRA)
Paus.5,20,1: Μεταξύ των αναθηµάτων που βρίσκονται στον ναό της Ήρας στην Ολυµπία υπάρχει και ο περίφηµος δίσκος του Ιφίτου.
{ ∂στι δ`Â [Âντα~˘ıα κα`È {·λλα
[·ναı‹µατα, Îλίνη τε µ¤Áεıος ο[˘ µεγ¿λη, τ`· πολλ`· [ÂλέÊαντι κεκοσµηµένη, κα`È ]Ô [ πφίτου δίσκος4 κα`È τράðε˙α [ÂÊ' ο#Èς προτίθενται το~Èς νικ~ˆσιν ο]È στέÊανοι. τ`Ëν µ`Âν δ`Ë ] ππποδαµείας λέγουσιν ε@Èναι παίγνιον· ]Ô δ` το~˘ [ πÊίτου δίσκος τ`Ëν [Âκεχειρίαν5, |Ëν [Âπ`È το~Èς [ √λυµπίοις [Âπαγγέλλουσιν6 [ ∏λε~Èοι,
Σηµ.4. Ο Ίφιτος θεωρείται ως ο ανανεωτής των Ολυµπιακών αγώνων (Paus. 5,8,5). Για την πρώτη αρχή τους βλ. Sweet, Sport 236 και παρακάτω σελ.
Σελ.5. Η εκεχειρία ήταν µια περίοδος 3-4 µηνών, κατά την οποία έπαυαν οι εχθροπραξίες και εξασφαλιζόταν ασφαλής πρόσοδος στην Ολυµπία όλων των συµµετεχόντων και ειρήνη κατά τη διάρκεια των αγώνων. Πάντως η εκεχειρία δεν φαίνεται να σήµαινε την παύση των εχθροπραξιών σε ολόκληρη την αρχαία Ελλάδα, βλ. Plut. Lyk. 1,2 και Lämmer, Friede 51 εξξ.
Σηµ.6. Θεωροί από την Ηλεία εξήγγελναν την εκεχειρία σε όλες τις ελληνικές πόλεις και επισφράγιζαν την ειρήνη µε κοινή θυσία στον ∆ία, υπό την προστασία του οποίου έµπαιναν όλοι οι µετέχοντες στους Ολυµπιακούς αγώνες.
ταύτην ο[˘κ [Âς ε[˘θ`˘ {Âχει γεγραµµένην, [·λλ`· [Âς κύκλου σχ~˵α7 περίεισιν [Âπ`È τ~ˆι δίσκωι τ`· γράµµατα.
(έκδ. Μ.Η. ROCHA-PEREIRA)
Paus. 6,19,4: Στον Θυσαυρό των Σικυωνίων στην Ολυµπία φυλάσσονται τρεις δίσκοι:
[Âν τούτωι τ~ˆι ıησαυρ~ˆι δίσκοι τ`Ôν [·ριıµ`Ôν [·νάκεινται ÙÚÂ~Èς, \Ôσους [Âς το~˘ πεντάıλου τ`Ô [·γώνισµα
[Âσκοµ›˙ουσι ·
Σηµ.7. Για την κυκλική διάταξη των γραµµάτων και άλλες λεπτοµέρειες του δίσκου του Ιφίτου µπορούµε να έχουµε µια παράσταση από
παρόµοιους αναθηµατικούς δίσκους που διασώθηκαν, όπως ο δίσκος του Εξωΐδα (βλ. Gardiner, Sports 316 εξ.) και ο δίσκος του
Ασκληπιάδη (βλ. Ebert, Diskus 11 εξ.).
Φλάβιος Φιλόστρατος, από τη Λήµνο, 2ος/3ος αιώνας µ.Χ.
[ ∂ðÈÛÙÔÏ·›
Philostr.epist. 7 (= 344εξ.): Θεοί και ήρωες παριστάνονται σε εικονογραφήσεις να αθλούνται :
]Ôρ~ˆ δ`Â [Âγ`ˆ τ`Ôν ] ∏ρακλέα [Âν τα~Èς γραφα~Èς δορ`·Ó ıηρίου περιβεβληµένον κα`È τ`· πολλ`·
χαµα`È καıεύδοντα, τ`Ôν δ`Â [∞πfiλλωνα κα`È ]˘ψηλ?ˆ ζώσµατι }Ë δισκεύοντα }Ë τοξεύοντα }Ë τρέχοντα […]
(έκδ. C.L. KAYSER)
¶ÂÚ› Á˘ÌÓ·ÛÙÈÎ~˘
Philostr.gymn.3: Στα πλαίσια της περιγραφής του πεντάθλου ο Φιλόστρατος κάνει διάκριση ανάµεσα σε ελαφριά και βαριά αγωνίσµατα.
[3] { ∂στι τοίνυν [·γωνίας ξυµπάσης τ`· µ`Âν κο~˘φα τα~˘τα· στάδιον, δόλιχος, ]Ôπλ~Èται, δ›αυλος· τ`· βαρύτερα δ`Â παγκράτιον, πάλη, πύκται. π¤νταıÏος δ`Â [·µφο~Èν ξυνηρµόσıË·
παλα~Èσαι µ`Âν γ`·ρ κα`È δισκε~˘σαι βαρε~Èς, τ`Ô δ` [·κοντίσαι κα`È πηδ~Ëσαι κα`È δραµε~Èν κο~˘φοί ε[Èσι1. πρ`Ô µ`Âν δ`Ë πάσονος κα`È ¶ηλέˆς \·λµα [ÂστεÊανο~˘το [Èδί?· κα`È δίσκος [Èδί?·
κα`È τ`Ô [·κfiντιον {Ëρκει [Âς νίκην κατ`· το`˘ς χρόνους, ο|˘ς ]Ë [∞ργ`ˆ {Âπλει· Τελαµ`ˆν µ`Âν κράτιστα [Âδίσκευε […]
Philostr.gym.31: Περιγράφονται τα σωµατικά προσόντα του αθλητή του πεντάθλου και ιδιαίτερα του δισκοβόλου.
[Âχέτω κα`È το~Èν σκελο~Èν µακρ~ˆς
µ~·λλον }Ë ξυµµέτρˆ˜ κα`È τ~Ëς [ÔσÊύος ]˘γρ~ˆς τε κα`È ε[˘κfiλως διά τε τ`·ς ]˘ποστροÊ`·ς το~˘
[·κοντίου κα`È το~˘ δίσκου διά τε τ`Ô \·λµα [...] κα`È µακρόχειρα χρ`Ë ε@Èναι α[˘τ`Ôν κα`È ε[˘µ‹κη το`˘ς δακτύλους· δισκεύσει τε γ`·ρ πολλ?~ˆ {·µεινον, }Ëν δι`· µέγεıÔς τ~ˆν δακτύλων [Âκ κοιλοτέρας τ~Ëς χειρ`Ôς [·ναπέµπηται ]Ë {Èτυς το~˘ δίσκου […]
(έκδ. Julius JÜTHNER)
Σηµ.1. Ότι τα κριτήρια της διάκρισης σε βαριά και ελαφρά αθλήµατα δεν είναι ενιαία το διαπίστωσε ήδη ο Krause, Gymnastik 257 εξξ. Βλ.
και Weiler, Sport 199.
] ∏Úˆ˚Îfi˜
Philostr. Her.13,2: Σε έναν διάλογο µεταξύ ενός ταξιδιώτη και Θρακών αµπελουργών για τους τρόπους της λατρείας των ηρώων συζητιούνται και οι αγωνιστικές επιδόσεις του Πρωτεσιλάου.
[…] κα`È δισκεύει µε~È˙ον }Ë [ÂÊικέσıαι {·ÓıÚˆπον. [·νακρούει µ`Âν γ`·ρ ]˘π`Âρ τ`·ς νεφέλας τ`ÔÓ δίσκον, ]Úίπτει δ`Â ]˘π`Âρ το`˘ς ]Âκατ`Ôν π‹χεις κα`È τα~˘ı', ]ˆς ]Ôρ~?·ς, διπλάσιον το~˘ [
√λυµπικο~˘ {Ôντα.
(έκδ. Ludo de LANNOY)
Philostr.Her.14,3-4: Ο λόγος είναι για κάποιον σύµβουλο αθλητών από τη Μυσία που ανέδειξε σπουδαίους αθλητές.
κα`È τ`Ôν λόγον δ` τ`Ôν Μύσιον, [Âς |Ôν \Ëκει ]Ë [·σðίς, α[˘τίκα [·ποτελο~˘µεν. ν~˘ν δ`Â, [Âπειδ`Ë παγκρατίου κα`È π˘γµ~Ëς κα`È δίσκου µνηµονεύοντες [Âς τ`Ëν [·σπίδα [·πηνέχθηµεν, {·κουε το~˘ \Ëρˆ ı·ύµατα πρ`Ôς [·ıλητ`·ς ο|È [Âχρ‹σαντο α[˘τ?~ˆ συµβούλ?ˆ.
(έκδ. Ludo de LANNOY)
∂[ÈÎfiÓ˜
Philostr.im.1,24: Ο Φιλόστρατος περιγράφει µια εικόνα όπου παριστάνεται ο θάνατος του Υακίνθου και µας δίνει πληροφορίες για την τεχνική της ρίψης του δίσκου καθώς και τη βαλβίδα της δισκοβολίας.
λέÁει δ` ]Ë ÁÚαφ`Ë κα`È ]˘ακινı›νην
ε@Èναι τ?~ˆ µειρακί?ˆ τ`Ëν κfiµην κα`È τ`Ô α#ȵα {µβιον τ~?Ë γ~?Ë γινόµενον ε[Èς ο[Èκε~Èόν τι χρ~ˆσαι τ`Ô {·Óıος. ]ÚÂ~È δ`Â
[·π' α[˘τ~Ëς τ~Ëς κεφαλ~Ëς
[µπεπτωκότος α[˘τ?~Ë το~˘ δίσκου. δειν`Ë µ`Âν ]Ë διαµαρτία κα`È ο[˘δ` πÈÛÙ`Ë λέÁεται κατ`·
το~˘ [∞πόλλωνος· [Âπε`È δ` ο[˘ σοÊιστα`È τ~ˆν µύıˆν \Ëκοµεν ο[˘δ` [·πιστε~Èν \Âτοιµοι, θεατα`È δ` µfiνον τ~ˆν Áεγραµµένˆν, [Âξετάσωµεν τ`Ëν γραφ`Ëν κα`È πρ~ˆτόν Áε τ`Ëν βαλβ~Èδα το~˘
δ›σκου. [2] βαλβ`Èς διακεχÒρισται µικρ`· κα`È [·ποχρ~ˆσα ]Âν`È ]Âστ~ˆτι, ε[È µ`Ë τ`Ô κατόπιν κα`È τ`Ô δεξι`Ôν σκέλος [·ν¤χουσα, πραν~Ë τ`· {µπροσıεν, κα`È κουφίζουσα ıάτερον το~Èν σκελο~Èν,
|Ô χρ`Ë συναναβάλλεσıαι κα`È συµπορεύεσı·ι τ~?Ë δεξι~?·. τ`Ô δ` σχ~˵α το~˘ δίσκοÓ [·νέχοντος [Âξαλλάξαντα τ`Ëν κεφαλ`Ëν [Âπ`È δεξι`· χρ`Ë κυρτο~˘σıαι τόσον, \Ôσον ]˘ποβλέ„αι τ`· πλε˘Ú¿, κα`È ]Úιπτε~Èν ο#Èον [·νȵ~ˆντα κα`È προσεµβάλλοντα το~Èς δεξιο~Èς π~·σι. [3] κα`È ]Ô [∞πfiλλων ο\˘τω πως [Âδίσκευσεν, ο[˘ γ`·Ú }·ν {·λλως [·φ~Ëκεν, [µπεσ`ˆν δ` ]Ô δίσκος [Âς τ`Ô µειράκιον τ`Ô µ`Âν κε~Èται κα`È [Âπ' α[˘το~˘ γε το~˘ δίσκου - §ακωνικ`Ôν µειράκιον κα`È τ`Ëν κν‹µην [Ôρı`Ôν κα`È δρόµων ο[˘κ [·γύµναστον κα`È βραχίονα
]˘πεγε~Èρον {Ëδη κα`È τ`Ëν \ˆραν τ~ˆν [Ôστ~ˆν ]˘ðεκφα~Èνον - [·πέστραπται δ` [∞πfiλλων {Âτι [Âφεστ`ˆ˜ τ?~Ë βαλβ~Èδι κα`È κατ`· γ~Ëς βλέπεÈ. πεπηγέναι φ‹σεις α[˘τόν, τοσο~˘τον α[˘τ?~ˆ τ~Ëς [Âκπλ‹ξεως [µπέπτωκÂν. [4] [·µαı‹ς γ' ]Ô Ζ¤φυρος νεµεσ‹Ûας α[˘τ?~ˆ κα`È τ`Ôν δίÛκον [Âς τ`Ô µειράκιον παρείς, κα`È Áέλˆς δοκε~È τ~?ˆ [·νέµ?ˆ τα~˘τα κα`È τˆıάζει περιωπ`Ëν {Âχων.
(έκδ. BENNDORF/SCHENKEL)
Philostr.im.2,19,2: Ο Φόρβας, βασιλιάς των Φλεγύων, σκορπίζει τον θάνατο κατά την πορεία του προς τους ∆ελφούς, προκαλώντας γεροδεµένους προσκυνητές σε διάφορα αγωνίσµατα µέχρι τελικής πτώσης.
[…] το`˘ς δ`Â παγκρατί?ˆ α]Èρε~È κα`È ]˘περβολα~Èς δίσκων […]
(έκδ. BENNDORF/SCHENKEL)
Philostr.min.im.14,5: Ο Φιλόστρατος περιγράφει παράσταση (εικονογραφία) της θανατηφόρας δισκοβολίας του Απόλλωνα, που παραδίδεται από πληθώρα αρχαίων συγγραφέων.
]Ô δ' [Âν ποσ`È δ›σκος {¯ων κα`È σÎοπ... ✝ τι περ`È ]Âαυτ`Ôν { ∂ρως τε
κα`È πάνυ φαιδρ`Ôς \·µα κα`È κατηφ‹ς, κα`È Ζέφυρος [Âκ περιωπ~Ëς {·γριον ]˘ποφαίνων τ`Ô {Ôµµα, α[Èνίττεται ]Ô ˙ωγράφος τ`Ëν [·πώλειαν το~˘
µειρακ›ου, δισκεύοντι δ` τ~?ˆ [∞πόλλωνι πλάγιος [µπνεύσας [µβαλε~È τ?~ˆ ] Àακίνı?ˆ τ`Ôν δ›σκον.
(έκδ. SCHENKEL/REISCH)
µ›Ô˜ [∞ðfiÏψÓÔ˜
Philostr.vit.Apoll.2,9,6: Ένας αναθηµατικός δίσκος από ινδικό χρυσάφι, που είναι κατατεθειµένος στους ∆ελφούς, µαρτυρεί την ελληνική καταγωγή του
∆ιονύσου.
{ÂÛÙÈ ‰`Â [·Úγύρου [ πνδικο~˘ δ›σκος, #?ˆ [Âπιγέγραπται·
∆ΙΟΝΥΣΟΣ ] √
ΣΕΜΕΛΗΣ ΚΑΙ ∆ΙΟΣ ∞¶√ ΙΝ∆øΝ Α¶ΟΛΛΩΝΙ ∆Ε§ΦΩΙ.2
(έκδ. C.L. KAYSER)
Philostr.vit.Apoll.2,27,2: Ο τρόπος ζωής του βασιλιά των Ινδών αντιστοιχεί σε ελληνικές συνήθειες της εκγύµνασης του σώµατος.
τ`Ô δ`Â βαλανε~Èον παράδεισος @Ëν σταδίου µ~Ëκος, #?ˆ µέση κολυµβ‹ıÚα [ÂνˆÚÒρυκτο πηγ`·ς [Âκδεχοµένη
πÔÙ›µου τε κα`È „υχρο~˘ \˘δατος, τ`· δ` [ÂÊ [Âκάτερα δρόµοι @Ëσαν, [Âν ο#Èς [·κοντί?ˆ τε κα`È δίσκ?ˆ τ`Ôν ] ∂λληνικ`Ôν τρόπον ]Âαυτ`Ôν [ÂÍ‹κει, κα`È γ`·ρ τ`Ô σ~ˆµα {Âρρˆτο ]˘πό τε ]Ëλικίας - [Âπτ`· γ`·ρ κα`È ε{Èκοσιν {Âτη γεγον`ˆς @Ëν - ]˘πό τε το~˘ #ˆδε γυµνάζεσıαι.
(έκδ. C.L. KAYSER)
Σηµ.2. Ότι πρόκειται για αναθηµατικό και όχι έναν κοινό δίσκο γίνεται πρόδηλο από την επιγραφή και την αφιέρωση στους ∆ελφούς, τον τόπο
διεξαγωγής των Πυθίων. Ο ∆ιόνυσος µνηµονεύεται συχνά σε αθλητικές εκδηλώσεις, πβ. Nonn.Dion.19,143 εξξ., Nonn.Dion.37,667 εξξ.
Φώτιος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, 9ος αιώνας µ.Χ.
Βιβλιοθήκη
Phot.bibl.409a (= ΣAristeid.Panath.3, 339 Dindorf): Σε σχόλιο στον
Παναθηναϊκό του Αριστείδη (που αποτελεί έπαινο της πόλης των Αθηνών), που αποδίδεται στον Φώτιο, υπάρχουν πληροφορίες για τους αρχαίους αγώνες.
[ ∂µο`È µ`Âν ο[˘δ` ð¤νταıλοι δοκο~˘σιν ο]È πάντα νικ~ˆντες τοσο~˘τον το~Èς π~·σι κρατε~Èν.
[¶Úάγµατα ε@Èπεν [·ντ`È προσώπου·
δέον γ`·Ú ε[Èπε~Èν ο]È το`˘ς πεντάıλους νικ~ˆντες, ]Ô δ` ε@Èπεν ο]È πένταθλοι.] [∞ντί το~˘ @·ıÏος {Âχων πέντε [·Áωνίσµατα, πάλην, δρόµον, [·κόντιον, δίσκον, παγκράτιον, }Ë [·ντ`È το~˘ ο]È πέντε [·γωνιζfiµενοι.} ∏ ο]È [Âν το~Èς π¤ντε [·γωνίσµασι νικ~ˆντες. Ο[˘χ \Ôτι δ` ο]È πένταıλοι πάντα νικ~ˆσιν· [·ρκε~È γ`·ρ α[˘το~Èς τρία τ~ˆν π¤ντε πρ`Ôς νίκην. §έγεται δ` ¶ηχς, \Ôτε @Ëν µÂτ`· τ~ˆν [∞ργοναυτ~ˆν, το~˘τον ıε~Èναι τ`Ôν [·γ~ˆνα πÚ~ˆτος· τ`· δ` πέντε @·ıÏ· @Ëν |·
προε›ρηται· ο]È δ`Â [·ντ`È το~˘ παγκρατίου τ`Ô \·λµα συναριıµο~˘σι.
(έκδ. René HENRY)
Πίνδαρος από την πόλη Κυνοσκεφαλαί, λυρικός ποιητής του 6ου/5ου αιώνα π.Χ.
[ πÛıÌÈÔӛηȘ
Pind.Isthm.1,24-27: Σε µια ωδή για τον Ηρόδοτο από τις Θήβες, νικητή της αρµατοδροµίας, ο Πίνδαρος ανακαλεί στη µνήµη τις επιδόσεις του Κάστορα και του Ιολάου.
ο#Èά τε χερσ`Èν [·κοντίζοντες α[Èχµα~Èς [25] κα`È λιıίνοις ]Ôπότ' [Âν δίσκοις \ÈÂν.
ο[˘ γ`·ρ @Ëν πενταέıλιον, [·λλ' [Âφ' ]Âκάστ?ˆ
{Âργµατι κε~Èτο τ¤λος.
(εκδ. Herwig MAEHLER)
Pind.Isthm. 2,35εξ.:
[35] µακρ`· δισκ‹σαις [·κοντ›σσαιµι τοσο~˘ı', \Ôσον [Ôργάν •εινοκράτης ]˘π`Âρ [·νıρώπων γλυκε~Èαν {Âσχεν.1
(εκδ. Herwig MAEHLER)
Σηµ.1. ∆εν υπάρχει συµφωνία των φιλολόγων για το ακριβές περιεχόµενο (µετάφραση) του χωρίου. Το [·ÎÔÓÙ›˙ˆ χρησιµοποιείται συχνά για τη ρίψη του δίσκου, αλλά ποτέ το δισκέω για τη ρίψη του ακοντίου παρα µόνο στη γενική σηµασία ρίπτω.
[ √λυµπιονίκαις
Pind.Ol.10,72-74: Στην ωδή αυτή που έγραψε ο Πίνδαρος για τον Αγησίλαο, Επιζεφύριο Λοκρό, νικητή της πυγµαχίας των παίδων, αναφέρονται οι νικητές στους πρώτους Ολυµπιακούς αγώνες στην
πυγµαχία, την αρµατοδροµία, τον δρόµο, την πάλη, το ακόντιο και τη ρίψη λίθων.
[72] µ~·κος δ`Â Νικε`˘ς {Âδικε πέτρ?ˆ2 χέρα κυκλώσαις ]˘π`Âρ ]·πάντων, κα`È συµµαχία ıfiρυβον
παραίıυξε µέγαν·
(έκδ. Herwig MAEHLER)
Σχόλια
ΣPind.Nem.5,25: Το σχόλιο αναφέρεται στη δολοφονία του Φώκου (πβ. και Lukian.dial.deor. 16(14),2).
Êασί γ`·ρ ¶ηλ¤α κα`È Τελαµ~ˆνα [Âν
γυµνασίοις [·νελόντας Φ~ˆκον, τ`Ôν µ`Âν δίσκ?ˆ τύ„αντα, τ`Ôν ¶ηλέα, τ`Ôν δ` Τελαµ~ˆνα σιδ‹ρ?ˆ τ`· µετάφρενα, κα`È Ô\˘τω τ`Ô µύσος φεύγοντας τ~Ëς Α[Èγίνης [ÂκπεσÂ~Èν, κα`È τ`Ôν µ`Âν Τελαµ~ˆνα ε[Èς Σαλαµ~Èνα τ`Ëν πρ`Ôς τ?~Ë [∞ττικ?~Ë, τ`Ôν δ` ¶ηλέα ε[Èς £ετταλίαν µετοικ~Ëσαι·
(έκδ. A.B. DRACHMANN)
ΣPind.Ol.10,86: Το σχόλιο αποτελεί µαρτυρία για τη χρήση λίθινων δίσκων σε αρχαιότερους χρόνους.
]Ô δ` λόγος· µαÎρόν τι κα`È [Âπίµηκες [ÂδίÛκευσεν ]Ô Νικεύς. \Ôτι δ` πέτροις τ`Ô παλαι`Ôν [Âδίσκευον, \ √µηρος (ı 190)Ε βόµβησεν δ` λίıος.
(έκδ. A.B. DRACHMANN)
Σηµ.2. Με το πέτρος εδώ εννοείται πιθανότατα ο δίσκος, διότι παράλληλα αναφέρεται ο τόπος των αγώνων και γίνεται λόγος για αγωνίσµατα.
Οι ορειχάλκινοι δίσκοι φαίνεται ότι άρχισαν να χρησιµοποιούνται µόνον από τον 6ο αιώνα π.Χ.
Τίτος Μάκκιος Πλαύτος, κωµικός ποιητής του 3ου/2ου αιώνα π.Χ.
Bacchides
Plaut.Bacch.65-67: Ο Πιστόκληρος αρνείται να µπει στην παλαίστρα και να ασκηθεί στη δισκοβολία, γιατί προϋποθέτουν πολύν κόπο.
[65] [Pistoclerus:] quid ego
metuam, rogitas, adulescens homo?
penetrare [me] huius modi in palaestram, ubi damnis desudascitur?
ubi pro disco damnum capiam, pro cursura dedecus?
(έκδ. W.M. LINDSAY)
Plaut.Bacch.428εξ.: Ο Λυδός ονειροπολεί την αυστηρή διαπαιδαγώγηση και εκγύµνασή του στον δρόµο, την πάλη, το ακόντιο, τον δίσκο, την πυγµαχία, τη σφαιροβολία, το άλµα.
[428] ibi cursu, luctando, hasta, disco, pugilatu, pila, saliendo sese exercebant magi' quam scorto aut sauiis […]
(έκδ. W.M. LINDSAY)
Mostellaria
Plaut.Most,149-153: Ο Φιλολάχης θυµάται τα νιάτα του, όταν ασκούνταν στον δίσκο, το ακόντιο, τη σφαίρα, τον δρόµο, τα όπλα, τον ίππο.
cor dolet quom scio ut nunc sum atque ut fui, [150] quo neque industrior de iuuentute erat
* * * * arte gymnastica: disco, hastis, pila, cursu, armis, equo uictitabam uolup [...]
(έκδ. W.M. LINDSAY)
Γάιος Πλίνιος Σεκούνδος, από το Novum Comum, συγγραφέας του 1ου αιώνα µ.Χ.
Naturalis historia
Plin.nat.34,57: Ο Έλληνας γλύπτης Μύρων (5ος αιώνας π.Χ.) δηµιούργησε και αγάλµατα αθλητών, πενταθλητές, παγκρατιαστές και έναν δισκοβόλο1.
fecit et canem et discobolon et Perseum et pristas […]
(έκδ. Karl MAYHOFF)
Σηµ.1. Πβ. Philostr.im. 1,24 και Lukian. Philops.18.
Πλούταρχος, από τη Χαιρώνεια της Βοιωτίας, ιστορικός του 1ου/2ου αιώνα µ.Χ.
§˘ÎÔ~˘ÚÁÔ˜
Plut.Lyk.1,2 (=Aristot.frg.533 Rose): Ως απόδειξη ότι ήταν ιστορικό πρόσωπο ο Λυκούργος, ο περίφηµος νοµοθέτης της Σπάρτης,
προσκοµίζεται ο δίσκος του Ιφίτου (πβ. Paus.5,20), στον οποίο είναι χαραγµένο το όνοµα του νοµοθέτη.
ο]È µ`Âν Á`·ρ [ πφίτ?ˆ συνακµάσαι κα`È συνδιαθε~Èναι τ`Ëν [ √λυµπιακ`Ëν [Âκεχειρίαν λέγουσιν α[˘τόν, #ˆν [Âστι κα`È [∞ριστοτέλης ]Ô ÊιλόσοÊος, τε굋ριον προÊέρˆν τ`Ôν [
√λυµπίασι δίσκον [Âν #?ˆ το{˘νοµα το~˘ §υκούργου διασ?Òζεται καταγεγραµµ¤νον·
(έκδ. LINDSKOG/ZIEGLER)
Plut.Lyk.14,3: Σε αντίθεση µε άλλες ελληνικές πόλεις η Σπάρτη φρόντιζε για την εκγύµναση τη σωµατική όχι µόνον των παίδων αλλά και των νεανίδων.
[·λλ`· κα`È τούτων τ`Ëν [Âνδεχοµένην [Âðȵ¤λειαν [Âποι‹Ûατο. τ`· µ`Âν γ`·ρ Ûώµατα τ~ˆν παÚı¤νων δρfiµοις κα`È πάλαις κα`È βολα~Èς δίσκων κα`È [·κοντίων διÂπόνησεν, ]ˆς \Ë τε τ~ˆν γεννωµ¤νων ]Úίζωσις [Èσχυρ`·ν [Âν [Èσχυρο~Èς σώµασÈν [·ρχ`Ëν λαβο~˘σα βλαστάνοÈ βέλτιον, α[˘ταί τε Ìετ`· ]ÚÒÌ˘ ÙÔ`˘ς ÙfiÎÔ˘˜ ]˘ποµένουσαι,
καλ~ˆς \·µα κα`È ]Ú?·δίως [·γωνίζοιντο πρ`Ôς τ`·ς [ˆδ~Èνας. [·φελ`ˆν δ`Â ıÚύ„ιν κα`È
σκιατροφίαν κα`È ıηλύτητα π~·Û·Ó, ο[˘δ`Âν #Ëττον ε{Èıισε τ~ˆν κόρˆν τ`·ς κόρας γυµνάς τε πÔµπεύειν κα`È πρ`Ôς ]Èερο~Èς τÈσιν [Ôρχε~Èσı·ι κα`È {?·δειν, τ~ˆν νέων παρfiντων κα`È ıεωµένων.1
(έκδ. LINDSKOG/ZIEGLER)
Σηµ.1. Το ότι οι νεανίδες ήταν γυµνές όχι µόνον στις ποµπές αλλά και στους αγώνες αποδεικνύεται από τον όρο γυµνοπαιδε~Èαι (πβ.
Plut.Lyk. 15,1).
[∞ðÔÊı¤ÁÌ·Ù· ϷΈÓÈο
Plut.mor.227d (= apophth.lac.12): Ο νοµοθέτης Λυκούργος καθιερώνει τη σκληρή διαπαιδαγώγηση των παρθένων µε γυµναστικές ασκήσεις.
[12] { ∞λλου ‰' [Âπιζητο~˘ντος, δι`· τ› τ`· σώµατα τ~ˆν ðαÚı¤νων δρόµοις κα`È πάλαις και βολα~Èς δίσκων κα`È [·κοντίων διεπόνησεν, «\Èν» {Âφη «]Ë τ~ˆν γεννωµένων ]Úίζωσις
[Èσχυρ`·ν [Âν [Èσχυρο~Èς σώµασιν [·ρ¯`Ëν λαβο~˘σα καλ~ˆς βλαστάν?Ë, α[˘ταί τε µετ`· ]Úώµης το`˘ς τόκους ]˘ποµένουσαι ]Ú?·δ›ως τε \·µα και καλ~ˆς [·γωνίζˆνται πρ`Ôς τ`·ς [ˆδ~Èνας, κα`È ε{È τις [·νάγκη γένοιτο, δύνωνται ]˘π`Âρ α]˘τ~ˆν κα`È τέκνων κα`È τ~Ëς πατρίδος µάχεσıαι.»
(έκδ. C. HUBERT)
Quaestionum convivalium
Plut.mor.614d (=quaest.conviv.1,1,5): Γίνεται συζήτηση για τις συνήθειες που επικρατούν στα συµπόσια.
\ˆσπερ γ`·ρ τ`· σÒµατα πινόντων δι' [Ôρχ‹σˆς κα`È χορείας νενfiµιÛται σαλÂύειν, }·ν δ' ]Ôπλοµαχε~Èν2 [·ναστάντας }Ë δισκε‡Âιν [·ναγκ¿ζωµεν α[˘τούς, ο[˘ µόνον [·τερπ`Âς [·λλ`· κα`È βλαβερ`Ôν {ÂσταÈ τ`Ô συµπfiσιον [...]
(έκδ. C. HUBERT)
Plut.mor.724b (= quaest.conviv.8,4,4):
[Âπε`È κα`È φίλαıλος {·λλως <κα`È>
φιλfiνικος ]˵~Èν ]Ô ıεfiς, α[˘τ`Ôς µ`Âν κιθαρίσει κα`È [?ˆδ?~Ë κα`È βολα~Èς δίσκων, ]ˆς δ' {Âνιοί φασι, κα`È πυγµ~?Ë, ]·µιλλώµενος […]
(έκδ. C. HUBERT)
An seni sit gerenda res publica Plut.mor.793b (= an seni 18):
ο[˘δ`Â γ`·ρ τ`· σÒµατα παντελ~ˆς
[·κίνητα κα`È [·γύµναστα περιορ~ˆµεν, \Ôτι µ`Ë δυνάµεıα σκαÊείοις µηδ' ]·λτ~Ëρσι χρ~Ëσıαι µηδ` δισκεύειν µηδ' ]Ôπλοµαχε~Èν ]ˆς πρότερον, [·λλ' α[ÈÒραις κα`È περιπάτοις, {Âνιοι δ` κα`È σφαίρ?· προσπαλαίοντες [ÂλαÊÚ~ˆς […]
(έκδ. C. HUBERT)
Σηµ.2. Η οπλοµαχία (όπου οι δύο αντίπαλοι φέρουν ασπίδα, κράνος και λόγχη) δεν ανήκει στα παραδοσιακά αθλήµατα των αγώνων. Η οπλοµαχία που έχει στρατιωτικό χαρακτήρα (πβ. Plat.leg. 833d- 834d), µόνον στην ελληνιστική περίοδο αποτελεί αναπόσπαστο τµήµα της παιδείας των εφήβων (βλ. Gardiner, Sports 21 εξ.).
Ιούλιος Πολυδεύκης, από τη Ναυκράτιδα, λεξικογράφος του 2ου αιώνα µ.Χ.
[ √ÓÔÌ·ÛÙÈÎfiÓ
Poll.3,151: Στο εδάφιο για τους πενταθλητές αναφέρονται από τον Πολυδεύκη εκφράσεις για το ρήµα δισκοβολώ.
τ`Ô δ` δίσκον [·φε~Èναι, δίσκον [Âκπέµ„αι, δίσκον ]Ú~È„αι, δίσκ?ˆ ]˘ποÊέρεσıαι.
(έκδ. Εrich BETHE)
Poll.10,64: Ο Πολυδεύκης περιγράφει τα αντικείµενα που βρίσκονται σε ένα αρχαίο γυµνάσιο, πράγµα σπάνιο.1
τ~ˆν δ` γυµνασίοις προσηκόντων σκευ~ˆν κα`È σάκτας [Âστ`È κα`È µάρσιππος κα`È σάκκος, κα`È κυνο~˘χος ]˘ποδέξασıαι τ`· ]ȵάτια2, κα› που κα`È συρία κα`È σύρα ]Ë {·κναπτος, κα`È κfiνεˆς σðυρίς3, κα`È ]·λτ~Ëρες κα`È τροχο`È κα`È δίσκοι κα`È [·ποτοµάδες κα`È [ˆµfiλινον […]
(έκδ. Immanuel BECKER)
Σηµ.1. Είναι σπάνιες οι πληροφορίες (ιδίως για την περίοδο 6ος-4ος αιώνας π.Χ.) για τα αντικείµενα που χρησιµοποιούσαν στα γυµνάσια και τις παλαίστρες (βλ. Jüthner/Brein, Lü. 2.1,148εξ.). Οι γνώσεις µας για τα αντικείµενα αυτά συµπληρώνται από σχετικές απεικονίσεις αγγείων.
Σηµ.2. Οι αθλητές ασκούνταν, όπως είναι γνωστό, γυµνοί. Οι σάκκοι προφανώς χρησιµοποιούνταν για να δέχονται τους δίσκους, όπως δείχνουν και σχετικές απεικονίσεις σε αγγεία (πβ. Jüthner/Brein, Lü.1,248).
Σηµ.3. Η άµµος απλωνόταν στις παλαίστρες, όπως δείχνουν απεικονίσεις αθλητών µε τσαπάκια και αµµοκάλαθα (πβ. Plut.mor.793b, Jüthner/Brein, Lü.1, πίνακας VI και Ebert, Pentathlon 64).
Σέξτος Προπέρτιος, από την πόλη Assisi, ελεγειακός ποιητής του 1ου αιώνα π.Χ.
Elegiae
Prop.3,14,9εξ: Ο Προπέρτιος απεικονίζει τη συµµετοχή γυναικών της Σπάρτης σε γυµνικούς και ιππικούς αγώνες.
[femina] nunc ligat ad caestum gaudentia bracchia loris,
[10] missile nunc disci pondus in orbe rotat [...]
(έκδ. Paul FEDELI)
Μάρκος Φάβιος Κοϊντιλιανός, διδάσκαλος της ρητορικής του 1ου αιώνα µ.Χ.
Institutio oratoria
Quint.inst.2,13,10: Ο Κοϊντιλιανός χαρακτηρίζει τον δισκοβόλο του Μύρωνα1 ως λεπτή τέχνη µε την ευκαιρία της υπεράσπισης νέων εκφραστικών τρόπων της ρητορικής.
Quid tam distortum et elaboratum quam est ille discobolos Myronis? Si quis tamen ut parum rectum improbet opus, nonne ab intellectu artis afuerit, in qua uel praecipue laudabilis est ipsa illa nouitas ac difficultas?
(έκδ. ª. WINTERBOTTOM)
Σηµ.1. Βλ. σελ.
Κόιντος Σµυρναίος (από την Σµύρνη της Μ. Ασίας), επικός ποιητής του 4ου αιώνα µ.Χ.
Μεθοµηρικά
Quint.Smyrn.4,436-464: Ο Κόιντος Σµυρναίος αναφέρει έναν τεράστιο ορειχάλκινο δίσκο στα πλαίσια της περιγραφής που κάνει των νεκρικών αγώνων προς τιµήν του Αχιλλέα.
Α[˘τίκα δ' α@˘τε σfiλον περ鵋κεά τε βριαρ`Ôν τε ðÔÏÏÔ`È πειρ‹σαντο ıο~Ëς [·π`Ô χειρ`Ôς [È~Ëλαι.
Τ`Ôν δ' ο{˘ τις βαλέειν δύνατο στιβαρ`ÔÓ µάλ' [Âόντα [∞ρÁείων· ο@Èος δ' {Âβαλε<ν> µενεδ‹ιος Α{Èας
[44Ο] ¯ειρ`Ôς [·π`Ô κρατερ~˘, ]ˆς ε[È δρυ`Ôς [·γρονόµοιο {Ôζον [·παυανθέντα ı¤ρευς ε[˘ı·λð¤ος \ˆρ?Ë,
]Ôππότε λ‹ια πάντα κατ`· χıον`Ôς α[˘αίνηται.
£άµβησαν δ' {·ρα πάντες, \Ôσον χερ`Ôς [Âξεποτ‹ıη χαλκ`Ôς |Ôν [·νέρε χερσ`È δύˆ µογ¤οντες {·ειραν·
[445] τόν ]Úα µ`Âν [∞νταίοιο βίη ]Úίπτασκε πάροιıε ]Úηιδίˆς [·π`Ô χÂιρ`Ôς ]Â~Ëς πειρÒµÂνος [·λκ~Ëς, πρίν κρατερ?~Ëσι χέρεσσι δᵋµεναι ] ∏ρακλ~Ëος·
] ∏ρακλέης δέ Ìιν [Ë`˘ς ]Âλ`ˆν σ`˘ν ληίδι πολλ?~Ë [·καµάτης {Âχε χειρ`Ôς [·έıÏιον, [·λλά µιν [ÂσθÏ?~ˆ
[45Ο] \˘στερον Α[Èακίδ?Ë δ~ˆρον πfiρεν, ]Ôππότ' {·ρ' α[˘τ?~ˆ [ πλίου ε[˘πύργοιο συνέπραθε κύδιµον {·στυ,
κε~Èνος δ' υ]Èέι δ~ˆκεν, |Ô δ' [ˆκυπόροις [Âνί νηυσ`Èν [Âς Τροίην µιν {Âνεικεν, \Èνα σφετέροιο τοκ~Ëος µνωόµενος ΤρÒÂσσιν [Âυσıενέεσσι µάχοιτο [455] προφρονέως, ε{Èη δ` πόνος πειρωµ¤ν?ˆ [·λκ~Ëς·
τόν ]Ú' Α{Èας µάλα πολλ`Ôν [·π`Ô στιβαρ~Ëς βάλε χειρός.
Κα`È τότε ο]È Νηρη`Èς [·γακλυτ`· τεύχεα δ~ˆκε Μέµνονος [·ντιı¤οιο, τ`· κα`È µέÁα ıη‹σαντο [∞ργε~Èοι· λίËν γ`·ρ {Âσαν περ鵋κεα πάντα.
[46Ο] Κα`È τά γε καγ¯αλόων ]˘πεδ¤ξατο κύδιµος [·ν‹ρ·
ο{È?ˆ γ`·ρ κείν?ˆ γε περ`È βριαρο~Èς µελ¤εσσιν \Ëρµοσεν [·πλ‹τοιο κατ`· χρο`Ôς [·µÊιτεıέντα.
Α[˘τ`Ôν δ' α@˘τ' [·νάειρε µέγαν σόλον, {ÔÊÚά ο]È ε{Èη τερπωλ`Ë µένος [Ë`˘ λιλαιοµέν?ˆ πÔÓέεσıαι.
(έκδ. Francis VIAN)
Ρουφίνος, από τη Σάµο, ποιητής του 2ου αιώνα µ.Χ.
[ ∂ðÈÁÚ¿ÌÌ·Ù·
Anth.Gr.5,19(18): Η µεταβολή από την οµοσεξουαλικότητα σε ετεροσεξουαλικότητα επεξηγείται µε ένα αγωνιστικό παράδειγµα.
Ο[˘κέτι παιδοµαν`Ëς ]ˆς πρίν ποτε, ν~˘ν δ` καλο~˘µαι £ηλυµαν‹ς, κα`È ν~˘ν δίσκος [µοί
κρόταλον [...]1
(έκδ. Hermann BECKBY)
Σηµ.1. Ο δίσκος χαρακτηρίζει το ανδρικό φύλο, ενώ το κρόταλο (ένα είδος καστανέτας) το γυναικείο φύλο.
Σέρβιος, Ρωµαίος γραµµατικός του 4ου αιώνα µ.Χ.
Comentarii in Vergilii carmina
Serv.in Verg.Aen.8,91: Τα Σχόλια στην Αινειάδα του Βεργιλίου
πληροφορούν για την περιγραφή της δισκοβολίας στον Στάτιο (Stat.Theb.
6,682-683).
labitur uncta vadis abies descendentis celeritate prope conscendit:
Statius de disco s i m i l i s q u e c a d e n t i c r e s c i t i n a d v e r s u m.
(έκδ. THILO/HAGEN) Serv.in Verg.Aen.12,856:
non secus ac nervo per nubem
inpulsa sagitta sic illa descendit, ut solet sagitta conscendere. hinc Statius traxit ut diceret de
disco iacto s i m i l i s q u e c a d e n t i c r e s c i t i n a d v e r s o s.
(έκδ. THILO/HAGEN)
Σίλβιος Ιταλικός, ποιητής του 1ου αιώνα µ.Χ.
Punica
Sil.14,505-509: Ο νεαρός Poedathus έχασε τη ζωή του στον πόλεµο, επειδή δεν ήταν προσεκτικός. Ο ποιητής εξιστορεί εδώ τις αθλητικές του επιδόσεις (δίσκος, ακόντιο, δρόµος, άλµα).
605] [...] seu splendentem sub sidera nisu exigeret discum, iaculo seu nubila supra surgeret, aligeras ferret seu
puluere plantas
uix tacta, uel dimensi spatia improba campi
transiret uelox saltu, decuere labores.
(έκδ. Joseph DELZ)
Σιµωνίδης, από την Κέω, λυρικός ποιητής του 6ου/5ου αιώνα π.Χ.
[ ∂ðÈÁÚ¿ÌÌ·Ù·
Anth.Gr.16,3: Ο Σιµωνίδης εξυµνεί τη νίκη ενός πενταθλητή στα Ίσθµια και τα Πύθια.
{ πσθµια κα`È ¶υıο~È ∆ιοφ~ˆν ]Ô Φίλωνος [Âν›κα \·λµα, ποδωκείην, δίσκον,
{·κοντα, πάλην.
(έκδ. Hermann BECKBY)
Σοφοκλής, από τον Κολωνό (της Αθήνας), τραγικός ποιητής του 5ου αιώνα π.Χ.
Larisaioi
Sophokl.frg.380 (= Steph.Byz.257,3): Σύµφωνα µε το χωρίο επιτρεπόταν τρεις απόπειρες στη δισκοβολία.
κα› µοι τρίτον ]Úίπτοντι ∆ωτιε`˘ς [·ν`Ëρ [·γχο~˘ προσ~Ë„εν { ∂λατος [Âν δισκ‹µατι.
(έκδ. Stefan RADT)
Πόπλιος Παπίνιος Στάτιος, από τη Νεάπολη, ποιητής του 1ου αιώνα µ.Χ.
Achilleis
Stat.Ach.2,154-156: Ο Αχιλλέας θυµάται τη νιότη του και αναφέρει την αθλητική του διαπαιδαγώγηση.
Nam procul Oebalios1 in nubila condere discos 155] et liquidam nodare palen et spargere caestus, ludus erat requiesque mihi;
(έκδ. Jean MEHEUST) Silvae
Stat.silv.3,1,155-157: Γίνεται επίκληση στον Ηρακλή µε την ευκαιρία αγώνων που διοργανώνονται στη Νεάπολη προς τιµήν του.
155] [...] seu nubila disco
findere seu volucris Zephyros praecedere telo
seu tibi dulce manu Libycas nodare palaestras [...]
(έκδ. Ioannes S. PHILLIMORE)
Stat.silv.5,3,51-54: Σε ένα πένθιµο ποίηµα για τον πατέρα του ο ποιητής παίρνει αρνητική θέση στο να τιµώνται οι νεκροί µε αθλητικούς αγώνες.
51] illic et Siculi superassem dona sepulcri et Nemees lucum et Pelopis
sollemnia trunci.
illic Oebalio non finderet aëra disco
Graiorum vis nuda virum […]
(έκδ. Ioannes S. PHILLIMORE)
Σηµ.1. Ο Οίβαλος, βασιλιάς της Σπάρτης, αναφέρεται και ως πατέρας του Ναρκίσσου (Υακίνθου), που ο Απόλλωνας φόνευσε µε τον δίσκο του.
Thebais
Stat.Theb.6,646-715: Ο Στάτιος περιγράφει την ίδρυση των Νεµέων µε αφορµή τον θάνατο του Αρχεµόρου (πβ. Apollod. 3,6,4) και µας δίνει πληροφορίες για τη δισκοβολία και ιδιαίτερα την τεχνική της ρίψης.
Tunc vocat, emisso si quis decernere disco impiger et viris velit ostentare superbas.
it iussus Pterelas, et aenae lubrica massae
pondera vix toto curvatus corpore iuxta [650] deicit; inspectant taciti
expenduntque laborem Inachidae. mox turba ruunt, duo gentis Achaeae,
tres Ephyreiadae, Pisa satus unus, Acarnan septimus; et pluris agitabat gloria, ni se arduus Hippomedon cavea
stimulante tulisset
[655] in medios, lateque ferens sub pectore dextro
orbem alium: «Hunc potius, iuvenes, qui moenia saxis frangere, qui Tyrias deiectum vaditis arces,
hunc rapite: ast illud cui non iaculabile dextrae pondus?» et abreptum nullo
conamine iecit
[660] in latus. absistunt procul attonitique fatentur cedere; vix unus Phlegyas acerque Menestheus (hos etiam pudor et magni tenuere parentes) promisere manum; concessit cetera pubes sponte et adorato rediit ingloria
disco.
[665] qualis Bistoniis clipeus Mavortis in arvis
luce mala Pangaea ferit solemque refulgens territat incussaque dei grave
mugit ab hasta.
Pisaeus Phlegyas opus incohat, et simul omnis abstulit in se oculos; ea viso
corpore virtus
[670] promissa. ac primum terra discumque manumque asperat, excusso mox circum
pulvere versat,
quod latus in digitos, mediae quod certius ulnae conveniat, non artis egens: hic
semper amori
ludus erat, patriae non tantum ubi laudis obiret [675] sacra, sed alternis Alpheon
utrimque solebat
metari ripis et, qua latissima
distant, non umquam merso transmittere flumina disco.
ergo operum fidens non protinus horrida campi
iugera, sed caelo dextram metitur, humique [680] pressus utroque genu
collecto sanguine discum ipse super sese rotat atque in nubila condit.
ille citus sublime petit similisque cadenti
crescit in adversum, tandemque exhaustus ab alto
tardior in terram redit atque immergitur arvis.
[685] sic cadit, attonitis quotiens avellitur astris,
solis opaca soror; procul auxiliantia gentes
aera crepant frustraque timent, at Thessala victrix ridet anhelantis audito carmine bigas.
conlaudant Danai, sed non tibi molle tuenti,
[690] Hippomedon, maiorque manus speratur in aequo.
Atque illi extemplo, cui spes
infringere dulce immodicas, Fortuna venit. quid numina contra tendere fas homini? spatium iam immane parabat,
iam cervix conversa, et iam latus omne redibat:
[695] excidit ante pedes elapsum pondus et ictus
destituit frustraque manum demisit inanem.
ingemuere omnes, rarisque ea visa voluptas.
inde ad conatus timida subit arte Menestheus cautior, et multum te, Maia crete, rogato [700] molis praevalidae castigat
pulvere lapsus, illa manu magna et multo felicior exit, nec partem exiguam circi
transvecta quievit.
fit sonus, et fixa signatur terra sagitta.
Tertius Hippomedon valida ad certamina tardos
[705] molitur gressus; namque illum corde sub alto et casus Phlegyae monet et fortuna Menesthei.
erigit assuetum dextrae certamen, et alte sustentans rigidumque latus
fortisque lacertos consulit ac vasto contorquet turbine, et ipse
[710] prosequitur. fugit horrendo per inania saltu
iamque procul meminit dextrae servatque tenorem
discus, nec dubia iunctave Menesthea victum transabiit meta: longe super aemula signa
consedit viridisque umeros et opaca theatri
[716] culmina ceu latae tremefecit mole ruinae:
(έκδ. H.W. GARROD)
Stat.Theb.7,20εξ.: Ο ∆ίας και ο Άρης απορούν µε το γεγονός ότι οι Πελασγοί προτιµούν τους αθλητικούς αγώνες από τον πόλεµο.
[20] […] sonat orbe recusso discus et Oebalii coeunt in proelia caestus?
(έκδ. H.W. GARROD)
Στέφανος Βυζάντιος, γραµµατικός του 12ου αιώνα µ.Χ.
In artem rhetoricam commentaria
Steph.in rhet.1,5,6 [Arist.p.1362a15]: Στα σχόλιά του στον Αριστοτέλη ο Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει ότι στα πράγµατα της ζωής που αξίζει να επιδιώξουµε ανήκουν ορισµένα αγωνίσµατα.
Ô[˘ Á`·Ú ðÂÚ`È Ù~ˆÓ ð¤ÓÙÂ1 ÌfiÓˆÓ [ÂÎÂίÓˆÓ [ÂÚÂ~È ]Ô Û˘Ì‚Ô˘Ï¢fiÌÂÓÔ˜ [ÂÓ ðfiÏÂÈ, [·ÏÏ`· η`È ðÂÚ`È {·ÏÏˆÓ ðÔÏÏ~ˆÓ, Ô#ÈÔÓ ðÂÚ`È Â[˘ÁÂÓÂί·˜, Â[˘ÙÂÎÓ›·˜, ðÔÏ˘ÊÈÏ›·˜, ¯ÚËÛÙÔÊÈÏί·˜, [·ÁˆÓÈÛÙÈÎ~˘ ‰˘Ó¿Ìˆ˜, ð¿Ï˘, ð˘ÁÌ~˘, ‰ίÛÎÔ˘ ‚ÔÏ~˘ Î·ί Ù~ˆÓ {·ÏψÓ, |· Â{ÈÚËÎÂΕ
(έκδ. H. RABE)
Σηµ.1. Πρόκειται για τα πέντε κύρια στοιχεία που συνιστούν την ευδαιµονία κατά τον Αριστοτέλη (Aristot.rhet.1360b).
Πόπλιος Κορνήλιος Τάκιτος, ιστορικός του 1ου/2ου αιώνα µ.Χ.
Dialogus de oratoribus
Tac.dial.10,5: Στα πλαίσια της αναζήτησης των λόγων για τους οποίους υποχώρησε η ευφράδεια ο Τάκιτος παρατηρεί ότι τα µπράτσα, που δυναµώνουν µε την πυγµαχία, εξασθενούν µε το ακόντιο και τον δίσκο.
ut si in Graecia natus esses, ubi
ludicras quoque artes exercere honestum est, ac tibi Nicostrati1 robur ac vires dedissent, non paterer immanes illos et ad pugnam natos lacertos levitate iaculi aut iactu disci vanescere [...]
(έκδ. Heinrich HEUBNER)
Σηµ.1. Τον Νικόστρατο αυτόν ταυτίζει ο Krause, Gymnastik 796 εξξ. µε έναν Νικόστρατο, που κατάγεται από τη Φρυγία, ο οποίος στην 204η Ολυµπιάδα (37 µ.Χ.) νίκησε διπλή νίκη σαν τον Ηρακλή την ίδια µέρα στην πάλη και την πυγµαχία.
Τρύφων, από την Αλεξάνδρεια, γραµµατικός του 1ου αιώνα π.Χ.
¶ÂÚ`È ]ÂÏÏËÓÈÛÌÔ~˘
Tryph.frg.17,1 = 105 (= Ammonius de diff.voc. p.40): Ο Αµµώνιος, που βασίζεται στον Τρύφωνα, κάνει διάκριση ανάµεσα στον σόλο και τον δίσκο.
¢›ÛÎÔ˜ η`È ÛfiÏÔ˜ ‰È·Ê¤ÚÂÈ. ‰›ÛÎÔ˜ Ì`ÂÓ Á¿Ú [ÂÛÙÈ Ï›ıÔ˜ ÙÂÙÚË̤ÓÔ˜, \ˆ˜ ÊËÛÈ
∆Ú‡ÊˆÓ [ÂÓ ð¤ÌðÙ?ˆ ðÂÚ`È [ÂÏÏËÓÈÛÌÔ~˘Ε ÛfiÏÔ˜ ‰` Ù`Ô ¯·ÏÎÔ~˘Ó ]ÔÏÔÛʇÚÈÔÓ. \ √ÌËÚÔ˜
«ÛfiÏÔÓ ·[˘ÙÔ¯fiˆÓÔÓ» η`È [ÂÓ {·ÏÏÔȘ «Ï¿‚ ‰ίÛÎÔÓ» , Â@ÈÙ[ [ÂðÈʤÚÂÈ «‚fiÌ‚ËÛÂÓ ‰` ϛıÔ˜». η`È ¶›Ó‰·ÚÔ˜ «ÏÈıίÓÔȘ ðÔÙ' [·Ó`· ‰ίÛÎÔÈÛÈ».
(έκδ. Arthur v. VELSEN)
Βιτρούβιος, αρχιτέκτονας του 1ου αιώνα π.Χ.
De architectura
Vitr.7,5,5εξ.: Ο Βιτρούβιος κατηγορεί τους σύγχρονούς του γλύπτες για την έλλειψη πρακτικής τεχνικής µε ένα ανέκδοτο, σύµφωνα µε το οποίο στην πόλη Αλαβάνδα αγάλµατα δικηγόρων φιλοξενούνται στο γυµνάσιο της πόλης, ενώ αγάλµατα δισκοβόλων, δροµέων και σφαιροβόλων βρίσκονται έξω από το γυµνάστήριο.
[…] tum Licynos mathematicus
prodiit et ait [6] «Alabandis satis acutos ad omnes res civiles haberi, sed propter non magnum vitium indecentiae insipientes eos esse iudicatos, quod in gymnasio eorum quae sunt statuae omnes sunt causas agentes, foro discos tenentes aut currentes seu pila ludentes. […]»
(έκδ. Curt FENSTERBUSCH)
Ζηνόβιος, ρήτορας του 2ου αιώνα µ.Χ.
∑ηÓÔ‚›Ô˘ [ÂðÈÙÔÌ‹
Zenob.6,23: Η επίδοση ενός πενταθλητή µπορεί να γίνει παροιµιώδης.
] Àð`ÂÚ Ù`· [ÂÛηÌ̤ӷ: º¿¸ÏÏÔ˜1
[ÂÁ¤ÓÂÙÔ ð¤ÓÙ·ıÏÔ˜ ¶fiÓÙÈÔ˜, |Ô˜ [‰fiÎÂÈ Ì¤ÁÈÛÙ· ‰ÈÛ·ÂÈÓ Î·`È \·ÏÏÂÛı·ÈΕ [ÂðÂȉ`Ë Ô@˘Ó ]˘ð`ÂÚ ÙÔ`˘˜ [ÂÛηÌ̤ÓÔ˘˜ ðÂÓÙ‹ÎÔÓÙ· ðfi‰·˜ Â[Ș Ù`Ô ÛÙÂÚÂ`ÔÓ \ËÏ·ÙÔ, Ù`Ô Û˘Ì‚`·Ó Â[Ș ð·ÚÔÈÌί·Ó ðÂÚȤÛÙË.
(έκδ. LEUTSCH/SCHNEID
Σηµ.1. Πβ. ΣAristoph.Ach. 214.