ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΤΟΥ SANTORINI EXPERIENCE

(1)

ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ

ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ.

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΤΟΥ SANTORINI EXPERIENCE.

ΜΑΥΡΕΤΑ ΜΕΛΑ Α.Μ. 97440

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Δρ. ΡΟΔΟΥΛΑ ΤΣΙΟΤΣΟΥ

ΠΑΤΡΑ Μάιος 2018

(2)

Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της φοιτήτριας Μαυρέτα Μελά, που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση»

(uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού. Ο συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.

(3)

« Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ.

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΤΟΥ SANTORINI

EXPERIENCE. »

ΜΑΥΡΕΤΑ ΜΕΛΑ

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας

Επιβλέπων Καθηγητής: Δρ. ΡΟΔΟΥΛΑ ΤΣΙΟΤΣΟΥ

Καθηγήτρια

Τμήματος Οργάνωσης & Διοίκησης Επιχειρήσεων

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

Συν-Επιβλέπων Καθηγητής:

ΕΛΕΝΗ ΚΙΤΡΙΝΟΥ Μαθηματικός - Στατιστικός

Τμήμα Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου

ΠΑΤΡΑ Μάιος 2018

(4)

Διπλωματική Εργασία 4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται στροφή του τουριστικού ενδιαφέροντος και των σχετικών επενδύσεων προς τις μορφές εναλλακτικού και ειδικού τουρισμού ως αντίδραση στο φαινόμενο της μαζικοποίησης αλλά και για να αντιμετωπιστούν προβλήματα, όπως αυτό της εποχικότητας.

Ο Δήμος Θήρας προκειμένου να αμβλύνει την έντονη εποχικότητα που επηρεάζει τη βιωσιμότητα των τουριστικών επιχειρήσεων καθώς και τη ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, αποφάσισε να διαφοροποιήσει το τουριστικό του προϊόν προσφέροντας και υπηρεσίες αθλητικού τουρισμού.

Ο αθλητικός τουρισμός, έχει τη δύναμη να προσελκύσει τουρίστες στο νησί και να αποτελέσει παράγοντα τουριστικής ανάπτυξης, συμβάλλοντας παράλληλα στην ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας. Μπορεί επίσης να αποτελέσει τη βάση για την δημιουργία συνεργειών με άλλες μορφές τουρισμού όπως είναι ο οινοτουρισµός ή ο γαστρονομικός τουρισμός που ήδη αναπτύσσονται στην περιοχή.

Η παρούσα εργασία διερευνά τις δυνατότητες ανάπτυξης αθλητικού τουρισμού μέσω της εκδήλωσης Santorini Experience. Συγκεκριμένα σκοπός της είναι η αξιολόγηση της αθλητικής εκδήλωσης ως παρεχόμενου τουριστικού προϊόντος της Σαντορίνης και ο εντοπισμός τρόπων βελτίωσης και εμπλουτισμού της, καθώς ως προορισμός το νησί είναι ήδη αναγνωρίσιμο αλλά εδραιωμένο στη συνείδηση των καταναλωτών ως πάροχος του συγκεκριμένου τουριστικού προϊόντος «ήλιος - θάλασσα – άμμος». Βάση για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου προϊόντος αποτέλεσαν οι υπάρχουσες φυσικές ομορφιές του νησιού και η πεποίθηση ότι στην εποχή μας, οι καταναλωτές – τουρίστες όλο και περισσότερο αναζητούν υπηρεσίες άσκησης και ευεξίας κατά την διάρκεια των ταξιδιών τους.

Για να επιτευχθεί ο σκοπός της εργασίας αρχικά πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση για τον ορισμό των όρων: τουρισμός, τουρισμό φαινόμενο, εναλλακτικές κι ειδικές μορφές τουρισμού και συγκεκριμένα του αθλητικού τουρισμού. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκε έρευνα με τη χρήση ερωτηματολογίων προκειμένου μέσω της εμπειρικής ανάλυσης να διατυπωθούν προτάσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη του αθλητικού τουρισμού στη Σαντορίνη.

(5)

Διπλωματική Εργασία 5 Λέξεις κλειδιά:

Τουρισμός, Αθλητικός τουρισμός, Σαντορίνη, Santorini Experience.

(6)

ABSTRACT

In the recent years there has been a shift in tourist interest that relative’s investment in forms of sustainable and alternative tourism as a reaction to the phenomenon of massification but also in addressing problems such as seasonality.

The Municipality of Thira, in order to alleviate the intense seasonality that affects the viability of the tourist businesses and the quality of the services provided, decided to diversify its tourist product offering sports tourism services.

Athletic tourism has the power to attract tourists to the island and to be a factor in tourism development, while at the same time contributes to the strengthening of economic activity. It can also form the basis for creating synergies with other forms of tourism such as wine tourism or gastronomic tourism that are already being developed in the region.

This paper explores the potential of developing sport tourism through the Santorini Experience event. Its specific purpose is to evaluate the sporting event as a tourist product of Santorini and to identify ways to improve and enrich it. The island is a tourist destination that is already recognizable but established in the consciousness of consumers as a provider of the specific tourist product "sun - sea - sand".

The basis for the development of this product are the existing natural beauties of the island and the belief that in our times, consumers - tourists are increasingly looking for exercise and wellness services during their journeys.

In order to achieve the aim of the work, a bibliographic review was made initially for the definition of the terms: tourism, tourism phenomenon, alternative and special forms of tourism and in particular of sports tourism. In addition, research was carried out using questionnaires to make suggestions for the further development of athletic tourism in Santorini through empirical analysis.

Keywords

Tourism, Sports Tourism, Santorini, Santorini Experience.

(7)

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ... 10

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ. ... 11

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ... 3

ABSTRACT ... 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ... 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1^Ο Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ... 16

1.1 Εννοιολογικές Προσεγγίσεις του όρου «Τουρισμός» ... 16

1.2 Ιστορική Εξέλιξη του Τουρισμού ... 18

1.3 Το Τουριστικό Φαινόμενο ... 21

1.3.1.Τάσεις και προοπτικές στην ανάπτυξη του τουρισμού ... 22

1.3.2. Παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη του τουρισμού ... 24

1.4. Η Ανάπτυξη του Τουρισμού στον Ελλαδικό χώρο ... 27

1.4.1 Θετικοί και αρνητικοί παράγοντες για την ανάπτυξή του. ... 32

1.4.2 Η συμβολή του τουρισμού στην ελληνική οικονομία ... 34

1.5. Εναλλακτικές και Ειδικές μορφές τουρισμού, έννοιες και χαρακτηριστικά. ... 41

1.5.1. Λόγοι ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού. ... 43

1.5.2. Η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού στον Ελλαδικό χώρο ... 45

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2^ΟΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΑΘΛΗΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ... 51

2.1. Οι έννοιες του αθλητισμού και του αθλητικού τουρισμού. ... 51

2.2. Επιδράσειςαθλητικούτουρισμούστον οικονομικό - κοινωνικό ιστό και στο περιβάλλον. ... 56

2.3. Ο αθλητικός τουρισμός στην Ελλάδα ... 58

2.3.1. Η συμβολή του αθλητικού τουρισμού στην τουριστική ανάπτυξητης χώρας 59 Κεφάλαιο 3^ο:ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΙΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ .. 62

(8)

3.1. Παρουσίαση του τουριστικού προϊόντος της Σαντορίνης ... 62

3.2. Προφίλ επισκεπτών ... 68

3.3. Προσφερόμενες μορφές τουρισμού ... 71

3.4. Αδυναμίες και προοπτικές του παρεχόμενου τουριστικού προϊόντος ... 75

3.5. Επίδραση του τουρισμού στον οικονομικό και κοινωνικό ιστό και στο περιβάλλον του νησιού. ... 78

3.5.1 Επίδραση του τουρισμού στον οικονομικό ιστό. ... 78

3.5.2 Επίδραση του τουρισμού στον κοινωνικό ιστό ... 82

3.5.3 Επίδραση του τουρισμού στο περιβάλλον του νησιού. ... 83

3.6. Φορείς άσκησης και προώθησης τουριστικής πολιτικής στο νησί ... 83

Κεφάλαιο 4^οΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ «SANTORINI EXPERIENCE» ... 88

4.1. Περιγραφή εκδήλωσης. ... 88

4.1.1. Στόχοι και προσδοκίες ... 93

4.2. Η συμβολή του Santorini experience στην τουριστική ανάπτυξη της Σαντορίνης.94 Κεφάλαιο 5^ο ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 100

5.1. Μεθοδολογικό πλαίσιο εμπειρικής ανάλυσης... 100

5.2. Ερευνητικά ερωτήματα. ... 101

5.3. Επιλογή ερευνητικών εργαλείων. ... 102

5.4. Καθορισμός δείγματος ... 103

5.5. Σχεδιασμός ερωτηματολογίων. ... 104

Κεφάλαιο 6^ο ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ... 106

6.1. Ανάλυση αποτελεσμάτων έρευνας. ... 106

6.1.1. Ανάλυση αποτελεσμάτων ποσοτικής έρευνας. ... 106

6.1.2. Ανάλυση αποτελεσμάτων ποιοτικής έρευνας. ... 129

6.2. Απαντήσεις ερευνητικών ερωτημάτων. ... 137

6.3. Περιορισμοί στην έρευνα και λοιπές παρατηρήσεις. ... 140

Κεφάλαιο 7^ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ... 142

7.1 Προτάσεις και προοπτικές ανάπτυξης... 144

(9)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ... 146

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ... 153

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ... 153

Α. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ... 153

Β. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΟ ... 163

Γ. ΦΟΡΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ... 174

(10)

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ 1-1 ΕΠΟΧΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΑΦΙΞΕΩΝ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ 2012-2016 ... 29

ΠΙΝΑΚΑΣ 1-2 ΑΦΙΞΕΙΣ, ΕΣΟΔΑ ΚΑΙΔΑΠΑΝΗ ΑΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ... 29

ΠΙΝΑΚΑΣ 1-3 ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΕΣΕΙΣΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑ ΛΟΓΟΤΑΞΙΔΙΟΥ ΣΕ ΕΚ. ... 31

ΠΙΝΑΚΑΣ 1-4 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΟ Α.Ε.Π. ... 35

ΠΙΝΑΚΑΣ 1-5 ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΚΛΙΝΩΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008-2016 ... 39

ΠΙΝΑΚΑΣ 2-6 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΜΕ ΑΘΛΗΤΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ... 52

ΠΙΝΑΚΑΣ 2-7 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΓΟΡΩΝ ΕΞΕΡΧΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ... 54

ΠΙΝΑΚΑΣ 3-8 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ ... 65

ΠΙΝΑΚΑΣ 3-9 ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ... 66

ΠΙΝΑΚΑΣ 3-10 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ ΤΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ ... 70

ΠΙΝΑΚΑΣ 3-11 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥΣ ΚΛΑΔΟΥΣ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ ... 81

ΠΙΝΑΚΑΣ 4-12 ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΠΡΟΤΙΜΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΞΕΝΟΥΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΤΟΥ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΥΣ ... 97

ΠΙΝΑΚΑΣ 6-13 ΒΑΘΜΟΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΠΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ. ... 115

ΠΙΝΑΚΑΣ 6-14 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ SANTORINI EXPERIENCE ... 131

(11)

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1-1 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΑΦΙΞΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 2008-2016 .... 28

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1- 2 ΕΞΕΛΙΞΗ ΔΑΠΑΝΩΝ ΑΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΚΑ ΑΝΑ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΗ ... 30

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1-3 ΛΟΓΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΝ ... 31

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1-4 ΜΕΣΗ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008-2012. ... 35

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1-5 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008-2016 ... 37

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1-6 ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΒΑΣΙΚΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ .... 38

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3-7 ΑΦΙΞΕΙΣ ΕΠΙΒΑΤΩΝ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ 2009-2016 ... 68

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ3-8 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΦΙΞΕΩΝ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ... 69

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3-9 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ... 79

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3-10 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΝΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ... 80

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4-11 ΑΦΙΞΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝΣΤΗΝ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ ΤΟΥΣΜΗΝΕΣ ΑΠΡΙΛΙΟ ΕΩΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟ, ΤΟ ... 95

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6-12 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ 2013-2018 ... 107

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6-13 ΑΦΙΞΕΙΣ ΕΡΩΤΩΜΕΝΩΝ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΚΑΙ ΕΤΟΣ ... 108

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6-14 ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΕΡΩΤΗΣΗΣ 3 ... 109

(12)

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6-20 ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΡΩΤΗΣΗΣ 20 "ΠΩΣ ΚΡΙΝΕΤΕ ΤΗΝ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΕ ΚΑΘΕΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ... 122

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6-21 ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΕΡΩΤΗΣΗΣ 23 "ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΕΡΙΘΩΡΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ... 124

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6-26 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ SANTORINI EXPERIENCE .... 133

(13)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο τουρισμός είναι ένα δυναμικό κοινωνικοοικονομικό φαινόμενο με σημαντική ανάπτυξη τα τελευταία πενήντα χρόνια. Στη διαδρομή αυτήεξελίχθηκε και διαφοροποιήθηκεσυμβαδίζοντας με τα οικονομικά και κοινωνικά πρότυπα της κάθε εποχής.

Η περιήγηση αναγνωρίζεται σαν η πρώτη μορφή τουρισμού, ορμώμενη από την ατομική ανάγκη για αναζήτηση, την περιέργεια για άλλους τόπους και πολιτισμούς (Lofgren, 1999). Μετά τα μέσα του εικοστού αιώνα η ανάγκη του ατόμου για ξεκούραση, βοήθησε ώστε να αποκτήσει χαρακτηριστικά κοινωνικής ανάγκης, γεγονός μέγιστης σημασίας, για τη τοπική ανάπτυξη αλλά και για την παγκόσμια οικονομία. Μάλιστα το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιού και Τουρισμού (W.T.T.C. 2015), αναφέρει ότι πρόκειται για την μεγαλύτερη βιομηχανία στον κόσμο η οποία χαρακτηρίζεται από αυξητικές τάσεις.

Ο αθλητικός τουρισμός αποτελεί μια σχετικά νέα και διαρκώς αυξανόμενη βιομηχανία στον κλάδο του τουρισμού. Ορίζεται ως η ολοκληρωμένη τουριστική εμπειρία στην οποία, στο κέντρο της όλης διαδικασίας, βρίσκονται τα αθλήματα και περιλαμβάνει εκείνες τις τουριστικές δραστηριότητες ενός ατόμου, του οποίου βασικό κίνητρο είναι η άθληση, η άσκηση, ή/και η παρακολούθηση αθλητικών γεγονότων ή απλώς η αναψυχή (Γκιόσος και συν. 2000).Στις μέρες μας εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς, συνδέοντας δύο σημαντικούς και κερδοφόρους κοινωνικούς θεσμούς, τον αθλητισμό και τον τουρισμό. Οι δύο έννοιες συσχετίζονται υπό το πρίσμα ότι ο αθλητισμός είναι μια σημαντική δραστηριότητα στο πλαίσιο του τουρισμού ενώ ο τουρισμός αποτελεί θεμελιώδες χαρακτηριστικό του αθλητισμού.

Ο αθλητικός τουρισμός είναι για μια ειδική μορφή τουρισμού η οποία παρέχει ευκαιρίες επένδυσης στην δυναμικά αναπτυσσόμενη αγορά του τουρισμού ενώ παράλληλα προσθέτει αξία στο τουριστικό προϊόν αναβαθμίζοντας και διαφοροποιώντας το. Επισημαίνεται από τον Τερζάκη (2002) ότι, μέσω του συνδυασμού δυο δημοφιλών δραστηριοτήτων, καταφέρνει να προσελκύει μεγάλο αριθμό ενδιαφερομένων, αποκτώντας τεράστια οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική επιρροή. Παράλληλα, οι επενδυτές στην τουριστική βιομηχανία, αναζητώντας νέους τομείς επέκτασης των δραστηριοτήτων τους, αναγνωρίζουν τα οικονομικά οφέλη του αθλητικού

(14)

Διπλωματική Εργασία 14 τουρισμού και προχωρούν σε σημαντικές επενδύσεις. Τα παραπάνω συνέβαλλαν ώστε ο

αθλητικός τουρισμός να εξελιχθεί σ΄ ένα ιδιαίτερα σύνθετο και ευρύ φαινόμενο με γοργό ρυθμό ανάπτυξης.

Η Σαντορίνη έχει δημιουργήσει ένα ισχυρό «εμπορικό όνομα» για το τουριστικό της προϊόν. Σ΄

αυτό βοήθησε η ύπαρξη διευρυμένης ποιοτικής υποδομής σε ποικίλους υποστηρικτικούς τομείς:

στο φυσικό και τεχνητό περιβάλλον, στις υπηρεσίες, τη διασκέδαση, τις μεταφορές, τη στέγαση, τη πολιτιστική κληρονομιά. Η έντονη εποχικότητα που επηρεάζει τη βιωσιμότητα των τουριστικών επιχειρήσεων καθώς και τη ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, η μικρή διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος που εστιάζεται κυρίως στο κλασσικό τρίπτυχο (ήλιος-θάλασσα-άμμος) και το ηφαίστειο, δημιούργησαν τη ανάγκη ανάπτυξης νέων προϊόντων στο τομέα του τουρισμού. Με αυτό το σκεπτικό οι τοπικοί φορείς στράφηκαν σε κινήσεις διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος, δημιουργώντας τηναθλητική εκδήλωση «Santorini Experience» που διεξάγεται κάθε χρόνο από το 2015, τον μήνα Οκτώβριο. Αξιοποιώντας φυσικά προσόντα (μονοπάτια και θάλασσα) του νησιού παρέχονται γκάμα δραστηριοτήτων που καθιστούν το νησί ελκυστικό προορισμό για επαγγελματίες και ερασιτέχνες αθλητές.

Η εργασία αυτή θα διερευνήσει κατά πόσο αλλά και με ποιόν τρόπο η αθλητική εκδήλωση θα μπορούσε να συμβάλει στην περαιτέρω τουριστική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής.

Ειδικότερα οι στόχοι είναι οι εξής:

• Σε ποιο βαθμό έχει επηρεάσει την τουριστική ανάπτυξη του νησιού;

• Ποιο είναι το προφίλ των συμμετεχόντων στην εκδήλωση;

• Σε ποιο βαθμό ικανοποιεί τις προσδοκίες των συμμετεχόντων τουριστών-αθλητών;

• Σε ποιο βαθμό ικανοποιεί τις προσδοκίες των διοργανωτών και των τοπικών φορέων και επαγγελματιών;

• Ποια είναι τα κυριότερα προβλήματα που διαπιστώνονται στην ανάπτυξη της εκδήλωσης;

(15)

• Υπάρχουν περαιτέρω προοπτικές αθλητικής ή και τουριστικής ανάπτυξης;

Στο 1ο κεφάλαιο της εργασίας γίνεται ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με τις έννοιες του τουρισμού και των ειδικών και εναλλακτικών μορφώντουρισμού. Γίνεται αναφορά στην εξέλιξη και ανάπτυξη του τουρισμού ενώ καταγράφεται συνοπτικά η αναπτυξιακή του πορεία και οι λόγοι που βοήθησαν στην εξάπλωσή του. Αντίστοιχα στη συνέχεια, αναλύονται οι έννοιες των ειδικών και εναλλακτικών μορφώντουρισμούκαι καταγράφονται οι τάσεις στον Ελλαδικό χώρο. Το 2ο κεφάλαιο εστιάζεται στη διεθνή βιβλιογραφία τη σχετική με την έννοια τουαθλητισμού, εξετάζεται η συνεισφορά των αθλητικών εκδηλώσεων στην τουριστική ανάπτυξη αλλά και η γενικότερη συμβολή του αθλητισμού ως τουριστικός πόρος. Στο κεφάλαιο 3ο, θα γίνει ανασκόπηση του τουριστικού προϊόντος της Σαντορίνης με σχετικές βιβλιογραφικές αναφορές στην ιστορία και εξέλιξη, στην τουριστική προσφορά και ζήτηση, στις προσφερόμενες μορφές τουρισμού. Στη συνέχεια θα εντοπιστούν οι αδυναμίες αλλά και οι προοπτικές του παρεχόμενου τουριστικού προϊόντος, ενώ θα αξιολογηθεί η επίδραση του τουρισμού στον οικονομικό και κοινωνικό τομέα του νησιού. Τέλος θα προσδιοριστούν οι φορείς άσκησης και προώθησης τουριστικής πολιτικής στο νησί και οι ανταγωνιστές.

Θα ακολουθήσει το κεφάλαιο 4 στο οποίο θα ερευνηθεί η περίπτωση της αθλητικής εκδήλωσης:

Santorini experience. Θα παρουσιαστούν οι προσδοκώμενοι στόχοι θα αναλυθούν τα συμπεράσματα της μέχρι σήμερα πορείας της και ειδικότερα η εκδήλωση ως τουριστικός πόρος και η συμβολή της στην τουριστική ανάπτυξη της Σαντορίνης. Στο 5ο κεφάλαιο, αναπτύσσεται το μεθοδολογικό πλαίσιο της εμπειρικής ανάλυσης, διατυπώνονται οι ερευνητές υποθέσεις, γίνεται επιλογή των ερευνητικών εργαλείων, καθορίζεται το δείγμα, σχεδιάζονται τα ερωτηματολόγια και παρουσιάζονται τα κύρια σημεία της διεξαγωγής της έρευνας. Στη συνέχεια στο κεφάλαιο 6, αναλύονται και ερμηνεύονται τα αποτελέσματα της έρευνας, ενώ στο τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της έρευνας ενώ παράλληλα διατυπώνονται προτάσεις και προοπτικές ανάπτυξης του αθλητικού τουρισμού στη Σαντορίνη γενικότερα.

(16)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

^Ο

Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Ο τουρισµός είναι πολύπλευρη δραστηριότητα που επεκτείνεται σε πολλά πεδία και σχετίζεται με αρκετούς κλάδους της οικονομίας. Περιγράφεται ως ένας ιδιαίτερα πολύπλευρος τομέας επειδή απαιτεί τη συνεργασία πολλών δεδομένων (οικονομικών, κοινωνικών, πολιτισμικών και περιβαλλοντικών).

Η αναπτυξιακή του πορεία μέχρι και το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου χαρακτηρίζεται αργή, κυρίως επειδή το συγκεκριμένο διάστημα σημειώνονται σηµαντικές αλλαγές στο κοινωνικό και οικονοµικό γίγνεσθαι. Ειδικότερα, η µείωση στις ώρες εργασίας, οι εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας που οδήγησαν στην ανάπτυξη των μεταφορών, λειτούργησαν καταλυτικά ώστε να εξελιχθεί το φαινόμενο.

1.1 Εννοιολογικές Προσεγγίσεις του όρου «Τουρισμός»

Η ετυμολογία του όρου «τουρισμός», βρίσκεται στην μετεξέλιξη του αρχαίου ελληνικού ρήματος «τείρω» (μτφ: τρίβω, τρυπάω), στα λατινικά «tornare» (μτφ: περιστρέφομαι, περιφέρομαι) και όχι στην αγγλική (touring) και γαλλική (tour) προέλευση του όρου.

Η χρήση του όρου συναντάται πρώτη φορά στις αρχές του 19ου αιώνα στην Αγγλία. Ο T. Cook το 1855 ίδρυσε το πρώτο εκδρομικό σωματείο «Circular Club», ενώ το 1890 το γαλλικό

«Turning club». Το 1909, εμφανίζεται η «Ελληνική Εταιρία Περιηγήσεων με κύρια δραστηριότητα τον περιηγητισμός. (Καθημερινή 2013)

Παράλληλα ο όρος «τουρίστας» αποκτά σαφές εννοιολογικό περιεχόμενο το 1963 στη σύσκεψη του ΟΗΕ στη Ρώμη όπου και ορίστηκε ως το άτομο που μετακινείται σε έναν άλλο τόπο, διαφορετικό από κείνο της μόνιμης κατοικίας του, για οποιονδήποτε λόγο εκτός από εκείνον της αμειβόμενης απασχόλησης.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φαινομένου και η επίδρασης του στους τομείς της κοινωνίας, της οικονομίας, της πολιτικής, του πολιτισμού και του περιβάλλοντος, οδήγησαν τους

(17)

Διπλωματική Εργασία 17 επιστήμονες, διαχρονικά, να προσπαθήσουν να συγκεκριμενοποιήσουν την έννοια, με

αποτέλεσμα η παγκόσμια βιβλιογραφία να δίνει πλήθος ορισμών.

Ένας από τους πρώτους ορισμούς, δόθηκε το 1942 από τους Hunziger και Krapf, ο οποίος αν και δεν περιείχε αναφορές στις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες του φαινομένου, αναφέρεται σε μη κερδοσκοπικές σχέσεις, που εμφανίζονται κατά την διάρκεια του ταξιδίου και της διαμονής ενός ατόμου σε ένα νέο τόπο. Aργότερα,οι Mill και Morrison (2002), εμπλουτίζουν τον παραπάνω ορισμό με έννοιες όπως την προετοιμασία για την πραγματοποίηση του ταξιδιού, τη χρονική διάρκεια και τις αναμνήσεις από αυτό.

Ο Κούτουλας (2001) ορίζει τον τουρισμό ως την ανθρώπινη μετακίνηση από τον τόπο μόνιμης κατοικίας σε έναν ή περισσότερο προορισμούς, καθώς και όλες οι δραστηριότητες που ασκεί ο μετακινούμενος για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι:

 η μετάβαση και παραμονή σ΄ έναν τόπο διαφορετικό από κείνο της μόνιμης εγκατάστασης (Burkart και Medlik 1981)

 η παραμονή στον τόπο μετάβασης είναι προσωρινή και με συγκεκριμένη διάρκεια, με την έννοια ότι ο μετακινούμενος αναχωρεί από τον τόπο που ζει μόνιμα, επισκέπτεται ένα ή και περισσότερους προορισμούς για συγκεκριμένο διάστημα και στη συνέχεια επιστρέφει στη βάση του (Leiper 1979, 1983).

Ενδιαφέρον ακόμα παρουσιάζει και ο ορισμός της Διεθνούς Ακαδημίας Τουρισμού, σύμφωνα με τον οποίο, τουρισμός είναι «το σύνολο των ανθρωπίνων μετακινήσεων και δραστηριοτήτων που προκύπτουν από αυτές και προκαλούνται από την εξωτερίκευση και την πραγματοποίηση του πόθου απόδρασης που σε κάθε άτομο λειτουργεί σε διάφορους βαθμούς και σε διαφορετική έκταση». (Ρούπας 1993:7)

Επίσης ο ορισμός που υιοθετηθεί το Ευρωκοινοβούλιο παρουσιάζει τον τουρισμό «ως το σύνολο των σχέσεων και των φαινομένων που συνδέονται με τα ταξίδια και τη διαμονή των προσώπων για τα οποία ο τόπος αυτός δεν είναι τόπος ούτε της κατοικίας τους αλλά ούτε και της μόνιμης εργασίας τους » (Ευθυμιάτου - Πουλάκου Α. 2009:9).

(18)

Διπλωματική Εργασία 18 Όμως, ο διεθνώς αποδεκτός ορισμός του τουρισμού, όπως αναφέρουν οι Middleton και Hawkins

(2004), και που καλύπτει όλο το φάσμα της δραστηριότητας ταξιδιών και της φιλοξενίας, είναι εκείνος του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (World Tourism Organization) σύμφωνα με τον οποίο «ο τουρισμός περιλαμβάνει τις δραστηριότητες των ατόμων που ταξιδεύουν και μένουν για λιγότερο από ένα έτος σε ένα μέρος διαφορετικό από τον τόπο κατοικίας τους, με σκοπό την αναψυχή, την εργασία ή άλλους σκοπούς »

Βέβαια ο Ζαχαράτος (2000) παρατηρεί καταλυτικά ότι τόσο το ευρύ φάσμα των κινήτρων για το ταξίδι όσο και της διάρκειας διαμονής αποτελούν τροχοπέδη στο σαφή προσδιορισμό του όρου.

Από τους παραπάνω ορισμούς συμπεραίνεται ότι ο τουρισμός είναι ένα δυναμικό κοινωνικοοικονομικό φαινόμενο με διττή φύση:

 την πρόσκαιρη μετακίνηση των ατόμων για διάφορους λόγους εκτός από κερδοσκοπικούς, που αντιπροσωπεύει την «τουριστική ανάγκη» - ζήτηση και προσδίδει κοινωνικά χαρακτηριστικά στο φαινόμενο, και

 την παραμονή και εξυπηρέτηση των επισκεπτών στο τόπο προορισμού – υποδοχής, αντιπροσωπεύοντας την «προσφορά τουριστικών υπηρεσιών».

1.2 Ιστορική Εξέλιξη του Τουρισμού

Στο διάστημα των τελευταίων πενήντα ετών μπορούμε να παρατηρήσουμε αρκετές αλλαγές τόσο στην μορφή του τουρισμού όσο και στην ένταση του, στις οποίες συντέλεσαν οι πολλές ιστορικές εφευρέσεις και καινοτομίες αλλά και οι εξελίξεις στα κοινωνικά και οικονομικά πρότυπα των εποχών.

Η βιβλιογραφική ανασκόπηση αναφέρει την περιήγηση ως την πρώτη μορφή τουρισμού (Lickorish and Jenkins 2004). Έναυσμα ήταν είτε η ανάγκη γνωριμίας με ξένους πολιτισμούς και λαούς, είτε εμπορικοί, οικονομικοί, αθλητικοί, θρησκευτικοί λόγοι. Η Βενετσανοπούλου (2006) αναφέρει ως πρώτους ταξιδευτές τον Σόλωνα και τον Ηρόδοτο. Ειδικά ο τελευταίος κατέγραψε συστηματικά, λεπτομέρειες από τα ταξίδια του. Από τα πρώτα ταξίδια και μέσω μιας

(19)

Διπλωματική Εργασία 19 πορείας μέσα στο χρόνο, ακολουθώντας την εξέλιξη της ανθρωπότητας, διαμορφώθηκε ο

σύγχρονος τουρισμός (Τσάρτας, 2001).

Από την αρχαιότητα, ο τουρισμός υπό την έννοια της περιήγησης ήταν προνόμιο των λίγων.

Βασικό κίνητρο των ταξιδιών ήταν η περιέργεια για άλλους πολιτισμούς, η περιπλάνηση άγνωστων τόπων καθώς επίσης και σειρά άλλων λόγων: ψυχαγωγικοί, εμπορικοί ή και θρησκευτικοί.

Όπως αναφέρουν οι Lickorish and Jenkins(2004) μέχρι το τέλος του 16^ου αιώνα ο πληθυσμός ήταν κυρίως αγροτικός και σπάνια μετακινείτο από το τόπο μόνιμης εγκατάστασης. Η έλευση της βιομηχανικής επανάστασης οδήγησε στην αστική και βιομηχανική ανάπτυξη, στην διεύρυνση της αστικής τάξης, των επαγγελματιών και εμπόρων και στη σταδιακή αύξηση του πλούτου με αποτέλεσμα να απολαμβάνουν το προνόμιο των ταξιδιών. Παράλληλα η εκλαΐκευση της εκπαίδευσης έστρεψαν το ενδιαφέρον στα ταξίδια ως μέσο εκπαίδευσης.

Στο σημείο αυτό ο Pimlott (1947) σημειώνει ότι ταξίδια για πολεμικούς ή θρησκευτικούς λόγους ήδη γινόταν από κυβερνητικούς αξιωματούχους ή μεγαλοκτηματίες ή κληρικούς, όμως ο αριθμός τους και πάλι δεν ήταν μεγάλος.

Κατά τον 18^ο αιώνα, οι αλλαγές στα μεταφορικά μέσα, η κατασκευή ατμομηχανών και ατμόπλοιων μείωσαν κατακόρυφα το χρόνο μετακίνησης. Παράλληλα η αύξηση του πληθυσμού, του ελεύθερου χρόνου και του πλούτου, βοήθησαν ώστε να δημιουργηθεί μια τεράστια αγορά σε μικρό χρονικό διάστημα. Τότε έκαναν την εμφάνισή τους τα μαζικά ταξίδια και αναπτύχθηκαν οι τουριστικοί πόλοι αναψυχής αποτελώντας τη βάση του τουριστικού εμπορίου. Πρωτοπόρος στο είδος θεωρείται ο T. Cook ο οποίος πρόσφερε ολοκληρωμένο τουριστικό πακέτο: μεταφορά, κατάλυμα και δραστηριότητες.

Η περίοδος του μεσοπολέμου χαρακτηρίζεται από την ακμάζουσα εξέλιξη των σιδηροδρόμων και της ατμομηχανής που όμως διακόπηκε το 1914 από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πριν την έναρξη του πολέμου, παρατηρείται η πραγματοποίηση ολοένα και περισσότερων ταξιδιών, η επέκταση και βελτίωση του υπάρχοντος οδικού δικτύου, η δημιουργία οργανωμένων καταλυμάτων και η εμφάνιση κρατικών διοικήσεων τουρισμού. Οι Burkart and Medliks (1981)

(20)

Διπλωματική Εργασία 20 διαπιστώνουν ότι η έλευση του πολέμου οδήγησε σε σειρά τεχνολογικών εξελίξεων,

μακροπρόθεσμα χρήσιμες, όπως στην ανάπτυξη των αερομεταφορών και τον οδικών συγκοινωνιών. Ακόμα η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη τη αυτοκινητοβιομηχανίας και τις καινοτομίες που εμφανίστηκαν στον κοινωνικό τομέα, με την κατάκτηση της άδειας μετ΄ αποδοχών, την ανάπτυξη δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου την οργάνωση φτηνών και ασφαλών ταξιδιών. Όμως οι εξελίξεις και πάλι διακόπηκαν από την μεγάλη οικονομική ύφεση της δεκαετίας του ΄30 και την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Στα μεταπολεμικά χρόνια και μέχρι τις μέρες μας η τουριστική δραστηριότητα έχει απογειωθεί.

Είναι η εποχή που το ατομικό εισόδημα καλύπτει τις βασικές ανάγκες διαβίωσης και το υπολειπόμενο «επενδύεται» σε πράγματα που παλιότερα θεωρούταν περιττά. Η τεχνολογική εξέλιξη και η ανάπτυξη της βιομηχανίας βοήθησαν τους πολίτες να μετακινούνται με ιδιόκτητα μεταφορικά μέσα, παράλληλα με τα τρένα και να λεωφορεία (Towner 1996). Την εποχή αυτή έχει ήδη επεκταθεί η αεροπορία, που δεν εξυπηρετεί πια μόνο πολεμικούς σκοπούς, η οποία υπόσχεται ασφαλείς και ταχείς μετακινήσεις με χαμηλό κόστος. Η δυνατότητα εύκολης και φθηνής μετακίνησης και η ευκολία πρόσβασης οδήγησε στο να δημιουργηθούν νέοι μακρινότεροι τουριστικοί προορισμοί. Κατ΄ επέκταση τα κράτη βλέποντας νέα πηγή εσόδων υλοποιούν τουριστικές επενδύσεις. Ακόμα και τα επαγγελματικά ταξίδια επεκτάθηκαν δημιουργώντας επιχειρηματικούς δεσμούς μεταξύ των ηπείρων. Μάλιστα η ευκολία μετακίνησης οδήγησε στην εμφάνιση νέων μορφών ταξιδιών, με την ανάπτυξη εμπορικών εκθέσεων, συνεδρίων, αθλητικών συναντήσεων, οδηγώντας στην ανάπτυξη του τουρισμού κινήτρων. Η εποχή χαρακτηρίζεται από έντονο κρατικό παρεμβατισμό για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης καθώς διαβλέπουν τα οφέλη από την εισροή συναλλάγματος. Tη δεκαετία του 1970 οι προσπάθειες στρέφονται στη διοχέτευση της τουριστικής κίνησης στις αναπτυσσόμενες περιοχές καθώς έχει διαπιστωθεί ότι ο τουρισμός δρα συμπληρωματικά στις πολιτικές περιφερειακής ανάπτυξης (Lickorish and Jenkins 2004). Επίσης άλλη αιτία κρατικού παρεμβατισμού είναι η απασχόληση καθώς ανοίγεται μια τεράστια αγορά απορρόφησης ανέργων ενισχύοντας το κοινωνικό προφίλ του κράτους.

(21)

1.3 Το Τουριστικό Φαινόμενο

Για την κατανόηση του τουριστικού φαινομένου μελετήθηκαν έργα των Κοκκώση και Τσάρτα όπως και στατιστικά στοιχεία από μελέτες του ΣΕΤΕ, του ΕΟΤ, της Τράπεζας της Ελλάδος, του UN.W.T.O., με σκοπό να προσδιοριστούν τα στοιχεία του τουρισμού που λειτουργούν ανασταλτικά στην εξέλιξή του στη χώρα μας. Ιδιαίτερα αναζητηθήκαν στοιχεία για την μαζικότητα (Βαρβαρέσος 2009) και την εποχικότητα (Ευθυμιάτου 2009, Σφακιανάκης 2000) γιατί αυτοί οι δύο λόγοι ώθησαν τους φορείς της Σαντορίνης να στραφούν σε άλλες μορφές τουρισμού και ειδικά τις εναλλακτικές μορφές.

Όπως επισημαίνουν οι Κοκκώσης, Τσάρτας και Γκρίμπα (2011) ο τουρισμός είναι ίσως η σημαντικότερη μεταπολεμική οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα, με παγκόσμια επιρροή, που μπορεί να επιδράσει ποικιλοτρόπως στους τόπους υποδοχής. Στοιχεία που επιδρούν καταλυτικά είναι η ποσότητα και ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, οι προτιμήσεις των επισκεπτών καθώς και η δυναμική των ανταγωνιστών.

Η αλληλεπίδραση μεταξύ τουριστών και περιοχών, είναι σημαντικήγιατί, κάθε τόπος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά που τον διαφοροποιούν από οποιοδήποτε άλλονκαι μπορεί να προσελκύει τους ενδιαφερόμενους επισκέπτες βάση αυτών. Το άνοιγμα των αγορών μέσω της παγκοσμιοποίησης και της ανάπτυξη των τεχνολογιών στο τομέα της επικοινωνίας, προσφέρει σε κάθε τόπο τη δυνατότητα της προβολής, της προσέλκυσης νέων επισκεπτών και της ανάπτυξης σε ποικίλους τομείς ενισχύοντας με αυτόν το τρόπο την οικονομία του.

Επιπροσθέτως ο τουρισμός, συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην γενικότερη στήριξη της οικονομίας, λόγω της σύνδεσής του και με άλλους κλάδους (πρωτογενή παραγωγή, μεταφορές, κατασκευές κ.τ.λ.).Η άρτια ανάπτυξη και οργάνωσή του, ακόμα συμβάλει στην προστασία και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου βελτιώνοντας το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους επισκέπτες αλλά και προς τους κατοίκους. Όπως επισημαίνεται από τον Σ.Ε.Τ.Ε. σε σχετική μελέτη (2015) ο τουρισμός είναι οριζόντια δραστηριότητα σε αντίθεση με τους λοιπούς τομείς του πρωτογενούς τομέα και της μεταποιητικής δραστηριότητας. Εξαιτίας αυτού οριοθετείται με βάση τη ζήτηση των προϊόντων και υπηρεσιών του και όχι από την παραγωγή και προσφορά αυτών. Άρα ως δραστηριότητα ο

(22)

Διπλωματική Εργασία 22 τουρισμός επιδρά σε ποικίλους τομείς της οικονομίας, (μεταφορές, διαμονή, εστίαση,

ψυχαγωγία) του κοινωνικού και παραγωγικού ιστού μιας χώρας.

1.3.1.Τάσεις και προοπτικές στην ανάπτυξη του τουρισμού

Ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός προορισμών παγκοσμίως έχει κατανοήσει την δύναμη του τουρισμού, μετατρέποντάς τον σε οδηγό κοινωνικοοικονομικής προόδου με τη δημιουργία θέσεων εργασίας, επιχειρήσεων και έργων υποδομής.

Ο UN.W.T.O. (2017) παρατηρεί ότι τις τελευταίες έξι δεκαετίες, ο τουρισμός γνωρίζει συνεχή επέκταση και διαφοροποίηση καθιστώντας τον ένα από τους μεγαλύτερους και ταχύτερα αναπτυσσόμενους οικονομικούς τομείς στον κόσμο. Πολλοί νέοι προορισμοί προέκυψαν εκτός από τους παραδοσιακούς προορισμούς της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Ο τομέας έχει καταφέρει να επιτύχει ουσιαστικά αδιάλειπτη ανάπτυξη με την πάροδο του χρόνου, παρά τις περιστασιακές κρίσεις, γεγονός που αποδεικνύει τη δύναμη και ανθεκτικότητα του. Επιπλέον, είναι μια σημαντική κατηγορία του διεθνούς εμπορίου υπηρεσιών γιατί εκτός από τις εισπράξεις που αποκομίζουν οι προορισμοί, ο διεθνής τουρισμός το 2016 δημιούργησε εξαγωγές ύψους 216 δισ. δολαρίων μέσω διεθνών υπηρεσιών μεταφοράς επιβατών, με αποτέλεσμα η συνολική αξία των τουριστικών εξαγωγών να ανέρχεται σε 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια ή 4 δισεκατομμύρια δολάρια ημέρα κατά μέσο όρο.

Ως παγκόσμια κατηγορία εξαγωγών, ο τουρισμός βρίσκεται στην τρίτη θέση μετά από τα χημικά και τα καύσιμα και μπροστά από τα προϊόντα της αυτοκινητοβιομηχανίας. Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, ο τουρισμός είναι η κορυφαία κατηγορία εξαγωγών.

Το 2016 οι διεθνείςαφίξεις- διανυκτερεύσειςαυξήθηκαν κατά 3,9%. Ήταν η έβδομη συνεχής χρονιά ανάπτυξης του διεθνούς τουρισμού μετά την οικονομική κρίση του 2009. Παρόμοια ανάπτυξη δεν έχει καταγραφεί από τη δεκαετία του 1960.

Η μελέτη της UN.W.T.O. (2017), αναφέρει ότι η Ασία και ο Ειρηνικός οδήγησαν την ανάπτυξη το 2016 με 9% αύξηση στις διεθνείς αφίξεις, με επόμενητην Αφρική (+ 8%) και την Αμερική (+

3%). Η περιοχή με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στον κόσμο, η Ευρώπη (+ 2%) παρουσίασε μικτά αποτελέσματα, ενώ διαθέσιμα στοιχεία για τη Μέση Ανατολή (-4%) καταδεικνύουν

(23)

Διπλωματική Εργασία 23 μείωση των αφίξεων. Η Γαλλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ισπανία και η Κίνα που συνέχισαν να

βρίσκονται στην κορυφή των διεθνών αφίξεων και το 2016.

Η ζήτηση για διεθνή τουρισμό το 2016 ακολούθησε τη θετική τάση των προηγούμενων ετών, με πολλούς προορισμούς να αναφέρουν σταθερό αποτελέσματα. Μερική ανακατανομή των ροών του τουρισμού παρατηρήθηκε, αν και οι περισσότεροι προορισμοί γνώρισαν αύξηση λόγω της ισχυρότερης ζήτησης για ταξίδια, αυξημένη συνδεσιμότητα, πιο προσιτές αεροπορικές μεταφορές και απλούστερες διαδικασίες χορήγησης θεωρήσεων αδειών visa σε πολλές χώρες.

Μακροπρόθεσμα οι διεθνείς αφίξεις τουριστών παγκοσμίως αναμένεται να αυξηθούν κατά 3,3%

ετησίως μέχρι το 2030 για να φτάσουν τα 1,8 δισ., σύμφωνα με την έκθεση μακροπρόθεσμων προβλέψεων του UN.W.T.O. Επίσης ως το 2030, οι αφίξεις σε αναδυόμενους προορισμούς αναμένεται να αυξηθούν κατά 4,4%, ποσοστό διπλάσιο του ρυθμού αύξησης των προηγμένων ετών. Το μερίδιο αγοράς των αναδυόμενων οικονομιών αυξήθηκε από 30% το 1980 σε 45% το 2016 και αναμένεται να φτάσει το 57% έως το 2030, που ισοδυναμεί με περίπου 1 δισεκατομμύριο διεθνείς τουριστικές αφίξεις.

Στο τομέα τωνεισπράξεων το έτος 2016 οτομέας γνώρισε αύξηση κατά 2,6% σε πραγματικούς όρους (συνυπολογίζοντας συναλλαγματικές διακυμάνσεις και πληθωρισμό) με τα συνολικά έσοδα σε ευρώ ναυπολογίζονται σε 1.220 δις δολάρια σε όλο τον κόσμο το 2016 (1,102 δις.

ευρώ). Ειδικότερα, οι ΗΠΑ και η Ισπανία παραμένουν στην κορυφή, ακολουθούμενες από την Ταϊλάνδη, η οποία ανέβηκε στον αριθμό 3 από πέρσι και η Κίνα, η οποία είναι τέταρτη.

Από μακροοικονομική άποψη, για πολλές χώρες ο εισερχόμενος τουρισμός αποτελεί ζωτική πηγή εισοδημάτων σε ξένο νόμισμα και μια σημαντική συνεισφορά στην οικονομία, δημιουργώντας θέσεις απασχόλησης και ευκαιρίες για ανάπτυξη. H ισχυρότερη ανάπτυξη ανά περιοχή αναμένεται να σημειωθεί στην Ασία και τον Ειρηνικό, όπου οι αφίξεις προβλέπεται να αυξηθούν 331 εκατομμύρια, για να φθάσουν τα 535 εκατομμύρια το 2030 (+ 4,9% ετησίως). Στα Μέση Ανατολή και την Αφρική προβλέπεται να υπερδιπλασιαστεί ο αριθμός αφίξεων, από 61 εκατομμύρια έως 149 εκατομμύρια και από 50 εκατομμύρια σε 134 εκατομμύρια αντίστοιχα. Η

(24)

Διπλωματική Εργασία 24 Ευρώπη (από 475 εκατομμύρια σε 744 εκατομμύρια) και η Αμερική (από το 150 εκατ. σε 248

εκατ.) αναμένεται να αυξηθούν συγκριτικά πιο αργά.

Χάρη στην ταχύτερη ανάπτυξή τους, τα παγκόσμια μερίδια αγοράς της Ασίας και του Ειρηνικού (έως το 30% το 2030, από 22% το 2010), της Μέσης Ανατολής (σε 8% από 6%) και της Αφρικής (σε 7% από 5%) θα αυξηθούν. Όμως, η Ευρώπη (σε 41% από 51%) και η Αμερική (έως 14% από 16%) θα παρουσιάσουν πτώση στο μερίδιό τους στον διεθνή τουρισμό, κυρίως λόγω της βραδύτερης ανάπτυξης των συγκριτικά ώριμων προορισμών στην Ελλάδα, Βόρεια Αμερική, Βόρεια Ευρώπη και Δυτική Ευρώπη.

Σε ότι αφορά το λόγο πραγματοποίησης των ταξιδιών η μελέτη αναφέρει ότι τα ταξίδια για διακοπές και αναψυχή αντιπροσώπευαν περίπου το ήμισυ των διεθνών αφίξεων τουριστών το 2016 (53% ή 657 εκατ.). Το 13% των τουριστών ανέφερε ότι ταξιδεύουν για επαγγελματικούς λόγους και 27% ταξίδεψαν για άλλους λόγους (π.χ. επίσκεψη των φίλων και συγγενών, θρησκευτικούς λόγους και προσκύνημα, υγειονομική περίθαλψη κλπ.) Ο σκοπός της επίσκεψης για το υπόλοιπο 7% των αφίξεων δεν ήταν συγκεκριμένος. Η μεγάλη πλειοψηφία των διεθνών ταξιδιών λαμβάνει χώρα εντός της ίδιας περιφέρειας, με περίπου τέσσερις από τις πέντε αφίξεις παγκοσμίως να προέρχονται από την ίδια περιοχή. Παραδοσιακά, οι προηγμένες οικονομίες της Ευρώπης, της Αμερικής, της Ασίας και του Ειρηνικού ήταν η κύρια πηγή του διεθνούς τουρισμού. Ακόμα κι έτσι, οι αναδυόμενες οικονομίες στην Ασία, την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Λατινική Αμερική επέδειξαν ταχεία ανάπτυξη κατά τα τελευταία χρόνια με την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος.

Επιπλέον στη μελέτη της UN.W.T.O. για το 2016, επισημαίνεται ότι λίγο περισσότεροι από το ήμισυ του συνόλου των ολονύκτιων επισκεπτών ταξίδεψαν στον προορισμό τους αεροπορικώς (55%), ενώ οι υπόλοιποι ταξίδευαν (45%) - είτε οδικώς (39%), είτε με σιδηροδρομικές μεταφορές (2%) ή δια θαλάσσης (4%).

1.3.2. Παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη του τουρισμού

Στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες το τουριστικό ταξίδι είναι κοινωνική ανάγκη και δεν θεωρείται πολυτέλεια. Σε αυτό οδήγησαν οι καλύτερες συνθήκες εργασίας, οι υψηλότερες

(25)

Διπλωματική Εργασία 25 αμοιβές, η ανάγκης για ξεκούραση και φυσικά η γενικότερη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.

Αποτέλεσμα αυτών των τάσεων ήταν η αύξηση των δαπανών για διακοπές.

Οι τελευταίες δεκαετίες συγκλονίστηκαν από σημαντικές αλλαγές στον πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό και τεχνολογικό τομέα που, σε μεγάλο βαθμό επηρέασαν την πορεία του τουρισμού . Όπως παρατηρούν οι Τσάρτας, Λαγός, Σταυρινούδης και Πρωϊου (2014) η διεθνής οικονομική και πολιτική αστάθεια σε Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο επίπεδο, η μείωση της παραγωγής και του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης, η αύξηση της ανασφάλειας και της οικονομικής αβεβαιότητας των πολιτών και κατ΄ επέκταση της προσαρμογής της καταναλωτικής τους συμπεριφοράς, η αύξηση των χρεών πολιτών – επιχειρήσεων – χωρών, οι κοινωνικές συγκρούσεις και αναταραχές, οι φυσικές καταστροφές και οι συνέπειές τους, είναι παράγοντες που επέδρασαν καταλυτικά.

Το άνοιγμα των αγορών οδήγησε στην αναδιάρθρωση της παγκόσμιας οικονομίαςφέρνοντας στο προσκήνιοτον όρο «παγκοσμιοποίηση».Δύο ήταν οι σημαντικότερες αλλαγές, η άρση των εμποδίων στη μετακίνηση ατόμων – κεφαλαίων - αγαθών και η ραγδαία εξέλιξη στον τομέα της τεχνολογίας, που επηρέασαν καταλυτικά τη διάχυση και ανάπτυξη του τουρισμού παγκοσμίως.

Νέοι τόποι (π.χ. Κίνα, Ινδία) εμφανίζονται δυναμικά στην διεθνή τουριστική αγορά αξιώνοντας τμήμα της, υποσχόμενες νέες και πλούσιες εμπειρίες, έναντι των καθιερωμένων τουριστικών προορισμών. Επιπλέον χώρες όπως η Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα (γνωστές και ως BRIC) λόγω της ανόδου του βιοτικού επιπέδου, δημιουργούν δεξαμενή υποψήφιων καταναλωτών.

Επιπρόσθετα όπως παρατηρούν οι Κοκκώσης, Τσάρτας και Γκρίμπα (2011) στοιχεία όπως η αύξηση των εισοδημάτων στις σύγχρονες κοινωνίες με παράλληλη αύξηση της διαθεσιμότητας ελεύθερου χρόνου, οι οργανωτικές αλλαγές στο τομέα της εργασίας καθώς και ο αυξημένος αριθμός επιλογών προορισμών, αναπόφευκτα επηρέασαν την τουριστική αγορά με αποτέλεσμα να οδηγηθεί σε μεγαλύτερη τμηματοποίηση. Συνέπεια της τμηματοποίησης, αυξάνεται η ζήτηση για νέους και αναπτυσσόμενους προορισμούς και η προσφορά από γενικού-μαζικού τύπου μετατρέπεται σε ειδικού. Οι καταναλωτές οδηγούμενοι από τα προσωπικά τους κίνητρα για την πραγματοποίηση του ταξιδιού, αναζητούν διακοπές ειδικού τύπου.

Όσον αφορά στηνεποχικότηταοι Hall and Page (1999), παρατηρούν αλλαγή στη συμπεριφορά του τουρίστα. Δεδομένου ότι αναγνωρίζει πια την αξία της αναψυχής διαθέτει περισσότερο